[zaloguj się]
[pdf]

DZIWOWAĆ SIĘ (948) vb impf

sie (620), się (313), si(e) (15).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf dziwować się
indicativus
praes
sg pl
1 dziwuję się dziwujemy się, dziwujem się
2 dziwujesz się dziwujecie się
3 dziwuje się dziwują się
praet
sg pl
1 m dziwowåłem się, -em się dziwowåł m pers
2 m -eś się dziwowåł m pers
3 m dziwowåł się m pers dziwowali się
f dziwowała się, się jest dziwowała m an
n dziwowało się subst dziwowały się, dziwowały się są
fut
sg
1 m będę się dziwowåł
2 m będziesz się dziwowåł, dziwować się będziesz
3 m będzie się dziwowåł, będzie się dziwować
imperativus
sg pl
1 dziwujmy się
2 dziwuj się dziwujcie się
3 niech się dziwuje niech się dziwują
conditionalis
sg pl
1 m dziwowåłbym się, bych się dziwowåł m pers bychmy się dziwowali
2 m byś się dziwowåł m pers byście się dziwowali
3 m by się dziwowåł, by się dziwow(a)ł m pers by się dziwowali, dziwowaliby się
impersonalis
praet dziwowåno się
con by się dziwowåno
participia
part praes act dziwując się
inne formy
praet 1 pl - dziwowalismy się; fut pl 3 - będą się dziwować, dziwować się będą

inf dziwować się (131). ◊ praes 1 sg dziwuję się (100). ◊ 2 sg dziwujesz się (10). ◊ 3 sg dziwuje się (43). ◊ 1 pl dziwujemy się (18), dziwujem się (2) KochFrag, SkarKaz; ~ -emy (2), -ęmy (2) MurzHist, GórnDworz, -(e)my (14); -em (1), (e)m (1). ◊ 2 pl dziwujecie się (12). ◊ 3 pl dziwują się (48). ◊ praet 1 sg m dziwowåłem się, -em się dziwowåł (9); -em (1), -(e)m (3). ◊ 2 sg m -eś się dziwowåł (2). ◊ 3 sg m dziwowåł się (102). f dziwowała się (12), się jest dziwowała (1) BierEz. n dziwowało się (2). ◊ 1 pl dziwowalismy się (1). ◊ 3 pl m pers dziwowali się (141). ◊ subst dziwowały się (7), dziwowały się są (1) Leop. ◊ fut 1 sg m będę się dziwowåł (2). ◊ 2 sg m będziesz się dziwowåł (4) RejJóz, KromRozm II, Leop, LatHar, dziwować się będziesz (1) CzechRozm. ◊ 3 sg m będzie się dziwowåł (4) RejZwierc (2), Prot, KochMarsz, będzie się dziwować (1) CzechRozm. ◊ 3 pl będą się dziwować (12), dziwować się będą (1) SkarŻyw. ◊ imp 2 sg dziwuj się (67) ◊ 3 sg niech się dziwuje (7). ◊ 1 pl dziwujmy się (4). ◊ 2 pl dziwujcie się (23). 3 pl niech się dziwują (1). ◊ con 1 sg m dziwowåłbym się, bych się dziwowåł (3). ◊ 2 sg m byś się dziwowåł (1). ◊ 3 sg m by się dziwowåł (9), by się dziwow(a)ł (1). ◊ 1 pl m pers bychmy się dziwowali (4). ◊ 2 pl m pers byście się dziwowali (3). ◊ 3 pl m pers by się dziwowali, dziwowaliby się (14). ◊ impers praet dziwowåno się (1). ◊ con by się dziwowåno (2). ◊ part praes act dziwując się (141).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Doznawać zdziwienia, zdumiewać się, mieć wrażenie, że ma się przed sobą coś niezwykłego; mirari Mącz, Calag, Calep, Cn; admirari Calep, Cn; demirari, emirare Cn; stupere Calag (837): BierEz A3v; OpecŻyw 24, 53, 66, 168v; ya ſzyą dzywvyą cztacz moglocz to bycz wyſzoky to doktor był avgvſtyn PatKaz II 52v, 60; HistJóz C3; Ogon [paw] ma długi/ ktori gdi nąń kto patrzy dziwuiącz ſiie [!]: roztacża FalZioł IV 21d, 21d, 58d; BielŻyw 161; MiechGlab 57; RejPs 154v; RejJóz N6; RejKup aa5v; HistAl B, F8v, L6, L7; MurzNT Mar 6/6, Luc 8/25; KromRozm III Mv; KrowObr 102; RejWiz 184; A gdy wyrzućił [Jezus] dyiabelſtwo/ przemowił ieſth niemy/ y dziwowały ſie ſą [admiratae sunt] tłuſſcże. Leop Luc 11/14, Ez 26/16, Matth 22/22, Mar 6/6, Act 3/11; RejFig Ee3v; [Likurgus] KIedy práwá vſtáwiał/ gdy ſie dziwowáli/ Ten kazał dwá pſy przywieść/ by ná nie pátrzáli. RejZwierz 41, 26v, 39, 41; BibRadz Luc 8/25, 24/41, Ioann 7/15; BielKron 64, 112v, 123, 188, 319 (9); Mącz 223c, 223d, 226b; Y zdziwiłem ſie dziwem wielkim/ kiedym ią vyrzał. Y rzekł mi Anyoł: Cżemu ſie dziwuieſz [Quae miraris Vulg Apoc 17/7] Chceſzći powiem táiemnicę tey niewiáſty RejAp 140, 125v, 126, 143; GórnDworz R6; HistRzym 38, 46, 68v, 70v, 81v (13); RejPos 38, 51, 203v, 250, 350; RejZwierc [238], 247v; KochMon 25; BudBib Gen 43/33, 2.Reg 23/21; BudNT c6, Matth 8/27, 15/31, Mar 15/5, Ioann 7/14 (7); CzechRozm 29v; PaprPan V2; Obácż/ Cżytelniku/ co ten Grecżyn nápiſał [...] By to ktory łáćinńik mowił/ mnieyby ſię dziwowáć mógł SkarJedn 222; Calag 515b; SkarŻyw 202, 208, 535; A gdy ieſzcże oni niewierzyli/ y dźiwowáli ſię od rádośći/ rzekł do nich [Adhuc autem illis non credentibus et mirantibus prae gaudio, dixit Vulg Luc 24/41]. MWilkHist K4v [tłumaczenie tego samego tekstu BibRadz, WujNT]; Gdyby prośći chłopi cżytáć vmieli Pſálmy Dawidowe właśnie przełożone/ nie podobna áby ſię dźiwowáć nie muśieli/ y nie mieli poznáć [...] náćiągánia ſłow Dawidowych CzechEp 161; NiemObr 107; WerGośc 245; GórnRozm Mv; PaprUp K4; ActReg 23; Admiror ‒ Dziwuie ſzię, ieſtem w wielkim podziwieniu. Calep 25a, 664b; GostGospSieb +3v; LatHar 697, 711; KołakCath B4; A widząc známioná y mocy wielkie ktore ſię dźiały/ zdumiewał ſię dźiwuiąc [stupens admirabatur]. WujNT Act 8/13, Matth 9/33, Mar 10/26, 15/5, Luc 8/25, Apoc 17/7 (21); WysKaz 11; SkarKaz 42a, 488a; Dźiwuie ſię ptaſzyſko widząc chłopá tego/ Na vlicy we błoćie ſię waláiącego. CzahTr K4v; SkarKazSej 679a; SkorWinsz A2v.

dziwować się z czego (4): BielŻyw 46; vchwyćili go [męża dzikiego] y poſtáwili przed Alexandrá ná ktorego pátrząc dziwował ſie z oſoby iego HistAl K6v, G8v; ſie krol dziwował z wielkoſći onego widzenia HistRzym 100.

dziwować się komu, czemu (502): Lzam ſie nie trzebá dziwowáć Ani ná płácż wielki pátrzáć: Mnodzyć ten obycżay máią/ Lzámi zdrády przykrywáią. BierEz O3v, A3v, Cv, E2v, E3v, R4v (16); niebo ij ziemia/ dziwuycie ſie męce ſyna mégo OpecŻyw 149v, 28v, 72, 75, 119, 182v (21); OpecŻywPrzedm C3v; a tedy anyely yąly ſyą dzyuouacz naſylney vyelmoznoſzczy y doſtoynoſzczy tey myley panny PatKaz II 51v, 19, 32 [2 r.], 35 [2 r.], 36v, 53 [2 r.] (14); PatKaz III 271; HistJóz D2; FalZioł IV 23c, 40c; BielŻyw 23, 73, 88, 92, 106, 133, 134; MiechGlab [90]; WróbŻołt aa3; RejPs 69v, 72v, 73v, 88; LibLeg 11/39v, 65, 85v, 86, 90 (9); RejJóz G3v, N6v, O7, P6v; Sumnienie dzywuie ſię plotkam Plebanowim. RejKup 13v, h5v, v5v, v6v, v8; HistAl B3v, F6, F8v, H8v, L2v, M8; KromRozm I A4v, N; [świat] za mądrośc to wielką poczytá i dźiwuie śię tym ktorzy takié piekielné błędy wymyſlac vmieią MurzHist Rv, A2v, I, Q2v; MurzNT 103v; KromRozm II c2, d4; KromRozm III Mv; DiarDop 105, 117; Sſtałem ſye nierozumnym dziwuyąc ſye tey ſpráwie LubPs R2, ee5; KrowObr 116v, 117 [2 r.], 135, 215v, 241v (12); RejWiz A6v, 37v, 66, 71, 122v, 147v; kożdy ktory poydzie przez Bábilon/ [...] będzie pogwizdał dziwuiąc ſie wſſem plagam iego. Leop Ier 50/13, 3.Reg 10/5, Matth 22/32, Eccle 5/7, Mar 6/2, Sap 11/15 (11); RejFig Dd3v; RejZwierz 4; BibRadz Cant 1/5; OrzRozm A3v, I2, K3, N4, Rv; BielKron 109v, 124, 125v, 299v, 349v (41); GrzegRóżn [N3]v; KwiatKsiąż N2; Mącz 204d, 223c [3 r.], 319b, 473c; OrzQuin E, Kv, O4, Aa4v; Prot B, C, C4, D4v; SarnUzn D3, Gv; LeovPrzep F4, H; RejAp 31, 106v, 129v, 130, 153 (17); iż ma być Dworzánin/ áni názbyt wielki/ áni názbyt máły/ bo więc oboygu temu dziwuią ſie ludzie/ proſto iáko/ kiedy ſie co przećiwko przyrodzeniu dziwno urodzi GórnDworz E, Aa6v, F3v, M5, N3 [2 r.], Ov, P7 (12); HistRzym 17v, 93v, 119v, 130v, 134v (13); A ták nic ſie nie dziwuy táiemnicam á dziwnym ſpráwam Páná ſwego RejPos 322, 38v, 100, 105v, 242v, 288v (40); BielSat C3 [2 r.]; GrzegŚm 7; KuczbKat 45, 175, 265, 400; Nie dziwny ſie nie kámieniu/ Ani żadnemu známieniu/ Ale ſie dziwuy odmiánie/ Nacż też tobie prziydzie pánie. RejZwierc [238], 69v, 93, 15v, 176v, 179 (21); BielSpr 43v [2 r.], 56v; KochMon 27; WujJud 132v, 146, 174v, 180v; RejPosRozpr c4; BudBib b, Eccli 40/7, 2.Mach 7/12; MycPrz II D; Strum K4, Nv, P4v; BudNT przedm c2 [2 r.], c3, Ii, Ioann 5/28, Luc 2/18, Petr 4/12; StryjWjaz A4 [2 r.]; CzechRozm 2v, 29, 59v, 62, 140v (20); PaprPan A4; KarnNap B2; ModrzBaz 12, 37v, 39v, 43v, 125v (10); SkarJedn 22, 23, 275, 313; Oczko 8, 21v; Co zá miecż gárdło twoie przećinał? gárdło nácżynia Páńſkiego/ ktoremu ſię niebo dziwuie/ y we cżći ie ma. SkarŻyw 595, 29, 51, 68, 93, 195 (35); CzechEp 69, 131, 155, 192, 282 (8); CzechEpPOrz **3; NiemObr 9, 12, 24, 141; KochFr 51; KochMarsz 154; KochWz 141; PudłFr 42; BielRozm 20 [2 r.]; GórnRozm Kv; KochWr 29; ZawJeft 48; ActReg 58, 82, 96, 116, 158; GrochKal 21; LatHar 196, 284, 287, 577, 665; GrabowSet Kv; y będę mu [Turczynowi] ſie dźiwował/ iáko y drudzy/ by bogu iákiému niezwyćiężonému OrzJan 25, 44, 73; KochFrag 40, 47; KołakCath B3v; WujNT Luc 4/22, 9/43, Act 3/12, 7/31, s. 560 (15); WysKaz 45; SiebRozmyśl G2; Ale niewdźięcżnośći ſłuſznie ſie káżdy dziwowáć może/ iáko potworze iákiey przećiw przyrodzeniu ludzkiemu PowodPr 17, 17 [2 r.]; SkarKaz 38b [2 r.], 83a, 244b, 456a, 552a, 636a; CzahTr K3v; GosłCast 4 [2 r.]; SkarKazSej 669b; KlonWor 27, 29, 74. Cf dziwować się komu cum inf; »jest się czemu dziwować«, »nie masz się czemu dziwować«, »dziwować się sam sobie«.

dziwowáć się nad kim, nad czym (3): RejAp 20; gdyż tho ieſt nieomylna obietnicá iego káżdemu wiernemu ſwemu/ áby ſie tákież niewiernicy dźiwowáli nád námi/ mowiąc: Y coż to wżdy ſą zá ludzye/ iż ſą w tákiey obronie RejPos 295; Mężowie Izráelſcy/ co ſię dziwuiećie nád tym [quid miramini in hoc] BudNT Act 3/12.

dziwowáć się w kim, w czym (8): A ſthoyącz〚ony〛[anieli] przeth oblycznoſzczyą boſką czworakyey rzeczy ſyą dzyuoualy wtey myley pannye PatKaz II 52v; RejJóz M5v; KwiatKsiąż N2; wſzyſcy/ ná páná ſwego pátrząc/ y dziwuiąc ſie w nim/ tym thák wielkim Bożym dárom: [...] wzor z niego [...] bráli GórnDworz B7v; SkarŻyw 195; CzechRozm 159v; ActReg 82; WujNT Mar 6/51.

dziwowáć się komu cum inf (1): Napierwey dzywuiąc ſie tákim mężom zácnym cierpieć miedzy sobą tákie odmyennośći w náuce Piſmá Swyętego w ktorey przodkowye ich porodzili ſie BielKron 200.

Ze zdaniem wyjaśniającym [w tym: komu, czemu (129); iż(e) (131), że (52), co (21), jak(o) (17), gdy (14), jesli(że) (12), czemu (4), kiedy (4), skąd (4), dlaczego (3), kto (3), przecz (3), gdzie (2), iżby (2), ktory (2), jaki (1), żeby (1); inne (1)] (277): Temu ſie ieſt [baba] dziwowáłá/ Iż w domu nic nie widziáłá. BierEz I3v, A3v, B3, E, O4v, R4v; OpecŻyw 12, 39v, 50v, 55v, 149 (11); PatKaz II 53v; HistJóz D2; FalZioł IV 40c; Laercius mowi że przeto ſobie, [Demokrytus] dał ocży wyiąć aby ſie niedziwouał iż zli mieſzcżanie dobro ſprawować maią. BielŻyw 65, 48, 88; MiechGlab [90]; WróbŻołt Y3; RejPs 72, 72v, 73v; LibLeg 11/39v, 65, 86v, 167v, 170v (9); RejRozpr G2v [2 r.]; RejJóz D6v, M7v, Q2; RejKup v3v, v8; HistAl F6, K6, L2v, M8; KromRozm I A2v; MurzHist I, Q2v; MurzNT 66; KromRozm II c2; LubPs P3, P3v; KrowObr B, B2v, 9, 22v, 132 (10); Iedno ſobye by Sokoł buia w beſpyecżeńſtwie/ Dziwuiąc ſie co ten ſwiát cżyni w ſwym ſzaleńſtwie. RejWiz 103, 66 [2 r]. 70v, 71, 75v, 85, 147v; Nie dziwuyćie ſie themu bráćia/ ieſliżeć was ſwiat nienawidzi [Nolite mirari, fratres, si odit vos mundus]. Leop 1.Ioann 3/13 [idem WujNT] , Luc 1/21, 1.Petr 4/12; RejFig B, Cc6v; BibRadz Is 59/16, k. 9c marg, Ioann 4/27; OrzRozm M2v, Ov; BielKron 78, 90v, 111, 120v, 429 (24); Mącz 223c, 223d; OrzQuin E, Ev, Aa4v; Prot C; SarnUzn B4, D3; LeovPrzep H; RejAp 56, 166, 180v; GórnDworz P7, Q4, Rv, Aa6v, Bb5v (8); GrzepGeom A4; Gwido [...] vyźrzawſzy gwiázdy ná niebie dźiwował ſie gdzieby był. HistRzym 81, 24v, 43v, 62, 72v, 92 (11); A ludzye oni cżekáli Zácháriaſzá/ dziwuiąc ſie przecżby ſie thák długo omieſzkawał. RejPos 295v, 46v, 67, 151v, 166, 334v (18); Niedźiwuyże ſie temu/ iż ći wſzyſcy łupią/ Káżdy zá loſem idźie prowádząc ſwą kupią. BielSat C3 [idem BielRozm 20], C3; RejZwierc 42v, 169v, 174, 176, 184v, [238]; BielSpr 43v, 56v; KochMon 24; WujJud 118, 174v; RejPosWstaw [1432]v, [1433]; Strum K4; BudBib Tob 11/13; MycPrz II A2v; BudNT przedm c2, c3, k. Ii [2 r.], Ioann 5/28; w cżym ſie też y Nátánáel powieśći iego dźiwował/ żeby z Názáreth miáło być co dobrego CzechRozm 159v, 31v, 57, 123v, 200v [2 r.]; ModrzBaz 98v, 112v, 116v; SkarJedn 108, 187, 216, 313, 342, 395; Oczko 19, 21v; Dziwował ſię dla cżego ony plagi ćierpiał. SkarŻyw 283, 97, 136, 208, 213, 511 (22); StryjKron 542; CzechEp 86, 266, 365; NiemObr 24, 97; KochFr 112; KochPam 80; IA ſye nic nie dźiwuię/ że mię śmierć pożyłá/ A wſzákći mi y nędzá doſyć duſzna byłá. PudłFr 38, 55, 66; BielRozm 20 [2 r.]; ále ią mowię o Szláchćie/ y dźiwuię ſię/ czemuśćie ná ſię ták głupie poſtánowili práwo. GórnRozm E4, H3v; Ale ſie prozno dziwowac ze tak belo PaprUp K3v; ActReg 73, 95, 116; GostGosp +2v, +4; Phil P; GórnTroas 3, 74; GrabowSet O2v; KochFrag 47; OrzJan 73; LatHar +4, 287, 714; KołakCath C3v; WujNT 121, 186, Luc 2/18, Ioann 3/7, s. 625 (18); SiebRozmyśl K3; SkarKaz 38b, 551a; CzahTr C2; Y myć ſie téż dźiwowáć ſnadz nie przeſtawamy/ A zwłaſczá gdy ná pámięć ſobie przytaczamy Młódźieńcá tego/ który oto przed wſzytkimi Kwitnął/ á vśidlon ieſt ſpráwámi tákimi. GosłCast 30; IAk ſie iey to przydáło bárzo ſię dźiwuię PaxLiz Bv, B2v; SkarKaz 676a, 687a; Dźiwuyże ſię tu ptakom z inſzymi źwierzęty/ Ze cżęſto gárdło dáią dla márney ponęty KlonWor 27, 74.

Ze zdaniem przyczynowym [w tym: komu, czemu (41); bo (29), gdyż (9), abowiem (7), abociem (2), boć (2), ponieważ (2)] (51): OpecŻyw [34]; dzyuoualy ſyą {anyolowye ſzwyączy} yey nayuyąthſzey czyſtoſzczy, aboczyem uydzyely yſz bog ſnyey ſyą myal narodzycz PatKaz II 52v, 53; PatKaz III 142v; RejPs 69v; RejKup v5v; Alexander [...] dziwował ſie bárzo onemu miſternemu budowániu/ Abowiem [...] byłá tam ziemiá położona po wſzytkim páłacu z rozmáitego kámienia koſztownego HistAl F8v, H8v; KromRozm I A4v; Zadziwowaliśmy się temu i teraz dziwujemy, bo to się nam zda przeciw rozumowi DiarDop 117; LubPs E2; I rozumiem dobrze temu/ iż ludzie mądrzy tego ſwiata/ [...] będą náprzećiwko mnie ſſemráć/ y wſzyſtko złe ná przećiwko mnie mowić [...] Ale ſię temu nie będę dziwował/ gdyż nie kożdy tzłowiek zna/ iakowy ieſt rozdział miedzy Bogiem/ á miedzy Dijábłem KrowObr C2; Leop 4.Esdr 4/26; BielKron 80, 254, 318; GrzegRóżn N3v; OrzQuin Kv, O4; SarnUzn Gv; RejAp 129v; GórnDworz Aa3v; RejPos 103v, 135v, 290v; GrzegŚm 7; dźiwowáć śie temu nietrzeba/ ponieważeſmy tho iuż nie raz pokázáli KuczbKat 45; RejZwierc 34, 175v; WujJud 132v, 146, 180; CzechRozm 9, 36v, 127v, 136v, 223; SkarŻyw A5; CzechEp 251; NiemObr 12; KochFr 51; PudłFr 58; KochWr 29; ActReg 96; LatHar 284; Dźiwuiem ſie y ſercu/ y vczynkóm twoim/ Cnotliwa Telezyllo: bo gdyś vſłyſzáłá O wielkiéy ſwych porażce/ wnetéś bróń porwáłá KochFrag 40; WujNT Mar 6/51, Ioann 5/38, Act 13/41; SkarKaz 122a; CzahTr L3.

W połączeniach szeregowych (21): Weſelcie ſie vbodzy [...] dziwuycie ſie bogaci lękáycie ſie pyſſni/ ijż pán buog wſſytkié chwály leży w grubé ſtayni OpecŻyw 20, 91 v; BielŻyw 156; MurzNT Matth 9/8; Niedziwuyćieſz ſie tedy/ áni ſie teſz ſtego ſmuććie/ y niegorſzćie gdy was będzie ſwiat przeſládował KrowObr 154v; [syn przejrzał] Matká iego ſzłá przynioſłá go miedzy godniące z dobremi ocżymá: wſzythcy ſie dźiwowáli y rádowáli. BielKron 343, 142, 356v; OrzQuin E; RejAp 184v; RejPos 135v, 234, 323v, 335v; święte ćiáło Bogá twego wiárą ogląday/ vmyſłem dośięgay/ ſercem przyymuy/ dźiwuy ſye/ w wielkiéy vczćiwośći miey. BiałKat 331; tymże obycżáiem łákomy cżłowiek chwałę dawa/ dziwuie ſie/ y miłnie pieniądze/ y mnima áby w onym doſtátkn á p<á>ńſtwie iego wſzytko podpomożenie żywotá iego położone było. RejPosWstaw [1103], [1103]; ModrzBaz 17; SkarŻyw 270; Y ktoż z ludźi pobożnych zádrżeć/ y dźiwowáć ſię nie muśi/ vważaiąc takie okrućieńſtwo tych świętych oycow przećiwko właſnym Pánom ſwym NiemObr 167; LatHar 196.

W charakterystycznych połączeniach: (nie) dziwować się barzo (barziej) (57), ciężko (2), czasem, często, dalej, mało, namniej (3), nie (24), niepomału, prożno, wielce (wielmi, więcej) (5).

Frazy: »jest (a. było), mieć się czemu dziwować« (7 : 4): Kiedyby ſię kto doſtátetznie tey ſpráwie wáſzey przypátrzyć chćiał konietznieby ſie miał tzemu dziwowáć KrowObr 124, 115v; Ieſtći ſye czemu dźiwowáć/ że Pan Bog onym hrubym żołnierzom táki dowćip dawał. OrzRozm M2v; Bo kto tám [...] widał ony wymyſlne vbiory iego/ [...] ony muły ony konie vbráne iego/ ieſt ſie cżemu dziwowáć. RejAp 153, 143; Było ſie tám ná wſzytki ſtrony cżemu dziwowáć GórnDworz P4; CzechRozm 9, 170v; SkarŻyw 573, 598; CzechEp 370.

»nie masz, nie mieć, nie było się czemu (a. temu, a. przecz) dziwować« (8 : 1 : 1): OpecŻyw [34]; Niebyłoby ſie więcey cżemu dziwowáć iedno gdibi ludzie dobrze żiui być żądali, á nauykli nieinak iedno rozumem żywi być BielŻyw 92; LibLeg 11/170v; GórnDworz Aa6v; RejZwierc 27; Prożno to, patrząc na twarz i taką urodę, Niemasz sie przecz dziwować, że tak wielką szkodę Dla niej Trojanie cierpią KochMon 24; tedy ſie niemáſz cżemu dźiwowáć gdyż ſie y ná inſzych mieyſcách także w licżbie omyłká tá pokázuie CzechRozm 136v, 127v; KochWr 29; KochFrag 47.

»(wszytek) świat dziwuje się« [szyk 3 : 2] (5): Ze choćbyſmy nie chćieli/ potknąć ſię muſimy. Wy/ ktorych ſię náuce wſzytek Swiát dźiwuie/ Wy ktorym złoty wieniec Apollo gotuie Prot D4v; RejAp 106v; RejPos 335v; KołakCath B4; wſzytko to cżemv ſię świát dźiwuie/ oto w dym ſię obroćiło. WysKaz 45.

»wszyscy się dziwują itp.« [szyk 41 : 10] (51): Ci co Ezopá ſłucháli/ Wſzyſcy mu ſie dziwowáli: Chwaląc iego rozum lity/ Y dowćip niepoſpolity. BierEz E2v, R4v; Iedenem vcżynek vcżynil/ a wſſytcy ſie dziwuiecie [Unum opus feci, et omnes miramini Vulg Ioann 7/21] OpecŻyw 66v, 5, 20, 33, 178v; RejPs 69v; MurzHist A2v; LubPs P3v; A iż ſie iey [Wenus] vrodzye wſzyſcy dziwowáli/ Boginią ią miłośći potym názywáli. RejWiz 37v; Leop Mar 5/20; BibRadz Luc 1/59, Ioann 7/20; OrzRozm Rv; gdy mu [lwy Danielowi] nic nie vcżynili/ dziwowáli ſie wſzyſcy/ dla cżego krol kazał go wypuśćić od nich. BielKron 111, 41v, 109v, 299v, 324, 383 (12); RejAp 140v; Krolu wielmożny/ wſzyſcy ſie goduiący dźiwuią tákowemv ſmutku twey miłośći HistRzym 93v, 107, 130v; RejPos 283; RejPosWstaw [1433]; MycPrz II A2v; BudNT Ioann 7/21 [2 r.], Luc 2/18; CzechRozm 140v; SkarŻyw 209, 332; WujNT Mar 5/20, Luc 1/63, 2/18, 4/22, 9/43 (8); SiebRozmyśl G2; SkarKaz 83a; GosłCast 4.

»dziwowała się wszytka ziemia« (3): Y dziwowáłá ſie wſſyſtká źiemiá oney beſtyiey [Et admirata est universa terra post bestiam]. Leop Apoc 13/3; BudNT Apoc 13/3; WujNT Apoc 13/3.

Zwroty: »dziwować się wielkim dziwem, podziwieniem, zdumieniem« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): RejPs 88; y zassie potim poſlalyſczie niemale woyſko swe konne a ſtroyne, y dzywvye ſſye temv barzo wyelkym dzywem czo temv za prziczina yeſt. LibLeg 11/85v, 90; przez obiáwienie Boſkie [Daniel] tráfiſ Krolowi Nábchodnozorowi ſen álbo widzenie/ dla cżego krol zdumienim wielkim dziwował ſie iego roſtropnośći w thák młodym wieku BielKron 93; A widząc ią dźiwowałem ſię podźiwieniem wielkim [et miratus sum, cum vidissem illam admiratione magna]. WujNT Apoc 17/6.

»dziwować się sam w sobie, u siebie« = secum mirari, iritra se stupere Vulg [szyk zmienny] (2 : 1) (3): Iozeph odſzedſzy na ſtronę dzywuiącz ſie a płacżącz ſam w ſobie mowi RejJóz M5v; Lecz Piotr [...] náchyliwſzy ſię [nad grobem] vyźrzał ſáme prześćierádłá leżące/ y odſzedł dźiwuiąc ſię ſam v śiebie temu co ſię sſtáło. WujNT Luc 24/12, Mar 6/51.

»dziwować się sam sobie« [szyk zmienny] (2): On nieboraczek i ſám ſie ſobie dźiwowáł/ że choc by był rad aby mógł ſerdecznié pana wzywać przédsię nie mógł by namniei MurzHist I; Miratur sese, Dźiwuye ſie ſam ſobie/ kocha ſie ſam w ſobie. Mącz 223c.

»dziwować się w sercu« (1): gdy cżytał [Anastazyjus] męcżennikow S. woyny y ćierpliwośći/ iuſz w ſercu ich ſię cnoćie dziwuiąc/ tákiego ich ſzcżęśćia vcżeśnikiem być prágnął. SkarŻyw 74.

Szereg: »zdumie(wa)ć się i (a) dziwować się« = stupere et mirari Vulg [szyk 3 : 1] (4): iż Aaronowá rozgá z narodu Lewi zákwitłá/ [...] gdzye ſie wſzyſcy zdumieli y dziwowáli/ opuśćiwſzy nienawiść przećiw iemu BielKron 41v; Dziwuy ſię á zdumieway/ iż ſię z tobą prochem/ y błotem zrownał Pan chwały/ á ták wielki ziemie y niebá tworcá SkarŻyw 2; WujNT Act 2/7, 12.
W przen (9): Niech ſię ſmyſł/ niech ſię wſzytkie śiły me dźiwuią GrabowSet X2v.

dziwować się komu, czemu (6): OpecŻyw 3v; nycz tak uyſoko nyeuczynyl [...] bog yako panną matką bozą ktorey ſloncze y myeſyącz ſyą dzywuyą PatKaz III 117; RejJóz N6v; Gory iák woſk ták ſpłynęły/ od Páńſkiey oblicżnośći/ Zyemiá drżáłá dziwuiąc ſie/ iego wielkiey możnośći. LubPs V6; á iákożby thu nie miáło zádrżeć káżde ſerce/ dziwuiąc ſie tym ſpráwam á tym możnoſciam thwoim. RejPos 283v; Co wiednymże roku Bog zemścił gdy puśćił máłe woyſko Syryiſkie/ ktore iednák (cżemu ſie tám piſmo dźiwuie) wielkość ludu żydowſkiego poráźiło/ y w niewolą zábráło. PowodPr 30.

Ze zdaniem wyjaśniającym (1): Ktorych kiedy ſię dowie/ będźie ſię dźiwował/ Przyſzły wiek/ że ták długo Pan mię tu záchował. Prot B2.

Ze zdaniem przyczynowym (1): A barzo ſie moia głowa też temu [pieniądzom w workach z żytem] dżywuie Bo gdy nám żyto oddawał ſam zapieczętował RejJóz N6v.

2. Przypatrywać się, przyglądać się z zaciekawieniem, ze zdumieniem; gapić się; hiscere Mącz; spectare Calag (101): spectacula, dzyvovacz syą BartBydg 147b; RejJóz G6v, O2v; Oliwne drzewká wſzędy przy brzegoch zyelone/ Stoią pięknym porządkiem/ iáko rozſádzone. Zábáwił ſie dziwuiąc/ áż go ciemność záſzłá RejWiz 176v, 125v, 167v; RejFig Cc3; Przychodźili do nas Nigrythe [...] ná brzeg rzeki z rozmáitymi rzecżámi/ drudzy też dźiwowáć ſie. BielKron 451v, 84v, 451; Hisco, [...] Dźywowáć ſie/ zápátrzyć ſie nieco. Mącz 156b; GórnDworz T2v [2 r.]; RejPos 237; V nas więtſza cżęść ludźi/ ábo do ogniá przychodźi tylko dźiwowáć śię [spectatum ... veniunt]/ ábo zániedbawſzy domu ſąśieckiego/ rzecży Xwe wynoſzą. ModrzBaz 35v; Calag 595b; [Bonifacyjus] bieżał tám, gdzie mordowano sługi Chryſtuſowe. y miedzy wielkośćią ludzi/ ktorzy ſię dziwowáli/ vyrzał rozmaite á nieznośne męki wyznawcow Chryſtuſowych. SkarŻyw 440; StryjKron 51; Pánie/ godnoli/ niech tę roſkoſz z tobą cznię/ Niech drudzy zá łby chodzą/ á ią ſię dźiwuię. KochFr 40; ActReg 98; GostGosp 142; SkarKaz 242b; KlonWor 33.

dziwować się komu, czemu (69): Więc ći ktorzy przychadzáli. Ezopowi ſie dziwowáli: Tákoćiem ſzkárádą twarz miał BierEz Bv, B, R4v; OpecŻyw 125; RejPs 68; A my ſie iedno chodzącz wſzędy dzywuiemy Tym ſprawam czo ich indzie tak nie widuiemy RejJóz O3; RejWiz A6v, 43, 138v, 177v, 179v; KochZuz A2v; TV ſie dziwuy tym wieprzom [o opatach]/ co ták dármo ſtyli/ Y iáko ſie nie wſtydzą/ co ie potucżyli. RejZwierz 104v, 6v, 109; BibRadz Gen 24/21; [Nektanabo] Vkazał iey tedy tablice Płanet złote/ [...] Krolowa przymknęłá ſie bliżey/ dziwuiąc ſie onym rzecżam nigdy nie widánym BielKron 122v, 55v, 78, 319, 442v, 460 (10); RejAp 143v; Y coſcie ſie wyſzli dźiwowáć trzćinie kthora ſie od wiátru chwieie RejPos 10v, 49, 76v, 107, 126, 209v (22); A nie doſyć ná tym ábyś ſie tám iechał dźiwowáć wyſtáwionym páłacom [...] ále ſie przypátruy ludziom y ich kſtałtom á obycżáiom/ á zwłaſzcżá tákim/ [...] s ktorychbyś miał ſłuſzne przykłády bráć RejZwierc 23v; Iż gdzie iuż tháką wſzethecżnicę przeſwiádcżono/ tedy ią ná oſlicę ocżymá do ogoná wſádzono y przywiązano/ y ná rynek przywiedziono/ záwoławſzy áby ſie wſzyſcy zeſzli á temu ſie dziwowáli. RejZwierc 33v; A mądrzy ſtárzy ludzie [...] ná máyeſtaty ktore ná to ſpráwowano áby ſie z nich ſtáteczni ludzie krotofilam dziwowáli/ bárzo rádzi ſie ſchodzili RejZwierc 165, 17v, 45v, 75v, [238] (14); Hánnibál [...] kázał przywięzowáć Wołom do rogow pochodnie [...] Gdy to widzieli Rzymiánie/ dziwowáłi [!] ſie temu z boiáźnią BielSpr 38v; ModrzBaz 14, 135v; KochFr 57; KochMRot B; WerKaz 305; GrabowSet Y.

Zwroty: »z daleka dziwować się« [szyk zmienny] (9): A iż [Zacheusz] był vrodą nie wielki/ [...] wſtąpił ná drzewo [...] zwano Sykomorum/ á z dáleká ſie dziwował á przypátrował onemu dziwnemu cżłowiecżeńſtwu Páná náſzego. RejPos 347v, 76v, 160 [2 r.], 174v; Iuż cżárt z dáleká dyſząc á dziwuiąc ſie záglądáć muśi/ á pomyſláiąc ſobie co to ieſt zá pan/ iż go thák pilnie ſtrzegą RejZwierc 173v; A ták cżęść ze zwycżáiu cżęść też z wiádomośći/ Z dálekám ſie dziwował ſwieckiey przypádłośći. RejZwierc 240v, 32v; A oná záś pará ludźi/ ktorzy ſię [...] poniewolnie zeymuią/ [...] á iáko wilcy zdáleká ná ſię záglądáią: też ſię im ludźie iáko wilkom zdáleká dźiwuią WerKaz 305.

»oczyma dziwować się« (1): Bo nie doſyćći ná tym/ iż ſie tylko ocżymá dziwuieſz/ á vſzymá ſłyſzyſz o Boſtwie RejPos 209.

»stać dziwując się« (4): Mężowie Galileyſcy tzo tu ſtoijcie dziwuiątz ſie [...] wrotzcie ſie do miaſta/ ocżekáwáycież tam daru niebieſkiego OpecŻyw 174v; RejAp 152v; A pan ſie przed nimi pyſzni iż chroſcielá vgonił/ á oni ſtoią dziwuiąc ſie śirpy porzućiwſzy. RejZwierc 109v [2 r.].

Szereg: »dziwować się, (i, a itp.) przypatrować się (a. przypatrzać, a. patrzyć)« [szyk 20 : 4] (24): BierEz R4v; RejPs 187; Potym wſzyſcy rzućili ſie [...] z wielkim pędem przećiw miáſtu Kánonor. [...] a Krolowi Kanonorſkiemu kazaliſmy z Miáſtá pátrzyć/ á dźiwowáć ſie náſzey krotofili. BielKron 460; Ale wierni Páńſcy nie ſie tym beſtiam nie dziwuią/ nie ſie ich wſzetecżnym ſpráwam nie przypátruią/ iedno idą zá Báránkiem ſwoim RejAp 143v; oto maſz Mieſiąc/ Słońce/ gwiazdy/ polne kwiecie/ gory [...] tu ſie dziwuy/ tu ſie przypátruy á rozmyſlay ſobie/ kto to ieſt á iáki to ieſt co to ſpráwiłá ſwięta wielmożność iego. RejAp 180v; przy ſwiętym Máieſtacie [...] ſie iuż będą dziwować á przypátrowáć onym ſrogim dekretom iego/ ktore będzye wydáć racżył ná ony niewierniki ſwoie. RejPos 319, 37v [2 r.], 107, 126, 204, 245 (11); RejZwierc 17v, 169v, 184v, 195; Zadney rzecży więcey niema prágnąć cżlowiek [!] Chrześćijáńſki/ iedno mieć onego coby ſię dźiwował ábo przypatrzał iego ſpráwam á chwalił ie [guam talem habere spectatorem et approbatorem suarum actionum] ModrzBaz 135v, 14; Wolno iéy w niebie gwiazdom ſię dźiwowáć/ Y ſpórnym biegom zbliſká przypátrowáć. KochFr 57; ActReg 96.
3. Mieć za złe; gniewać się (10): Wſzákoż wſzyſcy zá złe mieli/ Ptacy gdy dutká widzieli: Pocżeśniey poſádzonego/ Ptaká barzo plugáwego. Aż im śiedząc wroná rzecże/ Cżemu się to dziwuiećie: Pánowieć cnoty nie bacżą/ Po odzieniu gośćie racżą BierEz O4v.

dziwować się komu (9): BierEz L4; ktorzy [maszkarownicy] biegáiąc po vlicach zwonki brząkáią/ iż ſie im ludzie dźiwuią/ y ſnich náśmiewáią. KrowObr 120, 242v; bo nie záwżdy mamy gardźić vboſtwem/ ani ſię mamy dźiwowáć bogacżowi ktory nie ma rozumu [neque mirabilis dives mentem non habens]. BibRadz Eceli 22/27 [29]; Ddziwuiemy [!] ſie ták bogátemu pánu/ od nas vbogich ſkárbow chce nábywáć/ gdzie ich nigdy nie bywa/ ſłuſzniey by nam vbogim od wielkiego páná ich nábyć BielKron 296v; HistRzym 13; Máłoby nie lepiey ábyś nic nie wzyąwſzy domá ſiedział/ bo doſyć iżći ſie tu ludzie dźiwuią/ nie trzebáć do cudzych kráiow ieździć. RejZwierc 17v; CzechRozm A5v; Tobie ktoryś mię niedoſwiádomego kuśił/ rozumiejąc mię być podobnym ſobie/ nie dziwuię ſie/ y odpuſzcżamći/ ále wychodź ſthąd záraz/ żebyś inſzych nie zwodził gdyś mię nie mógł. Phil F2.

Ze zdaniem wyjaśniającym [iże (2), że (1)] (3): Mowił táko [dąb] nárzekáiąc/ [...] Nie dziwuię ſie śiekierze/ Iże me ćiáło táko dzièrze: Bo to cżyni poniewoli BierEz L4; KrowObr 242v; CzechRozm Av.

Ze zdaniem przyczynowym (1): Corko miła/ nie dźiwuy ſie temu [Apollonowi] bo żadny tego nie żąda cżego doſyć domá ma. HistRzym 13.

Szereg: »nie mieć za złe ani dziwować się« (2): Mnie teſz niemiey zá złe/ áni ſie dziwuy/ iżem ták piſał KrowObr 242v; CzechRozm A5v.

Synonimy: 1. zdumiewać się; 2. przypatrować się.

Formacje współrdzenne cf DZIWIĆ SIĘ.

Cf DZIWOWANIE, DZIWUJĄCY SIĘ

KCh