[zaloguj się]
[pdf]

GOŁĄB (116) sb m

-b miękkie.

-ą- (26), -ąm- (1).

-o- (25), -ó- (1); -o- : -ó- Mącz (16 : 1).

Fleksja
sg pl du
N gołą gołębie, gołębiowie
G gołębia gołębi, gołębi(o)w
D gołębiowi gołębiom
A gołębia gołębie
I gołębiem gołębmi
L gołębiu gołąbi(o)ch gołębiu

sg N gołą (27). ◊ G gołębia (6) [w tym FalZioł IV 21a może N sg f od GOŁĘBI]. ◊ D gołębiowi (4). ◊ A gołębia (5). ◊ I gołębiem (6); -em (1), -(e)m (5). ◊ L gołębiu (1). ◊ pl N gołębie (33), [gołębiowie (Linde)]. ◊ G gołębi (10), gołębi(o)w (2) FalZioł, KrowObr. ◊ D gołębiom (3); -óm (1), -(o)m (2). ◊ A gołębie (16). ◊ I gołębmi (1). ◊ L gołąbi(o)ch (1). ◊ du L (cum nm) gołębiu (1) BierEz N.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

zool. Columba livia domestica (Rost); Palumbus torquatus Kaup. (Rost: grzywacz); Columba oneas L. (Rost: dziki, leśny gołąbek); ptak domowy lub żyjący w stanie dzikim; columbus Murm, Mymer1, Mącz, Calag, Calep, Cn; columba Mącz, Calag, Cn; palumbes, peristera Mącz (116): Gołębie ſie rádowáli/ Iże go [jastrzębia] Krolem wybráli: Ale im był potym prześiadł/ Po dwu gołębiu ná dzień iadł BierEz N, N, S2v [2 r.], S3v [2 r.]; OpecŻyw 72v, 73; Murm 86; Mymer1 25; GOłąb ieſth ptak barzo chędogi/ żadnego ſcirwu ani plugawey rzecży nie pożywiaiączy, telko ſamo cżyſte ziarno. FalZioł IV 21a; Krew Gołębia/ zwłaſzcża pod ſkrzydły wypuſzcżona/ na ocży krwawe barzo pomaga FalZioł V 21a, +7a, *3a, I 46c, IV 20d, 21a [2 r.], 24b, 26b [2 r.]; GlabGad E6 [2 r.]; MurzNT 216 marg; MurzOrt Bv; KromRozm II r2v; I w inſzą ſię poſtáwę vbierzę/ ptakiem álbo gołębiem ſię vtzynię iż ſię mnie niebędą mogli dotknąć. KrowObr 146v, 125; RejFig Aa4; Co mowią o Gołąbioch/ iż żołći nie máią RejZwierz 63, 78v, 119 [3 r.], 120; a ſprzewrácał ſtoły bánkierzow/ y ſtołki tych co przedawáli gołębie. BibRadz Mar 11/15; BielKron 24, 264, 318v, 427v [2 r.], 441 v, 451v; Columbarius, Który zá gołębmi biega. Mącz 60c; Columbis inest quidam gloriae intellectus, Gołębie máyą w ſobie nieyáki rozum á báćzność gdy ye chwalą/ rozumieyą gdy ye chwalą. Mącz 43lc, 60c, 170b, 188a, 291c, 428c, 464b; SienLek 7 [2 r.], 246v, Xv; GórnDworz Ll5; á ieſth tylko iáko on ſtároſwiecki mármorowy filar/ á ná nim chłop s ſpiże vlany/ co tylko wroble álbo gołębie ná nim ſiadáią RejZwierc 160v, 274; Gołębie liſty noſili. BielSpr 47v marg, 47v [2 r.], 49, 62v [2 r.]; PaprPan Z; Calag 477a; gdyby on był z nátury gołębiem/ á nie duchem/ ále iż nie był/ przeto tę formę ábo kſztałt gołębiá ná ſię brał. CzechEp 316, 187, 316; KochFr 117; Calep 218a; Duch ś. vkázuie ſię w oſobie gołębiá WujNT 129, Matth 21/12, Mar 11/15, Ioann 2/14, 16; SzarzRyt B4v.

W porównaniach (15): FalZioł IV 2a; Zátim pocżęli látáć nietoperze tak wieley [!] iáko gołębie HistAl H7; bądzćieſz tedy roſtropni/ iáko wężowie/ á prośći iako gołębie. KrowObr 237v; Rzekł ieden/ pátrz iáka to máła kreáturá/ Wżdy ſie go ludzie boią/ by Gołębie Kurá. RejZwierz 14v; BielKron 451, 457; Mącz 285a; RejPos 42v; PEwnie ći Woronicży nam ſie tu roſpłodzą/ Bo ſie wſzytko parkámi by gołębie rodzą. PaprPan Z, V2v; KochPs 80, 97; Piſzcżę/ iák ptáſzę/ od mátki zgubione/ Hukam/ iák gołąb/ po dźiećiách ſtráconych GrabowSet G4v; CzahTr Iv; A oná iáko iáſtrząb z oſtrémi hakámi Gołębiá gdy dogania/ w głodźie przechowány GosłCast 58.

Frazy: »gołębie się lęgą« [szyk zmienny] (3): Decies in anno pariunt columbae, Dzieſięć kroć lęgą ſie gołębie w rok. Mącz 79a, 46b, 60c.

»gołąb (przy)leci« [szyk zmienny] (4): Owa gołąb z ſwoim ſtádem [...] Ná onę śieć przylećieli. BierEz S3v; Słowo łaćińskié i greckié znaczy i ſamcą i ſamicę iako zaś i wpolskięm ięzyku gdy mowięm gołębie lecą zarás tam rozumięmy i gołębicę MurzNT 41 marg; RejFig Aa4; BielSpr 47v.

Wyrażenia: »biały gołąb« (1): parę białych niech Cupido Gołębi lecem iedwabnym pożenie/ Przez chmurne ćienie. SzarzRyt D4v.

»para gołębi« (4): był obycżay v Zydow/ iż ſie s párą gołębi położnicá káżda muſiáłá okázáć BielKron 138, 456; BielSpr 47v; SzarzRyt D4v.

Zestawienia: »dworowy gołąb« = Columba livia domestica (Rost) (1): Drudzy telko lecie [jajca noszą]/ ty zową dworowe gołębie. FalZioł IV 21a.

»dziki gołąb« = Palumbus torquatus Kaup. (Rost: grzywacz); Columba oneas L. (Rost: dziki gołąbek); columba agrestis Mącz, Cn; palumbes Mącz; columba saxatilis Cn [szyk 4 : 3] (7): FalZioł IV 21b; Ptákow rozmáitych tá wyſpá ma doſyć/ to ieſt/ ma Kuropátwy/ Gołębie dźikie/ Pawy BielKron 448v; Palumbes, Grziwacz/ dźiki gołą. Mącz 274c, 60c [2 r.], 224a; Palumbinus – Zdzikiego gołebia. Calep 749b.

»gołąb leśny« = Columba oneas L, (Rost: leśny gołąbek) (1): GRrzwacż [!] ieſth Gołąb leſny/ ale więtſzy niżli dziki albo Domowy. FalZioł IV 21b.

»gołąb swojski, domowy« [szyk 2 : 2] (3 : 1): FalZioł IV 21b; Cellares columbae et palumbes, id est, domesticae, Swoyskie golębie. Mącz 46b; Miscellum columbarum genus vocat Varro quod non aggreste esſ, nec domesticum, sed utroque temperatum, Gołębie áni dźikie áni ſwoyskie/ ale z obudwu rodzáyów zmieſzáne. Mącz 224a, 60c.

W przen (1): OTo ty piękna przyiaćiołko moiá/ oto ty piękna (ieſteś)/ ocży twoie gołębie z poyśrzodku kędzierzy twoich BudBib Cant 4/1.
Przen (1):
Wyrażenie: »biały gołąb« [o św. Piotrze] (1): Piotr pochodnia wſzytkiey ziemie/ biały y cżyſty gołąb/ rzezwy Apoſtoł SkarŻyw 595.

Synonim: zest. »gołąb dziki«, »gołąb leśny«: grzywacz.

ZZa