[zaloguj się]
[pdf]

DUSZYCZKA (92) sb f

duszyczka (86), duszycka (3), duszyczka a. dusycka (3); duszyczka : duszycka BielKron (1 : 1), RejPos (57 : 2).

Fleksja
sg pl
N duszyczka duszyczki
G duszyczki duszyczek
D duszyczce
A duszyczkę duszyczki
I duszyczką
V duszyczko

sg N duszyczka (34). ◊ G duszyczki (14). ◊ D duszyczce (3). ◊ A duszyczkę (26). ◊ I duszyczką (5). ◊ V duszyczko (1). ◊ pl N duszyczki (3). ◊ G duszyczek (2). ◊ A duszyczki (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Dem. od „dusza” w funkcji hipokorystycznej; animula Mącz, Calep (92):
1. Indywidualny, dany człowiekowi od Boga, nieśmiertelny, warunkujący życie człowieka byt niematerialny (71): Pan cyebye záwżdy ſtrzeże od wſſytkiego złego/ Strzeże y duſſycżki twey thu cżáſu káżdego LubPs cc3, Y5v marg; Mielibyśćie ſię ſluſznie ſmiłowáć/ y co nawięcey pieniędzy do Papieżá poſláć/ áby wſzyſtki Duſzytzki rázem s Cżyścá wypuśćił KrowObr 123; Tego ſie theż pewnie [czart] nádziewał/ iż ty duſzycżki ktore miáły zeydź w grzechu pirworodnym/ pewnie ſie iemu doſtáć miáły. RejPos 26, 11, 20, 26, 75, 124v [3 r.] (16); dokąd ieſzcże cżás, zdrowie miał/ o duſzycżkę ſwą nic nie dbał ArtKanc O4v.

W połączeniu szeregowym (1): ábychmy wiárą á mocną nádzieią ſwoią/ á powinnoſciámi ſwemi Krześćiáńſkimi/ ochędażáli temu Pánu ſwemu/ myſli/ ſercá/ á duſzycżki ſwoie. RejPos 160v.

W przeciwstawieniu (9): »ciało ... duszyczka« (9): Cżału/ Cżłowiek może pomocz Alie v Boga Duſſiczká Thu na Panſkey Laſcze wſytka RejKup r4, ec7; Bo ciáło y márny ſwiát w tám tym cechu mdleie/ A duſzycżká niewinna z rádośći ſie śmieie. RejWiz 80v, 189v; Kryſte/ przymi duſzyckę moię/ ieſli poydę ſtego ſwiátá/ ácżkolwiek tu muſzę ćiało ná źiemi położyć BielKron 224v; RejPos 109, 323v, 326v; RejZwierc 116.

W porównaniu (2): vſtáwicżnie płácże nád thobą oná mizerna wdowicżká duſzycżká twoiá/ iáko właſna mátká twoiá RejPos 224, 74v.

Wyrażenia: »duszyczka miła« (1): CIáło ſwowolne ciągnie ſie zá ſwiátem/ [...] Duſzycżká miła tá bieży zá cnotą RejZwierc 116.

»mizerna duszyczka« (1): tám iuż będzieſz podan [...] oney mizerney duſzycce ſwoiey. RejPos 223v, 158v.

»nędzna duszyczka« (15): Rácż obżywić vmartwyoną mą nędzną duſſycżkę/ Acż yą bacżyſz w ſrogim grzechu ták záſzłą nędznicżkę LubPs bb6v; RejWiz 189v, 190; obácż ſie á obácż káżdy nędzny cżłowiecże/ á vlituy ſie ſam nád ſobą y nád tą nędzną duſzycżką ſwoią. RejPos 262, 58, 109, 184, 210, 211 (12).

»niewinna duszyczka« [szyk 15 : 3] (18): RejKup cc7; RejWiz 79v, 80v; oná niewinna duſzycżká á pirworodnicżká ich iuż nie będzye zábita áni zátrácona/ á iż iuż ieſt przyiętha w łáſkę á w opiekę Bogá oycá ſwoiego. RejPos 103, 10, 74v, 75 [2 r.], 124, 196 (14); RejZwierc 60v.

»wdzięczna duszyczka« (3): ſkąd miáłá przipáść oná droga á koſztowna nieſmiertelność kthorey nádzieią thá wdzięczna duſzyczká záwżdy cieſzyć ſie miáłá. RejZwierc 71, 113v, 259v.

Szereg: »ciało i duszyczka; z ciałem i z duszyczką« (1; 1): mocno wierz/ á będzye vzdrowiono y ciáło twoie y tá nędzna duſzycżká twoiá. RejPos 327v, 262.
W przen (19): rácż duſſycżkę moyę duchem twym obżywić LubPs cc, bb6v; Snadźby to potrzebnieyſza co rozumu vcży/ A niewinną duſzycżkę ſwiętą cnotą tucży. RejWiz 79v; cżuł to bárzo/ [...] iż byłá bárzo zemdlona w nim oná duſzycżká iego. RejPos 75v; Pokroṕ co narychley rádzęć pilno nędzne podwoie mizerney duſzycżki ſwoiey tą niewinną krwią báránká tego ſwiętego RejPos 158v, 103 [2 r.], 256, 323v; RejZwierc 60v.
Zwroty: »ożywić duszyczkę« (1): przez wiárę ſwoię ożywiſz tę nędzną duſzycżkę twoię RejPos 109.

»prowadzić (a. donieść) duszyczkę do przybytkow Abraamowych (a. na miejsce Abraamowe)« (2): nád owym ráduie á weſeli ſie wſzythká rzeſza niebieſka [...] á prowádzą duſzycżkę iego do onych [...] wdzięcżnych przybytkow Abráámowych. RejPos 164v, 163v.

Wyrażenia: »lekarz duszyczki« (1): Piękna pociechá nędznego cżłowieká / ktory náſláduie Páná ſwego/ iáko go opátruie [...] y iákim ieſt lekárzem nędzney duſzycżki iego RejPos 323v.

»ochorzała, ochromiona, zraniona duszyczka« (3: 1 : 1): Dawáiąc im dwá pieniądzá/ to ieſt/ dwá zakony ſwoie/ ná wychowánie á ná wypáſienie oney nędzney á zránioney duſzycżki twoiey. RejPos 211; Pan w tey roſpráwie ſwoiey s tymi niewierniki ſwemi okázáć racżył [...] onę ták márnie ochromioną duſzycżkę twoię RejPos 326v; ciáło twoie [...] wiecżnie y bez końcá iużby ten boleśćiwy wrzod ćirpieć muſiáło poſpołu y z oną ochorzáłą á nędzną duſzycżką twoią RejPos 326v, 256, 327v.

Zestawienie: »dzień duszyczek« = ‘zaduszki’ (1): Feralia ‒ Dzien duſziczek Calep 413a.
a. Objawiająca się dusza zmarłego człowieka, mara, zjawa (1):
Fraza: »ukazuje się [komu] duszyczka [czyja]« (1): w ten cżás to bywáło miedzy proſtym ludem/ yż vkázowáły ſie przez ſen duſzycżki przyiaćielow zmárłych BielKron 212.
2. Życie, dech, tchnienie (6):
Fraza: »duszyczka [z kogo] wynidzie« (1): Gdy duſzyczká znas wynidzie, ktora ciáłá náſze Iáko ſol zádzierżywa: ciáło káżde martwe CiekPotr 38.
Zwrot: »położyć duszyczkę swoję« [w tym: za kogo (3), dla kogo (1), przy kim (1)] (5): [Chrystus] iáko práwy páſterz dla nich położył y kłádzie záwżdy duſzycżkę ſwoię. RejPos A5v; położyſz przy nich duſzycżkę ſwoię RejPos 123v; [Chrystus] położył zá nas duſzycżkę ſwoię RejPos 124v, 122v, 123.
3. Zespół cech psychicznych człowieka, wewnętrzna, duchowa jego strona; przenośnie serce, jako centralny ośrodek wszelkiego uczucia (3): Boć ſie ſrodze záſmućiłá we mnię ma duſſycżká LubPs B5.
W przen (2): LubPs Y4v; ábyś gi [zakon twoj święty] nam nápiſáć racżył ná thych nędznych tablicach duſzycżek náſzych RejPos 182.
4. Człowiek (10): Co zá dziw ſynom ludzkim Pan okazał ſławnye/ Iż náſyćił duſſycżkę thák ná wſſem zgłodnyáłą/ Dał łáknącey wſſytkich dobr obfitość nyemáłą LubPs Y5.

W porównaniu (5): O błogoſłáwyonyſz Pan ktory [...] nas wyrwał/ S tákyego okrucyeńſtwá/ iż náſſá duſzycżká/ Wydárłá ſie yák wroblik z ich śidłá nędznicżká [Vulg Ps 124/7] LubPs cc4v, RejPos 47v, 75v.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym zastępuje odpowiedni zaimek osobowy (11):

a) W sg [duszyczka + zaimek (3), zaimek + duszyczka (2)] (5): DAwnoćby ſie duſſycżká ma yuż w proch obroćiłá/ [...] Bowyem oprocż twoyey ſwyętey á możney pomocy/ Nigdy bych ya iſcye nye mógł wytrwáć o ſwey mocy LubPs aa5v, 13, L3v, R3v, hh6.

b) W pl [zaimek w pl, duszyczka w sg] [duszyczka + zaimek (2), zaimek + duszyczka (1)] (3): LubPs cc4v; duſycżká náſzá wyrwáłá ſie iáko wroblik s śidłá łowiącego/ ták iż ſie śidłá potárgáły/ á mychmy nędzni wyzwoleni [Vulg Ps 124/7]. RejPos 47v, 75v.

Wyrażenie: »nędzna duszyczka« (3): vpaday przed Pánem ſwym nędzna duſſycżko LubPs dd2, L3v, R3v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Animula [...] Duſziczká. Mącz 10b; Animula ‒ Duſziczka. Calep 70b.

IM