Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [EPISTOLARZ]

Następne hasło: EPISTOMIJUM »

EPISTOŁA (181) sb f

e, o oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	epistoła	epistoły, epistolae
G	epistoły	epistoł, epistolarum
A	epistołę	epistoły
L	epistole	epistołach
inne	sg N (lat.) - epistola

sg N epistoła (135). ◊ G epistoły (5). ◊ A epistołę (5). ◊ L epistole (19). ◊ pl N epistoły (2). ◊ G epistoł (6); -ół (1), -(o)ł (5). ◊ A epistoły (3). ◊ L epistołach (3); -ach (1), -(a)ch (2). ◊ (lat.) sg N epistola (1). ◊ pl N epistolae (1). ◊ G epistolarum (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. natężanie, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. List (1)
2. Utwór literacki w formie listu (175)
- a. Jeden z listow apostolskich wchodzących w kanon Nowego Testamentu (17)
- b. Fragment listow apostolskich czytany podczas mszy św. (142)
3. Część mszy św., podczas której odczytuje się wyjątek z Pisma św. najczęściej z listow św. Pawła (5)

1. List [epistola ‒ list BartBydg; – posłany list Mącz 106d; ‒ list Calep; list, pisanie od kogo przysłane abo do kogo posłane ‒ epistola Cn] (1): á gdyż [Seneca] z nim [św. Pawłem] vſtnie ſam mowić niemogł, tedy kniemu cżęſto liſti piſał [...] Tento lepak Seneca barzo cznotliwy żywot wiodł, ktorego s. Ieronim w lidzbę ſwiętich napiſał, dla tich Epiſtoł ktore ſą piſany ku s. Pawłu BielŻyw 142.

2. Utwór literacki w formie listu (175): Náydziecie przy nijm nápirwéy trzy hiſtorié/ albo epiſtoly o pana Iezuſowé poſtawie OpecŻyw ktv; PLato on Atbenienſki w niéktoré epiſtole powiadá OpecŻyw ktv, 78; PatKaz III 142; SYmachus Patricius [...] Ten opatrznoſcią ſwą poſpolite dobro barzo rozſzerzył, á kxięgi Epiſtolarum ſpiſał, z ktorich to wybrano ieſt. BielŻyw 140, 80, 85; Mącz 127a; OrzQuin L4.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (7): BielŻyw 34, 67, 126; Hieronim vczi timy ſlowy w twoiey Epiſtole lxxxviij. SeklKat Q3v; RejPosRozpr b4v; BiałKaz D3; SkarŻyw 320.

a. Jeden z listow apostolskich wchodzących w kanon Nowego Testamentu [w tym: do kogo (7)] (17) : (did) Chriſtus ku Pawłowi mowj (‒) [...] Prawdziwé nauky moje Pjſma/ Epiſſtoły twoge Wſſytko dzys ius opak mienią RejKup o2; MurzHist S2v; Leop PP4, RR4v; BielKron 143 marg; Mącz 59d; To piſze w wykłádzye ná Epiſtołę Páwłá ſ. do Tytuſá káp. iij. RejPosRozpr c3v.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym (8): otim napiſſał Ian ſwięti w pyrwſzey Epiſtole iij ca. SeklKat L4, H2, M2v, X3v; MurzNT 58v; Argument álbo ſummá Epiſthoły pierwſſey do Korintow. Leop NN6, QQ5v, TT2v.

Wyrażenie: »epistolae canonicae« [szyk 1 : 1] (2): Pyothr ſzwyąthy wſwych canonycech epiſtolach tak uola PatKaz III 146v; (marg) Epiſtolae canonicae. (‒) Iákub/ Piotr/ Ian/ y Iudás Apoſtołowie/ ſiedm liſtow nápiſáli Leop B4v

b. Fragment listow apostolskich czytany podczas mszy św. (142): Iż Subdyakon ma wodę/ ku poſludze ná Oltarz gotowáć/ [...] kielich y pátynę/ ná offiárę gotowáć/ Epiſtołę ſpiewáć/ iedno tylko niekázáć. KrowObr 122, 195v; Leop AAA2 [2 r.]; Volumen epistolarum, Xięgi epiſtół. Mącz 506d; SkarJedn 216; koniec tey cząſtki Ewángeliey ábo Epiſtoły/ ktorą w kośćiele w Niedźiele ábo w Swiętá ábo w Poſty czytáią. WujNT przedm 28, k. Vvvvv2v [4 r.], Vvvvv4v.

Wyrażenia: »epistoła niedzielna« (2): Koniec Regeſtru Epiſtoł y Ewángeliy Niedzielnych. Leop AAA2; WujNT przedm 25 marg.

»epistoła odświętna« (1): Ewángelie y EpiſtołyNiedźielne y odświętne. WujNT przedm 25 marg.

Wyrażenia w funkcji tytułu: »epistoła z listu [ktorego] św. Pawła« (14): W Niedzielę ſtárego mięſopuſtu. Epiſtołá z liſtu pierwſſego S: Páwłá do Korintow Cap: 6. y 10. Leop YY4v, YY4v [6 r.], ZZ, AAA2, AAA4v [3 r.], BBB3 [2 r.].

»niedziele [której] epistoła« (45): Niedźiele 2. po Trzech Krolách Epiſtołá WujNT Vvvvv2v, Vvvvv2v [8 r.], Vvvvv3 [12 r.], Vvvvv3v [24 r,].

»na dźień [który] na święto [które], na poświęcenie kościoła epistoła« (32 : 7 : 1): Ná dzień Młodziankow Epiſtołá WujNT Vvvvv2v, Vvvvv2v [3 r.], Vvvw3 [2 r.], Vvvvv3v [8 r.], Vvvvv4 [20 r.], Vvvvv4v [6 r.].

»w dźień [który], w niedzielę (a. poniedziałek itp.) [którą], w wigiliją [czego] epistoła« (7 : 29 : 5): Leop YY4v [7 r,], ZZ, AAA2, AAA4v [3 r.]; W Pierwſzą Niedzielę Adwentu Epiſtołá na liśćie 567 WujNT Vvvvv2v; W wigilią Bożego Národzenia Epiſtołá WujNT Vvvvv2v; We Srzodę Wielkonocną Epiſtołá WujNT Vvvvv3; W dzień S. TROYCE Epiſtołá WujNT Vvvvv3, Vvvvv2v [8 r.], Vvvvv3 [14 r.], Vvvvv3v [2 r.], Vvvvv4.

3. Część mszy św., podczas której odczytuje się wyjątek z Pisma św. najczęściej z listow św. Pawła (5) : gdy było iuż po Epiſtole/ Pánowie ſwar zácżęli iáko żacy w ſzkole/ O Confederacią StryjWjaz C2v; Epiſtołá kazánieć Ianá Chrzćićielá na pámięć przywodźi. [...] Ewángelia brzmi w vſzách twoich miáſto kazánia Páná Iezuſowego. LatHar 79; Przy Epiſtole ták ſię możeſz modlić. LatHar 88, 88 marg, 89.

Synonimy: 1., 2. list; 3. lekcyja.