[zaloguj się]
[pdf]

FENIKS (13) sb m

f- (7), ph- (6); -e- (9), -oe- (4); zawsze -x.

e prawdopodobnie jasne (tak Cn).

Fleksja
sg
N feniks
A feniksa
I feniks(e)m
L feniksie

sg N feniks (10). ◊ A feniksa (1). ◊ I feniks(e)m (1). ◊ L feniksie (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

Bajeczny ptak, o barwnym upierzeniu, odradzający się z własnych popiołów; phoenix Cn [phoenix – ogniwaczek Mymer1 25, BartBydg; ‒ jedyny ptak w Arabijej tak wielki jako orzeł a czerwone pierze na sobie mający, który (jako powiedają) gdy sześć i sto lat ma, sam sie zapala a z tego sie zaś popiołu rodzi Mącz 298c] (13): on ptak miał ná głowie grzebień podobny pawowemu y podgárdłek grzebieniſty á około ſzyie iego byłá obręc piękna iáſna práwie iáko złoto/ ſam był wſzyſtek bárwy cżyrwoney álbo iáſno brunathney/ á záſię pod brzuchem piorká piękne iáko roża/ ná kthorych byłá bárwá złota mieyſcy nákrapiána/ [...] then pták ktorego widziſz ieſt iedyny ptak Fenix. HistAl L2v; W tey Arábiey piſzą ptaká iednego być ná świećie Fenixá/ ktory gdy prziydzie ku ſześći ſet y ſześćidzieſiąt lat/ ſtárzeie ſie/ vcżyni ſobie gniazdo z Káſyiey/ Mirry/ Kádzidłá rożdżek/ położy ſie ná tym y obumrze/ z kośći onych y z rożmáitych rzecży wonnośći ożywie BielKron 264, 1v, 462v; KlonŻal C2v; WitosłLut A3v; KlonWor 56.

W porównaniach (2): IAko Fenix ieden ptak ná ſwiecie ſie rodzi/ Ták z nim rowno ten to náſz zacny Hálkà chodzi PaprPan D3v; Zyi nam Pánie te godźiny Ták iáko Phenix iedyny KmitaPsal A3v.

Przysłowie: Rzadki/ powiedáią/ Ptak Fenix ná ſwiećie/ ále dáleko rzádſzy Rzymſki Kxiądz tzyſty. KrowObr 228v; rzadki ieſt ptak Fenix ná ſwiecie/ ále tho ieſzcże rzadſzy ptak miedzy brácią zgodá. RejZwierc 78.
Przen: Rzadka, jedyna w swym rodzaju osoba (1): TV Mikołáy Mielecki leży pogrzebiony/ Phoenix Polſki iedyny: który niezmierzony Zal wſzem dobrym zoſtáwił ſwą śmierćią po ſobie. PudłFr 61.
a. Znak bojowy z wizerunkiem feniksa (1): Krol ſam ich ſzykował/ [...] By nie Phoenix co przed nim nośił giermek iego/ Nie widáćby go było z woyſká ſzerokiego. KmitaSpit C4v.

Synonimy: ogniwaczek, wyczyniec.

AK