[zaloguj się]
[pdf]

GAD (27) sb m

gad (27), [had].

gåd, gad-.

Fleksja
sg
N gåd
G gadu, gada
A gåd
I gad(e)m

sg N gåd (10). ◊ G gadu (8), gada (1) [w funkcji rzeczownika osobowego] SeklPieś. ◊ A gåd (6). ◊ I gad(e)m (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. gadzina, Linde XVI i XVIII – XIX w.

Stworzenie z gromady zmiennocieplnych kręgowców (Reptilia); także wszelkie drobne stworzenie, robactwo; serpens BartBydg, Calep; reptilis BartBydg; repens animans, reptile, serpentia saecla ferarum (pl) Cn (27): Reptilis, gad, ut sunt serpentes, etc., Czo po zyemy lazy, plozaBartBydg 131; ſtego korzenia [wszywego kopru] [...] kurzenie ono wſzelki gad z domu wygania. FalZioł I 109d; Kiedy pies wſciekły vkąſi/ raki rżecżne ſurowo wyłupić/ á mięſo gich z mlekiem dać pić. Tym theż każdego gadu iad vzdrowiſz. FalZioł II 23, ++4b, I 42a, 90b; Bo nie bacży pod trawą iż dziwnego gádu/ Tái ſie záwżdy pod nim rozlicżnego iádu. RejWiz 12, 77; Y wywiedź zá ſobą wſzytki źwierzętá/ ktore ſą z tobą/ ptaki/ bydłętá y gad płázáiący ſię po źiemi [et in omni reptili reptante super terram] BibRadz Gen 8/ 16, Gen 1/26, 6/7, 7/14, 21, 22, 8/18; Ieſliby ćię Gad vkąśił Wąż pádálec coby zacz był/ Możeſzli mu głowę vtni Stłukſzy ią ná ránę przytkni. SienLek 155, 154v [2 r.]; BudBib Deut 4/18; Calep [973]a; A nie trzymay ſię vpornie ſwey głowki/ Wſzák mędrzec każe náśládowáć mrowki/ Idźże też y ty przyrodzonym śladem/ Zá chytrym gádem. KlonFlis E3; KlonWor 80.

W porównaniu (1): Iuż więcz y każdy poddany iako gad ozywie RejJóz L[2]v.

W charakterystycznych połączeniach: gad chytry, płazający się po ziemi (4).

Wyrażenia: »morski gad« (1): PAzdziernika mieſiącza, ptacztwo y cżwornok zwierzęta y inne pożytecżne ieſt/ krom raka/ albo tedy bywa ranion á nakażon od morzkiego gadu. FalZioł. V 48v.

»gad ziemski« (2): Vczynił tedy Bog źwierzętá źiemſkie/ wedle rodzáiu ſwego/ y bydlętá wedle rodzáiu ſwego/ y wſzytek gad ziemſki [et omne reptile terrae] wedle rodzáiu ſwego. BibRadz Gen 1/25, Gen 6/20.

Przen (1):
a) Diabeł (1): Ale on wtym długo nie trwał/ bowiem ſie okłamać dał/ ſłuchaiąc wnet złego gada wielmy chytrego Diabła. SeklPieś 31.
b) [coll. Pogardliwie o gromadzie ludzkiej (tu o Tatarach): Azaſz nie możeſz bacżyć/ po Pogan wielkośći/ Cżęſto ten had w Podolſkich kráinách rad gośći. PaprGniazdo 1037 (Linde).]

Cf GADZINA

MM