[zaloguj się]
[pdf]

FIJOŁEK (55) sb

fijołek, fijałek m (46), fijołka, fijałka f (7), m a. f (13); fijołek Mymer2, FalZioł (21), Mącz (5), SienLek (14), RejZwierc, PudłFr (2), ZbylPrzyg; ſijołka, fijałka Murm (3), BartBydg (2); fijałek : fijałka (1 : 2). ◊ -ek, -ków : -ka : -k- OpecŻyw (‒ : – : 1), Murm (– : 2 : 1), Mymer1 (1 : – : –), BartBydg (– : 1 : 1), FalZioł (6 : – : 15), RejWiz (‒ : – : 2), RejZwierz – : – : 2), Mącz (2 : ‒ : 3), SienLek (5 : – : 9), RejPos (– : – : 1), BielSat (– : – : 1), RejZwierc (1 : ‒ : ‒), KochFr (– : ‒ : 2), PudłFr (1 : ‒ : 1), ZawJeft (‒ : ‒ : 1), Calep (1 : 2 : ‒), WitosłLut (‒ : – : 1), SapEpit (‒ : ‒ : 1), KlonWor (– : ‒ : 1), ZbylPrzyg (‒ : – : 1). ◊ fijołek, fijołka (61), fijałek, fijałka (4), chwijołek, chwijołka (1); fijał- Calep (3), KlonWor; chwijoł- WitosłLut.

fij- (29), fi- (25), fii- (6), fiy- (3), fy- (3).

fijoł- o jasne (Cn: fiołek vel fiółek), fijał- a pochylone; e jasne.

Fleksja
sg pl
N fijołki
G fijołków
A fijołek, ſijołka fijołki
I fijołki, fijołkami

sg A fijołek (5), ſijołka (5). ◊ pl N fijołki (24). ◊ G fijołków (14); -ów (1), -(o)w (13). ◊ A fijołki (8). ◊ I fijołki (6), fijołkami (4); -i OpecŻyw, BielSat, KochFr, PudłFr, ZawJeft; -ami FalZioł, RejWiz, SapEpit; -i : -ami RejZwierz (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

bot. Viola L. (Rost): roślina kwitnąca z rodziny Violaceae (w Polsce rośnie 27 gatunków), najczęściej mowa o Viola odorata L. (Rost) kwitnącym na wiosnę w lasach; viola Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (66): OpecŻyw 19; Murm 116; Mymer1 18v; wezmi kołaczkow z apteki kthore zową Triaſandali/ albo Konfekt s fijołkow. FalZioł I 43a; Fijołki bywaią ondzie marcza FalZioł II 16c; Rzecży poſpolite: ktore lekko cżyſcią. Paprotka, Fijołki/ ſene/ czenturzija/ bez FalZioł V 106v; też Fijołki vſuſzone maią być chowane na lekarzſtwa FalZioł V 118, I 122c, I49c, 149d, 150a, II 21c (19); Drugim rzędem fiołki zá tym ſie zyelenią. Zołte iedny/ brunatne kwiatki drugie máiąc/ Foremnie rozſádzone/ piękną wonią dáiąc. PejT7is 23v; RejZwierz 142v; Leucoion, Wſzelákie fiołki yákieykolwiek fárby/ też goźdźiki y ynſze kwiatki. Mącz 189d, 498b; Kogo zęby bolewáią/ ma częſto fiołki w winie wárzyć/ á tym zęby płokáć SienLek 77, 12, 52v, 109v, 116, 160v, X2v; BielSat D2v; RejZwierc 148v; KochFr 97, 122; Iáko rożéy fiołek ná wieńcu nie ſzkodźi/ Ták żárt ſtátkowi/ gdy go kto k rzeczy przywodźi. PudłFr 10, 10; ZawJeft 46; Calep 1126b [2 r.]; Y roża y lilia y chwiołki złocone/ Tymby cudnieyſzą bárwą były opátrzone. WitosłLut A5v; SapEpit B3v; kſztałtną tkaneczkę niechći matká wdźieie/ Z rożey ábo fiiołkow wianeczek vwiie. ZbylPrzyg B4.
Przysłowie: miedzy Fiołkámi/ y pokrzywáć zyele. RejZwierz 143v.
Zwrot: »miedzy fijołkami, na fijołki chodzić« = zajmować się czymś lekkim i przyjemnym [szyk zmienny] (1 : 1): widziſz miła páni/ Y iać też tu nie chodzę miedzy fiołkámi/ Wianki wijąc/ á mnimaſz ábym prożnowáłá RejWiz 33v; Thu rozumieć możeſz/ iżeć ten nie ná fiołki chodził/ gdy powiáda ſkrążyłem ſwiát/ á możeſz bácżyć iżći ten nie ſpi w ſwoich rzecżach. RejPos 330v.
zestawienia: »fijołek biały« = Matthiola incana B. Br. (Rost); leucoion, viola alba Cn [leucoion – wszelakie fiołki jakiejkolwiek farby, też goźdźiki i insze kwiatki Mącz 189d; – gwoździki polne Calep] (2): Murm 116; WEzmi kwiecia Grzybieniowego białego, kwiecia Tharnkowego/ kwiecia Bzowego/ Fijołkow białych/ kwiatkow Benedycżowych/ Tych wſzytkich kwiecia rowno/ wypal to FalZioł II 16c.

»brunatny fijołek« = hiacynt lub wg Rost Matthiola incana P. Br.; viola Martia a. nigra a. purpurea Cn; [hyacinthus viola purpurea sponte nascens apricis et macris locis. Viola haec suo generali vocabulo appellatur, eadem illi sunt Vaccinia Murm 116; – hyacinkt, szarłatny, fijołkowy kwiat, ktorym farbują Mącz 159d; marcowy kwiat, iacynt – hyacinthus Cn] (2): Murm 116; Vacinium, flos qui alias Hyacintus dicitur, Brónátny fiołek/ vel ut quidam putant Ritterſporn po niemiecku ziele/ które Oſtroſzki zową Mącz 471d.

»fijałka jesienna« = hyacinthus Calep; viola calanthiana Cn [cf brunatny fijołek] (1): Hyacinthus – Fiąłka iesienną. Calep 492a.

»marcowe fijołki« = viola Martia a. nigra a. purpurea Cn [szyk 2 : 1] (3): Marcowé fijołki/ Viola purpurea SienLek 230, Xv, X2v.

[»fijołki ozimie«: Fiołki ozimie. Leucoion album et purpureum SienHerb I4b. #]

»żołty fijołek« = Cheiranthus Cheiri L. (Rost); lak pospolity [szyk 7 : 3] (10): Murm 116; Cheuri [!] ‒ cheiri, dicuntur flores violarum citrini coloris, zolthe ffyolky BartBydg 28v, 59; FalZioł I 82d; Luteae violae, Zołte fiołki. Mącz 200d; SienLek 108v, 200v, Xv, Yv; Iáko żołte fiiałki ſádzone w ogrodźie; Iák ſię letnie grzybienie kąpie w gnuśney wodźie/ Zołty kwiát rozkłádáiąc KlonWor 28.

Cf FIJOŁKOBRONATNY

AK