A. Celowo-skutkowe ῾aby, żeby᾽; ut Modrz (11105): Raczyl mye yego krolewſka M. [... ]prziſlacz abich waſchym M. powyedzial thą wolya yego K. Myloſczy MetrKor 31/621 (10); ListRzeź (2); podlye ſyebye poſtawymyα abich ſe wſſitkymy anyoli chwalylcyα BierRaj 20v (12); March¹ A4v; Owa niegdy áby iedli/ Zá ſtoł byli obá śiedli BierEz P (79); [Pan Iezus] przyſſedl nie ijżby iemu/ ale aby ſlużyl OpecŻyw 44; Pozdrowiona bądz [...] przed ſtworzenijm ſwiata wybraná/ aby moią będątz oblubienitzą/ bylabys wſſytkiégo ſwiata krolową OpecŻyw 185 (209); OpecŻywList C2; OpecŻywPrzedm C3v; OpecŻywSandR 3v; Miły młodźieńcże poſtáẃ wodę/ abych poznáł ieſtlićz też wnątrz nietzo ſzkodźi ForCnR D2v (3); ſzwyątoſzczy [...] yeſth napelnyona aby znaczyſthſzey matky naczyſtſzy narodzyl by ſyą ſyn PatKaz I 10v (2); PatKaz II 33v (29); [Bog dobrego pełność] polozyl w maryey aby czo laſky [...] wnas yeſth poznalybyſmy yſz tu plynye zglouy cryſtuſa przeſz ſzyyą panną maryą PatKaz III 111 (11); TarDuch A6v (7); wiecżor zawżdy okna otwieray na poł noczy/ aby wiatr z połnoczi twe mieſzkanie przewiewał FalZioł V 61v (103); BielŻyw 80 (80); BielŻywGlab 15; Cżemu około vſt ſą wargi. Odpo. Dla zakricia zębow, aby cżłowiek zębami nie ſwiecił GlabGad Cv (50); MiechGlab 12 (13); BierRozm 11; ZapWar 1536 nr 2492 (8); ni dla tże^go inſzego rachunkow ſie vcżą iedno dla ſwego pożytku/ aby chytrze ſwego złupili blizniego KłosAlg A4v (4); KlerWes A (2); Intende ad visitandas omnes gentes [...] Poruſz ſie miły panie aby nawiedził wſzythki pogany. Czuſz aby cie vznali WróbŻołt 58/21 (73); WróbŻołtGlab Av; LibLeg 7/8 (160); A czáſem bych rad miał ſkrzydłá iáko gołąbek ábych wylećiał ſpośrotku tych złoſćiwich ludzi RejPs 81v (176); ComCrac 16v (8); RejRozpr 12 (6); O Wernarze zeſnal [...] iſch bil yachal do Cola aby Zydy byl zwiodl, iſſ bi byly przyachaly i ſzukno [...] othkupily LibMal 1543/70 (27); ConPiotr 32v (6); SeklWyzn g3v (9); Szłam do sklepu ż [!] dziewką ſama A bych ſzaty oglądała RejJóz G7v (29); SeklKat X3v (36); RejRozm 393; RejKup B (57); RejKupSekl a4 (4); Widząc ſloniowie lud on/ ſciągáli noſy ſwoie áby ie k ſobie przyciągáli HistAl I2v (68); HistAlHUng A2; KromRozm I A3v (8); Przeciwko mnie/ wſzyſtko śię co kolwiek wniebie abo pod niebem ieſt/ ſpiknęło/ aby mi cięſzkości zadáwało MurzHist L3 (41); Abowięm niepoſłáł bóg ſyna ſwe^go na świat/ aby ſądźił świat/ ale żeby był świat/ zbawion przezeń [Non enim misit ... ut iudicet mundum sed ut salvetur mundus per ipsum] MurzNT Ioann 3/17 (65); KromRozm II c4v (33); KromRozm III Pv (37); MrowPieś 123 (3); Co aby teraz jeszcze lepiej umocnili, w konfesyji swej [...] jaśnie napisali Diar 70 (54); DiarDop 99 (19); Pomni ná mię [mierność] ſynu miły/ Aby cie nie vwodziły/ Słowá ludzi grubych z brzuchy BielKom E8 (19); [rodzicy] nyech dzyeći karzą nye iżeby ye zabili [...] ále áby ſnich co dobrego mogło vrosć GliczKsiąż G5 (83); ieſliż dam ſen ocżom mym áby wżdy odpocżynęły/ Powiekam moim wyſpánie iżby w tym żalu wytchnęły LubPs dd2v (141); nogi iego ſłoną wodą námáżą/ potym kozę przywiodą [...] áby pięty onego złoczyńce lizáłá GroicPorz iiv (78); SeklPieś 15v; przidał ieſztze więcey odpuſtow áby tym więcey przybyło pieniędzy KrowObr 78v (214); Vcżony z bládą twarzą ſiedzi nád kſięgámi/ Aby potym ſwych cżáſow vżył z roſkoſzámi RejWiz 21 (103); [Iudyth] proſiłá [...] áby iey dozwolono wnocy przededniem wychodzić precz/ ná modlitwę/ áby ſie modliłá Pánu Bogu [ut daretur ei copia ... egrediendi foras ad orationem et deprecandi Dominum] Leop Iudith 12/5 (407); Każeſz mi ná Kázálnicę wleſć/ ábym wołał y kazał OrzList b3v (11); UstPraw F2 (6); KochZuz A4 (3); LeszczRzecz A3(2); RejFig Aa5 (13); RejZwierz 121 (45); Zátucz ſerce ludu tego/ á zátkay vſzy ich/ y záſlep oczy ich/ áby ſnadź nie widźiał oczymá ſwemi/ á iżby nie ſłyſzał vſzymá ſwemi/ á żeby nie zrozumiał ſercem ſwem [Impingua cor populi huius et aures eius adgrava et oculos eius claude, ne forte videat in oculis suis et in auribus suis audiat et corde suo intelligat] BibRadz Is 6/10 (635); BibRadzBaz ktv; Goski 18; w táńcu komu nogę podmiátáć/ áby ſye potknął beśpiecznie táńcuiąc OrzRozm K4 (26); Gdy [król Władzisław] był w Przyſzowie/ áby ſie nie zálegał w chorobie/ iechał do láſá áby ſłowiká ſłyſzał BielKron 387 (990); BielKronCies Mmmm3 (3); GrzegRóżn G2v (22); A iuż teraz prziwykay pracy/ i nie wcżaſom/ Abyś ſię mógł ſpoſobić ku trudnieyſzim cżaſom KochSat Cv (2); KochZg A4 (2); KwiatKsiąż Dv (2); Mącz 356a (79); MączLub; OrzQuin O4 (20); Prot A2v; SarnUzn G4v (11); Włoſy áby nie śiwiáły rychło/ chronić ſye trzebá wilgich á chłodnych pokármow SienLek 48 (81); LeovPrzep av; RejAp 83 (164); przyrodzenie ſámo [...] náucżyło Mamki ſpiewáć/ áby ſpiewániem dziećinny płácż tuliły GórnDworz H3 (98); GrzepGeom B2v (10); Przykład ábyſmy cżuli dla zdrády dyabelſkiey/ áby nas nie zdrádźił HistRzym 96v; ty iutro tu przydź/ ábychći ſie záś vkazał/ á iżbychći przyſzłe rzecży ktore ſie máią ſtáć powiedział HistRzym 127v (103); á wżdy Pan Bog z dobrotliwośći ſwoiey/ páſie ony nikcżemne źwirzątká ſwoie/ áby owſzem cżłowiek nędzny więtſzą pociechę miał RejPos 81v (696); RejPosWiecz² 92v (8); RejPosWiecz³ 98 (8); Co áby śię iáſniéy okazáło/ w ſtworzeniu człowieká obáczyć możeſz lepiéy BiałKat 108v (69); BielSat M4 (16); GrzegŚm 54 (33); wnet ſąd zágáiono/ Aby vrzędnie w tákich rzecżach poſtąpiono HistLan E (16); Co áby śie lepiey mogło pokázáć/ od tego pocżniemy co śie przez to ſłowo [matrimonium] rozumie KuczbKat 250 (65); RejZwierc 160 (177); Gdy [...] ciągną [Tatarowie] ćicho ſie ſkrádáią láſy by ich nie obacżono/ áby Ludźi domá záſtáwáli BielSpr 67v (84); KochMon 31 (5); bogoboyni/ áby ſie chwałá Páńſka mnożyłá/ ſługi kośćielne dochodámi ſłuſznymi opátrowáli WujJud 230v (65); WujJudConf 260 (23); KochList 3; RejPosRozpr c4 (14); Ktore ábyſmy tym lepiey wyrozumieć mogli/ s pilnoſcią ich poſłuchaymy RejPosWstaw 110v (39); vyrzeli wielki [...] pocżet ludu/ ktorzy nieſli drábiny y tarány/ áby wzięli zamek/ á iſzby ich dobyli [portantes scalas et machinas ad capiendum munitionem et oppugnabant eos] BudBib 1. Mach 5/30 (261); HistHel B3 (6); MycPrz I A3v; Więc poſádźi chłopá z chábiną/ v przerwy áby kiwał/ mniema by ſye to iego kiwánia Rybá bałá Strum K3v (7); BiałKaz G3v (16); Mocen lepak Bog wſzelką łáſkę obfitą vcżynić ná was/ áby we wſzem záwżdy [...] obfitowálibyśćie do wſzey ſpráwy dobrey [Potens autem Deus omnem gratiam abundare facere in vos, ut ... abundetis in omne opus bonum] BudNT 2. Cor 9/8 (109); StryjWjaz C2 (4); VCZEN. A cżemuſz wżdy tákiego przypodobánia vżywa Piſarz liſtu tego? NAVCZYCIEL. Aby zálećił vſtáwicżność nie ſkońcżonego ná źiemi ofiárownictwá Chriſtuſowego CzechRozm 35; Ale áby ſie iuż cżás długą przedmową nie trawił/ powiemći vmyſł ſercá moiego CzechRozm 205v (189); PaprPan X4 (7); KarnNap E2v (34); podiąłem ſię tey máteryey piſáć [...] Nieżeby inſzi wto lepiey y doſtátecżniey vgodzić niemogli/ ále ábym też y ia z ſwey ſtrony Rzecżypoſpolitey wtem vsłużył ModrzBaz 1 (145); ModrzBazBud Vv (2); ModrzBazStryj IIv; SkarJedn 17 (68); KochOdpr D; drewniány ſzkopiec zákryty (áby wodá niewyſtygáłá) v dná przewierćiány Oczko 15v (26); [źmija] vſzy wźiemię krije/ Aby nieſłucháć/ kiedy náuczony Czárownik nád nią zácznie rym niepłony KochPs 84 (26); chwyććie ſię kárnośći/ áby ſię Pan nierozgniewał á wyśćie niepoginęli SkarŻyw 510; Dla tych ktorzy ſtoią Iezu Chryſte/ áby w ćię vwierzyli/ zlecż mu [...] tę rękę SkarŻyw 552(346); KochTr 20 (2); MWilkHist C (2); StryjKron 125 (33); ZapKościer 1582/29v (9); CzechEp 137 (148); CzechEpPOrz xxv (2); KochJez B3v (2); Co ábych pokazał/ vmyſlyłem kilká ſentenciy X. Arcybiſkupich/ przedśię wźiąć NiemObr 82 (38); KochEpit A4; Stąpił we wśi do kárczmy/ áby ſię ochłodźił KochFr 134 (8); GórnRozm F2v (4); KochBr 152; KochWz 139; KochMRot B (2); KochMuza 28; ReszPrz 51 (19); [bractwa] ktore o więźniách oſobliwą piecżą y ſtaránie máią/ áby mieli co ieść w więźieniu/ á żeby co prędzey z niego wyzwoleni byli ReszHoz 121 (11); ReszList 164 (17); WerGośc 204 (14); WerKaz 290 (9); BielSen 6 (2); BielSjem 40 (12); KochPieś 9v (2); Sląc ćię ná rozmáité wielkich Królów dwory/ Abyś wybiérał z ludzkich obyczáiów wzory KochTarn 73 (3); PudłFr 73 (2); [Przysięgę] wypełnił ludowi ſwemu Abyſmy będąc z ręku nieprzyiaćioł náſzych wybáwieni/ Moglibyſmy ſámemu ſłużyć ArtKanc A18 (78); Fálendyſzem przezwáli Włoſkie ſukno drogie/ Aby chytrze ſzaleli Polaki vbogie BielRozm 13 (6); KmitaPsal A2v; KochWr 36 (3); KochWrJan 18 (2); PaprUp K2 (8); W tym náſz Hetman/ áby ſye rzecz ſkońcyłá práwem/ Aby mu Bóg y ludźie sſtáli ſye łáſkáwem: Kazał w woyſku záwołáć ZawJeft 12 (5); ActReg 4 (55); łudze abim oſſukał Calep 577a (7); gdy młocą/ tedy káżdy ná ſwą gromádę ma ſłomę kłáść: áby poznáć ktory źle wymłaca GostGosp 70 (47); GrochKal 27 (2); Co áby ſie iáſniey okazáło/ o pomierzániu ziemie godzi ſie thu cokolwiek przypomnieć Phil P4 (22); GórnTroas 72 (6); KochCn B4v; KochCzJan A3 (3); KochPij C3; Cierniemeś koronowan/ ábyś/ w ćię wierzące/ W korony/ twey miłośći przybierał/ gorące GrabowSet P4v (17); KochAp 9; KochFrag 42 (3); OrzJan 106 (36); WyprPl B4 (3); Modl ſię zá námi święta Iádwigo. Responsio. Abyſmy ſię godnemi sſtáli obietnic Chryſtuſowych LatHar 422 (192); cżás nieſkrowity/ Aby ſtał przed Sąd Boży/ dał mu rok záwity KołakCath B3 (3); KołakSzczęśl C; Bog oycow náſzych obrał ćiebie ábyś poznał wolą iego/ á iżbyś oglądał ſpráwiedliwego [praeordinavit te ut cognosceres voluntatem eius et videres Iustum] WujNT Act 22/14 (760); WysKaz 20 (18); JanNKar D3 (9); JanNKarOrz F3v; ABy zgodá między wſzyſtkimi byłá chowáná/ vſtáwiamy: áby kmiećie/ ktorzy [...] vćiekáią/ gdy będą ználeźieni pánóm ſwym [...] áby byli przywroceni SarnStat 663 (341); Ráczyſz ſię [...] przyczynić zá mną/ áby mię tu nie raczył ośiérocáć ná tym nędznym świećie/ żeby mi dał Aniołá ſtróżá SiebRozmyśl K (38); ZapMaz IIG 97/90v; GrabPospR M4 (3); KlonKr F4v; KmitaSpit B2v (15); ſzubienice budował/ áby conawięcey ludźi wywieſzono PowodPr 66 (30); Długo potrzebá młodemu milczeć/ áby dobrze mowić vmiał SkarKaz 42b (197); VotSzl A2v (3); móẃ po Polſku, áby zrozumieli Náſzy, w czym twoi ſłucháć ćię niechcieli CiekPotr 3 (7); CzahTr E (14); GosłCast 6 (6); PaxLiz D (7); SkarKazSej 694a (62); SkorWinsz A3v; SapEpit A2v (2); KlonWor 39; PudłDydo A3 (4); ZbylPrzyg A2 (4); SzarzRyt D4; SzarzRytJSzarz ded v.

Powtórzenie spójników w tym samym zdania (34): a ... aby (3), aby ... aby (10), aby ... iżćiby, aby ...żeby (2), iż ... aby (17), iżby ... aby: rzeklem wám pirwey niżli ſie ſtalo/ ijż gdy ſie to ſtanie/ abyſcie wierzyli OpecŻyw 96v (2); FalZioł V 70; tak ma być pisano [...] aby gdy na sjem per appelationem causa przydzie, aby się uznało, jeśli ci lepiej sentencyją ferowali, czyli ci Diar 94; BibRadz Ioann 14/3 (2); Táki znák [...] známienuie [...] ſkończenie oney ſtrony [...] á tho dla tego/ áby gdy czego ná kwápliwośći ſzukáć chceſz/ iżćiby wſzytkiey kárty czytáć nietrzebá SienLek S; on ſmok ſtánął przed oną niewiáſtą ktora miáłá porodzić/ á gdyby porodziłá áby pożárł ſyná iey RejAp 99; GórnDworz E2; muśiſz [...] być vniżon [...] á potym áby duchownymi bogáctwy był powyſzſſon HistRzym 128; przenáięli bárwierzá iego/ áby gdyżby go golił żeby mu gárdło vrznął HistRzym 58 (2); [na świat zstąpić raczył] iżby/ ták iáko thu ſam o tobie powiedáć racży/ áby wſzytkim ſłużył RejPos 314 (14); vrádzili ſthárſzy ná ratuſzu/ poſłáć do woyſká do Hetmáná [...] iż iuż áby murow niepſował RejZwierc 154 (5); BiałKaz G4v; SarnStat 536; PowodPr 13.

Połączenia: »aby ... oto(-ć)« (6): co ábyś wiedźiał dowodnie/ otoć krótko powiém Oczko 29v; CzechEp 360; LatHar 264; WujNT 529; Lecż áby y z tey miary áduerſarze náſzy mieli ná zamiar/ oto im teraz pokażę WysKaz 33; SiebRozmyśl F3.

»aby ... tedy« (39): I aby się czas nie tracił [...] tedy my opowiedamy WM Diar 29 (2); SienLek 46v; Wſzákoż ábym ia porządku nie pſował/ tedy ták powiedam GórnDworz C7; Ale ábych cie ták nie zániechał iáko błędnego/ tedyć powiem niektore podobieńſtwá RejPos 5v (2); BiałKat 303v; KuczbKat 170 (2); CzechRozm 252 (7); mowmy o ſpráwiedliwośći: ktorey áby ludźie vżywáli/ tedy [...] zá onych dawnych cżáſow/ Krole dobrze obycżáyne obieráno [cuius fruendae causa ... olim bene morati reges constituti sunt] ModrzBaz 18 (2); GórnRozm B2; áby ſię pohámowáli od pijańſtwá/ tedy Duch święty [...] ná pijánice táki dekret wydał WerGośc 268; OrzJan 10; WujNT 305; JanNKarGórn Hv; Ale dogadzáiąc krótkości, áby to volumen názbyt wielkié nie vroſło: tedy proſzę Czytelniku, ábyś przeſtał ná tym co ſie tu połozyło SarnStat 1262 (14); VotSzl C4v (2).

»aby ... więc«: Drugiey áby nie poználi Więc ią ráytárką przezwáli RejRozpr Iv.

»a to, aby« (12): FalZioł V 68; Podnioſl z gnoiu [...] Ato aby poſadził iego z kxiążęty [Ut collocet eum cum principibus] WróbŻołt 112/8 (3); LubPs gg2; około rány thą máśćią pomázuy [...] á to áby ſye ogień nieprzyrzućił SienLek 146; BiałKat 246 (2); KuczbKat 5; BudBib Ez 14/11; CzechRozm 65; SarnStat 433. Cf »dlatego ... aby«.

»(a to, to, nie) dla tego (-ć, -ż) (...) aby, aby ... dla tego« (695 : 6): [krolewna niebieska] s kwapienijm ſſla [...] dlá tego aby nie widziána wpoſpólſtwie OpecŻyw 10v (12); atho dla thego then articvl vſtawyon. aby nyewiny za vynnego nyeczierpyal MetrKor 40/818 (3); FalZioł V 26 (5); BielŻyw 10 (4); GlabGad E7 (4); Omyię miedzy niewinnymi ręce moie [...] A to dla te^go abych vſliſzał głos chwały twey [Lavabo inter innocentes manus meas... Ut audiam vocem laudis] WróbŻołt 25/7 (5); LibLeg 7/11 (8); wiznal yſch thu do poznanya dlya thego bill prziſchethl abi konya kthorego mogl vwyeſcz LibMal 1543/73v (6); SeklWyzn g3v (2); SeklKat Iv (10); RejKupSekl a3; HistAl E4 (3); ZapWar 1550 nr 2665; MurzHist Nv; MurzNT Mar 4/21 (4); KromRozm III H5 (3); Diar 70 (6); DiarDop 104 (6); GliczKsiąż O8v (19); LubPs Z6 (6); Tákie cechowánie ná złodźieioch dla thego bywa/ áby ie ludźie ználi GroicPorz kkv (8); Dla tego tedy Duch ſwięty karze/ áby vzdrowił/ dla tego ſſtzypie áby wytzyśćił/ dla tego łáie/ áby zbáwił/ dla tego zábija/ áby ożywił. KrowObr C4v (59); Leop Prov 6/30 (5); OrzList c; BibRadz Gen 46/34 (28); OrzRozm S4v; BielKron 194 (19); GrzegRóżn E3; Finis aedificatae domus, usus, Dla tego dóm zbudowano áby w nim mieſzkano Mącz 127d (6); SarnUzn D3v (2); SienLek 13 (5); RejAp 97v (4); ieden z náſzych [...] rad bárzo po Vſárſku/ á długo chodzi: á to dla tego áby pokrył nieforemność nieiáką nog ſwoich GórnDworz N5v (23); GrzepGeom K2v; HistRzym 29v (3); RejPos 17v (83); RejPosWiecz² 93v (4); RejPosWiecz³ 98v; BiałKat d2 (10); HistLan Ev (2); KuczbKat 180 (11); Boć dla tego Pan Bog ocży wynioſłe dał/ ábyś nie tylko ſobie ná pięty pátrzył/ ále iżbyś y vpátrował/ y rozmyſlał [...] przyſzłe y przeminęłe rzecży RejZwierc 153 (7); BielSpr 46 (4); WujJud 192 (10); WujJudConf 2v (4); RejPosRozpr c3v (3); RejPosWstaw 44 (3); BudBib Prov 7/14 (7); MycPrz II A2; Strum Fv (14); BiałKaz K4v (3); BudNT Tit 1/5 (6); CzechRozm 4v (19); PaprPan Z4v; KarnNap F2 (5); ModrzBaz 113 (17); ModrzBazBud V; SkarJedn 383 (11); Oczko 21 (2); SkarŻyw 576 (32); StryjKron 175 (3); ZapKościer 35v; CzechEp 285 (8); To dla tego ták cżęſto powtarzam/ ábych wſzytkie proſtacżki [...] ná drogę náprowádźić mogł NiemObr 98 (15); ReszPrz 64 (3); ReszList 143 (2); WerGośc 241 (4); boć ieſt náſz Zbáwićiel/ dla tegoć ſię národźił/ áby nas wyſwobodźił ArtKanc C9v (4); PaprUp C3v (3); ActReg 55 (7); GostGosp 34 (6); Phil L2 (2); GrabowSet T2v; KochAp 7; OrzJan 65 (3); LatHar 7 (10); WujNT 2.Cor 13/10 (21); WysKaz 9 (2); JanNKar E2; Aby tedy ſpráwy ſądowné [...] mogli ſnádniéy odpráwowáć: dla tego [...] ſkázuiemy SarnStat 42 (36); SiebRozmyśl F; PowodPr 12 (6); Do miáſtá ludźie ſię kupią dla tego: áby ieden z drugiego miał pomoc SkarKaz 633a (15); CiekPotr 41; GosłCast 51 (3); SkarKazSej 669a (3). Cf Powtórzenie spójników.

»k(u) temu (...) aby« (17): RejJóz A2v; Niezbożni (mowi) ktemu aby mieli ſądźic/ niepowſtáną/ ale żeby byli ſądźięni MurzHist S3v; Diar 25; LubPs cc3; GroicPorz ii3v; KrowObr 181v (2); BibRadz 2.Mach 15/5; RejPos 109v; RejZwierc 119v; BielSpr 40v; przeſtał od grzechu: ku temu áby iuż nie pożądliwoſciam ludzkim/ ále woley Bożey [...] żył RejPosWstaw [21³]v (2); CzechRozm 260v; Ale kcżemu to mowię? Atoli ktemu/ ábyſmy widzieli/ że to rzecży ſą iákoby domowi náſzi nieprzyiaćiele [Sed quorsurn haec? Ut videamus hos esse quasi hostes] ModrzBaz 7; WujNT 2.Cor 8/6; SarnStat 482.

»(nie) na to(-ć, -ż) (...) aby; aby... na to« (132 : 1): anyely nato ſtworzeny aby ſzpyeuayącz chwalyly boga PatKaz II 81v; RejKup m2 v; Diar 54 (2); GliczKsiąż L6; Słońce áby w dzyeń ſwyećiło ná to ye przełożył LubPs dd5 (3); KrowObr 132v (2); RejWiz 161 (4); Leop Ioann 18/37 (3); KochZuz A3v; LeszczRzecz A5v; I ná thożeſćie nas tu wezwáli ábyſćie nam pobráli máiętnoſći náſze [Num ut possideret nos vocastis nos, numquid non?] BibRadz Iudic 14/15 (3); Mącz 336d; OrzQuin Mv; RejAp 1; RejPos 100v (11); GrzegŚm 5; HistLan Ev; RejZwierc 154 (7); WujJud 185 (5); WujJudConf 141; RejPosWstaw 22; BudBib Esth 14/8; BudNT 1.Ioann 3/8; CzechRozm 30 (8); ModrzBaz 136 (3); SkarJedn 18 (4); Oczko 24v; SkarŻyw 36 (9); StryjKron 275; Bo nie ná to ſą Chriſtyánie wezwáni/ áby drugich prześládowáli [...] ále/ áby [...] przez Chriſtuſá Bogu [...] ofiáry ofiárowáli CzechEp 101 (9); NiemObr 35 (7); WerGośc 212; OrzJan 59; LatHar 732; KołakSzczęśl C; WujNT 324 (19); SarnStat 64 (3); Nie nátoć P. Bog dał Kápłany ábo żywność ich/ áby ſámi ſobą [...] nieprzyiaćioły woiowáli PowodPr 59 (2); SkarKaz 638b (2); CiekPotr 75 (2); SkarKazSej 664b (3); ZbylPrzyg B2v.

»od tego ... aby« (2): yáko koſcioły od tego ſą/ áby wnich kazano GliczKsiąż L; od tego P. Bog rodźice dáie/ áby z nich [dziatek] ſkłonnośći złe [...] wykorzeniáli SkarKaz 420a.

»(a to, nie) prze(z)to(-ć, -ż) (...) aby; aby ... przeto« (217 : 17): przetoć go Pan kupił/ Aby on moim mężem był BierEz B3v (2); OpecŻyw 54v (10); OpecŻywList C2; PatKaz I 14v; PatKaz II 84v (3); [szczuka] gdy ſie wygikrzy/ tham z tąd idzie czo może na głębiey y nadaley/ á to przeto aby iey dzieci nie gabały FalZioł IV 37a (2); [Demokrytus] ſobie kazał ocżi wyłupić, przeto aby mogł dowcipniey o mądroſci myſlić BielŻyw 65 (8); BielŻywGlab 12; GlabGad B8 (15); LibLeg 10/66; GliczKsiąż B5v (3); Ktore tumulty áby w Mieyſkich Sądźiech niebyły/ przeto ty porządki záchowywáią GroicPorz i4 (2); áby domy ſwoie bogáćili [...] przeſto ſie [...] s Herbow wylitzáią KrowObr 124v (8); RejWiz 174 (4); Leop Ez 21/4 (6); RejZwierz A2; BibRadz 2.Par 32/4 (2); OrzRozm L4v (3); przetoć mię Weneći y Papieſz Siluius poſłáłi ktobie/ áby ſwoie woyſká z ich złącżył BielKron 254 (18); GrzegRóżn Fv; KwiatKsiąż K (2); OrzQuin G3v (3); SarnUzn A2v; RejAp 125v; GórnDworz C8v (6); á przetożem y przyiał/ ábych twą mądrość słyſzał HistRzym 9 (5); RejPos 231 (13); RejPosWiecz² 92; BiałKat 203v (5); KuczbKat 250 (5); RejZwierc 239b (5); BielSpr 67v; WujJud 206v (11); WujJudConf 157; RejPosWstaw [21²]v; BudBib Tob 11/9 (2); Strum A4; BudNT a3v (2); CzechRozm 87v (5); ModrzBaz 22v (6); SkarJedn 180 (3); Oczko 1v; SkarŻyw 3 (11); StryjKron 380; CzechEp 361 (4); KochFr 47; BielSen 11; Przeto Bog dał ięzyki/ ábyſmy mowiły/ Przeto głowę z rozumem/ ábyſmy rádziły BielSjem 11 (2); ArtKanc B6v (2); BielRozm 8; ActReg 42; Phil Q (2); A ieſliż koniom wędźidłá w gęby wpráwuiemy przeto áby nam poſłuſzne były/ wſzytko ich ćiáło obracamy [frena in ora mittimus ad consentiendum nobis] WujNT Iac 3/3 (23); SarnStat 938 (4); GrabPospR L4; SkarKaz 417a (3); SkarKazSej 690a.

»temu, aby«: Czemu? Temu/ ábym pod tym przymiérzem doſtał źiemie Węgierſkiey OrzJan 114.

»tym umysłem [szyk zmienny] (...) aby; tym sposobem, aby; w ten obyczaj, aby« (12 : 4 : 3): vyrzawſchy [...] szathi na Gorze rozwyeſchone, wlyaſl na gorą thym vmyſlem aby koſſulie pobral LibMal 1546/112v (2); KromRozm II f3v (3); runęli ſie na nye vmyſlem tym/ áby ye byli pobili GliczKsiąż H7; GroicPorz kk2v (3); KrowObr 82; vpomináiąc go [Dawida] áby ſobie mężnie pocżynał [...] á to w ten obycżay/ áby iáko zginął od Filiſtyńſkich BielKron 65v; Mącz 343c; CzechRozm 261v (2); ſyná iego ſędźią vcżynił: tym ſpoſobem/ áby pátrząc ná onę oycowſką ſkorę [na sędzieckiej stolicy] ſtrzegł ſię [ea lege atque omine, ut ... caveret] ModrzBaz 88v; SkarJedn 271; Phil N4; WujNT 470 (2).

Konstrukcja składniowa: nie aby ..., ale (14): Diar 54; oznáymuiąc iż idźie do niebá nie áby tám ſam krolował/ ále iżby ſzedł przed ſwoiemi BibRadz 59v marg; BiałKat 66; BudNT Ioann 6/38; CzechRozm 71v; CzechEp 18 (2); GórnRozm E2v; OrzJan 83; LatHar 555; A toć mowię ku pożytkowi wáſzemu/ nie ábym ná was śidło wrzućił/ ále ku temu co ieſt poczćiwego WujNT 1.Cor 7/35; JanNKar A2 (3).

nie tylko (...) aby..., ale (6): GliczKsiąż G7v; powiáda/ iż ſie obroćił nie tylko áby ſłyſzał/ ále áby widział kto nań woła RejAp 12v; Oczko 21; PaprUp K; iż wam dárowano ieſt dla Chriſtuſá/ nie tylko ábyśćie weń wierzyli/ ále iżbyśćie też dla niego ćierpieli [non solum ut in eum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini] WujNT Philipp 1/29 (2).

Cf I. 6. A.

B. Wprowadza zdania podrzędne przyczynowe, zwykle przy zaprzeczonym zdaniu głownym ῾żeby᾽ (10): ieſt náſzych doſić miedzy imi [Cyganami] łotrow/ co też chronią ſie robot/ áby ſie im ták zdáło poććiwiey kráść BielKron 262.

Połączenia: »nie dla tego, aby ..., ale«: O Krolu wielkim w Afryce [...] my go zowiemy Pop Jan/ nie dla tego áby był Kápłanem iákim/ ále iż ſie ná ſłowie omylamy BielKron 462.

»nie w ten sposob, aby..., ale«: Vcżynili to [wyrok śmierci za przepiórki] oni święći Sędźiowie/ nie w ten ſpoſob/ áby przepiorki w ták wielkiey wadze v nich były [non quod coturnices tanti faciendas esse putarent]/ ále iż to rozumieli być złego ſercá znákiem ModrzBaz 13v.

»nie przeto (...), aby..., ale (lecz)« (7): nie przeto pytál aby niewiedzial/ ale by ſluſſnie odpowiedziál OpecŻyw 75; RejZwierz 33v; BiałKat 351; párticulária o káżdéy chorobie wyráźić/ rzecz nád miárę trudna: nie prze to áby choroby/ y ich właſnośći/ nam wiádomé nie były [...] lecz iż w káżdéy chorobie przyſádá iáka być muśi/ náturze pácyentá [...] właſna Oczko 25 (2); SkarŻyw 472; ActReg 19.

C. Wprowadza zdania podrzędne skutkowe ῾aaby, żeby, że᾽, z odcieniem sposobu ῾jakby, jakoby᾽ (najczęściej w połączeniu „tak ... aby”); ut Mącz, Vulg (2036): OpecŻyw 100v; PatKaz III 135v; FalZioł V 114v (13); BielŻyw 92; GlabGad I8v (2); Po cżemu ma ſzynkować 1. kwartę aby 8. zło. zyſkał KłosAlg G (5); niech będą zeſromoceni y zaginą. Aby vznali iż tobie imię ieſt pan [ut cognoscant quia nomen tibi dominus] WróbŻołt 82/19 (5); LibLeg 11/56v (6); RejPs 51v (30); RejRozpr E3; Radſzey mię iuż day domęcżyć Abych żywa nie zoſtała RejJóz H6 (4); SeklKat M3v (3); RejKup y4v (7); HistAl M5v; KromRozm I I4 (2); wſzelki ktory patrzy na niewiaſtę aby iéi pożądáł/ iuſz z nią popełnił cudzołoſztwo na sércu ſwoięm [omnis conspiciens mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam] MurzNT Matth 5/28; KromRozm III B6 (2); Diar 95 (3); DiarDop 112; GliczKsiąż K8v; Niech ſye im záćmią ocży ich áby nye widzyeli LubPs Qv (10); GroicPorz z3v (12); KrowObr 203v (46); RejWiz 22v (19); kto zgrzeſzył/ ten/ cżyli rodzicy iego/ áby ſie ſlepym národził? [quis peceavit ... ut caecus nasceretur?] Leop ) Ioann 9/2 (59); OrzList gv; RejZwierz 42 (2); Niechać vſtáną ręce ich od roboty áby nie byłá dokończoná [Debilitabuntur manus eorum ab opere et non fiet] BibRadz 2.Ezdr 6/9 (98); OrzRozm P2v (10); BielKron 66v (117); GrzegRóżn M3v (2); Wypiſánie [...] rzeczy zupełne [...] ále wżdy ták iżeby wſziſtka náturá/ y właſność rzeczy była oſięgniona [...] áby nic niezbywáło áni też niedoſtawáło Mącz 127d (19); OrzQuin T4; SienLek 94v (19); RejAp 91 (29); GórnDworz T5 (18); plác/ cztéry łokćie ná ſzérzą/ á ośḿ ná dłużą/ ták żeby dwie á dwie ſtronie náprzećiwko ſobie były równé/ y kąty téż áby były proſté. GrzepGeom F2 (3); HistRzym 114 (12); RejPos 49v (174); RejPosWiecz² 92v; BiałKat 126 (6); BielSat I4v (2); GrzegŚm 8 (3); práwie nigdy śie o męce ſwoiey z Apoſtoły nierozmawiał/ áby też o zmartwychwſtániu mowić niemiał. KuczbKat 260 (7); trzebá pilnowáć áby ſie dobrze záwlokło/ áby brył ieſli może być nie wiele było. RejZwierc 109v (59); prośili áby ie ſpráwiono/ áby z gotową ſpráwą ſzli. BielSpr 42 (17); WujJud 90 (15); WujJudConf 243 (7); RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw [21v³] (4); odmień ſię áby nie poznano żeś ty żoná Iarowehamowá [muta te, et non cognoscant quod sis uxor Iarobham] BudBib 1.Reg [3.Reg] 14/2 (50); HistHel A; MycPrz II B3v (2); Strum K3v (10); BiałKaz A4v (7); BudNT Rom 15/13 (14); StryjWjaz A2; CzechRozm 211 (22); PaprPan F3; maſz vgruntowáć ſerce twoie/ ábyś nicżego ſie nielękał KarnNap E2v (7); [ubodzy] máią być opátrzeni/ áby y domy poſpolite były im poſtánowione/ y wſzelkie potrzeby do żywnośći należące áby iym dawano. ModrzBaz 37v (41); SkarJedn 152 (20); ták ćiáło opátrzył/ iákoby z pełném á bárzo plugáwém do wód tych nieieźdźił: ále áby wyczyſzczóné [...] było Oczko 24 (13); KochPs 13 (25); wynidz od niego dyable/ áby on zdrow był. SkarŻyw 457 (49); MWilkHist I3v; StryjKron 597 (4); ZapKościer 35v; CzechEp 116 (17); KochJez A4v; NiemObr 84 (15); KochFr 52 (3); GórnRozm Fv; KochMuza 26; KochSz C; ReszPrz 10 (2); ReszList 192 (3); WerGośc 209 (2); BielSen 16; ArtKanc K18 (42); PaprUp L3 (5); racz wḿ zemną zniesc consilia sua, abych wiedział mentem wḿ ActReg 115 (17); Ná żniwá á ná ſprzątánie śiáná/ ták ſie ma łácnić y gotowáć Vrzędnik [...] iákoby to w pogodę naprzod/ potym áby ſie nie przeſtało ſprzątnął GostGosp 158 (49); GrochKal 17; Phil B2 (4); GrabowSet P3v (4); KochFrag 30; OrzJan 100 (6); WyprPl C2v; LatHar 102 (110); Rozwiążćie go/ y puśććie áby ſzedł [sinite abire] WujNT Ioann 11/44 (105); JanNKar C3v; któré to zaſtáwy/ dárowánia [...] nikczemné czynimy/ odzywamy/ niſczymy áby żadnéy mocy niemiáły SarnStat 1102 (57); SiebRozmyśl B3v (13); GrabPospR Nv (2); PowodPr 81 (2); SkarKaz 84b (30); CzahTr B3 (2); Pánie/ wyrwi go ſam z trwogi/ Aby vſzedł kaźni ſrogiéy. GosłCast 54; SkarKazSej 677b (14).

Powtórzenie spójników w tym samym zdaniu (5): a ... aby, aby ... aby (3), iż ... aby: RejPos 194v; pilnieyſza [od tego, czym by się oczy napasły] dáleko czymby ſie umyſł nápáſł/ nácieſzył/ á w nadobney ſpráwie/ á w vczćiwych poſtępkoch áby cie y ſpráwił y poſtánowił RejZwierc 20v; tedy ſie zmowił z Gromádą/ iż iutro kiedy będę oddawał pobor áby nie było iedno ſto pogłowia we wśi RejZwierc 39 (3); [łasce] pomagáiąc: ták/ áby gdy Pan Bog dotyka ſercá ludzkiego [...] áby y ſam cżłowiek nie do końcá nic niecżynił WujJud 95.

Połączenia: »aby (...) tak« [w tym samym zdaniu] (39): nie oddalay ſie proſſę odemnie ábyś mie ták nieoſtáwił nędznego RejPs 58 (2); ConPiotr 32; ſam ſyn poddan będzie onemu ktory mu poddał wſzyſthkie rzecży/ áby ták był Bog wſſyſtkim we wſſyſthkich rzecżach [ut sit Deus omnia in omnibus] Leop 1.Cor 15/28 (3); Y ponioſą karánie [...] Aby thák dom Izráelſki iuż dáley nie obłądzał ſię odemnie/ á iżby ſię więcey nie oſzpećił [ut non errent ultra domus Israël non euntes post me et non polluantur] BibRadz Ez 14/11 (2); RejAp 134v; RejPos 60; RejZwierc 263v; RejPosWstaw [110²] (4); BudBib Esth 14/9; CzechRozm 182 (3); KarnNap F4; pohámowáć ie wędźidły/ áby ták y ſobie y drugim źle niecżynili [ne vel sibi vel aliis malum darent] ModrzBaz 71v (2); ModrzBazBud VI; SkarŻyw [237]; CzechEp 54 (2); nieſpráwiedliwość znácżną/ pokrowcem zmyſlone^go iákie^go práwá nákryć [...] áby ták nie wſzyſcy [...] krzywdy obacżyć mogli NiemObr 65 (2); ArtKanc M17v (2); GostGosp 90; LatHar 352 (3); WujNT 392 (2); SarnStat 4 (2); SkarKaz 280b.

»aby ... tak« [w różnych zdaniach] (2): ſzalony rozumie o cżymże to rádziſz/ Abyś miał być wiecżnie żyw/ ták ſie ná to ſádziſz RejWiz 21v; SkarŻyw 142.

»(...) a tak, aby« (7): aby chmiel był dobrze vwarzon. Piwo aby do cżyſthych [...] becżek było lano. A tak aby było we wſzem dobrze ſprawiono FalZioł V 64v (2); RejPs 30v (2); Diar 94; HistRzym 19; ſkázuiemy/ áby [...] do Práwá poſpolitego vciekáli ſie kmiećie/ y inni którzy ſie ſkárżą: á ták áby od Práwá káżdému obroná byłá powinna SarnStat 157.

»tak (tako, takżeć) (...) aby« [w rożnych zdaniach] (309): Czo ſzie ſhrankw a placzw dothicze then [...] bandzye vkazan [...] thak aby kazdy ſznych vyedzyal gdye vdzielan bandzye MetrKor 26/62v; BierEz K (3); OpecŻyw [80v]; PatKaz II 45v; PatKaz III 94v; ſkray ie [płuca liszki] thak, aby ſie ſztuki iedna drugiey dzierżała FalZioł V 95 (3); FalZiołUng V 119; Tak przyiacielem bądz aby ſie nieprzyiacielem być niebał BielŻyw 107 (12); MiechGlab 87; Day to aby vſtali grzeſznici z ſwiata/ y złoſnici tak aby nie byli [iniqui ita ut non sint] WróbŻołt 103/35 (2); WróbŻołtGlab A3; RejPs 38 (14); ComCrac 12v (2); ConPiotr 31; RejJóz Q2 (4); LibLeg 11/166 (4); SeklKat L; RejRozm 405; RejKup aa3 (7); HistAl E6 (2); MurzHist S2v; KromRozm III N6; Diar 77 (6); będziecie WM temu tak zabiegać, aby się i prze to sjem ten nie rozjeżdżał DiarDop 112 (3); Ták ſpoſobił bog wſzelkie ſtworzenie/ Aby miáło ſwoie rozmierzenie BielKom F8v; GliczKsiąż D2v (4); LubPs S2v (2); GroicPorz A4v (3); KrowObr 114v (7); RejWiz 38 (2); Leop B4v (5); RejFig Dd8; łáſkę przez ktorą ták ſłużmy Bogu/ ábyſmy ſię iemu podobáli [per quam serviamus grate Deo] BibRadz Hebr 12/28 (9); to był ták ſpoſobił potomkom twym/ áby ſtárſzy brát rządźił/ á młodſzy go ſłucháli BielKron 339v (16); GrzegRóżn B3 (2); Mącz 243a; OrzQuin H4; Prot D3; SienLek 112 (2); RejAp 152v (2); GórnDworz Bb3 (6); Linea nie proſta ieſt/ która nie idźie ták od Punktá do Punktá/ áby ſye nie miáłá ná ſtronę wnieść GrzepGeom C2 (8); RejPos 330 (19); GrzegŚm 46; HistLan C3 (3); KuczbKat 410 (8); thu ſobie poćichu rzkomo ſzepcą/ ále thák áby przedſię pan ſłyſzał RejZwierc 50v (9); WujJud 105 (2); WujJudConf 129v; RejPosWstaw [21v²] (2); Strum E3 (2); CzechRozm 5 (7); PaprPan Hh2; KarnNap Gv; ták ie pogodzono/ áby ieden drugiego przeprośił [ita inter eos composita est, ut uterque ... veniam precarentur] ModrzBaz 61 (17); SkarJedn 105 (4); Oczko 16 (7); SkarŻyw 429 (7); KochTr 23; CzechEp x3v; NiemObr 56 (5); KochFr 121; WisznTr 3; BielSjem 30; ArtKanc F10v (3); KochWr 38; PaprUp Iv; ActReg 5v (8); Calep 943a; A ták ſie ſtáráć/ áby śiać conarániey GostGosp 64 (9); Phil G4v; GórnTroas 18; OrzJan 49 (2); LatHar 92 (6); WujNT 391 (5); JanNKarKoch E3v; SarnStat 278 (19); GrabPospR M3; SkarKaz 549a (2).

»tym(że) obyczajem (...) aby« (2): v Grekow/ byli Vrzędnicy [...] tym obycżáiem rozdźieleni w woyſcże/ áby s nich káżdy ſwe^go vrzędu był pilen. BielSpr 29; SkarJedn 61.

»tym sposobem (...) aby; w ten sposób (...) aby« (12 : 5): dni takież odłączenia iego poświęći Pánu [...] wſſákoż w then ſpoſob áby dni pierwſſe wniwecz ſzły [ita tamen ut dies priores irriti fiant] Leop Num 6/12; BibRadz I 3b; Mącz 368b; KuczbKat 50; ModrzBaz 59; SkarŻyw 542 (2); StryjKron 457 (2); CzechEp 35; WerKaz 290; [żywota] tym ſpoſobem vżywáć kazano: Aby go człowiek gotów záwżdy był położyć KochTarn 76; ActReg 156; Phil R2; SarnStat 297.

Cf I. 6. C.

D. Wprowadza zdania podrzędne stopnia i miary ῾żeby᾽ także z odcieniem modalnym irrealnym, przy zaprzeczonym zd. głównym (187): wſyp kadzidła tartego/ mirri cżarney/ ale aby mirri było więczey niżli kadzidła FalZioł V 112 (9); GliczKsiąż D; KrowObr 116; RejWiz 110v (2); niemogło być bez ſzkody/ áby ich tám niemiało co poginąc [!] gdy ſie ná drugą ſtronę Dunáiá przepráwiáli BielKron 315 (4); GrzegRóżn F2; SienLek 121 (2); RejAp 81 v; GórnDworz I4v; RejPos 314 (4); RejZwierc 155; A ieſliże z to mocy mieć nie będzie ábyć złe vcżynił BudBib Eccli 19/25; Nie trzebá iey [ryby] wiécéy [!] puſzczáć/ ieno thylko áby w pełni Staw był. Strum P4v (2); ModrzBaz 120; SkarŻyw 16; ArtKanc A16; LatHar 193 (2); WujNT Matth 7/5 (2); SarnStat 10; SiebRozmyśl C2; SkarKaz 273.

Powtórzenie spójników w tym samym zdania (4): aby ... aby, iż ... aby (3): możeſzli téſz być tak okrutny/ aby twoich namileiſzych dźiátek/ aby żonki oſierociałyi niezapłakáł MurzHist N; Izali może być thák ſrogi ociec zyemſki/ iż/ gdy go prośi dzyecię iego o chleb/ áby mu [...] dał kámień RejPos 354v (3).

Połączenia: »(nie) tak (takci, tako) ... aby« (144): BielŻyw 119; ich [niewiast] natura nie ieſt tak doſthatecżna aby wilgothy takowe miała wzgorę podnoſić GlabGad 05; WróbŻołt 31/5; A ſnadz nieieſt żadny ták trudny ięzyk áni żadne ták ſproſne pogáńſtwo áby nieprzyſſlo ku práwey wiádomoſći tákich ſpraw twoich RejPs 27 (4); RejJóz Ev (2); RejKup Pv (4); MurzHist N; MurzNT 126; Nye tákći łácne ku wyrozumyenyu piſmo śwyęte/ áby ye káżdy myał rozumyeć. KromRozm II n4; Diar 61 (2); DiarDop 118; GliczKsiąż C2v; RejWiz 130v (5); Leop 2.Reg 19/35; RejFig Ee3v; BibRadz I 278v marg (3); nie ieſt ták krolowa głupia áby dáłá Kroleſtwo zá Siedmigrockie Woiewodztwo BielKron 311v (2); GrzegRóżn F2; Mącz 342a (2); OrzQuin D2v (2); oliwy wléy thák wielé/ áby ſye śklenicá nápełniłá SienLek 160v (2); GórnDworz Bb5v; GrzepGeom N3v; nigdy żaden od wiekow nie był ſłychan ták vpádły/ áby go on kyedy przyiąć nie miał/ á żeby go odepchnął od miłoſierdzya ſwoyego ſwiętego RejPos 167v (15); BiałKat 323v (3); KuczbKat 85 (2); A nie może ták drogo żadney rzeczy cenić/ Aby Polak nie kupił RejZwierc 243v (9); wola ludzka z wolney sſtálá [!] ſie niewolnicą. Cathol. Nie ták niewolnicą/ áby iuż nie inſze^go iedno grzechu chćieć niemiáłá. WujJud 66 (7); RejPosRozpr b4; Strum P4; BiałKaz K2v (2); CzechRozm 119v; ludzie nigdy nie mogą być ták świętobliwi [...] áby śię zgołá żadnego wyſtępku nigdy dopuśćić nie mieli [nihil in rebus humanis adeo sanctum esse ... quod homines a vitiis prorsus vindicare possit] ModrzBaz 6 (8); SkarJedn 346 (3); wodę ták mierno mieć ćiepłą trzebá/ iákoby ſye głowá niezápaliłá/ ále áby ſye ſkórá [...] zágrzałá Oczko 16 (8); KochPs 160 (2); SkarŻyw 305 (3); StryjKron 562; NiemObr 33 (2); KochDz 109; PaprUp D3; ZawJeft 25; niestraciłem tak serca, abych y powinowactwa y dawney przyiaźni, zapamiętac miał ActReg 55 (3); GostGospSieb x4v; Phil B2 (2); KochFrag 30; OrzJan 129 (2); LatHar 155; WujNT Matth 15/33 (3); SarnStat 465 (5); SiebRozmyśl D4v (3); GrabPospR M2; SkarKaz 548a (2); VotSzl A2v; CiekPotr 23; CzahTr G4v; SkarKazSej 664a (3). Cf Powtórzenia spójników.

»taki ... aby« (2): Ani náuki/ áni wymowy tákiey. w tobie cżuie [!] ábych temu doſyć mógł vcżynić. BiałKaz H2; SkarJedn 67.

»tyle ... aby« (2): tyle w cżłowieku Rozumu nie máſz/ áby w tákim wieku Rzecżom rádźić mógł GrabowSet E4 (2).

Cf I. 6. C.

E. Wprowadza zdania podrzędne przyzwolone ῾choćby, gdyby nawet᾽; etiamsi, et si Vulg (40): Liſzká iey odpowiedziáłá [...] Aby mi miał [ogon] zádek vrwáć/ Niechcę go ia nikomu dáć BierEz R2v; Panie nigdy ſie ciebie niezaprzę aby mi téż vmrzetz s tobą [Choćby mi też z tobą przyszło umrzeć Wuj, Etiamsi oportuerit me mori tecum Matth 26/35] OpecŻyw 97v (2); PatKaz III 123; KromRozm III K8 (3); Aby theż y rodzili/ pobiye co namilſſe żywotá ich [quod et si genuerint, interficiam] Leop Os 9/16 (3); Aby miał zginąć/ niechce uſtąpić nikomu KochSat A4v; RejAp 66v; RejPos 352v (5); BiałKat 166 (2); Niezwykłem nie nigdy Bez rády wáſzey cżynić: ábych też zwykł kiedy [...] w tey ſpráwie [...] bych niechćiał KochOdpr B3 (3); Co áby ná wzrok nie ták [...] przyznáć ſye to muśi Oczko 5 (2); SkarŻyw 412; BielRozm 25; Mów/ niedbam/ ábym záraz tuſzę vmrzéć miáłá GosłCast 29.

Połączenia: »aby ... ale«: áby dobrze Amurat nam wiárę ſtrzymał/ ále iego ſyn [...] thakież iego rycerze drapieżni nigdyby iey nam nieſtrzymáli BielKron 248v.

»aby ... jeszcze«: áby ie kto ſiał ieſzcżeby ſie ich ták wiele nie nápłodziło BielKron 294.

»aby (też) ... przedsie« (5): Aby ſie też roſpalili iáko ogień [...] przed ſie imię páńſkie miawſſy ia ná pomoc oni wezmą pomſtę nád ſobą RejPs 173v; KromRozm II s3v; Aby też oná zápámiętáłá/ ia przedſie nie zápámiętam ćiebie [Et si Ma oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui] Leop Is 49/15 (2); KuczbKat 375.

»aby ... tedy (jednak)« (4): dla tego groſza do ſacramentu go niedopuſci abi krwawimy łzami plakał tedy mu go nie odpuſczy SeklKat Z2v; RejPos 322v; ábyś ich téż ſádźił niewiedźiéć co do Stáwu/ tedy káżdy wyleźie Strum Q2; KochWr 19.

»aby też ... wszak(oż)« (2): aby teſz vyącz czyalo bylo nyeoczyſzczyono wſzakoſch duſſa yako ſzwyatloſzcz PatKaz I 17v; aby też żadny niewidział, ani zadny [!] pogorſzenia miał, wſzak też y dla ſwey duſze niema zle cżynić BielŻyw 165.

F. Wprowadza zdania podrzędne warunkowe z odcieniem czasowym ῾jeśliby, gdyby᾽; si Mącz (160): Abych miał wylicżáć wſzytek/ Ktory ięzyk ma pożytek: Byłoćby to bárzo trudno BierEz Dv (5); BierRozm 27; niebędzie go ſtrách/ áby co gdy ſobie ſprzećiwne^go vſlyſſal. RejPs 167 (7); LibLeg 11/11v (3); RejRozpr F; RejJóz F5 (4); Mam na ſobie wiele grzechow: A bys mi ale ſpholgował [...] Vczynylbys mi iako brat. RejKup f2v (5); Rád ći bych iá zaiſté abych mógł w Bogu nadźieię miéć/ ale niemogę MurzHist K3 (3); Diar 82 (2); DiarDop 105; GliczKsiąż N4; KrowObr 147 (2); RejWiz 115 (5); RejZwierz 57; Abyśćie tu dźiś v mnie zoſtáli/ y wyprządz kazáli/ mam prze was wino dobre OrzRozm Lv (3); ábych wam miał łotrowſkie páraty powiádáć ná nie kthorychem świádom/ cżáſuby mi niedoſtáło. BielKron 244 (16); KochSat A3v; Mirabar hoc si sic abiret, Dźiw mi było áby to ták miáło przeminąć Mącz 223c (2); OrzQuin Yv (3); A by ſie thu o tym piſmá [...] wieść miáły/ co ſie záwżdy wiernym á co niewiernym działo/ y pioráby nie sſtáło RejAp 61v (4); nierowno bym wolał/ widzieć [...] iż thá ktorey ſłużę s ſerczá mię miłuie [...]/ niż ábych miał hoynie mieć wſzytko to/ co bych iedno chciał/ á nád iey wolą GórnDworz Bb4v (8); áby go byli nieobronili słudzy/ vmorzył by go [pies] był HistRzym 44; RejPos 139v; BielSat N; GrzegŚm 4; RejZwierc 17v (16); BielSpr 61 (5); RejPosRozpr c3v; HistHel Av; BiałKaz I2v; CzechRozm 76v (3); PaprPan L2 (3); ModrzBaz 74v (5); ModrzBazBud VI; SkarJedn 380; Oczko A4 (2); SkarŻyw 582 (3); CzechEp 312 (2); NiemObr 65 (2); GórnRozm Cv; názbyt vbóſtwá nieznáć w domu moim/ Aby mi więcéy trzebá/ vfam w Bogu ſwoim KochPieś 37; PaprUp E2v (3); ActReg 131 (4); GostGosp 14 (3); GostGospSieb x3; Phil E2; GórnTroas 64; OrzJan 59; LatHar 691 (2); WujNT 2.Cor 11/16 (4); SkarKaz 381a; PowodPr 80; GosłCast 46.

Powtórzenie spójników w tym samym zdania (2): aby ... aby, aby ... iżby: RejPos 284; AZażby to nie lepſza byłá chwałá Páńſkiey zwirzchnośći [...] áby ty niepotrzebne kropidłá/ kádzidłá [...] ktore ſnadź chowamy ná wſpomożenie nieprzyiacielowi [...] iżby to było obroczono ná odkupienie tey niewinney krwie RejZwierc 186v.

Połączenia: »aby ... już [z con], już [z con] ... aby« (3 : 1): aby nye była ta odwłoka/ iuż bychmy byli drugą raz przyiechali HistJóz C4v; RejWiz 136 (2); iużby go muſiał iáki wſtyd w ocży kłoć [...] áby miał ſtárość ſwą podáć ná iákie wſzetecżne á złe obycżáie RejZwierc 143v.

»aby ... tedy« (8): Abys mie też odepchnacz chcział Tedycz będę y ſwiadky miał RejKup Dd; KromRozm I L; Aby też dobrze Yan tego był nie piſał/ tedy rzecz to ſámá okázuye KromRozm II d3 (2); RejPos 142v; KuczbKat 300; RejZwierc 152 (2).

»aby ... to«: áby ieſcze y ow co ránił mał [!] dáć zá to gárdło/ to Rzeczpoſpolita miáſto iednego Syná Koronnego/ dwuby ſtraćiłá GórnRozm E3.

Cf I. 6. B.

A. Wprowadza zdania dopełnieniowe z odcieniami modatnymi optatywnym i imperatywnym, po vb timendi i prohibendi z odc. modalno-potencjalnym (12005):

B. Wprowadza zdania dopełnieniowe oznajmujące, wyrażające ocenę, mniemanie z odcieniem modalnym koniunktywnym (po vb dicendi et sentiendi), po zaprzeczonym zd. głównym z odc. modal. irrealnym lub o treści podanej w wątpliwość ῾jakoby, że᾽; quod PolAnt (1261): Boiąc śię [dzieci Ezopa] táko żádnego/ Mnimáły áby co złego. BierEz A4v (2); wrociwſſy ſie ku apoſtolom/ [Maryje] mowily aby vkradzion Iezus mily. OpecŻyw 165 (15); OpecŻywSandR 3v; PatKaz II 62 (2); PatKaz III 91 (2); powiedaią niektorzy lekarze/ aby korzeń Krokoſow w ręcze trzimany boleſci bronil FalZioł I 33d (7); BielŻyw 24 (2); GlabGad L7v (4); piſali ći to Hiſtorici aby tam rodzili ſie ludzie iedno oko w cżele maiąci MiechGlab nlb 9 (12); LibLeg 11/13v (7); WróbŻołt S6 (7); RejPs 115 (8); RejRozpr C2; Niewiedziałem aby żądliwoſć cieleſna grzech był SeklWyzn f3 (4); RejJóz D7 (3); SeklKat L4 (9); Czo ſzie doticze aby on Rayeczkyemv ſſoba o 60 zlotich dlugu czinycz prawem myal rofkazowacz, kthemu ſzyą nyezna LibMal 1548/144v (6); RejKup i7v (4); HistAl F8 (8); Fáłſſywye ſą oſkárżone náſſe koſćyoły/ áby mſſą zátráćili KromRozm I G3v (5); MurzHist F3 (5); MurzNT 11 (3); MurzOrt B2; KromRozm II h3 (2); KromRozm III F3v (3); ZapWar 1553 nr 2685 (3); Diar 58 (9); DiarDop 119; BielKom nlb 3; nyechay nye rozumye ocyec z mátką áby mu ſie woł álbo źrzebyę yákye w oborze vrodziło. GliczKsiąż C7 (2); LubPs O2 (2); GroicPorz aav (6); Dármo ſię tedy chełpićie/ áby miał być kiedy Piotr ſwięty w Rzymie Papieżem KrowObr 22 (125); RejWiz 68v (16); Leop 4.Esdr 4/27; OrzList b4 (6); ten co pozwał ma przyſiądz/ iżem niewiedzyał ábyś miał przywiley UstPraw Hv; RejFig Dd6v (3); mnimaſz ábyś żyw był/ á tyś zdechł nápoły RejZwierz 122v (3); Coż thedy powiedam áby báłwan miał cżym być? ábo iżby to co ieſt báłwanom ofiárowano miało cżym być? [Quid ergo dico? quod idolum quid est, aut quod idolothytum quid est?] BibRadz 1.Cor 10/19 (18); Wiem że ſobie ſámi nábywamy ieden v drugiego przyiáźni/ ále áby ieden drugiemu przyrodzonym nieprzyiaćielem być miał/ thego niewiem. OrzRozm G3v (23); A co ſie tycże o Enochu áby miał być w źiemſkim Ráiu/ o tym piſmá nie máſz BielKron 466v (95); GrzegRóżn I3 (9); Ego istuc moveo ac curo? Mniemáſz ábych ſie ya tym opiekał? Mącz 233d (22); OrzQuin Y3v (11); Prot C3v; SarnUzn Hv (6); SienLek T3v (2); mnimáią żeby ták krotkiemi ſłowy mogli dowieść/ áby gwiazdy żadney mocy niemiáły LeovPrzep bv (2); RejAp 94 (38); Nieſmiem twirdzić M. pánie áby mię iakom ná ſwiecie/ miłość nigdy nie dotknęłá GórnDworz C4v (49); HistRzym 17; Nie myl ſie nieboracżku nie myl/ áby ſie co inſzego iemu podobáć miáło RejPos 43v (105); RejPosWiecz² 93 (9); RejPosWiecz³ 98; BiałKat 296 (13); BielSat E; GrzegŚm 48 (7); KuczbKat 280 (10); RejZwierc 6 (52); BielSpr 48v (5); KochMon 32; WujJud 11 (28); WujJudConf 174 (6); RejPosRozpr c2 (2); RejPosWstaw 41v; BudBib Iudic 11/20 (14); HistHel B3 (2); Strum H (3); BiałKaz E (4); BudNT b4 (4); tákże ſobie niezbożnicy tuſzą/ áby Bogá żadnego na niebie niebyło: ále żeby ſie ták wſzyſtkie rzecży z trefunku dźiać miáły. CzechRozm 183v (43); PaprPan Ff2v (3); Lecz áby też o tem w kołe poſelſkiem iáwnie mowiono niesłyſzałem nigdy ModrzBaz 144v (27); co oni niewſtydliwie pleść śmieią/ áby Piotr S. nigdy w Rzymie nie był SkarJedn 100 (30); kto mi kazać wierzyć może/ áby żelazny kruſzec/ w źiemi ſam z śiebie palić ſye miał? Oczko 7 (5); KochPs 7 (2); A Biſkup niewiedział áby go z onym zapiſem pogrzebli. SkarŻyw 102; á kto wątpi wtym áby to nie był Anioł? SkarŻyw 126 (68); StryjKron 385 (2); CzechEp 26 (30); CzechEpPOrz x3v; NiemObr 51 (38); KochFr 88; ReszPrz 58 (12); ReszHoz 140 (2); WerGośc 252 (5); ZapKościer 54v; A nie wierzę áby ś go [męża] miotłą nie bijáłá BielSjem 10v (2); PudłFr 66 (3); ArtKanc G16; BielRozm 32v; KochWr 28; PaprUp G2v (3); ZawJeft 44 (2); ActReg 114 (10); GostGosp 68; KochCz B2v; KochPij C3 (2); OrzJan 118 (22); LatHar 329 (4); WujNT Act 17/29 (15); WysKaz 19 (3); JanNKar D (2); ieſli ktory ſzláchćic [...] ſzláchćicá zháńbi twiérdząc/ áby był nie dobréy mátki ſynem SarnStat 238 (10); KmitaSpit C2v (2); PowodPr 77; SkarKaz 489b (14); CzahTr K2 (2); GosłCast 58 (3); SkarKazSej 667a; ia temu nie wierzę/ y o tym nie gaday/ Aby tákiego ſtroiu twoy mąż był przyczyná ZbylPrzyg A4 (2).

Powtórzenie spójników w tym samym zdania (2): iż ... aby, że ... aby: máiąc zá to/ iż kiedy roſkoſzy [...]vżywie/ áby to było naiwiętſze błogoſłáwieńſtwo GórnDworz Lv; Czy rozumieſz/ że któré rolé Iákób trzymał/ Aby o nich iuż żadnéy Bóg náſz pieczy niemiáł? ZawJeft 13.

Połączenie: »tak (...) aby« (18): PatKaz II 60v; Bos ty podobno tak mnimial A bys nigdy przeſtać niemial. Lyczyć wſytko tych pieniędzy RejKup c5v; KromRozm II fv; GroicPorz mm2; KrowObr 201; RejWiz 37v (2); RejAp 135v (2); RejPos 341v; BiałKat 273v; CzechRozm 81v; SkarJedn 193; CzechEp 197; OrzJan 104; SkarKaz 453b; WujNT 217; Rozumieſz ták áby on nie poznał ſygnetu Oycowſkiego? CiekPotr 60.

Konstrukcje eliptyczne (8): Sempronius oſzukány [...] z żoną Mewiuſową ſpał/ mniemáiąc áby s Pánną GroicPorz 11v; Ieſliby ktho mowił/ áby then zwytzay/ áby tey vſtáwy chowánie/ było Swiętokradztwem KrowObr 204 (3); Mnima áby iego ſwiát/ á nigdy o Bogá Niedba áni o cnotę RejWiz 50v; RejPos 183 (2); Oczko 3v.

Cf I. 6. D. b

C. Wprowadza zdania dopełnieniowe pytajne ῾czy by᾽ (61): BierEz Dv; tákie mu dziatki dał Ze też niewiem áby kto/ náſwiecie tákie miał KlerWes Av; LibMal 1544/80; RejKup q7; KromRozm III N3; I coſz rozumieſz? áby miał inák mowić/ o Antykryśćie [...] ktory teſz ieſt kłamcą/ y mężoboycą ſprzyrodzenia ſwego? KrowObr 52v (2); Coż rozumieſz o Bodze/ gdyż to wſzytko ſtworzył/ Aby wſzytkiego ſwiátá gdyby chciał nie zborzył RejWiz 111; BielKron 244v; OrzQuin Yv; RejAp 169 (2); Niewiem áby czo dziwnieyſzego ná ſwiecie być mogło GórnDworz P4 (4); RejZwierc 82 (3); BielSpr 46; WujJud 61v; co mniemaſz áby nie mieli z ſobą co cżynić? ábo izali im cżáſu ku woynam źiemſkim doſtánie? CzechRozm 242 (17); PaprPan T2v (2); ModrzBaz 43; SkarŻyw 429; tedy tego niewiem/ áby to kto mowić mogł/ żeby ten ſyn perſoná/ z iſtnośći Oycowſkiey mogł być vrodzony CzechEp 146 (10); CzechEpPOrz x3v; ReszHoz 115; Phil G2; PudłDydo A3v.

A. Wyrażające ocenę, przypuszczenie, o różnych odcieniach modalnych: optatywnym, koniunktywnym, irrealnym ῾żeby, jakoby, gdyby᾽; ut Mącz, Modrz (1769): Stárſzym śię to nie widziáło/ Aby śię co gwałtem działo BierEz Ov (2); nieieſt podobno abych ten ſlub zlámala/ ktory bogu wſſechmogącemu ſlubila. OpecŻyw 3v (31); ForCnR B3v (2); nyeſluſzalo aby czyalo maryey ktorym obyczayem bylo vynne grzechu PatKaz I 11; PatKaz II 41v (2); PatKaz III 96v (8); KlerPow 10; MetrKor 46/118; tak że ſie niegdy zda aby miał być deſzcż barzo wielki á nicz nie bywa FalZioł V 72 (19); BielŻyw 113 (11); Zależy na młodziencza wſzelkiego, aby ſie ſtarſzych zawſze wſtydał BielŻywGlab 14; GlabGad A2v (8); MiechGlab 50 (4); KlerWes A2 (4); Nieſlyſſano to nigdy/ áby pſá kiedy ſiodłano/ ále iż by go ná łáńcuchu wieziono [!] March³ V8; WróbŻołt 67/21 (2); tho czo pobraly yako owcze bidlo y domowe rzeczi. y livdzie prziſlvſcha yeſth. abi ſye to nalaſlo LibLeg 10/93v (31); RejPs 137 (40); RejRozpr I (2); ConPiotr 32 (4); że ſie też trafiło we wtorek dźień Bożego narodzenia/ gdzie rzadko nam pochybuie aby iaki tego roku przimorek niebył. LudWieś A4v; RejJóz C6 (6); ZapWar 1545 nr 2646 (2); SeklKat Kv (5); RejKup h2v (9); RejKupSekl a5; HistAl B3 (17); HistAlHUng A2v; Potrzebá yeſt áby były kácerſtwá KromRozm I L2 (4); MurzHist R4 (5); to niemoże być aby prorok zginął indźie niſz w Hieruſalem [non capit prophetam perire extra Hierusalem] MurzNT Luc 13/33 (8); MurzOrt B; KromRozm II o3 (2); KromRozm III O8v (7); to jest natura każdej konstytucyji, aby wszyscy o niej wiedzieli Diar 58 (31); DiarDop 118 (4); BielKom F4 (3); GliczKsiąż P2v (51); LubPs Z3 (8); przećiw práwu ieſt/ áby ktho będąc wolen/ miał być niewolnikiem. GroicPorz dd (14); SeklPieś 6v; KrowObr 64 (39); RejWiz 20v (27); Leop Ioz 24/15 (16); UstPraw K3; LeszczRzecz A6v; RejZwierz 16 (7); Doſyć vcżniowi aby był iáko miſtrz iego [ut sit sicut magister] BibRadz Matth 10/25 (51); OrzRozm C (15); A ktorą [epistołę św. Paweł] do Zydow piſze/ wątpliwa ieſt áby on piſał/ gdyż ſie ſłowá z inemi w wymowie nie zrownawáią BielKron 143v (66); GrzegRóżn Fv (9); KwiatKsiąż A2v (2); parsuerit ut amantem redames, Godźi ſie ábyś miłuyącego ciebie záś miłował. Mącz 276c (27); OrzQuin N4 (7); Prot C3; SarnUzn F3 (3); SienLek 112v (6); LeovPrzep a3 (2); RejAp 157v (33); rzadko tho ieſt/ áby ſie biegły w práwie práwował: Medik/ áby miał bráć lekárſtwo: á Theolog żeby był dobrym Krześćiáninem. GórnDworz Q7v (89); Tá Figurá kiedy ma równé kąty/ nie może być áby nie miáłá miéć ſtron równych. GrzepGeom D3 (4); HistRzym 77 (5); RejPos 144v (139); o thym nie może być rzecżono/ ktory [...] ſpráwiedliwie żywie/ áby ſzátáná w ſobie mieſzkáiącego miał RejPosWiecz² 93v (9); RejPosWiecz³ 98 (6); BiałKat 301 (18); BielSat D; HistLan F4v (2); KuczbKat 435 (44); RejZwierc 240 (27); BielSpr 75v (5); KochMon 28; to w Kośćiele záwſze záchowano było/ áby ludźie proſte ná ſpowiedźi náucżano. WujJud 224 (9); WujJudConf 3 (7); RejPosRozpr b4 (6); RejPosWstaw 22 marg (14); Mnie ſię nie zda/ áby Máláchiaſz przećiw wielożeńſtwu mowił BudBib I 467c (19); Aleć to rzadka/ áby ſye Szczuká nie miáłá w Stáwie trzéć. Strum Qv (11); BiałKaz D2v (5); pożytecżno nam/ áby ieden vmárł zá lud/ á nie wſzyſtekby narod zginął [expedit nobis, ut unus homo rnoriatur [...] et non tota gens pereat] BudNT Ioann 11/50 (5); CzechRozm 146v (36); KarnNap B4 (3); to ieſt naprzednieyſza powinność Praw/ áby nietylko kaźni okázowáły grzeſzącemu/ ále by też to wludźi wmawiáły że ſię niegodźi grzeſzyć [ut non tantum poenas proponant peccanti, sed etiam persuadeant peccare minime licere]. ModrzBaz 70 (176); SkarJedn 27 (23); Oczko 33v (10); KochPs 3 (4); SkarŻyw 27 (35); MWilkHist H; StryjKron [126] (2); nie może to być pokazano [...] ábyſmy kogo przeſlád⟨ow⟩ali: ábyſmy komu ná gárdło ſtali CzechEp 26 (27); CzechEpPOrz xx (2); NiemObr 48 (26); KochWz 137; ReszPrz 98 (8); WerKaz 291; Niewiem by to ná Polſkę przedtym przychadzáło/ Aby kiedy ze wſzech ſtron ták bárzo gorzáło BielSen 12; BielSjem 36; KochPam 84; PudłFr 13 (3); ArtKanc N3 (5); BielRozm 10; PaprUp K2 (2); ZawJeft 43; ActReg 4v (25); A to ieſt nawiętſzy fundáment/ áby chłopi wſzyſcy wychadzáli ná robotę GostGosp 160 (6); Phil D3 (13); KochCz Bv (2); GrabowSet B (2); OrzJan 113 (15); Dobrzeby tedy/ áby ſię ſpráwy náſze z tą prośbą zgadzáły/ y vcżynki z mową. LatHar 252 (19); WujNT Act 27/24 (70); WysKaz 8 (4); JanNKar B2 (4); to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby ludźie narodu proſtégo do głównych kośćiołów dawáni nie byli/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy SarnStat 197 (44); SiebRozmyśl H2 (3); GrabPospR K2 (2); PowodPr 25 (7); Przećiw rozumowi ieſt/ áby głupi o mędrſzych rádźił SkarKaz 517a (21); VotSzl D (6); To pewna, żeby to bydź z vczciwym nie mogło, Abym iey dopuśćił iść zá mąż bez poſágu. CiekPotr 57 (6); GosłCast 60 (6); SkarKazSej 698b; KlonWor **2; Słuſzna ábyś chodźiłá [młodziuchna niewiastko] iák dźięćiołek práwy. ZbylPrzyg B2 (2).

Powtórzenia spójników w tym samym zdaniu: aby ... aby (9), iż ... aby (4): PatKaz I 11; LibLeg 10/93v; to niepodobna rzecż/ áby gdy Oyczá niewidzim/ ábyſmy Syná mieli widzieć SarnUzn C7v; RejPos 131 (5); wſzákże iednák ſtąd to nie przyehodzi/ iż kto ie y pije/ áby miał żyć ná wieki RejPosWiecz² 91; RejZwierc 97; WujJudConf 261; RejPosWstaw [41⁴v]; NiemObr 14.

Konstrukcja składniowa: po acc. cum inf. w zd. głównym (3): GliczKsiąż Lv; rozumieią być rzecz beſpiecznieyſzą/ aby Sędźia ſądźił wedle powieſći ſtron y wedle wywodow GroicPorz aa3v; iż ći przypominam napiérwſzą być pracą/ áby ſobie mieyſce do kąpania obrał Oczko 26v.

Cf I. 6. E.

B. We współrzędnych zdaniach przeciwstawnych wprowadza przy eliptycznym pierwszym z nich zdania podrzędne wyrażające treść możliwą, spodziewaną ῾żeby, iżby᾽ (119):

Konstrukcje składniowe: nie, aby ... ale: teraz/ nie áby mieć miał podeyźrzenié iákié więcéy/ ále zgołá ſtrách hániebny go obiął OrzJan 84.

nie dosyć, aby tylko ... ale: ieſzcże nie doſyć áby ſie tylko ſtárał o wſpomożenie twoie [...] ále cie ieſzcże ktemu z rádoſcią cżeka RejPos 166v.

nie tylko (telko), aby ... ale (i, jeszcze, k temu, owszeki, owszem, oto, snadź, też) (116): A bowiem dobrotliwa ręká twoiá nietylko áby mię odepchnąc od ſiebie miáłá ále owſſem przyćiąga RejPs 92 (3); my na ten czas nie tylko abyśmy co pożytecznego postanowić mieli [...] ale pewnie zamieszali(by)śmy się wszyscy Diar 68 (4); LubPs A5; nietylko/ ábym miał odrzućić/ y wzgárdzić/ oyce y Doktory ſwięte/ ále dziękuię Pánu Bogu oſobliwie zá [nie] KrowObr Bv; RejWiz 172v; ktorzy nietylko áby mogli przemoc ludźie w Papieſtwie vczone/ ále rozumieć im niebędą OrzList f4v; Papież Konſtánty nie tylko áby go miał fłucháć/ ále y klątwę nań dał BielKron 167v; A nie tylko áby wołáli ná nas/ ále trzáſkáią iáko pioruny RejAp 49v (13); GórnDworz Bv; nie tylko áby ią [owieczką nędzną] záſię przyiąć miał/ nie tylko áby záſię do ſtadká ſwoiego przyłęcżyć miał/ ále ią bierze ná rámioná ſwoie RejPos 168v (73); RejZwierc I7v (15); NiemObr 151; Wymowkę ſłuſzną od Kmieciá [...] przyiąć/ á drugi raz doświadcżywſzy ſie nietylko áby wiárę miał mieć/ ále go záraz ná práſzcżętá puśćić GostGosp 162.

nie tylo, aby ... ale: Pan tego to báránká [Chrystusa]/ nie thylo áby dla figury zoſtáwić miał/ ále zgłádźił tę figurę BiałKat 296.

C. We współrzędnych zdaniach łącznych wprowadza przy eliptycznym drugim z nich zdanie podrzędne wyrażające treść ocenioną negatywnie w stosunku do zdania poprzedniego ῾żeby, iżby᾽; ut Modrz (5):

Konstrukcja składniowa: ... nie tylko, aby (5): Ráthuyeie śiroti/ pomożcye wdowie/ á dopirko [...] vpominaycie mi ſie/ nie tylko ábyſcie prośić mieli. RejPos 342; Gránice rozſzyrzáli w rozlicżne kráiny/ Nie tylko áby ich co miał viąc kto iny. RejZwierc 246v (2); owá wolność/ w ktorey ſię zámyka zápálcżywa chęć wſzytko cżynić cokolwiek ſię podoba/ ledwie w ktorem nagrubſzem narodźie mieyſce ma: nietylko áby miáłá być godna Rzecżypoſpolitey dobrze poſtánowioney [tantum abest, ut digna sint republica optime constituta]. ModrzBaz 72v (2).