Twórca lub zwolennik jakiegoś systemu filozoficznego; mędrzec, uczony, teoretyk; philosophus Mącz, Cn; dator sapientiae, magister virtutis, magus, philosophaster, professor sapientiae, sapiens, sophus Cn (417): BierEz B4v, Cv; Tedy więcéy poeieſſy cżyſté a dobré ſamnienie/ niżli naucżoné filozofy/ albo porozumienijé. OpecŻyw [192]; PatKaz I 3v, 4v, 9; PatKaz III 102, 145v; FalZioł IV 54d; Tento Epicurus w tim więcey błądził niż inni philozophowie BielŻyw 103, 21, 34, 100, 103, 120, 133, 171; BielŻywGlab nlb 9, 13; GlabGad A3, L8; SeklKat A4v, O3V; HistAl D5v, D6v; MurzHist Rv; Był yeden zacny á vcżony Filozow ná imyę Pitágorás. GliczKsiąż H5v, G6, M3v, M4, N6v, P7; GroicPorz bv; ten Philozoph [Anaxagoras] piſał o odmiennośći młodośći cżłowiecżey RejWiz 32v, A5v [3 r.], A7, 9, 9v [2 r.], 19v (38); Apollonius on/ choćże Mędrzec iáko poſpolity człowiek mowi/ choćże też Filozoph/ iáko Pytágorykowie podáią/ wſſedł do Perſkiey źiemie Leop *B2, *A3v, *B2, Act 17 arg; OrzList iv; A takie ſtárzy ludzye/ Philozophy zwáli/ Co ſie ſtrzegli wykrętow/ cnoty pilnowáli. RejZwierz 85, 4 [2 r.], 10v [3 r.], 11, 16 [2 r.], 19 (14); OrzRozm A2, A2v [2 r.], Mv [4 r.]; Tego cżáſu byli ći Poetowie/ Stácyus/ Lukanus/ Perſyus/ y Filozophowie: Stoikus/ Seneká/ y Dyonizyus Argiopágitá Aſtronom BielKron 144v, 155v [5 r.], 169, 462v; Cynici, Sectá byłá Philoſophów którym ſie nic nie podobáło/ káżdey rzeczi s vrągániem przigániali/ y w wzgárdzeniu mieli Mącz 76c, 74b, 83a, 89c [2 r.], 92d, 103b (16); Auguftyn Swięty/ té Philoſophy które Platoniki zową/ powiáda być náuce náſzéy Krześćijáńſkiéy między inymi Philoſophy bárzo podobné OrzQuin O2v, H4, H4v, O2v [2 r.], O3v [2 r.], O4 [2 r.], T, Tv; thego ią fámego mam zá práwego Philozophá/ kthory chce być cnotliwym cżłowiekiem GórnDworz G3, G3, Hv, O2, X5, Ee6v (9); GrzepGeom A3v; RejPos 63, 337v; RejZwierc 15v, 46 [3 r.], 55 [2 r.], 73v, 78 (25); WujJud 50; Strum Q3v; Pokázuie [św. Piotr] ieſzcże przećiwko tymże Philozophom światá tego/ przyfłe wſzyſtkych ludźi zmarthwywſtánie BiałKaz D4, D4 [2 r.], D4v; BudNT b7; CzechRozm 20, 63, 140v; PaprPan kt, Mv; TRoiáki Rzecżypoſpolitey ſpoſob opiſuią Filozophowie ModrzBaz 3, 6v, 7v, 17, 49v, 61 (24); SkarJedn 68; ſámych Cieplic ieſzcze ták Philozophowie rozumem dość niemogli/ áby im nie co dźień inſzé Dyſputacyie á od piérwſzych rózné/ z nich niepowſtawáły Oczko 10, 3v, 4v, 5, 5v, 7, 8, 29v; SkarŻyw 130, 453 [3 r.], 454 [2 r.]; CzechEp 71, 131, 247; KochFr 62, 63 [4 r.], 64, 67; GórnRozm A4v, E2, E4, Gv, M4, N; KochPieś 4; ArtKanc K11v; KochWr 19, 30; ActReg 50; GostGosp + 2v [2 r.], +3; Zazdrość też y nienawiść przynioſłá ſmierć onemu zacnemu/ á máło miedzy wſzytkimi Philozophy nie przedniemu/ Sokratefowi Phil K4, B3, K2, S3; GórnTroas 5; WujNT 140, 467, 536, 581, 697; JanNKar A4; SarnStat *3v, *7v, 111, 550, 1306; PowodPr 61; Gárdźili wiárą y náuką Ewángeliey świętey Zydowie/ gárdźili Philozophowie y pogánie SkarKaz 83a, 122a marg, 274a, 310a [2 r.], 312a, 384a, 420b; PaxLiz Dv; SkarKazSej 690b, 698a, 700a; KlonFlis A2; Philozoph piiánego Niewiádomym zowie KlonWor 70.

W połączenia z imieniem lub nazwiskiem [imię + filozof (77), filozof + imię (6); oddzielone przydawką (16)] (83): BielŻyw 21, 38; GlabGad kt, A2, A4v, K; HistAl Bv; MurzHist R; Ariftoteles Filozow myędzy inſſemi naprzednyeyſſy/ thák o tem mnimánye ſwe nam oſtáwił. GliczKsiąż P2v, H4, K2, M4v; GroicPorz kk3; Ipokrátes/ on Philozoph zacny/ vcżynił rzecż do diſcypułow ſwoichRejWiz A5, A5v, A6, A6v, A7 [3 r.], A7v [2 r.], A8, 1v; RejZwierz aav, aa3, 19 [2 r.], 36v, 40, 41 v; Ale co nam świádká potrzebá Platoná Philozophá OrzRozm A2v, L2; BielKron 27, 133, 149v, 274, 280; Mącz 303b; OrzQuin B, F2v, T2; GórnDworz E6, X4v, Dd8; GrzepGeom B2v, O3v; RejPos 200v; Diogenes on ſłáwny Philozoph/ kto o nim cżyta/ tám ſie náſłucha w iákiey wadze v niego złotá álbo bogáctwá były RejZwierc 38, 38, 49v, 52v, 83v, 97, 135; PaprPan C3; Iáwne ſą przykłády Sokráteſá zacnego Philoſophá ModrzBaz 9, 42v, 129; SkarŻyw 102 [3 r.]; StryjKron A3v marg, 16; GórnRozm B3, M4v [2 r.]; PaprUp H4v; Phil D2, F [2 r.], G, G3 [2 r.], 13 (12); LatHar ++2v, 381; Timon Filozow był Miſanthropos, to ieſt nieprzyiaćiel głowny narodu ludzkiego PowodPr 65; KlonFlis A2.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazw geograficznych [w tym: w połączeniu z imieniem (4)] (12): BielŻyw 21, 38; Plato Známienity Philoſoph Athenieński od którego ſie Secta Academicorum, Wſzczęłá. Mącz 303b, 26d, 106c [2 r.], 334b; niech ktemu ią iáko oſtrogá iáka bodźie oné od Philoſophow Gréckich ſzpátné Piątno/ ná Kśięſtwo kożdé Główne włożóné OrzQuin Qv; GórnDworz Dd8; RejZwierc 83v; PaprPan B; to nie czárnokśiężnicy byli/ ále Mędrcowie á Philoſophowie Cháldeyſcy ábo Arábſcy WujNT 7.

W połączeniu z nazwą szkoły filozoficznej (5): Tak iż też ſtarzy Philoſophi pitagorici powiadaią iakoby niebo było wielkie zwierzę ktorego ſerce ieſt ſłonce. GlabGad E2v; Tedy niektorzy Epikuruſſowie y Stoikowie Filozophowie gadáli ſie z nim Leop Act 17/18; Apoſtoł nápomina/ áby ſię ſtrzegli ták fałſzywych Apoſtołow/ iáko y Philoſophow ſekty Plátonowey WujNT 693, 468; Przetoż o Platonikách Philozofách Auguſtyn ś. nápiſał: iż ſię im to piſmo ś. Ianá: Ná początku było Słowo: podobáło SkarKaz 486b.

W charakterystycznych połączeniach: filozof celny, cny, dobry (2), mądry (6), pośledni, prawy (2), przedm, rozważny, sławny (6), smrodliwy, uczony (9), wielki (18), wszechumiejętny, zacny (11), znamienity (5).