[zaloguj się]
[pdf]

2. GORĄCO (89) av

-ą- (78), -ąn- (1), -an- (1).

Oba o jasne.

comp i sup (10 + 6) -goręcéj (9), -gorącéj (4), -gor(ó)céj(3); -goręcéj OpecŻyw, KromRozm II, SienLek (4), RejZwierc, LatHar; -gorącéj RejKup, Mącz (2): -goręcéj : -gorącéj ActReg (1 : 1); ~ -éj (1), -(e)j (15). sup nå- SienLek (4), nåj- (2) PatKaz II, Mącz (2); ~ nåj- (1), n(a)j- (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. O wysokiej temperaturze; ardenter Mącz, Cn; ferventer, fervide Calep; aestuose Cn (41): BierEz S3; Llſthopadu mieſiącza gorączo ſie w łazni nie myy FalZioł V 48v, [*7], V 68v, 83; Zać máła o tym práktyká Podágrá/ Flux/ Sciatyká [...] Coż to cżyni iedno zbytek Vkaże to ſpoſob wſſytek Pić gorąco/ korzenno ieſć RejRozpr G4; RejKup i6v; Mącz 15b [3 r.]; warzże bágno y Wrzos w wodźie/ w ktorey włożywſzy/ á iáko nagoręcey może ſtrzymáć ná krzyże mu z workiem przyłoż SienLek 104v, 108v, 113, 116v, 138v, 183v, 190v; Izaſz bogacż może s ſześći mis zyeść więcey. Niż z iedney vboſzſzy ſmácżniey y goręcey. RejZwierc 226v; drudzy Winem chłodzą [działo] na prędkiey ſtrzelbie/ áby go zárázem gorąco nienabiiáł BielSpr 75; y milcżąc rozpalił kleſzcże gorąco/ y wyrwawſzy ie z ogniá/ vchwycił iemi cżártá zá nos SkarŻyw 508; Calep 415b, 416a.

gorąco komu; aestuare caloribus, ardore torreri, exaestuare igne, fervescere, laborare aestu, uri calore Cn (3): Trzecia [sprawa picia] chłodzić á to gdy ſie cżłowiek zapali w nątrz, albo mu też gorączo od ciepła zewnętrznego. GlabGad G7v; Mącz 121a; HistRzym 41v.

W charakterystycznych połączeniach: gorąco czynić, myć się, nalać (polać) (3), parzyć się, pić, podkurzyć, przyłożyć (3), rozpalić, siedzieć, (z)jeść (2).

Przysłowie: A tákżeć też y brácia/ rownie cżynią náſzy/ Poty dmą poki cżuią/ iż gorąco w káſzy. RejZwierz A5v.
Wyrażenie: »gorąco kąpany« = niecierpliwy, porywczy (4) : Ledwe tknął pálcem: a ten/ iáko s kuſze/ Porwał Krolową wnet zá federpuſze/ Stoy/ rzecże Borzuy/ gorącoś kąpány KochSz B2.
Szeregi: »nie gorąco ale ciepło« (1): náléy mu tégo w bóty niegorąco ále ciepło SienLek 177.

»(ani) gorąco, (ani, a) zimno« [szyk 2 : 2] (4): á tam ie ſtawiac gdzieby nie było zbytnie zimno ani gorączo FalZioł V 35; BielKron 255, 467; SienLek 4v.

Przen: Niebezpiecznie [komu] (1): A tu wedle tych właſnoſći złoczyńcy tho Práwo bywa Gorące/ Bo mu więc w natęſzſzy mroz bywa gorąco. GroicPorz m4v.
a. O pogodzie [tylko w funkcjiorzecznika] (8): FalZioł V 62; BibRadz Dan 13/15; A gdy było gorąco/ zrządził Pan Bog iż mu głowę zákrył bluſzcż BielKron 92, 50, 250; Oczko 29; A gdy wiátr wieiący od południá/ powiádaćie; Iż będźie gorąco [quia aestus erit]: y bywa. WujNT Luc 12/55; KmitaSpit C5.
2. Bardzo, gorliwie, żarliwie, z zapałem; fervide Mącz; flagranter Calep; ardenter, ardenti studio, ferventer, incense, inflamanter, pathetice, vehementer Cn (44): Pocżęla otym gorątzo myſlitz OpecŻyw 7v; PatKaz III 134; Mącz 121a; A płeć ſłábą białą co mam wſpomnieć gdyż y dzieći wśiedmi ábo więcey lat tak ſie gorąco ná śmierć dla Chryſtuſa dárły? SkarŻyw A3v, 195, 478, 570; bo poki iescze te niebespieczenstwa niewygasły, zmysli ludzkich, gorączey wszytkie sprawy przed się wezmą. ActReg 94, 110, 135; Calep 422a; LatHar +3v, 316, 596; WujNT Act 21/20; SkarKaz 313b.

W charakterystycznych połączeniach: gorąco badaćsię, drzeć się na śmierć, myślić, przedsięwziąć (przedsiębrać) (2), stać, udać się na służbę, używać, wołać (2), zapalić się; gorąco rozpalony, służący, wyznany.

Zwroty: »gorąco dziękować« (3): gorąco Chryſtuſowi dziękował/ á rádośćią nápełniał ſerce ſwoie. SkarŻyw 536, 26; SkarKaz 516b.

»gorąco miłować, pałać w miłości, umiłowany« = ardere amore Mącz; acmulari Vulg [szyk zmienny] (9 : 1 : 1): Ale Magdalena ijże gorątzo milowala [...] wrociwſſy ſie do grobu/ gorzko plakala OpecŻyw 165, 20, 163v; aboczyem od uyekow od troycze ſzwyątey naygorączey umylouana y wmyloſczy bozey gorzala PatKaz II 53; [Maria] gorączey palala w myloſzczy bozey, nyſz ſerafynouye PatKaz II 77v; WróbŻołt T4v; KromRozm II kv; Mącz 15b; gdzie by ten Ariſtoteles w.m. Dworzánin ſzedziwy vżywáć/ á ták gorączo/ iáko owá młodź [...] miłowáć/ y to co oni cżynią/ cżynić chciał/ ná ſzalonego by bárzo poſzedł GórnDworz Kk7; WujNT 2.Cor 11/2; SkarKaz 548a.

»gorąco się modlić« (3): OpecŻyw 54; y gorąco ſię modlił zá práwe iego náwrocenie. SkarŻyw 165; LatHar 328.

»gorąco pragnąć, żądać« [szyk zmienny] (3 : 2): a onij zoſtali w wielkim nábożenſtwie/ wzdychaiątz gorątzo żądali/ aby iego doſtoynoſtz zaſie widzieli. OpecŻyw 169v, 37; SkarŻyw 575; rácżże mi to miłośćiwie dáć/ ábym ia rzecży tobie miłych gorąco prágnął LatHar 21; WysKaz 11.

»gorąco prosić« [szyk zmienny] (2): pobudź do ſerdecżnego zárniłowánia niebieſkiey chwały twoiey duſzę moię: ábym [...] o nię gorąco ćiebie Páná y tworcę mego prośił LatHar 602, 478.

Szeregi: »gorąco i mocnie« [szyk 1 : 1] (2): Thák Ormiánie gorąco bárzo y mocnie wiárę S: rozmnożyli SkarJedn 304; SkarKazSej 663b.

»gorąco i pilnie« [szyk 1 : 1] (2): OpecŻyw 62; Mamy tedy pilnie y gorąco P. Bogu dźiękowáć/ iż nam tákie ziáwienia vczynił SkarKaz 516b.

»uprzejmie i gorąco« (1): Boć ſtánie zá tarcż y broń duchowną/ potężna wiárá vprzeymie y gorąco wyznána. LatHar 10.

3. praw. W czasie popełniania przestępstwa lub natychmiast po popełnieniu, na świeżo (4):
Zwrot: »gorąco gonić (a. przygnać), nagnany« (2 : 1): A gdy yego szyemya Bądzye puſtha thedy then czlowyek ktho gorączo gony ma obwyeſczycz ymyenye na blyſſze od onego myescza czo gony slyad MetrKor 34/134v; Item szlyad gorąnczo nagnany, then na czyge ymyenye ieſt nagnan, powynyen bąndzie na ſąſzyedne ymyenye [...] gonicz MetrKor 40/812; LibLeg 6/156.
Szereg: »gorąco i (albo) świeżo« [szyk 1 : 1] (2): LibLeg 6/156; ieſliby kto nád Artykuły cztérzy/ albo w inny czás/ álbo ná mieyſcách niezwykłych ſądźił: to wſzyſtko nie ważno y ná dáremno bydź chcemy y ſkázuiemy. Verſio confundit, ſed diſtinguit gorąco y świéżo. SarnStat 528.

Synonimy: 2. gorliwie, mocnie, pilnie, żarliwie; 3. świeżo.

Cf GORĄCE, NIEGORĄCO

MM