[zaloguj się]
[pdf]

AKSAMIT (114) sb m

aksamit (97), aksamient (6), aksamint (5), aksament (4), jaksamit (2), [ksamit]; aksamit Murm, MetrKor, RejRozpr, MurzOrt, KrowObr (5), RejWiz (2), WyprKr (56), Mącz (4), RejPos, BielSat (3), HistLan, RejZwierc (2), StryjWjaz (5), ModrzBaz, BielSjem (2), PudłFr, BielRozm (2), JanNKarKoch, SkarKazSej, ZbylPrzyg; aksamint Mymer1, LibLeg, BielSen; aksamit : aksamint : jaksamit ZapWar ( 2 : 1 : 1), BielKron (3 : – : 1); aksamient : aksamint : aksament BartBydg (1 : 1 : –), LibMal (5 : ‒ : 4).

-x-, [x-] : -ks- (112 : 2).

Oba a jasne; aksamient i aksament z tekstów nieoznaczających é.

Fleksja
sg pl
N aksamit aksamity
G aksamitu aksamit(o)w
A aksamit aksamity
I aksamit(e)m aksamity
L aksamicie aksamici(e)ch

sg N aksamit (13). ◊ G aksamitu (39). ◊ A aksamit (6). ◊ I aksamit(e)m (35). ◊ L aksamicie (5). ◊ pl N aksamity (2). ◊ G aksamit(o)w (3). ◊ A aksamity (6). ◊ I aksamity (4). ◊ L aksamici(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Rodzaj grubej tkaniny pokrytej z jednej strony krótkim włosem; sericum villosum Murm, Mymer1, BartBydg; holosericum Mącz; sericum heteromallum altiore villo Cn (114): anym yemv wszyal [...] szupy czeszyelomy [!] axamythem opravieny ZapWar 1523 nr 2296, 1532 nr 2415, 1542 nr 2556, 2557; Murm 153; Sericum villosum. Sammet. Axamint. Mymer1 [312]; Iussia, zyelyony axamyenth BartBydg 78, 142v; MetrKor 59/76v; LibLeg 9/50; Liethnyk Czamliethowy Czarni Zaxamenthem v rąkawow LibMal 1553/179v, 1544/91v, 1545/101v, 1547/127, 1552/171v, 1553/176 [3 r.], 179v; MurzOrt B3; Plascz ſukna wloskiego ſzarego, Axamitem czarnem wſzedi w kolo bramowani. WyprKr 88, 32v, 34v, 54v, 59v, 60 (17); był oſobliwy ſtoł przyrządzony/ podle ołtarzá iáxámitem przykryty. BielKron 329; Holosericum, Axámit/ co yákoby yeſt wſziſtko yedwabnego Mącz 157b; Holosericum, Zwłaſzczá cáły yedwa [...] to yeſt, Axámit. Mącz 386c, 386c; Niedawayćie theż tanie Axámitu Włoſzy/ Wſzák was o to żadny Pan s Polſki nie wypłoſzy. BielSat B3 [idem BielRozm 12]; HistLan E4v; Cżapká ná nim Kſiążęcza cżyrwona s perłámi/ Z Axámitu StryjWjaz Cv; [by] Złotá y Axámitow więcey nie woźili BielSjem 20; BielRozm 12; JanNKarKoch F4v.

W funkcji przydawki odpowiadającej na pytanie z czego? występuje w G sg bez przyimka; kalka z łaciny; ornatum integrum brunatici axamitii Sł stp (33): Bieretek Axámitu bialego WyprKr 28; SZAta Podgardlo, Axamitu Carmezinu czerwonego WyprKr 67, 26, 27, 27v [2 r.], 40, 40v (33). Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »aksamit drobno siekany«: WyprKr 73 cf »aksamit prężysty«.

»aksamit gładki« (5): Szata Axamitu czerwonego gladkiego, Bram ieden v dolu zlotoglowi, Axamitem czerwonem w kwiati rzezanem powleczoni WyprKr 67, 27v, 66v, 68, 68v.

»aksamit niestrzyżony« (6): HAzuka. Axámitu czarnego nieſtrzizonego WyprKr 78v, 27v, 65, 65v, 68, 103v.

»aksamit prężysty« (2): SZAta Podgardlo Adamaſkowa ſzara. S piącziu bramow Axámitu preziſtego drobno ſiekanego WyprKr 73, 75.

»aksamit (wzorzysto) rzezany« = ze wzorem wybitym metalową sztancą (5): Szata s srebroglowu bialego, Axamitem czarnem wzorziſto rzezanem powlieczona WyprKr 62v, 67 cf »aksamit gładki«, 72, 79, 86v.

»aksamit wzorzysty, [wzorowany]« (5): Szata Opadla, Axamitu ſzarego wzorziſtego. w krzizową koſtkę. WyprKr 67v, 65, 65v, 67v, 99v; [Wzorowáne Xámity z ochotą kráiano Gryzella. O posłuszeństwie, stałości i cierpliwości [...] małżonki, [Wrocław] 1571 30].

Szereg: »aksamit i atłas«: Bo to zle náſtáło ná nas Ten áxámit y ten hátłas Iuż dziś ſukno ſtoi zá nic RejRozpr I3.
a. Strój bogaty z aksamitu (27): Abowiem ſie nie złothogłowy/ áni Axámity/ ani Adámáſſki/ ani Kámieńmi drogimi/ [...] ludziom zálecáli/ ále ſie ſlowem Bożym prawdziwym/ y cnotámi przybieráli y ſwiećili. KrowObr 107, 27, 46, 115v, 131; [deszcz] wielkie ſzkody pocżynił w ſzátach y w inych vbiorzech zwłaſzcżá w áxámićiech y złothogłowiech. BielKron 391, 110, 328v; Mącz 386c; BielSat D2, Hv; RejZwierc 190v; Na káżdym był Axámit podbity Kunámi StryjWjaz B2v, B2, B4v; ModrzBaz 50v; BielSen 19; [mąż] Wdział Opońcżą/ Páni Axámity. BielSjem 6; BielRozm 26; Pierwey ſámodźiałki boki náſze pokrywáły: á teraz áxámity y iedwabie. SkarKazSej 666b.
Szereg: »atłas (albo, ani) aksamit; aksamit (i) atłas« (5 : 2): Stánie ten tu w hátłaſie albo w áxámicie/ A znaymy ſie po ſierśći iáko ſámi wiecie. RejWiz 16, 64; RejPos 160; Złotá pełno na ſzyi y w ſkrzyni go pełno/ Hátłaſy/ Axámity/ iuz na ſtronę wełno. RejZwierc 243v; StryjWjaz Bv; A przedśię y vbogi ma ſwé ośiádłośći/ Choćia ná nim Axámit y Atłas nie chrośći. PudłFr 47; ZbylPrzyg Bv.

WG