[zaloguj się]
[pdf]

GRZECH (6713) sb m

-é- (317), -e- (106); -é- OrzQuin (11), KochTr, KochFr, KochMRot (2), PudłFr, GórnTroas, KochFrag (2), OrzJan (3), WyprPl, SiebRozmyśl (30), GosłCast (2); -e- OpecŻywPrzedm, KochPieś, KochCzJan; -é- : -e- OpecŻyw (55 : 56), MurzHist (44 : 12), MurzNT (17 : 1), Mącz (8 : 26) BiałKat (97 : 3), KochPs (21 : 1), ZawJeft (12 : 3), SarnStat (8 : 1).

Fleksja
sg pl
N grzéch grzéchy
G grzéchu, grzécha grzéchów
D grzéchowi, grzéchu grzéchóm, grzechum
A grzéch grzéchy
I grzéchem grzéchy, grzéchami
L grzéchu grzéchach, grzéch(o)ch, grzészech
V grzéchu grzéchy

sg N grzéch (657). ◊ G grzéchu (1081 + 1 popr), grzécha (7); -u : -a PatKaz II (47 + 1 popr :5), PatKaz III (24 : 2). ◊ D grzéchowi (81), grzéchu (20); -u OpecŻyw, PatKaz I, PatKaz III (2), SeklWyzn, SeklKat (3), BielKom, BielKron (3), BiałKat, GrabowSet; -owi : -u WróbŻołt (2 : 1), LubPs (5 : 1), BiałKaz (5 : 1), WujJud (9 : 1), SkarŻyw (4 : 2). ◊ A grzéch (842). ◊ I grzéchem (303); -em (15), -(e)m (288). ◊ L grzéchu (213). ◊ V grzéchu (1). ◊ pl N grzéchy (323). ◊ G grzéchów (1591); -ów (49), -ow (44), -(o)w (1498); -ów Mącz (3), BiałKat (23), KochPieś, Zaw Jeft (3), OrzJan (2), SarnStat (2); -ów : -ow OpecŻyw (1 : 26), MurzHist (2 : 11), MurzNT (2 : 5), KochPs (4 : 1), SiebRozmyśl (6 : 1). ◊ D grzéchóm (96), grzechum (1) MurzHist; -óm (2) Mącz, BiałKat; -om OpecŻyw (2), -(o)m (92). ◊ A grzéchy (1230). ◊ I grzéchy (54), grzéchami (53); -y BierRaj, PowUrb (3), OpecŻyw (3), BielŻyw, WróbŻołt (2), LibLeg, RejPs, SeklKat (2), RejKup, HistAl, KromRozm I (3), KromRozm II, LubPs (4), KrowObr, Leop (2), BibRadz, BielKron, Mącz, HistRzym (2), RejPos (6), BiałKat, KuczbKat (4), KochPs, GrabowSet (2); -ami MurzHist, CzechRozm (3), KarnNap, ReszPrz, GórnRozm (2), GrochKal, LatHar (11), SiebRozmyśl (3), WysKaz (2), SkarKaz (5), VotSzl, SkarKazSej (3); -y : -ami SarnUzn (1 : 1), WujJud (1 : 5), WujJudConf (1 : 1), SkarŻyw (1 : 7), ArtKanc (3 : 1), WujNT (1 : 4). ◊ L grzéchach (135), grzéch(o)ch (23), grzészech (1); -och BierEz, PatKaz I, KromRozm III, BielKom, RejFig, RejAp (2), BudBib, BudNT (2); -ach : -(o)ch : -ech OpecŻyw (2 : ‒ : 1), LubPs (4 : 2 : –), BibRadz (1 : 6 : ‒), RejPos (3 : 5 : ‒); ~ -ach (88), -åch (38), -(a)ch (9); -ach OpecŻyw (2), BibRadz, Mącz, BiałKat, CzechRozm (4), SkarJedn, ReszHoz, ReszList, ArtKanc, GrabowSet (2), WujNT (18), PowodPr, SkarKaz (6), SkarKazSej (2), SzarzRyt; -åch KromRozm I (2), LubPs (4), RejPos (3), RejPosWiecz2, GrzegŚm; -ach : -åch KrowObr (2 : 6), Leop (2 : 10), BielKron (1 : 1), HistRzym (8 : 2), KuczbKat (2 : 2), WujJud (3 : 1), KarnNap (1 : 2), SkarŻyw (17 : 2), LatHar (9 : 1). ◊ V grzéchy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Świadome i dobrowolne przekroczenie przepisów religijnych, w religii chrześcijańskiej przykazania bożego i kościelnego (też przekroczenie przepisów prawnych i norm etyki świeckiej, jeżeli są one zbieżne z nakazami religijnymi); peccatum Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; vitium Murm, Mącz, Cn; delictum Mącz, Calag, Calep; crimen Mącz, Calep, Cn; erratum Mącz, Calep; admissum, commissum, noxa, piaculum Mącz, Cn; culpa, error, morbus animi, prave factum Mącz; fraus, labes, peccamen Cn (6700): O myli panye wyαczſſec yeſt myloſyerdzye twoye nyzly grzechi moye BierRaj 18v, 23; a boyą ſzye. yſz dla grzechow mogych. bądą potąpyon PowUrb +, +v, +2, +3v; BierEz R3v; a w tym ſie ijch wielká zrada vkazuie/ ijże chtzątz niewinnégo vmorzytz/ chcieli ſwoy grzech na Piláta obrocitz OpecŻyw 119, 37, 37v, 43v, 45v, 46 (15); przyklád tego w ſwięté Cecylij/ ktoráż tako byla ſwe ſerce napelnila/ ij żádny grzech mieſtza w niey mietz niemogl OpecŻywPrzedm C3v; dla czczy pana boga zadney owſzeky gdy ogrzechoch mouyą nyechczą czynycz pamyątky PatKaz I 10v, 6, 7v, 10, 11, 15 (12); nyem ſyą ſtaly przepaſzczy to czuſz (przepaſzczy) grzechu ya yeſtem mouy panna marya PatKaz II 25, 25, 25v [2 r.], 55, 56, 57v (11); ta goląbycza przeſz zolczy (a) gorzkoſzczy byla maryą która nyetknąla ſyą ſmrodu a yadu grzecha kozdego PatKaz III 100v, 88v [2 r.], 91, 91v [2 r.], 99, 105 (18); Mymer1 35v; BartBydg 4b [2 r.]; TarDuch C5v, Ev, E3v; BielŻyw 143; bowiem złe rozmawianie ieſt iawna droga ku grzechom BielŻywGlab nlb 12, nlb 11; BierRozm 10; á będę rozmyſlał o grzechu moim. WróbŻołt 37/19, C5v [2 r.], C6 [2 r.], 10/6, D6 [2 r.], I8 (28); LibLeg 11/166, 168v; RejPs 57, 61v, 95v, 138, 193v, 197v; Ale kto tego darv bożego niema/ lekarſtwo ma przyiąć/ przeciw grzechv / ktore vkazał S. Paweł 1.Corin. 7. SeklWyzn f3, Bv, c3v, D [2 r.], d2, f3; RejJóz D5, F7, F7v; zeby to grzech bił/ nie mogl czy by nas pan Bog ynaczey złowyć iedno natim grzechu SeklKat K3v, E2v, F, G3, G3v [3 r.], K2 (39); RejKup d6, h7v [2 r.], h8 [2 r.], i4, 15v (22); RejKupSekl a7v; HistAl B3v; KromRozm I E2v, Hv [4 r.], H2 [2 r.], [H3], H4 [2 r.], M2, O2v; Nacz Jan powyedzyal Theſz czy y nyedowyarſthwo yeſth grzech. LibMal 1554/188v; aby nám pán ſrogość ſwoię przéćiwko grzéchum naſzym/ nowemi co rás przykłady okazowáł. MurzHist Bv, B4v, D3v, F, Fv, F2 (12); MurzNT A4, 18v; Y czárt ći nye vtráćił zá grzechem onego oſtrego á wyſokyego rozumu KromRozm II p, k2v, m3v; KromRozm III B4, B8, D5v, M4v; Diar 34; MrowPieś A3v, A4v; BielKom Dv, D4, D5v; Przycżyná złey nádzyeye á roſpácży/ ſumnienie grzechem ſtrapyone. LubPs B5v marg, B5 marg, B5v marg, Cv marg, D marg, D2 marg (47); racz mię karać łaſkę ſwą dać/ grzechow więcey niewſpominać SeklPieś 20, 18v, 31v, 32; Zakon tzemu grzechy odkrywa. KrowObr 44 marg [idem Vu3v]; Aprzeſto Ewángelia Swięta in ſumma/ nic inſzego wſobie nie zámyka/ iedno iż pan Iezus Kryſtus dla grzechow náſzych vmárł KrowObr 45v; Bráćie: Nie dotykay ſie/ niekoſztuy/ nieruſzay/ grzech? KrowObr 83, 26, 43v, 49, 59v, 62 (36); RejWiz 55, 93, 95v, 136 marg, 141 [4 r.] (13); Leop Lev 24/15, Num 32/23, Iudic 20/3, 6, 3.Reg 14 arg (45); OrzList b3v, cv, c2 [2 r.]; Táć wielkie dochody ſwe wydawa Krolom/ ktoreś ty poſtánowił nád námi dla grzechow náſzych BibRadz 2.Esdr 9/37, *6v [2 r.], I 2c marg, d marg, 3a marg, Gen 4/7 (52); przed grzechem Adám z Ewą w wielkim pokoiu mieſzkáli/ iedno zgrzeſzyli hnet náſtáłá woyná. OrzRozm Q4v, Q4v [2 r.], Tv; Obacżywſzy Adam grzech ſwoy/ ktorym obráźił Páná ſwoiego [...] vſtáwił ſobie cięſzkie pokuty y z żoną BielKron 3; Też niewiáſty ich cżęſtokroć chodzą do rzeki ſtrząſáiąc s podołká grzechy do wody/ áby precż płynęły. BielKron 465, 1v, 3, 4, 36v, 38v (30); KwiatKsiąż Dv, D4v; Levatio vitiorum Złożenie/ przeſtánie od grzechów. Mącz 190a, 418d; tákże iáko y my teraz przepowiádamy/ prze tákowéż grzéchy/ vpadek Króleſtwá Polſkiégo OrzQuin Z3v, Ov, P2v; Prot D; gdiż Pan Kriſtus podobny nam był we wſzythkim okrom grzechu SarnUzn B7, Dv, H2; RejAp 15v, 31v, 44v, 45 [2 r.], 46 (15); Ale dałby to pan Bog/ żeby dziſieyſzy náſzy pánowie/ do tákowych grzechow/ ták wielkie záſię cnoty przyłącżáli GórnDworz Ee6v, Q2v, Y, Ff4, Ff4v; bo każeli káznodzieiá ná grzechy pánow wielkich/ ábo przełożonych/ thedy mu będą groźić HistRzym 51; ná známię tey háńby á pámiątki kłádę przed nię ná káżdy dzień onę głowę/ áby wſpomináłá ná grzech ktory vcźyniłá [!]. HistRzym 53, 29v, 40, 40v, 47v [3 r.], 50v (36); A thák iáko wyzſzey powiedziano ieſt/ iż cożkolwiek nie ieſt z wiáry/ to ieſt grzech. A grzech nikogo vſpráwiedliwić nie może. RejPos 130v; Iáko nam Pan opowiedáć racży grzech náſz w oſobie ludzi trędowátych RejPos 212 marg, 4 [2 r.], 10, 19, 49 [2 r.], 49v [3 r.] (129); RejPosWiecz2 93v [2 r.]; RejPosWiecz3 98 [11 r.], 98v [2 r.]; Otóż Zakón dan był/ áby grzéch vkázował BiałKat 23v, 23v [2 r.], 36, 61, 76, 88v (30); Ciáłoć vmárłe ieſt dla grzechu/ ále Duch ieſtći żywoth dla ſpráwiidliwośći [!] GrzegŚm 18, A3, 15, 20, 43, 50, 52, 53 [2 r.]; Bo gdyż káżdy ná Krzćie vmiera grzechowi/ á nowy ſpoſob żyćia y kárności prziymuie KuczbKat 135; thedyć z tąd pochodźi/ iż ludźie pokutuiący wſzyſtki grzechy z oſobná/ Kápłanom przy Spowiedźi máią oznáymiáć. KuczbKat 210, 85, 90, 135 [2 r.], 155, 195 (35); Widziſz iż iáwnie Bog niechce być przycżyńcą grzechu twoiego RejZwierc 5v; Zazdrość dyabelſki grzech. RejZwierc 57 marg [idem Bbb3] A6v, 5v, 34v, 43 [2 r.], 47v (23); Grzech/ powiáda/ ieſt wola álbo chuć zátrzimánia álbo doſtąpienia tey rzecży/ ktorey ſpráwiedliwość zákázuie WujJud 63v, kt, A8, B5, 42, 48 (71); WujJudConf 63, 64v, 77, 83, 87, 90, 175v; RejPosRozpr b3v, c; RejPosWstaw [213]v; BudBib Gen 41/9, Deut 21/22, 1.Reg 12/19, 13/1, 3.Reg 8/35 (26); Alie iedno z drugiego się vrodźiło/ to ieſt/ z grzechu vrodźiłá śię śmierć bo z przycżyni grzechu/ przyſłá śmierć. BiałKaz A4, A4, A4v [5 r.], B [2 r.], B2 [2 r.], B2v [2 r.] (20); BudNT Rom 5/20, 21, 6/2, 7, 7/22 (13); Ale gdy ſie ludzie od złośći niepowśćiągáli/ owſzem/ iáko pijány w błoto głębiey w grzechy brnęli CzechRozm 89, 23, 27, 39v, 58, 59 [3 r.] (55); przez ktorego Bogá przenoſzeni bywamy/ z grzechu do ſpráwiedliwośći KarnNap B2, B2, B2v, B4, C2, C3v, D, F; Co ieſli grzeſzą ći/ ktorzi zmyśláią cżego niemáſz/ ábo ktorzi ochyláią co ieſt/ coż oni/ ktorzi fáłſzywie winę ſwoię ná drugiego wkłádáią/ grzech do grzechu przymnażáiąc? ModrzBaz 64v, 28v [2 r.], 37, 64v, 73v, 127v; Moyby grzech był/ gdybych ia to pſowáć dopuśćił/ co ſię ná Niceńſkim Synodzie ná rząd kośćiołá wſzytkięgo [!]/ z Duchá Bożego poſtánowiło. SkarJedn 188, 6, 132 [2 r.], 193, 207, 248 (12); Kto grzéchów ſwoich liczbę wiedźiéć może? KochPs 27, 52, 55, 58, 76 [2 r.], 77 [2 r.], 179; Bo ſławiąc święte Boże/ grzechow teſz ich wypowiádywáć niezániechamy SkarŻyw 440, A3v, A5v, 2, 4, 28 (137); MWilkHist F4 [2 r.]; StryjKron 161; A cżyli ſię y to ták ſucho zmiele temu/ coby y Káiná brátoboycę/ tułaiącego ſię dla grzechu po świećie/ zámordował? CzechEp 59, 30, 50, 61, 63, 141 [2 r.] (18); CzechEpPOrz **4, *; NiemObr 114, 150; Smiałby ſie Borzuy/ lecż mu nie do ſmiechu/ Nie każe ſwiętych wſpomináć/ dla grzechu. KochSz B4; KochMRot Bv, B3v; Lutherus i Kálwinus vcżą przećiw prawdźiwemu kośćiołowi chrześćijáńſkiemu/ iż lud Boży záwſze ieſt grzechámi zeſzpecony ReszPrz 88, 49, 51, 52; ReszHoz 122, 130; ReszList 146, 151, 152; A mychmy ſłyſzeli dawną przypowieść/ iż grzech ieſt zły/ Kośćioł ſtáry/ á dyabeł niecnotá/ mogłby Kośćioł gwałtem obálić á potłuc nas wſzyſtkich. WerGośc 230, 204, 209, 254, 255; WerKaz 283, 285, 298, 303 [2 r.]; WisznTr 22; BielSjem 17; Być był do nas nie przyſzedł/ nigdyby był nie wyſzedł/ nędzny cżłowiek z grzechu ArtKanc C6, A14v, A15, D17v, D19, E20 (30); A co więtſza/ te hániebne grzechy ilekroć nie odnoſzą kaźni/ tylekroć kłádą ciężar pomſty Bożey ná wſzyſtkę Koronę GórnRozm D, A2, B4v, D3, G3v [2 r.], M2v [3 r.], M3 [3 r.], M4v; Bóg nie przyymuie ślubu z grzéchem złączonégo. ZawJeft 33, 18, 22, 34 [3 r.], 35, 39 [2 r.], 42; Calep 765b; Phil Q2; GórnTroas 70; Przeklęty dźień/ w ktorym ſię grzech we mnie poiáwił GrabowSet A4v, A4v [2 r.], B, B2, B3, B3v (31); Day byſmy ſie y ſámi odnowili/ Grzéch porzućiwſzy/ w niewinnośći żili. KochFrag 29, 24; OrzJan 27, 104; Miey ſumnienie iáko xięgi iákie/ y piſz ná nim dźienne grzechy. LatHar 4, +++2, 4, 14, 55, 68 (84); Otoſz duſze cnotliwe w Niebo ſię wracáią/ A grzechem oſzpecone w ćiemnośćiách zoſtáią. KołakCath B4v, B4 [3 r.]; Ták ſię prowádźić dáią grzechowi márnemu/ Iáko Woł ná zábićie KołakSzczęśl A4; RybGęśli D2; SiebRozmyśl D2, D4v, E2v [2 r.], E3 [2 r.], F, K; Nie Bog ále ſzátan grzechu iest przyczyną. WujNT 55 marg; Lecz w nich bywa przypominánie grzechow ná káżdy rok. WujNT Hebr 10/3, przedm 24 [2 r.], 27, s. 16, 21, 31 (176); Boiaźń Boża wypądza grzech. WysKaz 4, 12, 15, 16 [5 r.], 17 [7 r.], 18 [2 r.] (21); A w tym nie ma mi nikt zazdrośćić, bo to ieſt vilium naturarum grzéch, Zazdrość. SarnStat *7v, 186, 240; Nádánia Bogu poślubione hámowáć iáki grzech. PowodPr 49 marg, 10, 11 marg, 49 marg, 61, 66, 75 marg, 76 marg; Gniewam ſię nád złemi ná pokoy ich pátrząc/ y ledwiem ſię nie pośliznął do grzechu tym ſię obrażáiąc/ iż ich Pan Bog nie karze. SkarKaz 3a, )(2v, 3b [2 r.], 119a, 120a, b (63); VotSzl A2, B2, D3; Nie ná ſzcżeśćie przećiwne lecż ná grzech nárzekam CzahTr B, I2v, K4; GosłCast 47; Grzechy przećiwne ſą mądrośći. SkarKazSej 660b marg, 661a, 672a, 675b marg, 686a, 691b (21); Iudaſzá potępił grzech KlonWor 31, 37; PudłDydo B2v; Sercá náſze ośiadłá rdzá grzechow płáczliwa SzarzRyt B3, B2v.

grzech przeciw komu, przeciw czemu (42): SeklWyzn Dv; Ktorez ſą zle vczinki a grzrchi [!] przeciw temu przikazaniu bożemu. SeklKat D4, F, G2v, H2v, I2v, K2 (14); MurzHist Q; Leop 1.Reg 20/1; BibRadz II 133b marg [2 r.]; BielKron 78v; bo Bog łáſká ieſth/ przez ktorego obráżenie/ ktoreſmy nábyli przez grzech przećiw pánu Bogu/ możem zgłádźić. HistRzym 101; Grzech przećiwko Duchowi ſwiętemu. RejPos 245 marg, 180v; GrzegŚm 56; BudBib 3.Reg 8/33, 35; SkarŻyw 337, 349; CzechEp 152; LatHar + + +2, 113; WujNT Matth 12 arg, a. 51 [3 r.], Yyyyy3v [2 r.]; WysKaz 37; Przećiw temu przykazániu przedni á właſny grzech ieſt báłwochwálſtwo. PowodPr 28, 41; SkarKaz 382b, Ooooc.

W połączeniach szeregowych (115): Dám iá ſyna mégo za wyſtęp/ ij owotz żywota mégo za grzéch ij winę OpecŻyw 104; SeklKat K4, V3v; KromRozm I [H3]v; á wybáwiwſſy nas śmyerćyą y krwyą ſwoyą naſwyętſſą od mocy śmyerći/ grzechu/ y czártá/ z Bogyem Oycem nas zyednał KromRozm II b2v; obyecał ſie wyárować pokus złych/ á odſtąpić złosći/ grzechow/ y nierządu. GliczKsiąż L3v, O7v, P2; LubPs B5 marg, G margr, N5v, Q4 marg [2 r.], R5v (15); Iż ſię teſz potym w ogroicu modlił/ z grzechem/ s przeklęctwem/ śmierćią/ z Dyabłem/ y ſtráſſliwym ſądem bożym potykał ſię. KrowObr 49v, 45v, 50, 94, 143v, 169v, 183v, 214; RejWiz 14v; BibRadz I 138d marg, 143c marg, 376a marg, II 108a marg; Noxa, Wſzeláki zły vczinek/ Winá/ Grzech/ Wyſtęp. Mącz 252a, 68d, 71b, 285c, 348a, 499d; SarnUzn B8; RejAp 1v, 14, 46v, 161v, 165; Bo ſmierć/ cżárt/ grzech/ ſwiát/ iuż byli w więzieniu iego. RejPos 9v, A4v, 1, 16, 20, 31 (19); RejZwierc 110; WujJud 207, 218, 242v; WujJudConf 95; RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [1102]; BudBib Ex 34/7, 1.Reg 15/23; CzechRozm 56v, 106v, 217, 259v; KarnNap D4, Fv, G2v; SkarJedn 323; Calag 474a; Błogoſławione to hiſtorye tych ſławnych/ cżártá/ świátá/ ćiáłá/ y grzechu woiownikow. SkarŻyw A3v, 2, 263, 286; ReszPrz 35; co Auguſtyn S. piſze: Iż opilſtwo ieſt mátką wſzelkich niecnot/ máteryą grzechow/ korzeniem nieprzyſtoynych vcżynkow/ pocżątkiem wyſtępkow. WerGośc 254; ArtKanc B6v, D2v, D18v; GórnRozm C2; Calep 270a, 301b; GrabowSet N; LatHar 28, 71, 130 [2 r.], 142, 201 (10); WujNT 27; SkarKaz 2b, 6a, 245b; VotSzl Bv; biſkupi ich y prorocy káznodźieié/ zá ſrogie grzechy y nieczyſtośći/ y łupieſtwá vbogich/ pomſtą im bozką groźili. SkarKazSej 706b, 666b.

W charakterystycznych połączeniach: grzechu bać się (4), lękać się (2), odstąpić, poniechać (2), (po)przestać (9), przyczyniać, rozmiłować się (3), uchodzić (ujść) (5), umniejszyć, używać; do grzechu ciągnąć; od grzechu ochędożyć się, odstać, odstąpić, (od)wracać się (wrocić się) (4), (po)przestać (8), uciekać, usprawiedliwić; w grzechu kochać się (6), mięszkać (2), obaczyć się; z grzechu oskarżyć, przestrzegać (4), upominać, wyjść; grzechowi sprzeciwić się ((s)przeciwiać się) (5); ku grzechowi przypądzać; przeciw grzechowi bojować, walczyć (2); grzech brać (4), czuć (czujący) (10), dopuścić (dopuszczać) (6), kryć, leczyć, lekceważyć (2), (o)baczyć (13), obrzydzić, odnawiać (wznowić) (3), odpędzać (rozpędzać, wypędzać) (6), (od)rzucić (porzucić, z(a)rzucić, wyrzucać, w(y)rzucić) (12), okaz(ow)ać (pokazować, ukazować) (18), opuścić, oskarżyć, pobudzać, poczynać (począć) (2), ponieść, porazić (5), (po)rodzić (6), powtarzający, przejednać (2), przynieść, (roz)mnożyć (3), stanowić, (u)martwi(a)ć (5), uśmierzać, (u)tłumić (stłumić) (4), widzieć (7), wziąć (3), wygnać, (z)niszczyć (5), zwalczyć, zwyciężyć (przewyciężyć) (8); na grzech gniewać się (2); o grzech oskarżyć, prosić; w grzech brnąć, leźć, postępować (2), wda(wa)ć się (2); grzechem hydzić się, oszpecić, (roz)gniewać (2), zasłużyć (6), (z)brzydzić się (10); nad grzechem zlutować się; z grzechem wojować; grzech dotknie (się) (2), panuje, rozmnaża się (pomnaża się) (3); grzech bezecny, brzydki (4), brzydliwy (5), ciemny, częsty, diabelski (3), gruby, haniebny (3), jadowity, marny (8), nędzny (3), niecierpliwy (2), niewstydliwy, nieznośny (7), obrzydły (2), ojcowski (3), okrutny (4), plugawy, poczęty, postronny, srogi (13), stary (zastarzały) (6), straszliwy (straszny) (5), szkarad(n)y (6), uporny, wyrzucon, ziemski; grzechu(-ow) bodziec, brzydkość, ciemność (2), dopuszczenie, dzień, (2), głębokość (5), głos, leczenie, lekarz, marność, mnogość, mnostwo (4), moc (14), nieprawość, obaczenie, obrona, obrzydzenie (4), ohyda (ohydzenie) (3), opuszczenie, owoc, pobudka, początek (5), powod, przeklęcie, przepaść (3), przyczyńca, rdza (2), rejestr, rozmnożenie, rozmyslanie, sidła, skrytość, skutek (2), sposob (3), sprawca, srogość (8), uczestnik (2), ucześnictwo, więzienie (4), zakon (6), złość (5), złośliwość; do grzechu powod, przypędziciel, wola (2), wrocenie; od grzechu nawrocony, obrona, odwrocenie, przestanie (2), wydarty; upominanie z grzechu; grzechowi lutościwy, miłościw, sprzeciwienie się; przeciw grzechowi boj, obrona (2); na grzech obrona; grzechem dotkniony, oszpecony (zeszpecony) (6), pobrukany, poruszony, strapiony (2), ściśniony, uwikłany; nad grzechem srogość, zwycięstwo; z grzechem walka, wojna; (od) grzechu, przeciw grzechu (o)bronić (8); o grzechu (na grzech, za grzech) (roz)myslać (rozmyslić, myslić) (6); w grzech (do grzechu) wracać się (5); (do) grzechu przyczyna (32); do grzechu (ku grzechu) pochop (7); przeciw grzechowi (na grzech) lekarstwo (10); dla grzechu (130), po grzechu (18), przed grzechem (6), prze(z) grzech (111).

Przysłowia: alye naſſche grzechi naſch karaya LibLeg 11/166; ále iáko poſpolicie powiedáią/ że grzech grzechem karan bywa RejPosWstaw [414].

Ale iż záwżdy zá grzechem chodzi pomſtá/ á zá pomſtą ſkruchá RejPos 50v; A Ták s tych dziwnych wymyſłow [...] á co ſie ma inſzego vmnożyć? iedno [...] nieomylna pomſtá Boża/ ktora záwżdy zá grzechem iáko chłopiec z miecżem chodzić muśi. RejZwierc 59v; iż zá grzech inſzego mytá nie máſz [...] iedno pomſtá RejZwierc 131.

Swe grzechy śmiechy. BierEz R3; Zlić ſwe grzechy nizacż máią/ A wielbłądy przełykáią BierEz R3v.

Frazy: bibl. »oto Baranek, ktory gładzi grzechy świata itp. « (46): Oto baranek boży/ oto ktory ludſkié grzechy gladzi. OpecŻyw 39, 184v; MurzNT Ioann 1/29; KromRozm II t; KromRozm III E6; KrowObr 68, 68v, 69v, 81v, 155, 182; Oto Báránek Boży/ oto ten kthory głádzi grzechy ſwiáthá [Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi]. Leop Ioann 1/29; BibRadz *6v; RejAp 12v; Abowiem then ſwięty á niewinny báránek dał wylać zá grzechy náſze onę ſwięthą á niewinną kreẃ ſwoię. RejPos 103, 9, 12, 211, 321; BiałKat 288v; RejPosWstaw 22; BiałKaz B3v; CzechRozm 14v, 210; SkarŻyw 552; Ian [...] potym też y báránem grzechy świátá noſzącym onego názywa CzechEp 303, 304, 366; WerGośc 259; ArtKanc L8v; O Báránku BOży ktory zgładzaſz grzechy świátá wſzyſtkiego/ zmiłuy ſię nád námi. LatHar 102, 102 [2 r.], 178 [3 r.], 342 [3 r.]; WujNT Ioann 1/29, s. 303 marg, 537; WysKaz 26; SkarKaz 1b, 515b, 577b.

»nie masz [w kim, w czym] grzechu« = peccatum in eo non est Vulg, PolAnt [szyk zmienny ] (7): Leop 1.Ioann 3/5; Acz w prawdźie to rownieyſza w tym ſnadź niemáſz grzechu Prot C3; Izaſz nie wiecie o tym/ iżći ſie tu on dla tego ná ſwiát vkazał/ áby grzech zniſzcżył/ bo grzechu w nim nie máſz. RejPosWiecz2 93v; WujJud 128v; BudNT 1.Ioann 3/5; WujNT 1.Ioann 3/5; SkarKaz 638a.

»nie grzech« (2): Myślił/ głową wſtrząſáiąc/ nie grzéch Popá złupić. WyprPl A2v; CiekPotr 20.

»(cztery) grzechy (o pomstę) (do nieba) wołają, wołające« [szyk zmienny] (2 : 3): Grzechy do niebá wołáiące. LatHar +++2; Cztery grzechy od Bogá o pomſtę wołáią. WujNT 795, 795 marg, Yyyyy3v; SkarKazSej 702a.

»grzech rozkorzeni się (a. wkorzeni się); wkorzenienie grzechow« [szyk zmienny] (4; 1): Moc á wkorzenienie grzechow. LubPs B6v marg, N4 marg; Iáko wſzedł á wkorzenił ſie grzech w narod ludzki. RejPos 49 marg, 322v; SkarKaz 314b.

Zwroty: »by(wa)ć bez, przez, krom grzechu; bytność przez grzechu« = nie być grzesznym; sine peccato esse Vulg [szyk zmienny] (31 : 5 : 2; 1): a ty dobry Iezu będątz bez grzechu/ pomſtęs za móy grzech wziąl OpecŻyw 23, 77v; gdzye ukazuye yſz yeſt przeſz grzechu pyeruorodnego PatKaz I 8, 8, 11; PatKaz II 67; PatKaz III 91v, 95v [2 r.]; BielŻyw 97, 102; WróbŻołt nn5; y będą w niebie/ wmorzu/ y nazięmy/ krom grzechu. SeklKat N4v, Nv, V3v; RejFig Aa2v; BibRadz I 7a marg; RejAp 47v; HistRzym 29v; RejPos 33v, 49 [2 r.], 49v [3 r.], 133v marg, 201v, 246 marg; RejPosWiecz3 98; RejZwierc 196 marg, Aaa3; WujJud 168; BiałKaz Bv, B2; ReszPrz 89; WujNT 27, Ioann 8/7, s. 783; WysKaz 32.

»bez, przez grzechu by(wa)ć« = nie grzechem [szyk zmienny] (4 : 1): BiałKat 55v; gdyż rodzenie tho nie bes grzechu y ſkáżenia bywa. CzechRozm 116; KarnNap F3v; ZawJeft 39; WujNT 591.

»być (a. przebywać) w grzechu, pod grzechem« = sub peccato a. in peccatis esse Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (34 : 6): PowUrb +4; by tedy marya byla wgrzechu pyeruorodnym yuſz tedy od uąza ona bylaby zwyczyązona PatKaz I 7, 5, 8; PatKaz III 94v, 95v; KromRozm III D4v, K6; KrowObr 82; Abowiem okazáliſmy przycżyny/ iż Zydowie y Grekowie wſzytcy ſą pod grzechem Leop Rom 3/9, 1.Cor 15/17; BibRadz Rom 3/10 [9], 1.Cor 15/17; BielKron 177; Koń ſzalony ieſtći grzeſzny cźłowiek [!]/ ktory w grzechach przebywa. HistRzym 111v; RejPos 19 marg, 152, 184 [2 r.], 224; BiałKat 161, 382; KuczbKat 50; WujJud 161; BudBib 3.Esdr 8/74; CzechRozm 158; KarnNap D4, E4; SkarJedn 202, 339; SkarŻyw 83; WujNT 30, 518, 529, Rom 3 arg, 9, 1.Cor 15/17, Iac 5/15; WysKaz 22; SkarKazSej 686b.

»grzechu dopuścić się (a. dopuszczać się); grzech dopuszczon(y)« = delictum a. piaculum a. in se aliquid admittere y delabi in vitium, transgredi Mącz [szyk zmienny] (22; 2): Iám ſie grzéchu dopuſcil/ tys za mię pomſtę noſil. OpecŻyw 134, 189; KromRozm I Cv, Hv; Leop Eccli 49/5; BibRadz Gen 19 arg, I 278d marg, Iac 5/15; Mącz 148a, 180c, 195a, 225c, 301c; GórnDworz Ff4v; HistRzym 109v; KuczbKat 85, 170, 290; A ták ſię záſadzmy na ſprawiedliwego/ bo ieſt nam ná przeſzkodzie/ á przećiwi ſię ſpráwam náſzym wymiatuiąc nam grzechy náſze dopuſzcżone przećiw zákonowi BudBib Sap 2/12; SkarJedn 272; SkarŻyw 349; ReszPrz 49; LatHar 33, 269.

»dosyć (u)czynić (a. dosyć udziałać, a. dość czynić, a. dość udziałać, a. dość czyniwać, a. (u)czynić dosyć) za grzech; (dosyć) uczynienie za grzech, dla grzechu; za grzech dosyć czyniący« [szyk zmienny] (39; 25 : 1; 1): BierRaj 23; PowUrb +2; ktorzy ſą iako grobowie ſmrodliwi bywaią ocżiſcieni doſytz dzialaiątz ij też pokutuiątz za grzéchy ſwé OpecŻyw 160v; PatKaz III 89, 137v; Stymi nietrzymam/ ktorzy to ſłowo penitentia/ zową pokvtą/ albo doſić vcżynieniem za grzechy SeklWyzn c3v, c4v [3 r.], D [2 r.], Dv [2 r.], f2; A to czo czinil albo pokutował niema ſobie prziwlaſczac za doſſic vczinięnie dla onego iawnego grzechu SeklKat X3, D4, D4v, P, Q4v, Z3; KromRozm I P; KromRozm II e4; LubPs dd; A iż ieſztze powiedaſz/ iż ten Zołtarz nowy/ ieſt Troycy Swiętey milſzy/ y ku vtzynieniu zá grzechy doſtátetznieyſzy/ á niſſli Pſáłterz Dawidá KrowObr 157, 51, 59, 156, 156v, 177v [2 r.], 185v, 189; BibRadz II 133b marg; BielKron 219; HistRzym 46v, 120v; BiałKat 161; KuczbKat 195; WujJud 92v; WujJudConf 91, 92, 93; RejPosWstaw 22 [3 r.]; CzechRozm 219; ReszHoz 122; y przez ktore doſyć cżyniwáli zá grzechy popełnione ReszList 148; Wſzák nam tho twoy Syn powiedźiał/ iż śmierć wiecżną zwyćiężyć miał/ [...] y też zá grzech dość vdźiáłáć. ArtKanc D2v, D2v; złącżáiąc ſłábe bárzo nagrody moie/ z nieoſzácowáną Krwią twoią/ y názbyt drogą/ y zá świátá wſzyſtkiego grzechy doſyć cżyniącą bárzo doſtátecżnie y doſkonále męką twoią. LatHar 146, + + +v, 146, 285, 290, 748; WujNT 11, 236, 243, 274, 275 (8); WysKaz [23]; SkarKaz Oooob.

»od grzechow hamować się; grzechy się hamowały; pohamowanie od grzechu« [szyk zmienny] (2; 1; 1): á náſz vmyſł/ ná ćięſzkość mąk weźrzawſzy/ od grzechow śie hámuie. KuczbKat 195; WujJud 86; Rozumieć thedy mamy przez vmartwienie powſciągnienie złych pożądliwośći/ obycżay pohámowánia od grzechow RejPosWstaw [1102]v; Grzechy ktore ſię duchownym práwem hámowáły teraz y forum nie máią. SkarKazSej 700b marg.

»za grzech kłaść (a. przekładać)« [szyk zmienny] (2): GórnDworz Bb5v; wołał głoſem wyelkim: Pánye/ nye rácż thego przekłádáć im zá grzech. RejPos 22v.

»w grzechu leżeć, leżący« = vivere vitam sceleratam Calag; in peccatis tolli JanStat [szyk zmienny] (38 : 5): RejPs 96; SeklKat K3v, K4v; RejKup n2, dd7v; KrowObr 62v; Sodomita, Sodomczyk który zwłaſzczá z támtego miáſtá yeſt/ álbo który w tákich grzechách leży yáko y Sodomczikowie. Mącz 398c; HistRzym 48, 65v,120; nie mnimay áby cie to potkáć miáło vpornie w grzechu leżącego RejPos 113, 74 [2 r.], 81, 176, 177, 210 marg, 245, 328; WujJud 83; Calag 301a; SkarŻyw 79, 80, 88, 164, 168 (10); CzechEp 206; ReszHoz 129; LatHar 137, 170 marg, 567; SarnStat 1074, 1113; SkarKaz 82a, 206b, 279a, b; SkarKazSej 661a.

»grzech mieć, mający« = być grzesznym; habere peccatum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (83 : 2): Rodzicy wielki grzech máią/ Iż ſwych dzieći nie náucżáią. BierEz L4v; OpecŻyw 23 [2 r.], 30v, 37, 72, 131, 178; Alanus tak mouy ta yeſth gwyazda morſka droga zyuota vlyczka zbauyenya nyeuyedzącza o oſztroſzczy czyernya kwythnącza roza y grzechu nyemayącza PatKaz I 9v, 6, 17; PatKaz III 136, 137v, 139; WróbŻołt Ev [2 r.]; SeklKat Xv; RejKup f2v; KromRozm I C3v; BielKom Cv; KrowObr 101v, 144v, 184v; Leop Lev 19/17, Eccli 13/30, Ioann 9/41, 19/11; BielKron 193, 465v [7 r.]; RejPos 107, 180, 332v, 333 [2 r.], 333v; RejPosWiecz3 98 [3 r.]; BiałKat 328v; WujJud 84; BudNT Ioann 15/22, 24; CzechRozm 171v, 210; KarnNap C4; SkarJedn 186; A choćiaże Noe grzechu w tym niemiał iſz ſię z niebacżenia vpił: wſzákże ſię ná nim ſproſność y mierzzioność piáńſtwá pokazáłá. SkarŻyw 271, 4, 294 [3 r.], 341, 571, 582; CzechEp 141 [3 r.]; GórnRozm H2; LatHar 161 marg, 734; WujNT Ioann 9/41, 15/22, 24, 19/11, s. 519 (9); WysKaz 19, 20 [3 r.]; SkarKaz 45a, 120a, 417a, 577a; SkarKazSej 698a, 706b marg.

»grzech mieć« = być grzechem (3): któré [kłamstwo] wten czás grzéchu niema/ kiedy bez ſzkody bliźniégo/ á ku vweſeleniu bywa powiádáné BiałKat 66; KuczbKat 340; SkarKaz 311b.

»za grzech (sobie) mieć« [szyk zmienny] (19): bo to za ſilny grzéch ſobie mieli/ wnidz w dom pogańſki. OpecŻyw 117v; SeklKat E2, Fv, I3, I4, R; BielKron 272v; RejAp Ff4; RejPos 185; WujJudConf 214v; BudNT przedm b8, Kk3; ModrzBaz 79; SkarJedn 347; SkarŻyw 142, 294, 574; WujNT 416; SkarKazSej 696b.

»(nie) najdować (a. naleźć) grzech(u); znalazł się grzech; (nie) nalezion(y) grzech; (z)nalezion w grzechu, bez grzechu« [w tym: w kim, w czym (7)] [szyk zmienny] (3; 2; 5; 2 : 1): zapráwdętz iá ijnégo żádnégo grzechu w tobie nienayduię OpecŻyw 134; PatKaz III 89v; WróbŻołt 16/3, E6v; RejPs 46; LubPs H3v marg; KrowObr 56; A bądz ktorykolwiek że by w tym gyzechu [!] był náleźion [in hoc facinore fuerit deprehensus] ſpalon będzie ze wſſyſthką ſwą máiętnośćią Leop Ios 7/15, Ier 50/20; Zgromádziłem ſobie wiele bogactw/ á we wſzytkich pracách moich nie ieſt náleźioná złość áni grzech [non invenient in me inquitatem et peccatum]. BibRadz Os 12/8; day ſerce pokorné [...] żeby ſie we mnie nieználazł ten ſproſny grzéch/ Pychá SiebRozmyśl E4, G3v; WysKaz 16.

»do grzechu namawiać, namowa« [szyk zmienny] (1 : 1): Namowá inſzych do grzechu ktoregokolwiek. LatHar 118; SkarKaz 116b.

»(na)płakać (się) (a. opłak(iw)ać) za grzech, grzech, nad grzechem, grzechu, dla grzechu; płacz (a. (o)płak(iw)anie) za grzech, nad grzechem, grzechu; płaczący za grzech« [szyk zmienny] (10 : 5 : 1 : 1 : 1; 6 : 1 : 1; 1): zaſmuciwſſy ſie w duchu/ iąl gorzko plakatz nad grzéchem ij potępienim iego OpecŻyw 93v, 149v; TarDuch E4; BibRadz 3.Esdr 9/2; Dla modlithwy á płácżu zá grzech/ Pan gniew ſwoy vśmierza. RejPos 185 marg, 309 marg, 309v; SkarŻyw 22, 117, 140, 227, 235 [2 r.], 312, 332; o przeſzłych grzechow opłákywánie [...] cudnie ſię z ſobą rozmawiáiąc. ReszHoz 132; LatHar 139, 143, 238, 243, 301, 386, 599; WujNT Aaaaaa; gdyſmy prawdźiwie w duchu vbodzy/ ćierpliwi/ pokorni/ świátem y chwałą iego gárdzący/ y płáczący zá grzechy ſwoie y cudze: wielkie y pożyteczne drzewo rośćie SkarKaz 83a, 638a; SkarKazSej 661a.

»bez grzechu, przez grzechu, procz grzechu (na)rodzić się (a. urodzić); przez grzechu narodzenie, urodzony« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1; 2 : 1): PatKaz I 4; o yey [Maryjej] narodzenyu y naczyſthſzym począczyu przeſz grzechu pyeruorodnego PatKaz II 54; Dominik bes grzechu śię zátzął y národził. KrowObr 145v margr [idem] Rr2v; RejPos 16v; Wyznawam ią być człowiekiem práwym/ przez grzéchu vrodzónym BiałKat 226; PudłFr 44; SiebRozmyśl K4v.

»w grzechu, pod grzechem (na)rodzić się (a. urodzić się); w grzechu narodzony (a. porodzony, a. urodzony), rodzący się« = in peccatis natus Vulg [szyk zmienny] (11 : 1; 3 : 1): a oględáy iako cie barzo milowál/ ijż on będątz panem prawym/ prawu danemu ludziom w grzechach ſie rodzącym/ dobrowolnie ſie dlá ciebie poddál OpecŻyw 22, 23, 48v, 64; PatKaz III 110v; Leop Ioann 9/34; BielKron 158; Bo by ſie theż był národził iáko cżłowiek iny pod grzechem/ tedyby też nam był máło pomoc mogł RejPos 16v, 272v; A iżeſmy wſzyſcy bez wątpienia porodzeni ſą w grzechu/ [...] rzecż pewna że vſpráwiedliwieni bywamy od ſędźiego naywyżſzego WujJudConf 94v; SkarŻyw A5v; ArtKanc S7; WujNT Ioann 9/34, s. 541 marg, Aaaaaa4v; PowodPr 35.

»grzech objawi(a)ć (a. wzjawić); grzechu objawienie« (7; 2): bo pán Kryſtus niechciál wziawitz grzechu Iudáſſowégo OpecŻyw 94, 94v; Ienżem grzech moy tobie obiawił. WróbŻołt K7; WujJudConf 83; KochPs 44; SkarŻyw 271, 320; LatHar 118 [2 r.].

»o(b)my(wa)ć grzech, z grzechu, od grzechu; omyć się z grzechu; o(b)mycie (a. omywanie, a. zmycie) grzechu od grzechu; omyty od grzechu, z grzechu; z grzechu omywający« = abluere peccatum, lavare a peccatis Vulg; lavare peccatum Mącz [szyk zmienny] (39 : 8 : 6; 1; 17 : 1; 2 : 1; 1): Slącżyla ſie cerkiew ſwięta/ bowiem w Iordánie Kriſtus omyl grzechy iey. OpecŻyw 36v, 153v, 161v; myal u boga oczcza zaſluzycz mąką ſwą y ſzwyątoſzcz krzſtu oſtauycz na omyecze [!] tego grzechu. PatKaz I 6v; KromRozm III Bv; przeto wymyſlił/ y vſtáwił/ nową náukę/ y nowe omywánie grzechow KrowObr 71, 51v, 52v, 53, 71, 152v (24); Obiáwienie Iezu Chryſtuſowo ktoremu dał Bog/ áby obiáwył ſlugam ſwoim/ y omył nas od grzechow náſſych we krwy ſwoiey Leop AAA4v, Act 22/16; BibRadz *6v; BielKron 264; Mącz 185d; RejPos 153v; RejPosWiecz3 98; BiałKat 21, 241, 263v, 266, 328; RejZwierc 196v, 197v; RejPosWstaw 22v; BiałKaz B2v, B3v; CzechRozm 257v, 259v, 260, 260v, 261v, 263; SkarŻyw 166, 342, 357, 428 marg, 440; CzechEp 362; ArtKanc F10; nigdy przepomnieć niemogą/ iż to ieſt ich oyczyzná/ w któréy národzeni/ z grzéchów omyći/ y Pánu Kryſtuſowi oddáni OrzJan 39; LatHar 207, 258, 262, 464; SiebRozmyśl Kv, [M]; WujNT Act 22/16, s. 488 marg, 489 [2 r.], 537, Apoc 1/5, Zzzzz3v; SkarKaz 161b, 349b, 515a.

»grzechem, przez grzech obrażać (się) (a. obrazić); grzechem, przez grzech obrażony; grzech obraźliwy« (7 : 1; 1 : 1; 1): BielKron 160v; ktorego ácżkolwiek cżęſtokroć grzechy ſwemi obráża/ á wſzákoż záś ſie wiernie wráca HistRzym 71v, 117; KuczbKat 225 marg; Skáźiłeś nas náſzémi grzéchy obráżony KochPs 86; SkarŻyw 440; Byle/ z ſercá troſkliwy/ O łáſkę prośił/ zá grzech obráźliwy. GrabowSet S4v, Tv; LatHar 181, 669; SiebRozmyśl C4.

»(ob)umrzeć (a. obumierać, a. pomrzeć), (ob)umarły (a. pomarły) w grzechu« = tracić łaskę przez grzech; mori in peccatis PolAnt, Vulg; mortuus peccatis a. delictis Vulg [szyk zmienny] (13 : 11): KrowObr 152; gdyśćie byli vmárłemi/ w wyſthępkach y w grzechach wáſſych Leop Eph 2/1, Eph 2/5; RejAp 168, 172v, 173, 174; RejPos 29, 29v, 112v, 220v marg, 223, 258; BudNT Ioann 8/14 [24] [2 r.]; CzechRozm 216; WujNT 143, Ioann 8/21, 24 [2 r.], s. 339 marg, Eph 2 arg, Col 2/13; SkarKaz 581b.

»(ob)żałować za grzech, grzechu, grzech; żałość (a. żałowanie, a. żal) za grzech, grzechu, nad grzechem« = poenitentia peccati Modrz [szyk zmienny] (16 : 9 : 1; 27 : 1 :1): O zakamialy Iudáſſu/ ij cżemu pożywanijé tako drogiégo ciala ij krwie/ twoię twardoſtz nie zlámie/ ij ku placżu niezmiękcży/ ijżby żalowál grzechu twégo cięſſkiégo/ a poniechál go. OpecŻyw 93v, 191v; WróbŻołt pp2; O żałoſci za grzechy. SeklWyzn c3v, c3v [2 r.]; SeklKat X2; iż pokutá yeſt ſerdeczna ſkruchá y żal grzechu KromRozm I H, G4v, H [2 r.]; Záłość nád grzechem. LubPs B5 marg; GórnDworz T3; HistRzym 102; RejPos 47v; BiałKat 376; KuczbKat 85, 135, 195 [2 r.], 200, 205 [2 r.], 360, 361 marg; WujJud 99, 199v, 223v; WujJudConf 191; gdyżeś obżáłował grzechy ſwoie [...]/ tedy maſz ná łáſkę Bożą y ná miłośierdzie iego beſpiecżnie ſie puśćić. KarnNap D2v, C3v, C4v; ModrzBaz 144v; SkarJedn 210; SkarŻyw 47, 262, 440, 570; KochPieś 2; ArtKanc N7v; LatHar 69, 110 marg, 131, 142, 205 (9); WujNT 11 [2 r.], 16, 47, 353, 636 marg.

»grzechem ociążyć; grzech ociąża (a. cięży); grzechem, w grzechu o(b)ciążon(y) (a. uciążony); ociążenie grzechu; grzech jest obciążający, obciążony« = oneratus peccatis Vulg [szyk zmienny] (2; 3; 23 : 1; 1; 1 : 1): Oto powieda prorok iako grzech ieſt barzo obciązaiąci człouieka iz tez mu nieda podnieſc ſercza ku miłemu bogu WróbŻołt C6; SeklKat V4v; KromRozm I B4; LubPs B4, G marg, L3v marg, N3v, Y4; KrowObr 175; á grzech iey oćiąży ią [et gravis erit super eam impietas eius]/ vpádnie á iuż więcey nie powſtánie. BibRadz Is 24/20; BielKron 12; A káżdy będąc/ chociay y w tym Koſciele/ grzechem ociążony/ poki nie znaydzie łáſki v niego/ poty ieſth w mnieyſzey opiece iego RejPos 49, 64, 102v, 103 [2 r.], 109, 119v (11); WujJud 264v; SkarŻyw 574; ArtKanc F10, L7v; GrabowSet S4v, X3; LatHar 333, 668, 674; WujNT 2.Tim 3/6.

»(o)czyści(a)ć od grzechu, grzech, z grzechu, grzechu; oczyścienie grzechu, od grzechu, za grzech, z grzechu; oczyścion(y) od grzechu, z grzechu; oczyścion(y) grzech; od grzechu czyst(y)« = purgatio peccati a. delicti PolAnt, Vulg; a(b) peccato (e)mundare, purgare peccatum, mundus ab concupiscentia Vulg; expiare delictum a. peccatum a. ab peccatis PolAnt; piaculum, piamen, piamentum Mącz [szyk zmienny] (42 : 25 : 12 : 2; 28 : 3 : 1 : 1; 16 : 2; 5; 11): Lepiéyci ten ráz ocżyſciatz grzéchy/ ij ijnſſé zloſci odcinatz/ niżli na potym do cżyſtza ié zoſtawiatz. OpecŻyw 191v; A gdyſz ona byla pelna laſky byla naczudnyeyſcha, a to yſch nyetelko od ynſzych grzechow ale theſz y od pyervorodnego byla oczyſzczyona PatKaz I 1, 16, 18 [2 r.]; panna [...] porodzyla ſyna ſwego przeſz ktorego nas zgrzechu oczyſzczyla PatKaz III 91v, 94v; WróbŻołt I7; SeklWyzn d3v, f4v, G; RejKup dd2v; Abych zá łáſką twą ſwiętą mogł od grzechu cżyſt być LubPs N4; Ieſliże thák ieſth/ iż popiol vtzárowány/ ieſth lekárſtwem zbáwiennym/ błogoſláwieńſthwem duſznym/y od grzechow otzyśćienim? KrowObr 92, 1v, 76v [5 r.], 92 [2 r.], 92v, 152 (28); Leop Tob 12/9, Ps 50/4, BBB3; Oczyśćienie zá grzech niewiádomoſći. BibRadz Num 15 arg, *7, Lev 19/22, Is 6/7, Tob 3/16, 2.Hebr 1/3, 2.Petr 1/9; BielKron 36, 38v [2 r.], 137v, 138v, 165, 215; Mącz 301c; RejAp 6; GórnDworz Eev; HistRzym 57, 100v; RejPos 47, 49v marg, 235, 307; BiałKat 238v [2 r.]; KuczbKat 420; WujJudConf 95; RejPosWstaw 22 [2 r.], 22v; BudBib Lev 16/34; BiałKaz E4v; BudNT Hebr 2/17; CzechRozm 45v, 54v, 55, 60, 95 (12); SkarŻyw 243, 317, 335, 337; CzechEp 219, 266, 315, 321, 347, [402]; ArtKanc D18, L10, S17v; GrabowSet Iv; LatHar 28, 44, 53, 92, 164 (13); KołakSzczęśl B3; SiebRozmyśl E4; Grzech ktory przez pokutę nie ieſt oczyśćiony/ drugie grzechy wnet zá ſobą ćiągnie. WujNT 204, 243, 262, 310, 313, 361 (17); WysKaz 20, 37 [4 r.]; SkarKaz 278b, 315a, 348b, 514b, 577b [2 r.], 578a; SkarKazSej 661a.

»oddalić (a. oddalać) grzech; grzech oddalać się może; oddalon(y) grzech, od grzechu« [szyk zmienny] (11; 1; 4; 1): OpecŻyw 184v; PatKaz II 34v [2 r.], 35, 37, 45, 67v, 68 [3 r.]; Piąte ſwięty oley, ktori oddala wſzytki grzechy powſzednie zoſtawaiące po pokucie. WróbŻołt H3; RejPs 36v; KochPs 153; SkarŻyw 456, 572; LatHar 207; Táką zabáwą od pánow/ prożnowánia y pijańſtwá/ y obmowne ięzyki/ y inne prożnośći y grzechy y vtráty oddáláć ſię mogą. SkarKaz 80a.

»odkupować (a. odkupić, a. wykupować, a. okupić (się), a. wykupić) grzech, z grzechu, od grzechu; odkupienie (a. okup) grzechu, za grzech, od grzechu, grzechowi« = redemptio peccati Vulg [szyk zmienny] (8 : 4 : 1; 7; 4 : 1 :1): Iż ktorzyby ſie kolwiek tym popiołem poſipáli/ dla odkupienia grzechow ſwoich/ áby ćieleſne zdrowie/ y duſzną obronę wzięli. KrowObr 92, 178, 178v; tym chćiwiey prágnęli przyśćiá Kryſtuſowego/ ktoryby ie od grzechow wykupił y wybáwił BibRadz *6v; RejPos 119v; KuczbKat 420; WujJud 92v, 94, 234; BiałKaz B3; áliśći niebożętá zbáwienia nie máią/ bo okupu zá ſię y grzechy ſwe mieć nie mogą. CzechRozm 157v, 14v, 219v, 261; okupże ſię z tych grzechow/ zá ktoreś iáko ſam znaſz karanie záſłużył SkarŻyw 428; CzechEp 84; ReszList 150, 165; WerGośc 208; ArtKanc B6v; LatHar 109; WujNT 243, 287, Col 1/14; SkarKaz 161b.

»grzech (od)nosić (a. (od)nieść), noszący« = wziąć odpowiedzialność za grzech i wszystkie jego konsekwencje; (per)ferre peccatum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (24 : 3): a tys móy grzech s poſluſſeńſtwem noſil. OpecŻyw 23, 134v; MurzNT Ioann 1/29; LubPs L, Z3v; KrowObr 68 [2 r.], 155, 182; BibRadz Is 53/12, II 100d marg; BielKron 71; HistRzym [89]v; RejPos 9, 12, 211, 321; CzechRozm 210; SkarŻyw 491 [2 r.]; CzechEp 303, 304, 317, 366; ArtKanc D17v; WujNT 237, 1.Petr 2/24.

»(od)płacić (a. przypłacać, a. wypłacać, a. wypłacić, a. zapłacić) grzech, wedle grzechu, grzechu; zapłata (a. wypłata, a. wypłacenie) za grzech, grzechu, z grzechu; zapłacon grzech« [szyk zmienny] (5 : 1 : 1; 7 : 5 : 1; 1): OpecŻyw 161v, 185v; Nye płáćił wedle grzechow choć mu kto záwinił LubPs X4v, K2v marg; teraz im grzechy odpłáći przez cię BielKron 113v; GórnDworz Ee8; Gdyż iáko Páweł s. piſze/ iż zapłátá grzechu nic inſzego nie ieſt iedno ſmierć. RejPos 223, 224, 231, 261; przeto y Mſza ktora nie ieſt inſza od oney ofiáry/ zaſługą ieſt y wypłáceniem zá grzechy tych/ ktorzy ſie iey vcżeſtnikámi sſtawáią. WujJud 230, 230; WerGośc 231; ArtKanc Allv, E4, E6v; LatHar 610, 668; WujNT 22, 544, Bbbbbb4v; SkarKaz 381b.

»odpuścić (a. odpuszczać, a. przepuścić, a, przepuszczać) grzech, grzechom, za grzech, grzechu; odpuszczają się grzechy; odpuszczenie (a. odpuszczanie, a. przepuszczanie, a. odpust) grzechu, grzechom, od grzechu, za grzech; (nie)odpuszczon(y) (a. odpuszczany, a. przepuszczon) (jest, bywa) grzech; odpuszczający grzech« = remissio (peccati) PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz; veniae (peccati) Vulg, Mącz, Modrz; remittere peccatum PolAnt, Vulg, Mącz; dimittere peccatum PolAnt, Vulg; dimittere a. donare delictum, ignoscere a. propitiare peccatum, remissio delicti a. errorum Vulg; parcere (super) peccato a. praevaricationi PolAnt; indulgentiae Mącz [szyk zmienny] (326 : 2 : 1 : 1; 4; 620 : 48 : 1 : 1; 146; 1): BierRaj 16 [2 r.], 18v, 19v, 22; a racz odpuſczycz themu vmyerayączemu czlowyekowy wſzchyſtky yego grzechy PowUrb +3, +3v; Grzechy tobie ſą odpuſſcżony. OpecŻyw 43, 12v, 21v, 43, 43v [3 r.], 46v (25); PatKaz I 18v; TarDuch B4v, D3; wten koſcioł) czuſz krzeſciański gdzie telko ieſt grechom [!] odpuſzcżenie. WróbŻołt T8v, K5v, 31/1, nn7v; RejPs 46v; SeklWyzn b2, b3, c3v [2 r.], c4v, D (17); SeklKat B4v, C2v, C3, C4v, G2 (51); RejKup d2, k5, k7, k7v, k8v (8); KromRozm I H, H2, I2 [3 r.], I4, K, K3v; aleſz kiedy iego naukę/ o panie Chriſtuſie i dobrodzieiſtwach iego vsłyſzáwſzy: grzéchów przepuſzczęnié i ducha świętégo wiarą prawą otrzymali. MurzHist Cv, D3v, F4 [2 r.], H3, Iv, I2 (12); Abowięm co ieſt łatwiéi/ rzec przepuſzczámci grzéchy twoie/ czyli rzec/ wſtąń a chodź? MurzNT Matth 9/5, 33v [2 r.], Matth 9/6, s. 58v, 73v, Luc 1/77 (10); KromRozm II v; KromRozm III K5v [2 r.], L8v, M4; Diar 70; LubPs A5v, F4, G marg [2 r.], Gv marg, H3v marg [3 r.] (34); KrowObr A3, A4 [2 r.], A4v [4 r.], B, 1v (185); RejWiz 160v, 181; Leop Lev 19/22, Ios 24/19, 2.Reg 12 arg, Ps 145 arg, Sap 12/11 (17); BibRadz Ex 10/17, 23/21, Lev 19/22, 2.Par 7/14, Ps 24/18, Eccli 2/12 (15); BielKron 92, 137, 144v [2 r.], 193, 234 (9); GrzegRóżn E marg, F, [F3] [2 r.], F4, G4v, I4; Veniae in plurali dicuntur vulgus indulgentias vocat, Odpuſty grzechów. Mącz 480a, 227a [2 r.]; OrzQuin L3v; RejAp 28, 111v, 114, 144v, 145, 152, 166v; GórnDworz Mm7; HistRzym 37v, [39], 115 [3 r.]; RejPos 32 [2 r.], 55, 82 [2 r.], 87v [2 r.], 88 [6 r.] (95); RejPosWiecz3 96v, 97, 98, 99 [3 r.], 99v; zámilczawa p. bóg y odpuſzcza/ káżdego grzéchu godnego karánia BiałKat 173v, 161 marg, 166, 171 [2 r.], 198v, 211 [3 r.] (14); BielSat D2; GrzegŚm 56; KuczbKat 80, 85 [9 r.], 155, 200 [6 r.], 205 (36); RejZwierc 11v [2 r.], 143, 196v; Nie ieſtći Pan pártáczkim lekárzem/ áby doſtátecżnie vzdrowić y zupełnie grzechow odpuśćić niemiał. WujJud 90, 25v, 52v, 56, 81v [3 r.], 82 (97); WujJudConf 64, 79v, 81v [2 r.], 82v, 86v (28); RejPosRozpr b3v, b4, b4v [2 r.], c, cv; RejPosWstaw [1102], [1103]v, [1433]v [5 r.]; BudBib l.Reg 15/25, 2.Par 6/25, 27; BiałKaz B2v, G2; rzekł páráliżowátemu/ ſynu odpuſzcżone ſą tobie grzechy twoie. BudNT Mar 2/5, Matth 12/31, Mar 1/4, 2/7, 9, 10 (9); CzechRozm 85, 86v [2 r.], 101, 108v, 116 [2 r.] (19); KarnNap C3, C4 [2 r.], C4v, D, D4v, E3v, E4v; ModrzBaz 53, 67v; y w iednośći iego zbáwienie y grzęchom [!] odpuſzcżenie otrzymáć mamy. SkarJedn 16, 22, 27, 30, 31, 49 (10); KochPs 44; SkarŻyw 4, 81, 91 marg, 99, 119 (37); MWilkHist I, Iv [2 r.], L [2 r.]; StryjKron 350; CzechEp 10, 101, 167, 315, 362; NiemObr 27 [2 r.], 28, 38 [4 r.], 39, 105; ReszPrz 89 [2 r.]; ReszHoz 123; ReszList 145, 147 [3 r.], 148; ArtKanc A18, E6, F11, G12v, G16v (20); BielRozm 26; GrabowSet B3, I2, N; LatHar 9, 10, 19, 27, 28 (72); KołakSzczęśl B4; SiebRozmyśl F, [M2]v; Vfay ſynu: odpuſzczáiąć ſię grzechy twoie WujNT Matth 9/2, przedm 35, 40, s. 13, Matth 6/14, 15 (154); álbo iákie inſze karánie/ wedle miáry przeſzłych grzechow iuż odpuſzcżonych. WysKaz [24], 19, 20, 22 [2 r.], [23], [24] (20); PowodPr 35 [3 r.]; SkarKaz 158a [3 r.], 203b, 206b [2 r.], 207a, 348a [2 r.] (16); SkarKazSej 667b, 672a [3 r.], 684a.

»od grzechu odwodzić (a. odwieść)« [szyk zmienny] (9): Peccatis amici indulgere, Prziyaciela od grzechu nie odwieść. Mącz 169a; pokázuie to v Páwłá świętego ono gromienie tych ludźi/ ktorzy inſze odwodźili od grzechow tákowych/ w kthorych ſámi áż do vſzu tkwieli. KuczbKat 325; RejZwierc 135; CzechRozm 204; SkarŻyw 118; LatHar 674; WujNT Tit 3 arg, Hebr 12 arg, s. 784.

»ofiarować (się) za grzech, dla grzechu; ofiara (a. ofiarowanie) za grzech, dla grzechu; obiata, ofiarowan(y) za grzech« = hostia a. sacrificium pro peccato a. pro delicto, o(b)ferre pro peccato Vulg, PolAnt; oblatus a. immolatus pro peccato a. pro delicto Vulg; oblatio pro peccato a. delicti PolAnt; conquisitio piaculi, piaculum, piamen, piamentum Mącz [szyk zmienny] (48 : 2; 98 : 1; 2 : 5): BierRaj 19, 23; OpecŻyw 103v, 143v; ia Chriſtus przyſtępuię do ołtarza, to ieſt na krzyż ophiaruiącz ſie za grzechy ludu mego. WróbŻołt I; RejPs 60v; gdyż on ſam ſiebie ivſz racżył ofiarować dla grzechow naſzych SeklWyzn g2, a2v, g2; SeklKat P, Y3v; MurzHist R4; KromRozm III K5 [2 r.]; Głos páná kriſtuſow/ iż on położył duſzę ſwą za przyiemną ofiárę Bogu oyczu dla náſzych grzechow LubPs L2 marg; KrowObr 51v, 124, 125 [2 r.], 125v, 169v (9); A będzie ſie modlil Aaron nád rogámi iego iednąc w rok/ máiąc ſobą krew ktora offiárowaná ieſt zá grzech Leop Ex 30/10; Ieſliż by ták vbogi był/ żeby niemogł offiárowáć zá grzech tych rzeczy kthore ſą opiſáne [et non potest manus eius invenire quae dicta sunt]/ tedy weźmie báránká ná offiárę Leop Lev 14/21, Lev 8/14, 9 arg, 14/13, 14, 19 (18); przynieſie ná ofiárę paloną báráná łońſzczaká/ y gołębiątko/ ábo ſynogárlicę ná ofiárę zá grzech [et filium columbae vel turturem pro peccato] BibRadz Lev 12/6, Lev 4 arg, 3, 7/37, 8/2, 12/8 (23); Tákie niecżyſtośći ocżyściáli s ſiebie obiátámi zá grzech zá wſzytek lud. BielKron 36v, 37, 37v [3 r.], 38 [2 r.], 38v [3 r.], 39, 70; GrzegRóżn [F3]v; Mącz 301c [2 r.], 336d; RejAp 60v; RejPos 32, 37, 102v, 210v; WujJud 156, 232, 233 [3 r.]; WujJudConf 180; Ofiárownik ofiáruiący (ofiárę) zá grzech [expians illud] ieść ią będzie ná mieyſcu świętym BudBib Lev 6/26, Ex 29/36, 30/10, Lev 6/17, 25 [2 r.], 30 (30); BiałKaz B3v; BudNT Hebr 7/15; CzechRozm 92, 95v, 101, 171v; KochPs 59; ArtKanc D18 [2 r.]; LatHar 76, 81, 271; Ześ niechćiał ániś polubił ofiáry/ y obiáty/ y cáłopalenia/ y ofiáry zá grzech [hostias et oblationes et holocautomata pro peccato] WujNT Hebr 10/8, s. 548 marg, 633 marg, Hebr 5/1, 3, 7/27 (15); SkarKaz 155b, 156b [2 r.], 158a, 161b, 349b, 488b marg.

»z grzechu, grzech, o grzechu, za grzech (o)sądzić (a. posądzać, a. przysądzać); sądzenie, sędzia grzechu; sądzony o grzech« = de peccato damnare PolAnt [szyk zmienny] (4 : 3 : 1 : 1; 1 : 2; 1): Nye wyeſz thi ſczego pan bog lyudzye ſadzicz bądzye. A on odpowyedzyal zgrzechu. LibMal 1554/188v, 1554/188v, 191; LubPs R4; Páweł też ták nas vczy: Ieſliż ſámi grzéchy ſwe poſądzáć w ſobie będźiemy BiałKat 171; RejZwierc 56; WujJud 88v; Przetoż Pan Bog dla ſámego tylko iednorodzonego Syná ſwego/ ktory dla nas ćirpiał y zmartwychwſtał/ ieſt miłośćiwym Sędźiem grzechow náſzych WujJudConf 95, 95v; BudNT Rom 8/3; Co mowiąc nie broni ſię to/ áby człowiek iáwnego grzechu/ ktory widźi/ ſądźić zá grzech nie miał. SkarKaz 352b, 6a, 242a.

»na grzech, grzech(u) (nie) pamiętać (a. pomnieć)« [szyk zmienny] (9 : 8): Iać ná śię ćięſzką pracą mam/ Y grzechowći nie pámiętam. BierEz R3v; WróbŻołt K6v; SeklKat Vv; MurzHist I2; á ná grzechy/ y niepráwośći ich nie będę więcey pámiętał [et peccatorum et inquitatum eorum iam non recordabor]. Leop Hebr 10/17; BielKron 72v; RejPosWiecz3 98v; CzechRozm 116; SkarŻyw 120, [236], 574; LatHar 53, 644, 653, 656; WujNT 537, Hebr 10/17.

»nie patrzeć na grzech, grzechu« [szyk zmienny] (3 : 1): nyepatrziſſ na grzechi moye alye na myloſyerdzye ſwoye. BierRaj 18v; OpecŻyw 129; SkarŻyw 252; ArtKanc S4.

»ku grzechu pobudzać« (1): A gdi nas ten zakał/ ktory pochrcie wnas zoſtawa [...] ku grzechu pobudza SeklKat V.

»począć (się) (a. zacząć się) bez grzechu, przez grzechu; poczęty przez grzechu, bez grzechu, krom grzechu; poczęcie przez grzechu, bez grzechu« [szyk zmienny] (5 : 4; 16 : 10 : 1; 12 : 1): Gdyż tedy twoia milá matuchna bez pirworodnégo grzéchu pocżęta/ ſluſſno aby z duſſą ij s cialem w niebo wzięta. OpecŻyw 179v; bo criſtus ſzwyatloſcz począl ſyą nad przyrodzenye wpannye {maryey} przeſz pyeruorodnego grzechu PatKaz I 7v, 7, 8, 8v, 9v [3 r.], 11v (16); aboczyem bylo yey myloſzczy począczye przeſz grzechu pyeruorodnego, wzyuoczye ſzwyątey anny PatKaz II 65v, 25v, 48v, 54, 65v, 66v (22); PatKaz III 94, 95v, 136; KrowObr 145v marg, Rr2v; CzechEp 192 [2 r.]; Tá błogoſłáwiona ieſt miánowićie miedzy niewiáſtámi: bo od troiákiego ich przeklęctwá/ wolną vcżynioná: to ieſt [...] Winy: iż bez grzechu pocżęłá LatHar 477, 415. Cf »czysty, poczęty przez grzechu«.

»w grzechu począć (się) (a. zacząć się, a. poczynać się), poczęt(y)« = in peccato concipere (concipi) Vulg [szyk zmienny] (13 : 9): iám ſie w grzechu pocżąl ij narodzil/ a ty dobry Iezu będątz bez grzechu/ pomſtęs za móy grzech wziąl OpecŻyw 23; czo by wprawdzye nyebylo by wgrzechu byla początha PatKaz I 10, 4v, 11v [2 r.], 13, 14; PatKaz II 66v, 73v; Dzyeſyąthe bog vyedzyal yſz eua myala wgrzechu począcz ſwe ſyny PatKaz III 91; RejPs 76v; GliczKsiąż E2v; LubPs T6; SeklPieś 32; Leop Ps 50/7; GrzegŚm A3v; ArtKanc Mv; LatHar 164; Iam w grzechu ſię záczął SkarKaz 515a, 577a [2 r.], b.

»(nie) poczytać (a. przyczytać) grzech(u), za grzech; poczytany (a. przyczytan(y)) za grzech, grzech, miedzy grzechy« = (non) reputare delictum PolAnt, Vulg; (non) imputare a. statuere peccatum Vulg [szyk zmienny] (22 : 11; 4 : 3 : 1): SeklKat M4, Nv, R, V3v; Drugá ſprawiedliwość ieſt/ ſprawiedliwość wiary/ gdy nám pán Bóg niepoczytá grzéchów naſzych MurzNT 3v; LubPs H3v; ábowiem mu Pan grzechu niepotzytał zá grzech KrowObr 156v, 156v; Leop Act 7/60; Abowiem Bog był w Kryſthuſie świát ſobie iednáiąc/ nie przyczytáiąc im grzechow ich BibRadz 2.Cor 5/19, *7; RejAp 83v; RejPos 310v, 326, 333 [3 r.]; WujJudConf 215; RejPosWstaw [213]v, [1103]; A (ták) zá grzech to pocżytano [fuit ... in peccatum] domowi Iarowehámowemu BudBib 3.Reg 13/34; CzechRozm 95v; SkarJedn 132, 240; SkarŻyw 135, 294; CzechEp 10, 18; WerGośc 210; ArtKanc L9, L9v, N8; LatHar 160; WujNT Act 7/60, Rom 4/8, 5/13, s. 547, 2.Cor 5/18 [19], Yyyyy4; PowodPr 49.

»grzech podjąć (a. przyjąć, a. przyjmować)« = wziąć odpowiedzialność za grzech i wszystkie jego konsekwencje [szyk zmienny] (8): Oto yen grzechu nyeuczinyl grechi moye podyαl ij nyemoci moye ſwoyα ſynoſcyα vſdrowyl. BierRaj 23v; ijż on baranek będątz niewinny/ z wielką miloſcią przyiąl naſſe grzéchy OpecŻyw 122v; PatKaz I 6 [2 r.], 17v; PatKaz III 126, 130v; KrowObr 208v.

»od grzechu się podnosić« (1): y pierwey ſercá łáſką ſwoią vprzedza/ áby ſię duſzá náſzá ożywiáłá/ á od grzechu podnośiłá. SkarKaz 347a.

»(po)kajać się, kający się grzechow; (po)kajanie (się) grzechow, za grzechy, z grzechow« = poenitentia scelerum Modrz [szyk zmienny] (11 : 3; 4 : 3 : 1): Kożdy ktory chce zbáwion być: Spowiedź naprzod ma vdziáłáć/ A ſwych śię grzechow pokáiáć. BierEz R3v; KrowObr 44, 44v [3 r.], 220v; BielKron 202v; RejPos 113v, 166 [2 r.]; Bo Chriſtus nie ieſt pożytecżen/ iedno wierzącym/ y grzechow ſie káiącym etć. CzechRozm 265, 95v, 257v, 268; á przytym nápominánie do pokáiánia z grzechow. ModrzBaz 127, 108v; KochPs 111; SkarŻyw 358 [2 r.]; NiemObr 38, 114, 146.

»grzechem pokalać, pokalan; grzech pokala; zakał grzechu« (1 : 1; 3; 7): PatKaz III 96v; nie trzeba tak rozumieć iako byſmy potim niemely oſtatkow zakału grzechu ktore wnas zoſtawayą pochrcie SeklKat V3v, Z3v; MurzHist G4; KuczbKat 145; WujJudConf 246v; RejPosWstaw [412]; Sam tylko grzech pokala człowieká WujNT 64, 64 marg, Bbbbbb2; SkarKaz 348b [2 r.].

»grzechem (po)karać (się), karan; grzech karze« [szyk zmienny] (2 : l; 2): inácżey być miáło/ iż gdy kto wzgárdzi on prawdziwy á wdzięcżny pokarm niebieſki [...] áby tymże grzechem nie miał być karan RejAp 58v; Dawid gdy zoſtał cudzołożnikiem y mężoboycą/ tymże grzechem Pan Bog dom iego pokaráć racżył. RejPos 50v; RejPosWstaw [414]; Grzech nas karze Pánie/ przetoſmy wzgárdzeni GrabowSet B4v; WujNT 330.

»grzech pokry(wa)ć (a. zakry(wa)ć); grzech pokryty (a. zakryty, a. nakryty); zakrycie grzechu« = odpuszczać [szyk zmienny] (8; 9; 1): BLogoſłáwieni ſą kthorych Pan odpuſzcża złośći/ A iż pokrywa grzechy ich s ſwey Boſkyey miłośći. LubPs H3v; Vkaſz kthorą offiárą ſwoią ludzie vmárli Swięći grzechy náſze/ przed ſtráſſliwym ſądem Bożym zákrywáią? KrowObr 210; BudNT Rom 4/7; CzechRozm 116 [2 r.], 207, 211v; SkarŻyw 183; LatHar 160; WujNT Rom 4/7, s. 537 [4 r.], 702, Yyyyy4; WysKaz 25; SkarKaz )(3v.

»pokutować za grzech; pokuta za grzech, grzechu, z grzechu; pokutujący za grzech, w grzechu« [szyk zmienny] (21; 24 : 1 : 1; 2 : 1): Y niechćiał iuż mięſá iádáć: Chcąc zá grzechy pokutowáć. BierEz R3; OpecŻyw 29, 103, 160v; PatKaz III 137v; SeklWyzn c3v; KromRozm I G4v, H, P; LibMal 1554/191; SeklPieś 32; BibRadz II 141a marg; BielKron 44v [2 r.]; HistRzym 34, 46v, 111v; Záprawdę záprawdę powiedam wam/ iż wielkie weſele będzye w niebie nád iednym pokutuiącym zá grzechy ſwoie RejPos 165; HistLan D2; KuczbKat 115, 205; WujJud 99, 108, 223v; WujJudConf 191; KarnNap C4; SkarJedn 397; KochOdpr C; Day Boże nam do pokuty z grzechow [...] ták prętkie y chętliwe powſtánie. SkarŻyw 26, 32, 294, 309, 337, 358, 511, 571; ReszHoz 130; ReszList 148; ArtKanc A11v, L20v, N4v, Q19v, Q20; LatHar 108, 679; WujNT 204, 292, 505, Bbbbbbv; WysKaz [24].

»grzechu, za grzech (nie) policzać (a. policzyć); policzon za grzech« = non imputare peccatum PolAnt [szyk zmienny] (2 : 2; 1): Acżkolwiek zakał niebywa zgładzon [...]/ ale przes ochrzcżenie/ niebywa policżon za grzech. SeklWyzn d4; SeklKat V, V4; HistAl I6v; BudNT Rom 4/8.

»(po)mścić (się) grzechu, nad grzechem, za grzech; pomsta za grzech, grzechu, dla grzechu, na grzech« = wyznaczyć za grzech pokutę [szyk zmienny] (5 : 1 : 1; 15 : 3 : 1 : 1) : Wiedz iżći P. Bog grzechow mśći BierEz F4; a ty dobry Iezu będątz bez grzechu/ pomſtęs za móy grzech wziąl OpecŻyw 23; WróbŻołt M8; RejPs 223; Tákowe ſą boginie twoie [...]/ ktore ſie po ſmierći ludzkiey nád grzechy iádowicie mſzcżą. HistAl K2; RejWiz 166 marg, Dd4v; Leop Iudic 20/10, Ps 38 arg; RejPos 106 marg, 234, 244, 245v; á káżdy winę y pomſtę grzéchu ſwego nośić będźie. BiałKat 216, 171 [2 r.], 173v, 225; RejZwierc 133v, 174; SkarŻyw 263; ArtKanc I3, K10, Sv; ZawJeft 47; WujNT 120 marg; CzahTr B.

»grzech (po)pełnić (a. popełniać, a. wypełniać), popełniający; grzech (po)pełniony; popełnienie grzechu« = implere peccatum, Vulg; se impiare Mącz [szyk zmienny] (17 : 1; 15; 1): A to tak ſie rozumie iz kiedy człowiek ma grzech popełnic, tedy on grzech naprzod bywa poczęti wolą. WróbŻołt C5v, 58/6, 100/8; SeklKat G3; HistAl I5; KromRozm I Cv; ale ta wolá z ſercem iego niemogła być ktęmu od vmysłu przywiedźiona/ patrząc na wielkość grzéchu popéłnionégo MurzHist K3, G4; Impiare se, Pomázáć ſie popełnieniém grzechu yákiego. Mącz 301d; GórnDworz Z7v; RejPos 243v; BiałKat 376; KuczbKat 115, 195 [2 r.]; CzechRozm 60v, 210, 218v; SkarŻyw 74, 333; ReszPrz 52; ReszList 148 [2 r.]; GórnRozm M2v; GrabowSet M2v [2 r.], N2; LatHar 113, 676; WujNT 387, 427 marg, Rom 3/25, l.Thess 2/16; SkarKaz 348b.

»powściągać (się) (a. wściągać), powciągany od grzechu« [szyk zmienny] (5; 1): cy wſziſczy grzeſą ktorzy zlie vżywaią tego ſacramentu/ albo ochrciwſzy ſię niechczą powſciegac od grzechu SeklKat V2v, X3; LubPs K4; KwiatKsiąż C4; RejAp 83; WujJud 86.

»z grzechu, od grzechu powsta(wa)ć; z grzechu powstanie« [szyk zmienny] (15 : 1; 10): ſmutki/ klopoty/ ſſkody/ omowy/ ij ijnſſé przeciwnóſci ij przeſladowanié/ ſą znamienité laſki bożé znamiona ij vpominki powſtaniá z grzechow OpecŻyw 32v, 171, 171v, 190; Wylicżánye przeſládowánia cżárthowſkich pokus/ ktore przekazáyą grzeſznemu/ áby nie powſtał z grzechu ſwego. LubPs ee4v marg, T marg, T4 marg; RejPos 223v; KarnNap B2v; SkarŻyw A3v, 100, 304 marg, 440 marg, 507; ArtKanc D11v, F3v, F6v, F17v, H15v, I16, M5; LatHar 463, 480; SkarKaz 279a, 347a, 636b.

»grzechu (po)zby(wa)ć, pozbawić« (7 : 1): Turcy po iákichkolwiek grzechach wodą ſobie omywáią łono/ koláná/ głowę/ y ine cżłonki/ mnimáiąc áby tym grzechow zbyli. BielKron 165, 457; HistLan D2v; záwżdy y ná wſzelkim mieyſcu iemu zá to dziękowáć/ że on z miłośierdzia ſwego/ nas ludzie ſtrácone grzechu pozbáwić [...] racżył. KarnNap B2; KochPs 27; ArtKanc M15v; WysKaz 27; SkarKaz 156b.

»grzechu (nie) (po)znać (a. uznać)« = (nie) mieć grzech(u); crimen scire, (non) noscere peccatum Vulg [szyk zmienny] (9): bo ieſſcże z mlodu będątz barankiem niewinnym/ dzieciątkiem mlodem/ ktory grzechu niepoznál/ za nás grzeſſneé iako dzijs wielką boleſtz cirpiál. OpecŻyw 22, 23, 134v; Nieuznać więcey grzechu any ſmierci SeklKat P4; Leop Tob 4/13, 2.Cor 5/21; BudBib I 434b marg; ArtKanc D10v; WujNT 2.Cor 5/21.

»przebaczać grzechy« (1): tak że téſz przebáczá grzechy naſże poki iedno wiary ſzczéréi a niezmyſlonyi nieodpadámy MurzNT 3v.

»przepraszać za grzechy, o grzechy« (1 : 1): Ciáło iego potym ſyn tego Ceſarzá Theodozyus/ z wielką vcżćiwośćią przepraſzáiąc Páná Bogá o grzechy rodzicow ſwoich/ do Konſtántynopola przyprowádził. SkarŻyw 90; SkarKaz 488b.

»grzechow nie przypisować« (1): ále iż mu Pan Bog grzechow non imputat, nie przypiſuie. ReszPrz 89.

»o grzech przyprawić, przyprawiony« [szyk zmienny] (3 : 2): przypráwili cię o grzech ſtárſzy twoi BielKron 95, 83v; W Trzećim pokutę przekłádáią/ y modlitwy/ ludziom o grzechy przypráwionym ſłużące LatHar [ + 12], 133, 612.

»grzech przywieść (a. przywodzić), przywodzący« = kusić, kuszący do grzechu; induecere peccatum Vulg [szyk zmienny] (4 : 1): Mogł ſye ktho z ludu poznáć z żoną twoią/ thedy byś był przywiodł ná nas wielki grzech Leop Gen 26/10; BibRadz *6v; SkarŻyw 491; Ieſt pokuſá (mowi Auguſtyn S.) grzech przywodząca/ ktorą Pan Bog nikogo nie kuśi WujNT 787; SzarzRyt A2.

»w grzech, ku grzechowi, do grzeehu, o grzech (przy)wieść (a. przywodzić, a, z(a)wodzić, a. powodzić, a, wwieść, a. zawieść); w grzech, ku grzechu, do grzechu przywiedzion(y)« = peccare facere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (13 : 8 : 7 : 2; 1 : 1 : 1): Dáy mi motz ijżbych od ducha zloſciwégo/ ij téż od cżlowieka zlégo/ ku żádńému [!] grzéchu niebyl przywiedzion OpecŻyw 108v; WróbŻołt oo4v; aby kroleſtwo ſzatańſkie (ktore nas wżądze cieleſne prziwodzi y grzechi roſliczne) wnas było potłumione y wykorzenione. SeklKat S2, T, Tv; BielKom C5v; SeklPieś 32; y przywiodłeś o grzech lud Iſráelſki. Leop 3.Reg 21/22, 4.Reg 21/11; BibRadz I 58d marg, 2.Esdr 13/26, Ier 32/35; BielKron 34v; RejPos 49v, 142v, 202v; WujJud 90, 102v; BudBib 4.Reg 23/15, Ier 32/35; Obrzezuy y odćinay zbytki y kochániá twoie/ ktore do grzechu przywodzą SkarŻyw 4, 36 [3 r.], 321, 444; WerGośc 257; ArtKanc L7v; WujNT 845; PowodPr 52; CzahTr C4; SkarKazSej 703a. Cf »przywodzić z grzechu w grzech«.

»przywodzić z grzechu w grzech« (1): áby ſie vznawſzy nie przyſzedł záſię ku łáſce Páná ſwego/ á owſzem ieſzcże więcey przywodząc onego cżłowieká ták opuſzcżonego z grzechu w grzech. RejPos 78v.

»od grzechow, z grzechow rozgrzeszać (a. rozgrzeszyć); rozgrzeszenie z grzechow, grzechow« [szyk zmienny](3 : 2; 1 : 1): y ciebie kapląnie proſzę abys mię rozgrzeſził zwſziſtkich grzechow moich SeklKat X, X2v; KrowObr 159v; KuczbKat 215 [2 r.]; WujJud 86; SkarKaz 242a.

»rozwięz(ow)ać grzechy, od grzechow, z grzechow; rozwięz(ow)anie grzechow, od grzechow, z grzechow; od grzechow rozwiązany; grzechy rozwięzujący« [szyk zmienny] (12; 4 : 1; 5 : 1 : 1; 2; 1): Rozwiązawſſy grzéchy ijſté/ Vcżyń nás ciché cżyſté. OpecŻyw 190v; Máćieiu ſpráwiedliwy/ rozwięſz nas od grzechow zwiążek náſzych. KrowObr 162v, 163, 174, 174v [2 r.], 175, 192, 217v; RejPos 117v marg; tám [trzeba szukać] rozwiązánia z grzéchów/ gdźie ié vkazano BiałKat 336, 161 [2 r.], 166; kiedy pokutuiący ludźie od grzechow rozwiązáni bywáią KuczbKat 220; RejZwierc 250; WujJud 147v, 224; BiałKaz B4, M4; SkarJedn [d9]; CzechEp 363; NiemObr 38, 153; LatHar 33; SiebRozmyśl Bv; WujNT 354.

»(s)karać (a. pokarać, a. ukarać) z grzechu, grzech, za grzech, dla grzechu, prze grzech, o grzech, od grzechu, według grzechu; grzech się ukarał, jest (s)karany (a. pokarany); (s)karanie (a. pokaranie, a. niekaranie, a. kaźń) za grzech, grzechu (G), dla grzechu, grzechu (D), z grzechu, prze grzech; (s)karan(y) za grzech, z grzechu; grzech (A) karzący« = portare inquitatem a. peccatum, poena inquitatis a. peccati PolAnt; peccata arguere a. castigare a. punire Modrz; arguere de peccato Vulg [szyk zmienny] (26 : 25 : 15 : 9 : 4 : 3 : 1 : 1; 1: 3; 33 : 7 : 6 : 1 : 1 : 1; 1 : 1; 1): OpecŻyw 47; PatKaz III 130v; ale za moy grzech ſkaral mie yeſth bog LibLeg 11/55v; Iako pan bog karze lud prze grzechy ich. RejPs 123v marg; Czo za karanie pan Bog dopuſſcza dla takowych grzechow? SeklKat G3, G3, I3v [2 r.], K3v, K4 [4 r.], K4v [2 r.] (17); HistAl K5; Chce tego Bóg/ abych iá to karanié za grzéch cierpiáł MurzHist E4v, Gv, L, Pv; LubPs H3v marg, L marg; Duch ſwięty [...] wſzyſtek ſwiát z grzechu iednoſtáynie karze. KrowObr C2, C4v, 63, 65, 79v; RejWiz 95v, 152; Poczynaią ſie Kxięgi Nehemiaſſa [...]. Są o budowániu muru około Ieruzálem: y o karániu grzechu ktory ſie tráfił. Leop L14v, Ps 38 arg, ZZ; BibRadz I 2d marg, Num 18/23, 32, Thren 4/6 [2 r.], Ez 18 arg, Tob 3/3; BielKron 35; álbo áni ſam zrozumieſz cżym on iednák muśi pokarác grzech twoy RejAp 31v; GórnDworz Ff2; HistRzym 46v, 109v; RejPos 51, 84v, 86, 128v [2 r.], 129 [2 r.] (18); BiałKat 98v, 168v, 171, 378v; RejZwierc 56; WujJud 63v, 192, 214v; WujJudConf 24; RejPosWstaw [414]; CzechRozm 96, 217; KarnNap Dv; ModrzBaz 29, 49v, 128; SkarJedn 396, 402; KochPs 61; on ią o grzech y przeſtąpienie zakonu Bożego karać miał SkarŻyw 262, A4, 36, 263, 310, 462, 544; CzechEp 152; ReszList 163; ArtKanc L12v, S17; Ieſli to ná kaźń memu Grzechu: nie wytrwa śiłá/ bolu temu. GrabowSet C4, B, Cv, C3, Gv, P3; LatHar +++2v, 33, 158, 577, 580 (8); WujNT 47, 52, 159, 292, 323 (14); WysKaz 28; PowodPr 17, 75; SkarKaz 3a, 8b, 120a, 275b, 381h, Oooo2b, Oooo3b; y nie dał Pan Bog ſzczęśćia ná nieprzyiaćioły: áż ſię on grzech vkarał SkarKazSej 703a, 688b, 695b [2 r.].

»grzech skażać [= gładzić]; skaziciel grzechu« (1; 1): yſz oną myala porodzycz ſkazyczyela grzechu, pana yezuſa PatKaz II 45; Wſędy odpuſtow nadano By iemi grzechy zgkarzano [!] RejKup Kv.

»skłaniać się (a. skłonić się) ku grzechowi, do grzechu; skłonność do grzechu, ku grzechowi; skłonny (a. przykłonny) ku grzechowi, do grzechu« = pronus in vitia Mącz [szyk zmienny ] (2 : 1; 8 : 7; 5 : 1): Błądziłem, czuſz cżęſto ſie ku grzechowi skłaniaiąc. WróbŻołt pp8, 124/5; BielKron 225v; Mącz 325d; ieſli białegłowy ſą pochopnieyſze/ y ſkłonnieyſze ku grzechowi/ [...] przedſię mimo to wſzytko/ więcey ſie ſtrzymywáią od złego GórnDworz Aa2; RejPos 49v [2 r.]; KuczbKat 420; WujJud 77, 90, 90v, 102v [2 r.]; KarnNap F3; SkarŻyw 271, 542; rácżże nas dźiś twa mocą záchowywáć y wſpomágáć/ ábyſmy ſię tego dniá do żadnego grzechu nie ſkłonili LatHar 18, 31, 236, 445; SkarKaz 348b [2 r.], Ooooc, Oooo2c.

»służyć grzechowi; sługa grzechu« = peccati minister PolAnt, Vulg; servire peccato, servus peccati Vulg [szyk zmienny] (7; 5): a on ieſt bogiem iego y ſlugą grzechu ſwego SeklKat D4v; A ſzátáńſka ſpráwá y vcżynek iego ieſt/ ſłużyć grzechowi RejPosWiecz2 93v; BiałKat 216; GrzegŚm 20; BudNT Gal 2/17; CzechRozm 220v; WujNT Ioann 8/34, Rom 6/6, Gal 2/17, Bbbbbb4v; SkarKazSej 692b [2 r.].

»grzech (s)płodzić« [szyk zmienny] (6): MurzHist L2; gdy pan Bog ty/ ktorzy tákowy grzech płodzą/ á onego ſie dopuſſcżáyą każe wodą á vthopyenyem káráć. GliczKsiąż D7v; SeklPieś 31; GórnDworz Z7v; SkarŻyw 262; GórnRozm Dv.

»grzechu sprawi(a)ć się (a. sprawować się)« (3): Wielkie przekaſky miewaia Kiedy ſię grzecho [!] ſprawiaią. RejKup i4v; LubPs R4 marg; BiałKat 173v.

»sromać się grzechu, za grzech; posromocon przez grzech« = erubescere de delicto Vulg (1 : 1; 1): Bo ſromaiącz ſie grzechow ſwych pokutowali WróbŻołt kk6v, oo6; Sromayćie ſie [...] przed kxiążęćiem y ſędzim zá grzech Leop Eccli 41/21.

»w grzechu trwać, trwający; grzech trwa« = permanere (in) peccato PolAnt; peccatum manet Vulg [szyk zmienny] (8 : 1; 1): Gdy ſie zá ſwięte mniemáią/ W ćięſzkich grzechoch ſami trwáią. BierEz L; ále theraz powiádaćie iż widzimy/ przethoż grzech w was trwa. Leop Ioann 9/41, Os 9 arg; HistRzym 120v; KuczbKat 135; BudBib I 372a marg; BudNT Rom 6/1; vczynki miłośierne nie pomagáią człowiekowi w grzechách trwáiącemu WujNT 243, Rom 6/1, s. 828.

»ubłagać grzechy, za grzechy; ubłaganie za grzechy, grzechow« = odpokutować, odpokutowanie za grzechy; repropitiare delicta Vulg; propitiatio pro peccatis PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (1 :1; 16 : 2): Iż Kryſtus ieſt vbłagánie zá grzechy náſze. KrowObr 165, 210, 210v; BibRadz Ioann 4/10; GrzegRóżn M2; RejAp 52; KuczbKat 200; RejPosWstaw 22 [2 r.]; BiałKaz B3v; CzechRozm 94; SkarŻyw 491; CzechEp 252; Skąd powinien był we wſzytkim być podobny bráćiey: áby ſię sſtał miłośiernym y wiernym Arcykápłanem do Bogá/ áby vbłagał grzechy ludu. WujNT Hebr 2/17, s. 697, 1.Ioann 2 arg, 2, 4/10; SkarKaz 488b marg; VotSzl Bv.

»(u)chronić się, uchronienie grzechu« [szyk zmienny] (3 : 2): GliczKsiąż N5; LubPs Y2 marg; Kupiec ſię ledwo możę [!] vchronić grzechu BibRadz Eccli 26/35; TEn ſtan Małżeńſtwá S. y Sákráment Pan Bog poſtánowić racżył [...] ku vchronieniu á vwiárowániu grzechu niecżyſtego WerKaz 285, 285.

»(u)czynić (a. poczynić), udziałać grzech; uczyniony grzech; uczynienie grzechu« = facere peecatum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (39 : 1; 6; 1): BierRaj 23v; Bo aczkowyek [!] by nyektory czlowek vczynyl wſchyſztky grzechy ſzwyatha thego a yeſtli by thy trzy modlitwi bili mowiony przy yego ſzkonanyv. thedy mu bądą odpuſczony wſzyſchthy [!]. PowUrb +4; PatKaz II 23; SeklWyzn f3; SeklKat B3, Kv; RejKup t7v; GliczKsiąż B7v; KrowObr 78v; Leop Tob 12/10, 1.Ioann 3/4, 8, 9; BielKron 3; OrzQuin F2; HistRzym 48v, 53v; RejPos 100v; RejPosWiecz2 93v; KuczbKat 135, 321 żp; BiałKaz A4v [2 r.]; A iesli by grzechy pocżynił [peccata fuerit perpetratus]/ będą mu odpuſzcżone. BudNT Iac 5/15, l.Ioann 3/4, 8, 9; CzechRozm 233; SkarJedn 273; SkarŻyw 83, 333 [2 r.], 502; CzechEp 317, 338; WerGośc 204; GrabowSet H4; LatHar 113; WujNT Ioann 8/34, 1.Petr 2/22, 1.Ioann 3/4, 8, 9, Bbbbbb4v; ále vczynienie grzechu/ to grzech. SkarKaz 348b, 514b; SkarKazSej 692b.

»w grzechu, z grzechem umrzeć (a. umierać, a. pomrzeć, a. zemrzeć); w grzechu dokonywać żywota; w grzechu umierający« = umrzeć bez rozgrzeszenia; mori propter peccatum PolAnt; mortuus in peccato Vulg [szyk zmienny ] (11 : 1; 1; 1): ktorzy w grzechach ſmiertelnych bez wiary vmieraią SeklWyzn b4v; SeklKat Y4; KrowObr 157v; Leop Num 27/3; BielKron 260v; Wtory towárzyſz ktoremu ſie ſni to że w piekle był/ ſą bogacże y mocarze tego ſwiátá/ ktorzy bez wątpienia przez káznodzieie ſpowiedniki wiedzą że w grzechách krom ſkruchy vmieráiący do piekłá idą HistRzym 98, 91v; á zlituycie ſie nád tą nędzną á bárzo ochorzáłą dzyewecżką ſwoią/ tho ieſt/ nád duſzycżką ſwoią/ ktora práwie iuż ſnadź w grzechu ſwoim dokonywa żywotá ſwego. RejPos 256; BudBib 2.Par 25/4; LatHar 647; WujNT 620, 828; WysKaz 15, 20.

»umrzeć, schodzić bez grzechu« (1 : 1): Bo nieiednáko wſzyſcy ztego świátá zchodzą/ ále iedni z grzechámi ćięſzkiemi/ [...] á drudzy bez grzechu żadnego WujJud 203; WysKaz 20.

»upadać z grzechu w grzech« (1): Srogye záſlepienie grzeſznego/ ktory záwżdi co dáley tim więcey vpada z grzechu w drugi grzech LubPs Y3 marg.

»w grzech, w grzechu, grzechem upaść (a. upadać, a. wpaść, a. wpadać); w grzechu, grzechem, w grzech upadły; grzechu, w grzech upad(ek) (a. wpadnienie); w grzech, przez grzech upadający (a. wpadający)« = lapsare, lapsio, lapsus Mącz [szyk zmienny] (56 : 3 : 2; 6 : 2 : 1; 6 : 3; 1 : 1): Smyluy ſyα tez myli panye nad onimy. Ktorzi przeſmyα w grzech vpadly BierRaj 19v, 19v; OpecŻyw 59; y mouy tako Szwyąty grzegorz o zaprawdą yſz ny{e} wupadzye grzecha myla panną {marya} yeſth oczyſzczyona PatKaz II 67v, 32v, 36, 37, 41 [2 r.], 66 [2 r.] (17); PatKaz III 93; WróbŻołt pp; RejPs 197; SeklWyzn Dv; SeklKat V3; RejKup ſ2v; LibMal 1551/160v; MurzHist L2v; LubPs A5v, L3v; KrowObr 62v, 176v; Leop QQqq5; iż ty rzecży pożytecżne ſą zháwieniu/ á od Kryſtuſá vſtháwione zwłaſzcżá pokuthá/ kthora po krćie cżłowieká w grzechy wpádáiącego rozgrzeſza. BielKron 236, 93, 152v; Mącz 180b [2 r.]; HistRzym 56v, 99; RejPos 87v, 89, 102v, 109v, 120v (16); KuczbKat 115; RejZwierc 196v; SkarJedn 161; Tenże targ cżyni cżárt przez grzech śmiertelny vpadáiącym SkarŻyw 173, 36, 59, 168, 291, 300 (9); Iż Pan Kryſtus przed ſámą męką ſwą/ noſząc ná ſobie oſobę vpádłego grzechem narodu ludzkiego / z tey ſtrony modlił ſię CzechEp 200, 200; WujNT Rom 1 arg, s. 527, Hebr 6 arg, s. 762 [2 r.], 801; WysKaz 23; SkarKaz 577a, b; GosłCast 26. Cf »upadać z grzechu w grzech«.

»(u)strzec (się) (a. wystrzegać się, a. ostrzegać się) grzechu, od grzechu; wystrzeganie grzechu; strzegący się grzechu« [szyk zmienny] (25 : 2; 1; 2): ktora potym na pvſzcży mieſzkała/ ſtrzegącz ſię grzechv SeklWyzn d2; SeklKat Xv; Yan [...] wyſlawyáyąc [...] w trzećim [liście] Gáyá nyeyákyego ku miłoſci Bożey y ſpołeczney/ á ku záchowányu práwey/ á wyſtrzegányu złey náuki y grzechu pobudza KromRozm II c4v; GliczKsiąż D8v, E6v, N5; RejPos 129v marg, 131v, 146v, 214v; RejZwierc 53v; SkarŻyw 324, 332, 335 [2 r.], 371, 394; WerGośc 254; WisznTr 32; ArtKanc M3; LatHar 133, 134, 137, 626, 637, 676; WujNT 783, 804; WysKaz 18; SkarKaz 577b.

»grzechu, grzechowi (u)wiarować się; grzechu, od grzechu uwiarowanie (się)« [szyk zmienny] (17 : 1; 11 : 1): Pyerua regula ſzwyątoſzczy yeſt grzechom ſyą uyarouacz PatKaz III 141; SeklWyzn c4v, e2v, f3; SeklKat Kv, K3 [2 r.]; Co wżdam moim zdányem nye práwye źle yeſliſz to ći co wtem ſą dla vwyárowánya grzechow cżynyą. GliczKsiąż P3, P3; OrzList c2v; RejPos 228v; KuczbKat 220 [2 r.]; KarnNap B4v; SkarŻyw 317, 507; WerKaz 280, 285; ArtKanc M14, N3v; LatHar 250, 421, 462, 665; KołakCath C5v; WujNT 527, 533, Zzzzz4v; WysKaz 46; SkarKaz 312b.

»od grzechu, z grzechu uzdrawiać (a. uzdrowić); grzech jest uzdrowion« [szyk zmienny] (1 : 1; 1): Naprzod krzeſt, ktori vzdrawia od grzechow y ożywia od ſmierci. WróbŻołt H3; HistRzym [118]; ArtKanc Mv.

»(u)zna(wa)ć (a. pozna(wa)ć) grzech; (u)znać się w grzechu, do grzechu; uznanie (a. poznanie, a. rozeznanie) grzechu; grzech poznan« = być świadomym swego grzechu; cognitio peccati Vulg, PolAnt; agnoscere a. cognoscere peccatum Vulg [szyk zmienny] (39; 2 : 1; 21; 1): Pocżątek zbawienia ieſth grzechow poznanie BielŻyw 102, 145; RejPs 176; iż kiedy kto vznawſzy ſprzykazania bożego ſwoie grzechy [...] obacży/ cięſzki gniew bozy SeklWyzn c3v; A takowy grzech bywa poznan przes przikażanie Boże SeklKat Q4, A3v; GliczKsiąż D7v; LubPs B6 marg, E3v; KrowObr 227v, 228; Leop 2.Reg 19/20, Rom 3/20; BibRadz *6v, I 136b marg, Rom 3/21 [20]; RejAp 19; RejPos 11v, 14v, 134v, 165v, 307 marg, 328; RejPosWiecz3 98 [5 r.], 98v, 99v; WujJudConf 64, 76; CzechRozm 95v [3 r.], 96 [2 r.], 166, 218, 218v (11); KochPs 76; Przeto y ſam ſię do wielkiego grzechu ſwego zna SkarŻyw 80, 429, 527 [2 r.]; ArtKanc H16v, L20v, M3, N7v, N8, P6 [2 r.], S4v; GrabowSet P3; LatHar 110, 131, 206; WujNT Rom 3/20, 7/7; SkarKaz 638b; SkarKazSej 697b.

»westchnąć za grzechy« (1): iż ktorey godziny weſtchnie cżłowiek za grzechy, odpuſciſz iemu WróbŻołt nn7v.

»od grzechu (w)strzyma(wa)ć się, wstrzymanie się« [szyk zmienny] (3 : 1): ábowiem tho ieſth rzecż iſta/ iż ći kthorzy ſie od grzechu ſtrzymáć nie mogą/ [...] widzą iáſnie że to ná co ie myſl/ á żądza przećiwko przyſtoieńſtwu wiedzie/ ieſth złe/ á niepocżćiwe GórnDworz Ff4; WujJud 191; WujJudConf 190v; WujNT 452.

»dla grzechu, za grzech wstydzić się (a. wstydać się); za grzech się wstydzący« [szyk zmienny] (1 : 1; 1): RejPos 311; dla grzechow naſzych nie chcemy ſię wſtydźić ArtKanc R17v; Właſne ſumnienie/ przed wſzyſtkim świátem/ zá twoie grzechy ſię wſtydzące. LatHar 669.

»wybawi(a)ć (a. zbawić) od grzechu, z grzechu, grzechu; wybawion(y) od grzechu, z grzechu; wybawienie od grzechu, z grzechu; wybawiciel od grzechu« = a peccato liberare Vulg, PolAnt; a peccato salvare PolAnt; salvus a peccato Vulg [szyk zmienny] (19 : 5 : 2; 3 : 2; 1 : 1; 1): bo przeſz to ymyą upadly byua wznyeſyon grzeſzny z grzechow uybauyon PatKaz III 124v; WróbŻołt V6, V6v, mm4; Ieſus ieſt żydowſkie ſlowo wyklada ſię zbawycieł bo ten zbawia nas grzechow naſſych SeklKat O2v; LubPs Xv; KrowObr 76v, 155, 165; Leop Tob 4/11, Eph 2 arg; BibRadz *6v [2 r.], Sap 10/13, Matth 1/21; RejPos 33v [2 r.]; KuczbKat 25; WujJud 221; RejPosRozpr b4; CzechRozm 56v, 106v, 122v; KarnNap E2v; bez ktorey łáſki y wybáwienia z grzechow nienáyduiem SkarŻyw 198, 2; nie znam áni mam żadnego inſzego wybáwićielá od grzechow y śmierći. CzechEpPOrz **4; ArtKanc B6v, K3v; LatHar 176, 341; WujNT Matth 1/21, s. 243, Tit 3 arg.

»grzechy wykorzeni(a)ć« [szyk zmienny] (4): Chceſſli grzechy wykorzenitz/ a tznot ſerce napelnitz? modl ſie. OpecŻyw 54; SkarŻyw 595; WujNT Cccccc; SkarKaz )(3v.

»wyliczać (a. wyliczyć) grzechy; wyliczanie (a. wyliczenie) grzechow« [szyk zmienny] (14; 10): SeklWyzn c4; Grzechi wſziſtki naſze nie ieſt ci powynna rzec przed kaplanem wyliczać SeklKat V4v; RejKup n4v; MurzNT 33v; LubPs Y2; BibRadz I 278d marg, Os 4 arg, Am 1 arg [2 r.]; WujJudConf 82; LatHar 111, 113, 136, 137; Spowiedz przed Ianem z wyliczánim grzechow WujNT 12 marg [idem Cccccc] 12, 129 [2 r.], 478 marg, 1.Cor 6 arg, s. 817, Cccccc [2 r.]; SkarKaz Oooo2c.

»wymowić się (a. wymawiać, a. omawiać, a, obmowić) z grzechu, grzech, od grzechu, grzechu; wymowka z grzechu, o grzechu« = excusatio de peccato PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (3 : 2 : 1 : 1; 4; 2): Ale iuż teraz trudno ſie máią wymowić z grzechu ſwoiego. RejPos 61v, 61v, 333, 335 [3 r.]; BiałKat 66 [2 r.]; Lecż ninie wymowki nie máią o grzechu ſwem. BudNT Ioann 15/22; ále ieſzcże imo to wſzyſtko przed Bogiem ſie krył/ vćiekał/ y grzech ſwoy omawiał. CzechRozm 218; CzechEp 141; WujNT Ioann 15 arg, 22.

»wysłuchać grzechow« (1): ieſtem to gotow tobie vcżynić (bráćie miły) to ieſt/ wyſłucháć grzechow twjch KarnNap C4v.

»(wys)powiadać (się) (a. powiedzieć) grzechu, z grzechu, za grzech; (s)powiedzieć (a. (o)powiadać) grzech; spowiedź (a. wyspowiedanie) grzechu; spowied(a)ny grzech« = confiteri pro peccatis a. peccatum Vulg; confessio delicti Modrz [szyk zmienny] (43 : 2 : 1; 5; 7; 2): Spowyedamſyα tobye namyloſcywſſi oycze ij boże wſſechmogᾳci mogych grechow BierRaj 18v; Dáymi przez nagié grzéchow mych wyſpowiedanijé/ ſtarégo cżlowieka ze wſſytkiémi vcżynki ſwymi zewletz OpecŻyw 126, 178v; SeklKat X; KrowObr 158v, 159 [2 r.], 159v; y powiádam ſie zá grzechy ſynow Iſráelſkich Leop 2.Esdr 1/6, Ier 16 arg; RejFig Bb; BielKron 38v; HistRzym 45v [2 r.], 48, 64; bez pochyby obacżymy że ku Spowiedźi grzechow/ należą ony rozmáite Ofiáry KuczbKat 210, 155, 300; WujJud 83v [3 r.], 86v, 89 [2 r.], 264v; nie Bogu ále kſiędzu powiedz poſzeptem grzechy? CzechRozm 73; ModrzBaz 64v; SkarŻyw 91, 185, 292 [2 r.], 393, 573; ReszList 157; Spowiedź záſię zálecono [...] kiedy przed Ianem Chrzćićielem grzechy iáwnie opowiádano LatHar 109, 118, 119, 136, 137, 685; WujNT Matth 3/6, s. 12 [2 r.], 108, Mar 1/5, s. 129 [3 r.] (17); WysKaz [23]; SkarKazSej 707b.

»wyswobodzić od grzechu, z grzechu; wyswobodzony (a. oswobodzony), oswobodzenie od grzechu« = liberatus a peccato Vulg [szyk zmienny] (1 : 1; 2 : 1): á iż wſzyſcy przezeń oſwobodzeni będąc od grzechow/ do Bogá y żywotá wiecżnego przychodzą? CzechRozm 174, 206v; od wſzelkich grzechow y mąk rácż nas wyſwobodźić LatHar 278, 417; WujNT Rom 6/18.

»wyzn(aw)ać, wyznawający grzech; wyznanie grzechu« = confitens peccatum Vulg, PolAnt; confiteri peccatum PolAnt, Modrz [szyk zmienny] (40 : 3; 10): Niewas ſobie Lekcze tego. A wiznai ſwoy przedemną grzech RejKup c2; MurzHist Q3; BielKom D4; A ták thu Pſáltes cżyni wyznánie grzechow LubPs Y2, Y2v marg, Z3, aa4, bb2 marg; Leop 3.Esdr 1 arg, Bar 2 arg, Mar 1/5; BibRadz 2.Esdr 1/6, Ps 50 arg; Schodziło ſie wiele ludzi do niego około Iordaná z Iudee y Ierozolimu/ ktore krzćił w Iordanie rzece/ wyznawaiące grzechy ſwoie. BielKron 137, 71, 77v; HistRzym 30; RejPos 177, 218 [2 r.]; BiałKat 168v marg; HistLan D2; KuczbKat 200, 360, 390; WujJud 86v; WujJudConf 81v; BiałKaz M4; BudNT Mar 1/5; CzechRozm 107v, 211v, 257, 257v; KarnNap C4v; ModrzBaz 64v; SkarŻyw 80, 82, 185, 263, 320, 373, 572; WisznTr 27; GrabowSet V2; LatHar 132, 290; SiebRozmyśl I; WujNT 387; SkarKaz 316b, 349b, 514b; CzahTr B3v; KlonWor 53.

»wyzwolić (a. wyzwalać) od grzechu, z grzechu; wyzwolony od grzechu« = liberatus a peccato Vulg [szyk zmienny] (5 : 2; 8): Boże wſzytkich dobrze żywiączych wyzwol mię ſlugę twego ze wſzytkich grzechow TarDuch D6v; SeklKat V3v; KromRozm II m2 [2 r.]; KrowObr 168, 169, 188; RejPos 261; KuczbKat 415; KochPs 194; WujNT Rom 6 arg, 22, s. 661, 697; SkarKazSej 698a.

»zachować (się) (a. uchować) grzechu, od grzechu, przez grzechu; zachowany (a. uchowany) od grzechu, grzechu, przez grzechu; zachowanie (a, uchowanie) od grzechu, grzechu« = conservare sine peccato Vulg [szyk zmienny] (13 : 11 : 5; 13 : 3 : 1; 5 : 1): ſluſſalo ku czczy yego/ matką ſwą gdzye dzyeuyącz myeſyączy odpoczyuacz myal od grzechu by won/ nye upadla zachouacz PatKaz I 14, 3v [2 r.], 5, 6v, 15, 17, 17v, 18v; PatKaz II 31v, 36v, 39, 40, 45v (9); PatKaz III 93 [3 r.], 95, 96v; proſzimi abis raczil zwelkiego ſwego miłoſierdzia odpuſcic grzechi naſze a tey noczi w ſdrowiu bez grzechu zachowac SeklKat C4v, C3v [2 r.], V3v; SeklPieś 6v; RejAp 186; WujJud 221; KarnNap F3; záchoway nas wſzego grzechu ArtKanc T8v, H14v, T18; od niegoś z rozmáitych niebeſpiecżeńſtw wybáwiony/ grzechow vchowány LatHar 673, 33, 45, 73, 148, 476 (15); SiebRozmyśl E; WujNT Iudae 24; WysKaz 16.

»zachow(yw)ać [ = nie odpuszczać] grzech« = peccatum servare Vulg; differre punitionem PolAnt [szyk zmienny] (3): TEn ktory ſie chce mśćić/ od Páná Bogá náydzie pomſthę: á grzechi iego chowáiąc záchowa. Leop Eccli 28/1; BudBib Iob 14/16; LatHar 146.

»zakry(wa)ć [= zataić] grzech; grzech zakryty« = obtegere peccatum Mącz (2; 1): Mącz 442b; Abowiem tym iednym grzechem/ ták iáko gi thu Pan wykłádáć racży/ iż nie vwierzyli w mię/ iuż y ine wſzytki grzechy zákryteby być muſiáły RejPos 129v; WujJud 89.

»grzechy ż(a)maz(ow)ać [= gładzić], zamazujący; wymażą się grzechy; zmazanie grzechow« = delere peccata PolAnt [szyk zmienny] (6 : 1; 1; 1): ſam thylko grzechy náſze krwią ſwoią zámázał KrowObr 155v, 49v, 155v, 175, 176v, 192; Pokáyćie ſię przeto y náwroććie ſię áby wymázáły ſię grzechy wáſze BudNT Act 3/19; SkarJedn 272; SkarŻyw 294.

»zamilcza(wa)ć grzech, grzechu; zamilczenie grzechu« [szyk zmienny] (1 : 1; 2): abowiem im dłużey cżłowiek zamilcża grzechy ſwe nieſpowiadaiącz ſie ich tym mgleyſze bywaią cznoty iego. WróbŻołt K6; W zámilcżeniu grzechow ſchnęły moye nędzne kośći LubPs H3v; BiałKat 173v; LatHar +++2.

»zamknąć (a. zamykać) pod grzechem, pod grzech; zamknion(y) pod grzechem, pod grzech« = concludere sub peccato Vulg [szyk zmienny] (2 : 2; 8 : 2): Wſzyścyćſą pod grzéch od pana zámknięni MurzHist Fv; RejAp 45v, Ff3; RejPos 19 [4 r.], 118v, 129v, 130; Owſzem káżdego inſzego cżłowieká pod grzech zámknął: wſzyſtkich grzeſznymi być opowiedźiał CzechRozm 210; CzechEp 221; ArtKanc P6; WujNT Gal 3/22.

»grzechu zapomnieć (a. przepomnieć), zabaczyć, zapamiętać« [szyk zmienny] (4 : 2 : 1): a moijch wſſytkich grzéchow racż zapamiętatz OpecŻyw 159v; LubPs L3v; BibRadz I 158c marg; weyźrzy ná mé troſki/ Zábacz mych grzéchow/ vſkroḿ gniéw ſwoy Boſki. KochPs 35; SkarŻyw 74, 441; LatHar 190.

»grzechem zarażać się, zarażon(y); grzech zaraża; zarażenie grzechu« [szyk zmienny] (1 : 26; 1; 4): yteſz gdy baczymy yako ſyą tym grzechem duſza zaraza PatKaz I 16v, 17v; bo yuſzch byla przed yey począczyem wzyuoczye yey matky oth ducha ſzwyątego od uyekow oczyſzczyona y uyyąta oth wſzelkyego zarazenya grzechu PatKaz II 70v, 82; A iż cżłowiek káżdy grzechem ſwoim záráżony będąc/ iáko w ciemnicy nie obacża thego/ cżego potrzebuye wiedzyeć iego ſmyſł przyrodzony BielKom nlb 3, B3v; BielKron 2, 35; HistRzym 66; RejPos 48, 54v, 103v, 143, 153v (18); CzechRozm 88v, 206, 208, 240v; CzechEp [402].

»za grzech, grzechem zaslepi(a)ć; grzech zaslepi(a) (a. oslepi); grzechem, dla grzechu, prze grzech, za grzech zaslepiony; grzechu, w grzechu, zaslepienie (a. slepota)« [szyk zmienny] (3 :1; 12; 10 : 1 : 1 : 1; 2 : 3): Slucháycie żydowie zapamiętali/ grzéchy waſſémi zaſlepienij OpecŻyw 116; Pleban roſgniewawſy ſię preċ ſię bierze/ powiedaiaċ iż grzech zaſliepyl kupczą. RejKup n3, p5v; Záſlepyenye w grzechu. LubPs B6v marg, K3v [2 r.], N5v marg, R6v marg, Y3 marg; RejAp 2, 24; GórnDworz Bb3; owſzem thákim záſlepia ocży/ áby ſie nie obacżyli/ zá grzechy ich RejPos 67, 3, 64 [2 r.], 67, 68, 79 (19); KuczbKat 345; RejZwierc 184, [193]v.

»grzech (za)taić; grzech zatai się; grzech taj(em)ny; grzechu tajenie« [szyk zmienny] (5; l; 7; l): bo pán Kryſtus niechciál wziawitz grzechu Iudáſſowégo / daiątz nám przyklád/ ijże nikt niemá wziawitz grechu taiemnégo OpecŻyw 94v; Vkradł mi káłámarz ſmiechy/ Chcąc zátáić ná cię grzechy BielKom Dv; Iż ſie nigdy w złośćiwych zátáić grzech nye może LubPs O4v marg, E3v marg, K3v, hh6v; HistLan F2; KochPs 99; SkarŻyw 185 [2 r.]; LatHar 114, 131, 160; SkarKaz 4a.

»grzechy zatrzyma(wa)ć; grzechow zatrzymanie« [szyk zmienny ] (15; 5): Gdyż tedy Pan dał tę moc Kápłanom zátrzymáwáć y odpuſzcżáć grzechy/ tedyć iáſna rzecż ieſt/ że oni w tym ſędźiámi byli vſtáwieni KuczbKat 210, 210, 245; WujJud 89; RejPosRozpr b3v; KarnNap C4; SkarŻyw 91, 597; NiemObr 27, 28, 38 [2 r.], 39; LatHar 111; WujNT przedm 40, s. 383, 387 [3 r.]; SkarKaz 206b.

»zawrzeć [= zakazać] pod grzechem« (1): Acż piſmá to poſwiadſzáią/ iż Pan wſzytko záwárł pod grzechem RejAp 38.

»z(d)jąć (a. odjąć, a. wyjąć) grzech, od grzechu, z grzechu; grzechowi odjąć się; wyjęty od grzechu, z grzechu; odjęt grzech« = auferre a. mundare peccatum Vulg; peccatum tollere PolAnt [szyk zmienny] (7 : 1 : 1; 1; 4 : 1; 1) : PatKaz I 13v, 16; PatKaz II 69v, 72v, 73; A ná cożby ocyec ſyná oſwyęćić myałby ſie ſtáráć/ yákoby ná wzgárdzenye ludzkye/ y owſſem áby go od grzechow odyął nyechay go nye dopusći ſwyęćić. GliczKsiąż O6v; Proźbá o zmiłowánie Páńſkye áby Pan zyąwſzy grzech z nas/ przyiął nas w ſwięte miłoſierdzye ſwoye. LubPs M2 marg, hh6v; Leop Is 27/9; RejPos 326; GrzegŚm 41; BudNT 1.Ioann 3/5; á żeby był cżłek náprzodku nierzekł: po ſkáżoney náturze ktorą z oycá mam niemogę ſię grzechowi odiąć/ áni dobrze cżynić SkarŻyw 263; ReszPrz 57; ArtKanc E8v; WujNT Rom 11/27.

»w grzechu, z grzechem zejść (a. schodzić); w grzechu schodzący« [szyk zmienny] (5 : 1; 1): Tego ſie theż pewnie nádziewał/ iż ty duſzycżki ktore miáły zeydź w grzechu pirworodnym/ pewnie ſie iemu doſtáć miáły. RejPos 26; WujJud 202v; SkarJedn 273; co pomocno duſzy wgrzechách ſchodzącey/ by ią dobrze przy ofierze wſpominano? SkarŻyw 278; WysKaz 20, 22, 32.

»grzech zetrzeć« [szyk zmienny] (5): A tu ſie potym ucż/ iż tego grzechu twoiego s ſiebie zetrzeć áni złożyć możeſz żadnemi wymyſły ſwiátá tego RejPos 169, 36v, 158v; SkarŻyw 286; MWilkHist F3.

»(z)gładzić (a. zgładzać, a. wygładzić) grzech; grzech się gładzi; zgładzenie grzechu; grzech (jest, bywa) (z)gładzon(y) (a. wygładzon); grzechu gładziciel« = auferre a. delere peccatum PolAnt, Vulg; tollere a. exhaurire peccatum, destitutio peccati Vulg [szyk zmienny] (107; 1; 22; 21; 1): a tu pan iezus krzeſt vſtawil/ ij dál motz by grzechy gladzil. OpecŻyw 36v, 39; RejPs 76v; Macżanie/ albo zanorzenie w wodzie dziecięcia/ znamionvie zgładzenie/ a vmartwienie grzechv pirworodnego. SeklWyzn d3v, d4; SeklKat D3v, O3, T4v; RejKup g5v, i8, Nv; MurzHist Fv; MurzNT Ioann 1/29; KromRozm II e4, t; KromRozm III E6; LubPs H3, Zv, Z3v; wkthorycheśćie [mszałach] ſobie nápiſáli y natzynili rozmáithych/ Przytzyńcow [...] grzechow wſzyſtkich głádzićielow KrowObr 167v, 49, 68v, 69v, 70v, 81v (12); Leop Ioann 1/29, Hebr 10/11, l.Ioann 3/5; BibRadz *6v [2 r.], II 88a marg, 133b marg; BielKron 457; RejAp 12v; HistRzym 57 [2 r.]; RejPos 89 [2 r.], 236; RejPosWiecz2 91 v; RejPosWiecz3 98; gdy grzéch będźie wygłádzon/ zginie chćiwość BiałKat 190v, 161 [2 r.], 173v, 196, 253v, 288v (10); KuczbKat 155, 195, 200, 420 marg; WujJud 108, 160, 223 [2 r.], Mm6; RejPosWstaw [213] [2 r.], 22; BudBib Is 44/22, Eccli 3/31; BiałKaz B2, B2v [4 r.], B3, B3v; CzechRozm 24, 54v, 94, 115v, 171v [3 r.], 210v, 261v; KarnNap C3v; KochPs 35; Grzechy ſię weśćiem do zákonu/ profeſſyią y pokutą gładzą. SkarŻyw 333 marg, 92, 112, 264, 552; CzechEp 66, 116; WerGośc 259; ArtKanc A13v, B4v, B12, F6, I3v (9); GrabowSet P4 [2 r.]; LatHar 86, 102 [3 r.], 178 [3 r.], 285, 342 [3 r.], 358, 677; SiebRozmyśl H2; ták y Chriſtus raz ieſt ofiárowan áby grzechy wielu zgłádźił [ad multorum exhaurienda peccata] WujNT Hebr 9/28, s. 13, 108, 243, 275, Ioann 1/29 (20); WysKaz 19, 26 [2 r.]; SkarKaz 158a, 161b, 515b [3 r.], 577b, Oooo2a.

»grzechem, grzech, w grzechu (z)grzeszyć; grzechem grzeszący, grzeszny; grzeszący grzech« = peccare peccatum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (9 : 1 : 1; 1 : 2; 1): Sg[rze]ſſilcyem przecyw [twemu] zakonu [...] obżarſtwem nyecziſtotα zaſd[ro]ſcyα naſmyewanym vrαganym ij gynimy grzechi BierRaj 18v; PatKaz I 4v; LibLeg 11/55v; Grzech zgrzeſſyło Ieruzálem Leop Thren 1/8; BibRadz 1.Ioann 5/16; RejPos A5v, 50v [2 r.]; SkarŻyw 185, 338 [2 r.]; WujNT 136, Rom 7/13, 1.Ioann 5/16; WysKaz 16.

»(z)mazać (się) [=pokalać (się)] (a. pomazać) grzechem; grzech zmaże (się); zmaza (a. pomaza) grzechu; zmazan(y) (a. pomazany) grzechem, grzech« = impiatus Mącz [szyk zmienny] (5; 2; 19; 13 : 1): a wyprozni mie od zmáz grzéchu wſſelkiégo OpecŻyw 97, 183; PatKaz I 1 [2 r.], 7v, 11v, 12; tą panną grzech nyezmazal PatKaz III 110v, 139; yeſli ſye záſye grzechy zmáżą przećiwko ſumnyenyu/ nye ſą álbo nye trfáyą członkámi páná Kryſtuſowemi. KromRozm I H2; GliczKsiąż Dv; LubPs I4v, Z3; KrowObr 171, 177, 177v; BibRadz I 18c marg, 351a marg; Mącz 301d; SarnUzn Dv; RejPos 32, 153v; KuczbKat 45, 200; mamy żywot wiecżny/ do ktorego żąden grzech zmázány niewchodźi BiałKaz B2v; KarnNap A4, Cv; SkarŻyw 283, 320, 341, 479, 569; KochTr 23; ArtKanc D19, O16v; GrochKal 11; SiebRozmyśl L; SkarKaz 577a; SkarKazSej 660b, 702a marg.

»znosić (a. znieść, a. przenosić, a. przenieść) grzech; zniesienie grzechu« [szyk zmienny] (7; 1): Ieden zdrugiego chcze znoſyċ Grzechy a ſwoich ma doſyċ. RejKup h8; RejPos 36v, 158v; Ty głádźiſz niepráwość á przenośiſz grzech z oſtátkow dźiedźictwá twego KuczbKat 375; WujJud 83; GrabowSet Iv; WysKaz 29; A oczyśćienie y znieśienie grzechu było: ſkaránie mężoboyce. SkarKaz 315a.

»zwięz(ow)ać grzech; związka, z(a)więz(ow)anie grzechu; związan(y) grzechem, w grzechu, grzech« [szyk zmienny] (2; 13 : 4; 6 : 1 : 1): Sen ieſth [...] grzechow związanie BielŻyw 137; RejPs 215v; Aby vſłyſzał płácż onych ſrodze w grzechach związánych LubPs X3v; Dobry paſterzu Pietrze/ łáſkáwie przyimi wzdychánie modlitw náſzych/ y grzechow zwiąſki rozwięſz. KrowObr 162v, 168v, 172, 172v, 174v, 175 (10); y iáką dał moc zwięzowáć y rozwięzowáć grzechy ſwiátá thego/ ſługom ſwoim. RejPos 117v marg, 87, 118v, 136, 302v; BiałKat 161; WujJudConf 84; BiałKaz M4; SkarŻyw 595; NiemObr 38 [2 r.]; ReszList 151; LatHar 276, 431.

»bez grzechu żyć« [szyk zmienny] (2): á ieśli y bez grzechu nam wiádomego żyie/ cżćić go wielce winni ieſteſmy SkarŻyw 589; GrabowSet M3.

»w grzechu, z grzechem żyć; w grzechu żywiący« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): SeklWyzn d2v; Poki żydzi w pracy byli/ W grzechoch hániebnych nie żyli BielKom D7; LubPs cc3v; Zaden ſię ná to nie odezwał/ áby żyć z tákim grzechem miał SkarŻyw 305; CzechEp 206.

Wyrażenia: »grzech Adamow(y) (a. Jadamowy), pierwszego ojca Adama itp., pirw(sz)ego człowieka, (pierwszych) rodzicow, przodka, pierwszego wieka« = grzech pierworodny [szyk 20 : 4] (8 : 7 : 4 : 2 : 2 : 1): OpecŻyw 1, 103v; PatKaz I 11; WróbŻołt aa3, aa4; SeklWyzn D; KromRozm II i3; SeklPieś 32; ábowiem ták ieſteſmy przes grzech Oycá naſzego pierwſzego Iádámá ſkáżeni/ iż ſami przed otzymá náſzymi bárzo ſię ſobie podobamy KrowObr 189v; HistRzym 6, 54, [118]; To ieſt/ áby w ſwey niewinnośći/ prze grzech przodkow ſwoich [...] nie zginął RejPos 153, 14v, 344; Wiedzieli też y to/ że ieſt pewnym á niepochybnem lekárſtwem onych wſzyſtkich niemocy duſznych/ ktore ná ludzki narod z Adámowego grzechu ſpráwiedliwie przypádły. KarnNap B; Vpadek y grzech rodzicow náſzych. SkarŻyw 261 marg; Boſmy byli iuż zginęli/ śmierćią wiecżną potráceni/ prze grzech cżłowieká pierwſzego ArtKanc N9; LatHar 668; WujNT Bbbbbb4v; SkarKaz 84b, 314b, 349a, 516b.

»grzech bałwochwalstwa« (3): Grzech báłwochwálſtwá ieſt przemierzły ſwiętym. LubPs D3 marg; SkarŻyw 341; PowodPr 4.

»brzemię grzechow« (8): Skladay przedſię ſiebie brzemie. Swoich grzechow iako mozes RejKup 14v; LubPs T3v marg; KrowObr 70v [3 r.], 152, 153; SkarŻyw 25.

»grzech chciany« (1): O iáko ieſt rzecż cudna káiáć ſię gdy kogo karzą/ bo ták vydzieſz grzechu chćiánego [voluntarium peccatum Vulg]. BudBib Eccli 20/4.

»choroba grzechu; grzechem zachorzały« [szyk 3 : 2] (4; 1): Podobnoś zápomniał iáko Dawid nárzekał będąc thą chorobą grzechu ſwego záráżony RejPos 81, 81, 256 marg; SkarJedn 30; SkarŻyw 112.

»ciało grzechu« = corpus peccati PolAnt, Vulg (11): Wiemy to że ſtáry on náſz cżłowiek poſpołu ieſt s nim vkrzyżowan/ áby ćiáło grzechu było zniſzcżone GrzegŚm 20, 20; RejPosWstaw [1103], [1103]v; BudNT Rom 6/6; CzechRozm 77, 220v; WujNT Rom 6/6, s. 543 [2 r.], 698 marg.

»grzech cielesny« = libido, illicita a. vetita venus, volutatio Cn [szyk 9 : 6] (15): PowUrb +; Przes to ſlowo mechari rozumie ſię wſzelki niecziſti cieleſni grzech SeklKat K, K3 [2 r.], K3v, K4, K4v; BielKron 246; HistRzym 73; SkarŻyw 569; ReszHoz 129; ReszList 148; WerGośc 254; LatHar 286; WujNT 698 marg.

»ciężki (jest) grzech; ciężkość (a. ciężar) grzechu« = peccatum aggravatum a. grande PolAnt [szyk 68 : 17] (63; 22): PowUrb +; BierEz L; OpecŻyw 29, 84v, 93v, 94v, 103; RejPs 182; Nieprawdę mowyć cieſki zawſze grzech. SeklKat M3, E2; RejKup p3; KromRozm I Iv, O2v marg, O3; MurzHist Cv, G3v, G4, Q, Q2v; KromRozm II m2; LubPs L3v [2 r.], L4v marg, N3v, N4v marg, T3v (9); SeklPieś 19, 31 v; KrowObr 49v; BibRadz Gen 18/20, 20/9; BielKron 81v; HistRzym 86v; BiałKat 378v; KuczbKat 170, 200, 315, 350; WujJud 85v, 86 [2 r.], 202v; BudNT przedm a3v; CzechRozm 238v; KarnNap C2, C3, E3v; przetoż y my máiąc przed ſobą ták wiełe świádkow/ to ieſt przykłádow y żywotow y ſpraw pobożnych świętych Bożych/ ſkłádáiąc ćiężar grzechow przez ćierpliwość kwapmy ſie wdrogę SkarŻyw A4v, 168; ReszPrz 49; ArtKanc L8 [2 r.], L20v; GórnRozm M2v; ActReg 24; LatHar +2v, 25, 27, 79, 131 (12); KołakCath C4v; SiebRozmyśl I4; WujNT 51 [2 r.], 120, 212, 387, 430 [2 r.] (13).

»grzech cudzołostwa« (1): gdy ſiedziál w ciemnicy ſkowany ſ przykazania Herodowégo/ ijż go karál z grzechu tzudzoloſtwa OpecŻyw 47.

»grzech cudzy« = peccatum alienum Vulg [szyk 10 : 8] (18): A tak już ydż gdzie dowyechy Tam że ſſacuy czudze grzechy RejKup n6; HistRzym 87v, 102; RejPos 234v marg; CzechEp 304; KochFr 94; LatHar +++2, 118, 507, 599, 610; Bo ſługá Chriſtuſow nie ma grzechow odpuſzczáć ábo zátrzymawáć/ iedno z pilnym rozſądkiem á z vważeniem grzechow: áby nie był vczeſtnikiem cudzych grzechow WujNT 387, 1.Tim 5/22; SkarKaz 83a, 514b; SkarKazSej 703b. Cf Zestawienie.

»członek grzechu« (1): Owa nam każe [...] wykorzenić á pohámowáć cżłonki grzechu. RejPosWstaw [212].

»człowie(cze)k grzechu« = homo peccati Vulg [szyk 6 : 1] (7): KromRozm I G4; ábowiem nie przyidźie dzień Christuſow ieſliby pierwey nie przyſzło odſtąpienie: y byłby obiáwion cżłowiek grzechu CzechEp 351, [414]; WujNT 2.Thess 2/3, s. 716 [2 r.], 780.

»grzech doczesny« (1): Tedy figuruiąc to Pan/ záwżdy roſkázował ſobie báránki ofiárowáć ná vbłagánie grzechow ná on cżás ludzkich docżeſnych. RejAp 52.

»grzech głowny« [szyk 5 : 5] (10): O grzechách głownych. LatHar 129, 130 marg, 744, 749. Cf »siedm grzechow głownych«.

»grzech (jest) jawny« = peccatum manifestum Vulg [szyk 7 : 7] (14): á gdi prziymie pokutę yawną dla iawnich grzechow: tam potim może mu dać ſpowiednik albo iego paſterz odpuſti SeklKat X3, X3; LubPs E3v marg; RejPos 214v; SkarŻyw 100, 184, 511; WujNT 1.Tim 5/24; SkarKaz 279a, 352b; SkarKazSej 664b, 675b, 702 [2 r.].

»lekki grzech« [szyk 4 : 1] (5): ácżkolwiek też nieiákiey Pokuty potrzebuią lżeyſze grzechy/ ktore Powſzedniemi zową. KuczbKat 200; WujNT 52, 584; WysKaz 18 [2 r.].

»grzech ludzki, ludu (a. ludzi, a. człowieka)« = peccatum populi PolAnt, Modrz; delictum populi, peccatum hominis Vulg [szyk 89 : 14] (64 : 39): OpecŻyw 39; Dla tego też mnie wyſluchas) bom ia gotow cirpieć bicżowania (za grzechy ludzkie) WróbŻołt N2, B6v, I, N2, Y4, Z4v; SeklWyzn a2v, Dv; LibMal 1554/190v; MurzHist G4; KromRozm II e4 [2 r.]; LubPs B4, E3v, R3, T4, Y2, Z4; KrowObr 49, 124, 125 [2 r.], 125v, 208v; Leop Lev 9 arg, 2.Esdr 1 arg, Sap 11/24, Hebr 2/17; BibRadz *6v, I 274, 461, 3.Esdr 9/2; Zá grzech lepak ludu poſpolitego, zábił ná ofiárę Kozłá BielKron 38, 38v [2 r.]; OrzQuin Z3v; LeovPrzep B3, H3; RejAp 52; GórnDworz Ff3; HistRzym 50v; RejPos 32, 64 [2 r.], 88 [2 r.], 102v, 210v, 309 marg, 317; RejPosWiecz2 91 v; BiałKat 288v; WujJud 88v; RejPosWstaw 22 [2 r.]; BudBib 3.Reg 8/34; BudNT Hebr 2/17, 7/15; CzechRozm 60, 171v [3 r.]; ModrzBaz 49v [2 r.], 128, 144v; SkarŻyw 243, 310, 332, 353, 462 (11); ReszPrz 82; ArtKanc E3v; LatHar 98, 358; SiebRozmyśl H2; WujNT 27, 402, Rom 3 arg, Hebr 2/17, 7/27, s. 816; WysKaz 28 [2 r.]; PowodPr 30; Bo poſpolićie ludzkie grzechy widźim/ á ná ſwoie nie pátrzym. SkarKaz 279b, 203b, 242a, 515a, b, 577b, 611a [2 r.], 638a; SkarKazSej 695b [2 r.].

»makuła grzechu« (5): czyalo mouyą panny maryey zyadama wzyąthe makul adamouego grzechu na ſyą nyeprzyyąlo PatKaz I 11, 1 [2 r.]; PatKaz II 41v, 73v.

»mały (a. maluśki) grzech« [szyk 18 : 4] (22): BierEz R3v; PatKaz III 130v; KrowObr 79v; BielKron 36v; A ſnádniey dziś y mnieyſzy grzech ieſt zgwałćić ſwiętą wolą twoię y poſtánowienie twoie/ niżli namnieyſzego cżłowieká á ledá vrzędniká tu dánego á przełożonego ſwiátu od ciebie. RejPos 284; WujJud 204; Gdyż tedy zá máły grzech on wyſtępek wſzytcy máią [parum grande parumque vitandum scelus putetur]/ y niepráwie zá godny wiárowánia ſądzą/ ktory może pieniądzmi odkupić ModrzBaz 79; SkarŻyw 140, 142, 335, 337; WujNT 22, 163 marg, 310, 529, Yyyyy4; WysKaz 18, 20; SkarKaz 313a [2 r.]; SkarKazSej 700a [2 r.].

»grzech mężczyński« (1): Ty znaſz Pánie iżem ieſt czyſtha od wſzelkiego grzechu męſzcżyńſkiego [quia nunquam concupivi virum Vulg]. BibRadz Tob 3/16.

»grzech młodości« (6): To ieſt/ grzechy młodoſći iego doprowádzą go áż do śmierći hániebney. BibRadz I 281a marg, Ps 24/7; LatHar 53, 644, 653, 656.

»grzech mordowania« (1): Pánie Iezuśie/ przymi duchá moiego/ á odpuść im ten grzech mordowánia mego. BiałKaz G2.

»grzechu nieczystość (a. nieczystota)« [szyk 3 : 2] (5): tedyć nic po krwi páná Iezu Kryſtá Syná Bożego/ poniewaſz popioł otzyśćia od nietzyſtośći grzechow? KrowObr 92, 92, 92v, 97; BibRadz I 63d marg.

»grzech nieczysty« = piaculum Vulg; fornicatio PolAnt [szyk 22 : 18] (40): PatKaz III I30v; Otym też ſzoſte y dzieſiąte przykazanie boże vcży/ abyſmy niecżynili grzechv niecziſtego SeklWyzn f3, d2v, f3; SeklKat B3, K, Kv [2 r.], K3, K3v, K4 [2 r.], K4v [2 r.]; GliczKsiąż B7v [2 r.]; Leop Lev 19/29; BibRadz Gen 19 arg, II 2a marg, 74c marg, Act 15/29; GrzegŚm 21; KuczbKat 320 marg, 321; WujJudConf 246v; RejPosWstaw [1102], [1103] [3 r.]; SkarŻyw 442, 574; WerKaz 280, 285; ArtKanc M3; LatHar 113; SiebRozmyśl L; WujNT Zzzzz4v. Cf »cudzołostwo a nieczysty grzech«.

»grzech niedbałości« (1): Abowiem Pan Bog zá ten grzech niedbáłośći á niewdzięcżnośći ludzkiey/ ták záſlepi ocży cżłowiecże/ iż chocia iáwnie widzieć będą/ thedy nic nie zrozumieią RejPos 67.

»grzech niedowiarstwa« (7): Grzechu niedowiárſtwá trudno ſie vſtrzedz. RejPos 129v marg, 129v [3 r.], 130 [2 r.], 131v.

»grzech nieposłuszeństwa« (1): y ten doſyć vdręczenia z ludem ſwym miał/ zá grzéch niepoſłuſzeńſtwá BiałKat 168v.

»grzech nierządny« = libido, illicita a. vetita venus, volutatio Cn (1): Yáko tedy chwalem Ariſtoteleſowe mnimánye o ożenyenyu/ że we trzydzyesći y w ſſesći lath męſſcżyzná ożenić ſie ma/ [...] thák też tego nye gányem w osmnaſcye/ we dwádzyeſcyá dla vwyárowánya grzechu nyerządnego GliczKsiąż P3.

»grzech niesprawiedliwości« = iniustitiae culpa JanStal (2): Dla tego też oſobliwie zákazano ieſt ſlowy iáſnymi cudzołoſtwo/ iż [...] grzech też nieſpráwiedliwości w ſobie zámyka KuczbKat 320; SarnStat 137.

»grzech niewiadomości« = error PolAnt (3): Ofiárá zá grzech niewiádomośći. BibRadz Lev 4 arg, Num 15 arg, 25.

»(nie)winien (a. (nie)winny) grzechu, od grzechu« = reus sceleris a. delicti Vulg [szyk 10 : 7] (13 : 4): aby twoia duſſa náſwiętſſá/ iako żádnégo grzéchu nieieſt winná/ tako téż żádné męce niemá bytz poddaná OpecŻyw 81; PatKaz I 11, 13v; PatKaz III 96, 137v; WróbŻołt H8, 31/2; LubPs L2 marg; Leop Ios 7/12; A ſynowie Izráelſcy niechay iuż więcey nie przychodzą do Przybytku zgromádzenia/ áby nie zoſtháli winni grzechu [ut ferant poenam peccati] BibRadz Num 18/22; BiałKat 253v; RejZwierc 175; WujNT 51, 93, Mar 3/29; WysKaz 22 [2 r.].

»niewolnik grzechu, u grzechu; niewola (a. niewolstwo) grzechu« = servus peccati Vulg [szyk 12 : 2] (6 : 2; 6): A ieſliż tu ná świećie będący z łáſki y z dáru Bożégo mogli wiedźiéć ſerc ludzkich myſli y táiemnice: iákóż więcéy niemáią wiedźiéć/ gdy wyzwoleni z niewoléy grzéchu y ćiáłá/ w ónym króleſtwie odpoczywáią BiałKat 158v, 243v; Kto cżyni grzech/ niewolnik ieſt grzechu. BiałKaz A4v; CzechRozm 30 [2 r.]; ArtKanc A16; SiebRozmyśl Cv; WujNT Ioann 8/34, s. 531 marg, Rom 6/17, 20, s. 661; SkarKazSej 692b, 698a.

»grzechu pełen (a. pełny, a. napełniony), (jest) pełno« = plenus delicti Vulg [szyk 11 : 9] (18 : 2): OpecŻyw 76v; WróbŻołt 16/14; RejKup m6, o3v; Yákoż tego grzechu wſſędzye pełno by nádknął myedzy ludźmi GliczKsiąż D7v, D8v; Corki twoiey niewydáy ná nierządność/ áby ſie źiemiá nieſplugáwiłá á niebyłá pełná grzechu niecżyſthego [ne coataminetur terra et impleatur piaculo] Leop Lev 19/29; BielKron 467; RejPos 164v, 235, 261v; SkarŻyw 168, 484; GrabowSet B4v; LatHar 38, 147; SiebRozmyśl 12; WujNT 2.Tim 3 arg, 2.Petr 2/14; SkarKaz 245b.

»grzech pi(e)rworodny, pi(e)rw(sz)y« [szyk 109 : 48] (148 : 9): bo onę chwálémy/ ijż ieſt wyięta od przeklęcia Ewinégo/ dlá grzéchu pirworodnégo OpecŻyw 179v, 179v; PatKaz I 1, 3v, 4v [2 r.], 5v, 6 [2 r.] (28); PatKaz II 25v, 31v, 34v, 35v, 36 (32); PatKaz III 93 [4 r.], 94, 96v, 136 [2 r.]; WróbŻołt Ev, K6; SeklWyzn d3v [2 r.], d4; SeklKat Q4; Ieſt my ta nauka dąna Gdym do Adama poſląna. Po vpadku onem iego Czo pyrwſy grzech vroſt ſniego. RejKup m4v, p4v; KromRozm II a4v; KromRozm III B6; GliczKsiąż Dv; LubPs T6; SeklPieś 31v; KrowObr 46v, 159v; BibRadz I 63d marg; BielKron 1v marg, 4 [3 r.], 37v, 132v, 138v (11); HistRzym [118]; RejPos 2, 15v [3 r.], 16v, 17, 25v (19); BiałKat 253v; RejZwierc 124v, 196v, 197v; WujJud 26 [2 r.], 63, 63v, 90, Mmv; RejPosWstaw 22; CzechRozm 222v; KarnNap A, F2v; SkarJedn 273; SkarŻyw 91, 268, 358; CzechEp 192; LatHar 476, 477, 500, 548, 566, 672, 677; WujNT 237, 541 [2 r.], Tit 3 arg, Yyyyy3v, Aaaaaa4v; WysKaz 26, 27, 32; PowodPr 35; SkarKaz 577b [2 r.], Ooooc [2 r.].

»grzechowi, w grzech, pod grzech poddany (a. wdany)« [szyk 10 : 6] (14 : 1 : 1): przytym czyą pytham czo yeſt chwalebnyey y mouycz yſch cryſtus myal matką od kozdego grzechu nyeuynną/ czyly grzechu poddaną PatKaz I 13v; PatKaz III 113; A ſthatecżmj [!] ſzą wgrzech wdanij RejKup p5v, r7v; LubPs L2 marg, L2v; BibRadz I 5b marg; RejPos 14v; GrzegŚm 22; WujJud 48v; WujJudConf 77v; CzechRozm 116v; WujNT 543 [2 r.], 545 marg; SkarKazSej 660b.

»powszechny grzech« = pierworodny (1): nie chcą baczyć ná ón powſzechny grzéch: który od iednégo á pierwſzégo rodźicá ná wſzyſtki roſpłodzóny ieſt BiałKat 253v.

»grzech (jest, stawa się) powszedni« = venialis culpa, minima a. ignoscibilis noxa, levius peccatum Cn [szyk 57 : 8] (65): OpecŻyw 178v; PatKaz I 10, 11v; PatKaz III 95v, 139; WróbŻołt H3; Takowe też grzechy ſtawaią ſię powſzednie gdi nanie nie prziſwalamy albo też przeſtawſzi ich wezmiemy rozgrzeſzenie bo ych pan Bog nam niepoczita. SeklKat Q4v, Q4v; KromRozm I [H3]; KrowObr 70v [2 r.]; GórnDworz Z7v; KuczbKat 200 [3 r.]; WujJud 64 marg, 203, 204, 218, 221, 223, Mmv; LatHar 111, 187, 199; WujNT 21 marg, 27 [2 r.], 136, 310, 361 (10); á zwłaſzcżá Kálwin y Luter/ nie kłádą żadney roznośći miedzy grzechem śmiertelnym á powſzednim. WysKaz 15, 15 [5 r.], 19 [4 r.], 20 [7 r.], 27 [2 r.], 31 (26); SkarKaz 313a, 577a, b [2 r.].

»grzechu, od grzechu prożen (a. prożny)« [szyk 6 : 5] (7 : 4): Y owſſem nikt nye yeſt/ yáko ſwyádſſy Sálomon/ ktoryby mogł rzec / czyſte yeſt ſerce moye/ prozenem grzechu KromRozm III D5, D5v; Lecż ich ſubtylne ciáłá iuż od náſzych rozne/ Bo od grzechu/ od śmierći/ iuż ná wſzytkim prożne. RejWiz 115; Leop Eccli 49 arg; BielKron 160v, 215; RejPos 228v, 234v; BiałKat 226; BiałKaz K2v; ArtKanc L3.

»grzech przemierzły (a. omierżony); mierziączka grzechu« [szyk 3 : 2] (4; 1): a przeto na zadny czaſz by namnyeyſzy marya panną nyebyla u cryſtuſa wmyerſzyątcze grzechu PatKaz III 95v; Y iáko to ieſt y dziś grzech przemierzły v Páná/ kiedy kto opuśćiwſzy ſzcżyrą prawdę Páná ſwego ſzuka iey v cżártá ſproſnego RejAp 180; RejPos 200, 202v; RejZwierc 69.

»przeszły, pi(e)rwszy, przeminęły grzech« = praecedens delictum Vulg [szyk 20 : 5] (21 : 3 : 1): Wroćiwſzy ſie w pirwſſy grzech práwie im wzgárdzili LubPs Sv; Leop Rom 3/25; Y w tey mierze práwo poſpolite naibárziey by ſie obłądziło/ ktore złocżyńce/ nie prze grzech przeſzły karze/ [...] ále dla przyſzłego cżáſu GórnDworz Ff2; WujJud 223; SkarŻyw 166; NiemObr 114; ReszHoz 130, 132; ArtKanc Mv; LatHar 190, 489; WujNT 12, 16, 47 [2 r.], 57, 236 (12); WysKaz [23], [24].

»grzech przyszły« [szyk 1 : 1] (2): Ogarnęło mnie od prawice ſzcżeſcie ſwiata tego, z lewice nieſzczeſcie, przed ſobą marna chwała, za ſobą lubowanie w przyſzłych grzechach WróbŻołt K7; LatHar 489.

»grzech pychy« (2): oto yuſch grzech pychy uczynyl luczyfer w nyebye PatKaz II 23 25.

»grzechem, przez grzech, za grzech skażony (a. zakażony); skaza przez grzech« [szyk 7 : 6] (7 : 4 : 1; 1): PatKaz I 10v; PatKaz II 78v; Acżkolwiek zakał niebywa zgładzon/ y żądza/ dla ſkażonego grzechem przyrodzenia/ ale przes ochrzcżenie/ niebywa policżon za grzech. SeklWyzn d4; KromRozm III B; LubPs N5v; KrowObr 43v, 116, 189v; RejWiz 188; RejPos 332v; Widzę to dobrze że tego ieſt wielka potrzebá/ iżby ſie pierwey/ o náſzey ſkáźie przez grzech mowiło CzechRozm 206v, 206v; SkarŻyw 268.

»skrucha za grzech, grzechu; grzech skruszony« [szyk 13 : 3] (14 : 1; 1): Druga modlytwa ktora gdi kto mowy mayαc ſkruchα za ſwe grzechi ſupelne odpuſſczenye otrzima. BierRaj 21v; SeklWyzn g3v; SeklKat F2, L4v; KromRozm I H [2 r.]; rozgrzeſzam ćię od wſzyſtkich grzechow przedemną ſpowiedanych y ſkruſzonych. etć. KrowObr 159v; KuczbKat 205; LatHar 261; WujNT 16, 47, 636 marg; SkarKaz 120b, 245b, 422b; SkarKazSej 707b.

»skryty grzech« [szyk 4 : 2] (6): thymże obytzáiem zakon Boży/ odkrywa ſkryte grzechy KrowObr 44; HistRzym 48v; LatHar 53, 607; SkarKazSej 675b, 688a.

»grzech sodomski« (2): dawno by zyemya y nyebo upadlo by tak za nas marya nyeproſyla cząſto dla grzechow bog tak ſodomſkych yak nyeczyſtych aby tak bylo myal uczynycz PatKaz III 130v; WujNT 795.

»spros(t)ny grzech; sprosność grzechu« = peccatum sceleratum, scelus Vulg [szyk 61 : 6] (49; 18): HistJóz Av; RejPs 56v; RejJóz H4 [2 r.]; KromRozm II m2; Láſkáwye odpuśćić racżyſz ſproſność grzechu mego LubPs H3v, K3, K3v, N4, O4v [2 r.], Sv (14); Leop Iudic 20/10, Ez 16/52; RejAp 114; RejPos 177, 180, 181, 200 [2 r.], 202 (16); RejPosWiecz2 95v; HistLan F4; KuczbKat 85; RejZwierc 48, 53v, 57, 59v [2 r.], 63v (9); WujJud 86; SkarŻyw 50, 125, 444, 491; ReszHoz 129; Ale kiedy y ná ten ſproſny grzech on młodźieniec pozwolić niechćiał/ powiedźiał dyabeł WerGośc 255, 270; WerKaz 285; ArtKanc P4v; LatHar 158, 676; SiebRozmyśl E, E4, G3v, Hv; WujNT 522.

»swowolny grzech« [szyk 3 : 1] (4): RejAp 27; Cżytayże [...] co Finees kápłan vcżynił/ y iáko to wdzięcżnie Pan Bog od niego przyiął/ gdy dwoie záſtawſzy ná ſwowolnym grzechu/ oboie miecżem ku ziemi przebił. RejZwierc 33, 42v; WerKaz 296.

»grzech (jest) śmiert(el)ny, na śmierć, do śmierci, śmierci« = peccatum ad mortem PolAnt, Vulg, Cn; capitale a. mortale crimen, capitale a. piaculare flagitium, fraus capitalis Cn [szyk 116 : 19] (116 : 13 : 5 : 1): PowUrb +4; aczkoly czlouyek upadnye wgrzech ſzmyerczy/ ale ty myly panye raczy zeſlacz ſyna twego ktory ſzmyercz ſkazy PatKaz II 32v; PatKaz III 95v; SeklWyzn b4v; A takowe ządze/ mowy/ y vczinki/ ſą grzechy ſmiertelne/ bo ſmiercz nam wieczną iednaią SeklKat Q4; KromRozm I Hv, [H3], P; Boc i diabli wierzą i ktęmu drżą/ ale mi to nic niepomágá/ bo grzéch moi ieſt na śmierć MurzHist 13v, Q, S2v; KromRozm III D4v; BibRadz 1.Ioann 5/16, II 133b marg [2 r.], 1.Ioann 5/17; OrzQuin G4; HistRzym 30, 53v, 56v, 65v, 91v; BiałKat 168v; KuczbKat 115, 200, 205, 290, 360; RejZwierc B, [782]v [3 r.], 158, Aaa4; WujJud 84, 177v, 218, 221, 264v; WujJudConf 64, 90v; CzechRozm 206; SkarJedn 273; SkarŻyw 36 [3 r.], 173, 294; LatHar 17, 111 [2 r.], 114, 131, 133 (18); Y tenći grzech/ Ian ś. w liście ſwoim zowie grzechem áż do śmierći WujNT 51, 21 marg, 27, 30, 39, 43 (33); WysKaz 15 [4 r.], 16, 17 [2 r.], 18, 19 [3 r.] (23); SkarKaz 158a, 313a, 350a, 577a, Ooood; CzahTr L4v; SkarKazSej 686b, 687a, 698a. Cf »siedm śmiertelnych grzechow«.

»grzech świata« = peccatum mundi PolAnt, Vulg [szyk 71 : 6] (77): PowUrb +4; OpecŻyw 19v, 161v, 184v, 185v; PatKaz III 89; SeklWyzn c4; MurzHist D4, F2v; MurzNT Ioann 1/29; KromRozm II t; KromRozm III E6; Przycżiny iż ieſt vćiśnion wgniewye Páńſkim od ſrogośći niezlicżonych grzechow á wymyſłow ſwiátá tego LubPs L2 marg, L; KrowObr 51, 68, 68v, 69v, 155 (12); Leop Ioann 1/29; RejPos 9, 12, 117v marg, 210, 211; RejPosWiecz3 98; KuczbKat 200; O tym wątpić namniey nie potrzebá/ że ofiárá P. Chriſtuſowá ieſt zaſługą y wypłácenim zá grzechy wſzytkiego świátá WujJud 230, 232; RejPosWstaw 22 [2 r.]; CzechRozm 14v, 210, 223, 228V; KarnNap E2v, E3v; SkarŻyw 112; CzechEp 303, 317, 366; ReszHoz 122; WerGośc 259; ArtKanc L8v; LatHar 81, 86, 102 [3 r.], 132, 146 (16); WujNT 287, Ioann 1/29, s. 303 marg, 537, 697 (3); WysKaz 26; SkarKaz 515b.

»grzech terazniejszy« (1): przeſzłe grzechy odpuśćił/ teráznieyſzych popráwił/ przyſzłych vchował LatHar 489.

»uczes(t)nik, ucześnictwo grzechu« = particeps delicti Vulg [szyk 7 : 2] (8 : 1): vćiekay ſtego Babilonu o nadáley/ ábyś niebył vtzeſnikiem grzechow ich KrowObr 194, 242; Leop Apoc 18/4; Aaroná karał Moyżeſz o vcżeśnictwo grzechu. SkarŻyw 491 mury, 35, 168; WujNT Apoc 18/4; SkarKaz 4a, 610a.

»grzech uczynkowy« [szyk 7 : 1] (8): WróbŻołt K6; Grzech vczinkowy ieſt wſzelka żądza/ mowa/ albo vczinek przeciw przikazaniu Bożemu SeklKat Q4, Q4; LatHar 477, 548; WysKaz 26, 27, 31.

»grzech umyslny« (1): Grzech vmyſlny y ze złośći. WujNT Yyyyy4.

»grzech ust, ustny« = peccatum oris PolAnt (3 : 1): Thać pycha była przycżyną oblężenia ich/ a grzech vſt ich przykryie ie. WróbŻołt 139/10, ſſ7; LubPs O4v; BibRadz Ps 58/13.

»wiadomy grzech« (1): Acż mu tu nic nie przycżyta cżymby ſie miał mśćić nád nim tey krzywdy ſwoiey/ ále iż mu przycżyta grzech/ á ieſzcże nie ledá grzech/ ále wiádomy á vporny grzech. RejPos 333.

»grzech wieczny« = aeternum delictum Vulg [szyk 4 : 1] (5): Iż koniec á zapłátá grzechu wiecżnego śmierć ieſtRejPos 261; WujNT Mar 3/29, s. 136 [3 r.].

»wielki (jest) grzech; wielkość grzechu« = multitudo peccatorum Vulg, PolAnt; magnum peccatum Vulg; magnum delictum PolAnt; grande piaculum Mącz; facinus, flagitium, maleficium, nefas, scelus Cn [szyk 119 : 16] (98 : 37): BierRaj 22; Wielki mu ſie to grzech widział/ Iż przyiaćielá zdradzić chćiał. BierEz Qv, L4v; OpecŻyw 90v, 131; WróbŻołt aa3; RejPs 76v; SeklWyzn d2; SeklKat X; KromRozm I Hv; MurzHist E4v, Fv [2 r.], F2, G3v, K3, Lv; GliczKsiąż D7v; LubPs E3v, K3 [2 r.], K4, L4 marg, T, X3v marg; SeklPieś 31; KrowObr 49v, 78v, 137v; á nie mow/ miłoſierdzie Páńſkie ieſth wielkie/ á ſmiłuie ſie nád wielkośćią grzechow moich. Leop Eccli 5/6, QQqq5, Ioann 19/11, l.Petr 4/8; BibRadz *6v, I 63d marg, 2.Par 28/13, I 273v, 278d marg (8); OrzRozm P4v marg; BielKron 34v, 35, 83v, 93, 160v (9); Mącz 301c; OrzQuin O4, Z2v; A ktoryż ieſt więtſzy grzech v Páná tego iedno wzgárdzenie ſłowá iego ſwiętego RejAp 59, 114; GórnDworz Dd3; RejPos 101 marg; KuczbKat 155, 325, 330; RejZwierc 160v; WujJud 92v, 108, 234; BudBib 3.Esdr 8/74; CzechRozm 88v, 94 [2 r.]; KarnNap D, F; SkarJedn 112, 132, 137, 161, 257, 346; SkarŻyw 29, 32, 59, 80 [3 r.], 82 [3 r.] (27); ReszHoz 122; ArtKanc F10, L12v, N7v; ále o mężoboyſtwo záwżdy gárdłem karżą/ gdyż to ieſt dáleko więtſzy grżech zábić/ niśli vkráść GórnRozm E3v; LatHar 129, 206, 213, 734; KołakSzczęśl C; WujNT 93, 232, Ioann 19/11, s. 430, 493 (11); PowodPr 17 marg; SkarKaz )(2v, 3a, 313a, 314b [2 r.], 315b, 384b; SkarKazSej 695a, 700b marg.

»wina grzechu« (1): Pyerua regula ſzwyątoſzczy yeſt grzechom ſyą uyarouacz bo zloſzcz uyny grzechu/ przeczyuya ſyą blogoſlauyenſthwu ſzwyątoſzczy PatKaz III 141.

»własny grzech« (4): KrowObr 59, 169; tedy w ten czás ma do chrztu dopiro przychodźić: á dla ſwych właſnych grzéchów chrzeſt przyiąć BiałKat 253v; CzechRozm 228v.

»wolny (a. wolen) od grzechu, grzechu« = iustificatus a peccato Vulg [szyk 10 : 9] (18 : 1): Modlitwá oſobliwa káiącego ſie á pokutuiącego cżłowieká/ ktory prośi áby go Pan wolnym od grzechow vcżynił. Leop Ps 129 arg; BielKron 215; RejPosWiecz2 91v; WujJud 96, 207; WujJudConf 94v, 95; przeto grzechu wolnymi nie ſą CzechRozm 171v, 92; KarnNap A4v, C4v, Fv; SkarŻyw 391, 429; LatHar 28, 102; WujNT Rom 6/7; SkarKaz 488b, 577a.

»wrodzony (a. przyrodzony) grzech« [szyk 2 : 1] (3): Abowyem ktożkolwyek/ á yákożkolwyek śwyęty/ vczony y mądry był álbo yeſt/ yednák człowyek yeſt álbo był/ á nyeumyeyętnoſci y omylnoſci/ ktora z przyrodzonego grzechu ná wſſyſtek rodzay ludzki przyſzłá poddan. KromRozm II p4; GórnDworz Ff2; SkarKaz 514b.

»wszeteczny grzech; wszeteczność grzechu« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Nyech nigdy Pan nye zápomni złośći oycow yego/ A nye zgładza z mátki yego grzechu wſſetecżnego LubPs Zv, ddv; RejPos 234v.

»grzech (jest, bywa) wykonany« = peccatum consummatum Vulg [szyk 4 : 1] (5): á grzech wykonány/ rodźi śmierć. WujNT Iac 1/15, s. 787; WysKaz 17 [3 r.].

»grzechem, pod grzech, pod grzechem zaprzedany« = venundatus sub peccato Vulg [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): O Iudáſſu przeklęty/ ij s kąd ci takowá okrutnoſtz/ ijżes za tako malé myto przedál miſtrza twégo/ ktory cie przyſſedl wykupowatz/ grzéchy zaprzedanégo OpecŻyw 85; CzechRozm 30v; WujNT Rom 7/14.

»grzech zazdrości« (1): ále to telko ia powiem/ cżym bych ſiebie z grzechu zazdrośći ocżyśćił GórnDworz Eev.

»grzech żądliwości« (1): gdyby złoto było tákowey nátury/ iżby go brał cżłowiek kthemu/ był by karan z grzechu żądliwoſći. HistAl K5.

Zestawienia: »dziewięć grzechow cudzych« (2): Dziewięć grzechow cudzych/ to ieſt/ ktore drugim też/ okrom tego co ie pełni/ bywáią przycżytáne LatHar +++2; SarnStat 714.

»sied(e)m, siedmioraki grzech(ow) (głowny(ch))« (7 : 1): RejKup i3v; Kárákter moy ieſtći táki/ Siedmi grzechow ſą w nim znáki BielKom D2; LatHar +++2, 129 marg, 158, 509; WujNT 866 [2 r.].

»siedm śmiert(el)nych grzechow« [szyk 3 : 1] (4): Septem vitia capitalia. Syben todtſunde. Syedm ſmyertnych grzechow. Murm [207]; RejZwierc B2v, 157, 231v.

Szeregi: »grzech a (i) bałwochwalstwo« [szyk 5 : 1] (6): LubPs Sv marg; O przyſzłey nędzy ludu Zydowſkiego/ prze grzechy y báłwochwálſtwá ich Leop Ier 16 arg; RejAp 27; SkarŻyw 79, 489; SkarKaz 116b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech i bezzakonność« (1): zakon [...] ná ſercách náſzych nápiſał/ y mocnie á z miłośći ſynowſkiey pełnić go nam dał. ábyſmy grzechy y bezzakonnośći náſze porzućiwſzy/ wolą Bozką iego y práwá święte iego wykonywáli SkarKaz 119b.

»grzech i (a, ale i) bluźnierstwo« = peccatum et blasphemia PolAnt, Vulg (5): OrzQuin Z3v; Wſzelki grzech y bluznierſtwo odpuſzcżono będzie ludziom/ lecż bluznierſtwo (ná) Duchá nie BudNT Matth 12/31, Mar 3/38; WujNT Matth 12/31; SarnStat 710. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech i cielesność« (1): Tám gdźie Pan Bog roſkázuie gotowánie do pożywánia báránká/ wymiátáć z domu kwás muśiano: To ieſt świeckie y ćieleſne żądze/ ktoremi ſię náturá náſzá/ iáko dźieżá z ćiáſtem/ z iednego Iádámowego grzechu zákwáśiłá/ iż wſzytká grzechem y ćieleſnośćią śmierdźi. SkarKaz 84b.

»(nie, jako) cnota, (a, ale, tak) grzech« [szyk 5 : 3] (8): Bo tznoty/ a grzechy ſtátz ſpolem niemogą w ſertzu cżyſtem OpecŻyw 37, 54; KrowObr 152; KochSat B4; HistRzym 50v; KuczbKat 425; SkarŻyw 29; LatHar 630.

»(nieczysty) grzech albo (i, a) cudzołostwo« = adulterium et delictum Vulg [szyk 3 : 2] (5): Cięſkie á ſrogie karanie przepuſcża pan Bog dla czudzoloſtwa/ á ćieleſnich niecziſtich grzechow. SeklKat K4; KromRozm I Cv [2 r.]; LibMal 1554/193; WujNT 2.Petr 2/14. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»czysty, (i) przez grzechu« (2): yam yuſch w przeſrzenyu boſkym uybrana bycz naczyſthſza przeſz grzechu PatKaz II 36, 67.

»grzech i (albo) dobry uczynek« [szyk 2 : 1] (3): Dobre vczinki tey modlitwi ktore ſą albo grzechy/ czitay wyklad dzieſiątego członku wiari wtich kxiąſkach. SeklKat T, H3v; WujNT 1.Tim 5 arg.

»kacerstwo i (abo) grzech« [szyk 3 : 2] (5): Tákże ſię z Cárogrockimi Ceſarzmi ſtáło zá ich grzechy y kácerſtwá rozdzielił Pan Bog páńſtwo SkarJedn 208; SkarŻyw 82, 312; LatHar 567; WujNT 828.

»grzech i krzywda« (2): Ták tá Bábylonia/ od wieká záwſze miotłą Bożą ieſt/ którą prze grzéchy y prze krzywdę ſwą/ vſtáwicznie Bóg śiekł nieprzyiaćiele ſwe Zydy OrzQuin Z3v; SkarKaz 348a.

»grzech i (a, ani) mierz(i)ączka (a. omierzienie)« (5): A przetoſz gdy począla ſyą wzyuoczye ſzwyątey anny nyedotknąl ſyą yey grzech zadny {any myerzączka} PatKaz II 66, 68 [2 r.], 79v; RejAp 83v.

»grzech, (i, a) niecnota« = peccatum atque scelus Vulg [szyk 3 : 1] (4): Abowiem Pan Bog ſwięty/ y mocny zawiſnik ieſth: á nie przepuśći niecnotam y grzechom wáſſym. Leop Ios 24/19; Morbi animi, Grzechy/ niecnoty/ też troskánie. Mącz 231d; GórnDworz Ee8; SkarKazSej 688a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech, (a, to jest) nieczystość (a. nieczystota)« [szyk 2 : 1] (3): á że theſz y lud Iudſki przywiodł w grzech á niecżyſtoty ſwe [in immunditiis suis]/ dla tego tho mowi Pan Bog Iſráelſki Leop 4.Reg 21/11; BielKron 36v; SkarŻyw 68. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»grzech i niedbalstwo (a. niedbałość)« (2): Roſpomniż ná mię á weyźrzyż/ á nie karz mię według grzechow y niedbáłośći moich [ne me ulciscaris ob peccata mea et ignorancias meas] BibRadz Tob 3/3; SkarKaz )(3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»grzech i niedostatek« [szyk 3 : 2] (5): tak yego zmyąkczyla yſch wſzytky grzechy y nyedoſtathky na ſyą przyyąl PatKaz III I30v; LubPs P6v marg; WujJudConf 102 [2 r.]; LatHar 156. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(nie) grzech, (a, ale, i) niedowiarstwo (a. niewiara)« [szyk 6 : 3] (9): RejKup p5v; LibMal 1554/188v; RejAp 172v; A tho ſie wſzytko dzieie/ iż grzech á niedowiárſtwo záſlepi ocży ich RejPos 3, 29, 85v [2 r.], 110v, 113v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech a nieposłuszeństwo« (3): Thá byłá naprzednieyſza przycżyná/ iáko y dziś ieſt/ y będzye áż do ſkońcżenia ſwiatá/ grzech á niepoſłuſzeńſtwo. RejPos 100v, 138, 344.

»nieprawość, (i, a) grzech« = iniquitas et peccatum Vulg, PolAnt; iniustitia et peccatum PolAnt [szyk 24 : 19] (43): A ći ktorzy cźynią grzechy y niepráwość/ ſą nieprziyaćioły ſwey duſſy. Leop Tob 12/10, Ps 40/4, Ier 16/10, 22/18, 50/20, Ez 33/10 (9); BibRadz Iob 13/23, Ier 16/18, 50/20, Hebr 8/12; GrzegŚm A3v; KuczbKat 420; WujJudConf 83; RejPosWstaw [213]v, 22v; BudBib Ier 36/3, Os 8/13, 9/9, Mich 7/19; BiałKaz A4v, M4; BudNT Rom 4/7, 1.Ioann 3/4; CzechRozm 219v; ArtKanc L8v; LatHar 38, 92, 142, 160, 164 [3 r.] (10); WujNT Rom 4/7, s. 702, Hebr 8/12, 10/17, l.Ioann 3/4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»grzech, (i) niesprawiedliwość« (3): ArtKanc Mv; Naprzednieyſzy grzech ieſt/ y przenaſrozſza nieſpráwiedliwość tego kroleſtwá: zbluźnienie P. Bogá Chrześćijáńſkiego SkarKazSej 703a, 705b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech i (nie)wstyd« [szyk 1 : 1] (2): y wiele rzecży przećiw Bogu cżynili/ ktore wſtyd y grzech broni piſáć ábo mowić. BielKron 251 v; SkarJedn 112.

»niezbożność i grzech« (1): domyśláć ſię może/ iákie niezbożnośći y grzechy po wſzytkiey koronie pánuią. SkarKazSej 705b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(o)błąd, (a, i, albo, takież) grzech« [szyk 10 : 7] (17): GliczKsiąż K7v; LubPs cc3v; BielKron 176v, 202v; Mącz 108b; RejAp 186; GórnDworz Ff3; BiałKat 363v; ArtKanc K3v, O16v, S4v; Erratum — Bład, Grzech. Calep 372b; LatHar 567, 663, 674; WujNT 527; SkarKaz 279a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech i obraza (a. obrażenie)« (2): RejPos 234; A gdy do tego ieſzcże przyſtąpiły grzechy y obrázy nieznoſne/ niedźiw práwie iż P. Bog plag ſwoich do oſtátniego wyniſzcżenia dobywa. PowodPr 27.

»grzech i (to jest, ani) odszczepieństwo« [szyk 2 : 1] (3): Ná tey opoce zbuduię/ mowi/ Kośćioł/ ktorego vlicżki Piekielne/ to ieſt żadne odſzcżepieńſtwá/ áni grzechy nieprzemogą. WujJud 120v; SkarJedn 5, 401. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech i plugastwo« (2): áby pátrząc ná ſwą ſzkárádość/ ná cżás w grzechách y w plugáſtwie ſtrawiony/ wielkość miłoſierdźia Bożego vználi ReszList 157; WujNT 817. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech, (albo, i) pokusa« [szyk 7 : 1] (8): Ieſt ieſzcże y trzeći ſpoſob ſpowiedźi w Kośćiele Chrześćiáńſkim [...] bárzo pożytecżny dla tych/ ktorzy ſumnienie máiąc związáne grzechem/ álbo pokuſámi ſzátáńſkimi vplećieni będąc/ niemogą ſobie rádźić ſámi WujJudConf 84; KarnNap E, E3; LatHar 237, 460, 470, 601, 614. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»grzech i (a) pożądliwość (a. żądość, a. żądza)« (4): Ale nieſtoćie brát/ tho ieſt cżłowiek gwałći ſioſtrę/ to ieſt duſzę grzechy/ á żądośćiámi HistRzym [39]v; LatHar 270; WujNT Rom 6 arg, s. 543. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech a (i) przeklęcie (a, przeklęctwo)« (3): Zdeymieſz s ſiebye grzech á przeklęcie/ á włożyſz ná ſię pociechę y wiecżne błogoſłáwieńſtwo RejPos 326, 12, 87v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»przewinienie, (i) grzech« [szyk 2 : 1] (3): Acż nye bacżę przycżyny przewinyenya ſwego/ Y grzechu bych obráźił cyebye Páná mego. LubPs O4; LatHar 17, 578.

»grzech i przewrotność« (1): Tám grzech y ſwą przewrotność w ſobie wychwaláią KołakSzczęśl A4.

»grzech i (a) sprosność« [szyk 2 : 2] (4): márnie á ſrodze zránili ią onemi ſproſnoſciámi á grzechy nieznośnemi ſwiátá tego RejPos 210, 176v; SkarŻyw 118; GrabowSet Iv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech i (albo) sromota« [szyk 2 : 2] (4): kto ſie cżuye nyechay przepusći/ á rozmyſli to ſobye/ áby ſzkoły yáko vbogye fáry wſpomagał/ y owſſem wſpomogł á nye káźił/ boć ſromotá y grzech káźić/ lepyeyći zbudowáć GliczKsiąż L2; BielKron 272v; CzechEp 163; GostGosp 152. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech a (i) swowoleństwo« [szyk 2 : 2] (4): Yákoż ſye to częſtokroć/ á nye poyednemu tylko/ ále y mnogim ná raz/ zá przepuſſczenim bożym dla grzechow y ſwowoleńſtwá ludzkyego [...] przydawáło y przydawa KromRozm III D8v; LubPs ee3v; RejPos 181, 337v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech, (a, i, ani) upad(ek)« [szyk 9 : 6] (15): A yedák nye wnet zá vpádem á grzechem przeſtawamy być członkámi tego keſcyołá [!] KromRozm III D2v; RejAp 19; RejPos 87, 133v, 184, 202v, 266, 322v, 328; O vpadku cżłowiecżym/ o grzechu WujJud B5 [idem] 63, 137v; SkarŻyw 257, 261 marg; SkarKazSej 706a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech a (ani, albo) wina« (5): WróbŻołt 31/1; Kto by towárzyſzá związał w drodze á w tym by vmárł/ niema grzechu áni winy BielKron 465v, 465v [2 r.]; WysKaz 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»grzech i wszeteczeństwo« (1): Iáko Pan záwżdy grzech káżdy y káżde wſzetecżeńſtwo z oſobná płáći. LubPs K2v marg.

»(jako, nie) grzech, (i, a, albo, tak, ani) występ(ek) (a. przestępek, a. przestąpienie, a. przestępstwo, a. występność); grzech z występkiem« = peccatum et delictum Vulg, PolAnt; peccatum et praevaricatio a. iniquitas PolAnt [szyk 39 :18] (56; 1): BierRaj 19; RejPs 36v, 223; RejKup S, dd2v; KromRozm II i3; GliczKsiąż I3v; KrowObr 124, 125 [2 r.], 125v, 235 [3 r.]; Leop Eph 2/1; BibRadz Lev 7/37, 2.Par 28/13, Iob 13/23, Ps 24/7, Ez 40/39 (8); BielKron 37, 38v, 72v; Delictum, [...] Wyſtęp/ Grzéch. Mącz 195a, 225c, d; GórnDworz Bb5v; RejPos 88, 90, 231, 235v, 337v; KuczbKat 360; RejZwierc 262, 262v; BudBib b4v, Lev 6/17, 7/7, 14/13, 4.Reg 12/16 (9); CzechRozm 60, 116, 207, 219; SkarŻyw 262; CzechEp 10; Ześ ćiáłá y krwie twey/ nas vcżeſtnikámi Mieć chćiał: grzechy náſze głádząc z wyſtępkámi GrabowSet P4, K3v; LatHar 207; WujNT Eph 2/1. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.].

»zbrodnia i grzech« (1): Więźień ſłuſznie o zbrodnie y grzechy ſwoie poimány/ do ſądu ſię nie kwápi SkarKaz 8a.

»(ni) grzech a (ni) zbytek« (2): Zaden wzgorę nie pátrzy/ w zyemię głowę tłocży/ Pátrzáiąc ná niey márnych docżeśnych pożytkow/ Nie máiąc nic ná piecży ni grzechu ni zbytkow. RejWiz 180; RejPos 192. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»grzech i zdrada« (1): ktory pochwili żáłował grzechu ſwego/ y zdrády nád Pánem ſwym SkarŻyw 570.

»grzech ani zła wiara« (1): Trzeći towárzyſz ieſtći dobry krześćiánin ktory nie w grzechách/ áni w złey wierze ſpi/ ále w dobrych vcżynkách cżuie HistRzym 98.

»złoczyństwo i grzech« (1): Ia tobie obiecuię ná imię Páná mego Iezus Chryſtuſa/ ieśli z cáłego ſercá vwierzyſz á o chrzćiſz ſię/ wſzytki złocżyńſtwa y grzechy twoie złożyſz/ y odpuſzcżoneć będą SkarŻyw 429.

»grzech (a, i, ani) złość; grzech z złością« = scelus et peccatum Vulg; iniquitas et peccatum PolAnt [szyk 29 : 29] (57; 1): OpecŻyw 191v; Soſte bog uyedzyal yſz eua przyzuolywſzy ſatanouy począcz myala y porodzycz grzech y zloſzcz PatKaz III 90v; HistJóz E4; WróbŻołt 7/17, 58/5, 88/33; Bo gdzye grzech z złoſcią ſie ſpoi/ Tam ſie Cżárt nas nic nie boi BielKom D4; GliczKsiąż N5; LubPs A3v, A5v, ddv; KrowObr 51v, 137v; Leop Ps 50/7, Is 58/1; BibRadz *6v, Is 6/7, Os 12/8; RejAp 45v, 174; RejPos 74, 89, 103, 183, 205v, 212v; BiałKat 76; KuczbKat 135; RejZwierc 261v; WujJud 92v, 223; Pod nowym przymierzem grzechy vſtáć miáły y wſzelákie złośći CzechRozm 115v; KarnNap C4v; á ludu twego krwią drogą twoią odkupionego/ broń od złośći y grzechow pogáńſkich. SkarŻyw 441, 184, 185, 271, 310, 544; ArtKanc K, L7v, Mv, N3v; GórnRozm D2; ZawJeft 39; GrabowSet N3, S; LatHar 38, 39; SkarKaz 3a, b, 43a, 81b, 82a, 161b; SkarKazSej 664b, 675b, 703a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»zły (a. niecnotliwy) uczynek (a. obyczaj), (i, a, albo) grzech« [szyk 14 : 2] (16): SeklKat D3, D4, E4, F, G2v (11); KromRozm I Hv; Iákoż (marg) Stefan (–) ieſt przez oycowſki grech [!] á niecnotliwy vcżynek nád brátem vcżyniony/ ná ſtolec wſtąpił BielKron 301 v; Prave facta, Złe vczinki/ grzechy. Mącz 320a, 301d; SkarŻyw 355. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»grzech, (i, a(l)bo, ani) zmaza (a. pomaza)« [szyk 6 : 2] (8): Swouolna to yeſth rzecz {y ſzmaſa} klaſzcz w maryey pannye zmazą nyektorą abo grzech PatKaz I 14v, 11; RejWiz 115v; BiałKat 328v; KuczbKat 195; ArtKanc T12; LatHar 466; SiebRozmyśl F. [Ponadto w połączeniu szcregowym 1 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »bez, przez, krom, procz grzechu« (89 : 53 : 8 : 1): gdyſz tedy ſluſzalo yzby bog adama {y} yevą anyoly ſthworzyl napoczątku krom grzechu PatKaz I 5, 4, 7, 8v; PatKaz II 45, 72; ty znaſz iżem przez grzechu przyſzedł/ y inſzem nawraczał. WróbŻołt 58/5; dayze nam mily panie bez grzechu w rozlicznem pieniu a w roskoſſy rozradowac ſie ſtey ſwiętey wielmoznoſci twoiey RejPs 144v; KromRozm I I; KrowObr 51v, 210; RejWiz 115v; OrzList e2; HistRzym 53v; RejPos 216; BiałKat 56 [2 r.]; WujJud 26; RejPosWstaw [213]; KarnNap C3; SkarJedn 112; SkarŻyw 324, 440; ArtKanc A11v, T12; GórnRozm M4v; GostGosp 2, 4, 40; KochCzJan A2v; LatHar 465; WujNT 133, 570, Hebr 9/28, Xxxxx4v; SkarKaz 120b [2 r.], 158a; KlonWor 59. Cf »być bez grzechu«, »bez grzechu (na)rodzić się«, »(z)nalezion bez grzechu«, »począć (się) bez grzechu«, »umrzeć bez grzechu«, »zachować przez grzechu«, »bez grzechu żyć«, »czysty i przez grzechu«.

»po grzechu« = niestety (1): Ale mi ſię ſda pogrzechu Iż ſnac będzie wieczey ſmiechu. RejKup g3.

»w grzechu« (293): OpecŻyw 189v; PatKaz I 8; tak marya kſobye przyuodzy dzywne grzeſzne albo ſobye roſpaczayącze abo ſobye wgrzechach teſknącze PatKaz III 126v, 127; RejKup d8, ſ2v; MurzNT 78v; LubPs K, T6v marg, V2 [2 r.], X6, bb6v, ee3v; KrowObr 153, 234v; Leop Num 16/26, Sap 3/13, Eccli 12/13, 34/31, Ier 15/13; Ieden rzecże/ żebyſcie to zle vcżynili/ Byſcie go bez pokuty/ w tych grzechoch zábili. RejFig Dd7; BibRadz 3.Reg 15/3, 26, Ps 67/22, I 371b marg; OrzQuin Z2v; HistRzym 30, 65v, 98 [2 r.], 99; RejPos 129v, 147v marg, 152v, 176v, 205v (8); KuczbKat 325; Nie dla tegoć oni ſą winni Ciáłá Kryſtuſowego że Páná Kryſtuſá w ćiele iego prziymuią/ ále dla tego/ że naświętſze Ciáło iego/ w grzechu bez rozſądku/ bez doświadcżenia/ bez pokuty prziymuią WujJud 259v, 203; BudBib Ez 18/24; CzechRozm 206; KarnNap B4; SkarJedn 345, 346; SkarŻyw 4 [2 r.], 50, 79, 82 [2 r.], 99 marg (13); ReszList 157; Szcżęśliwa/ práwi/ niepłodna y niepokalána/ ktora nie vznáłá łożá w grzechu WerKaz 293; ArtKanc A3, D8v, L8; ZawJeft 36; GrabowSet Iv, T2; LatHar 30, 189, 297, 351, 420, 560, 644; WujNT 39, 564, 635, 812 marg, 817, 838; WysKaz 20, [23], 32 [3 r.]; PowodPr 7; SkarKaz 158a, 384b, Ooooc; SkarKazSej 658b; SzarzRyt Bv. Cf »być w grzechu«, »w grzechu leżeć«, »w grzechu (na)rodzić się«, »(z)nalezion w grzechu«, »(ob)umrzeć w grzechu«, »w grzechu o(b)ciążon(y)«, »w grzechu począć się«, »pokutujący w grzechu«, »w grzechu trwać«, »w grzechu upaść«, »(u)zna(wa)ć (się) w grzechu«, »w grzechu zaslepienie«, »w grzechu zejść«, »w grzechu (z)grzeszyć«, »związan(y) w grzechu«, »w grzechu żyć«.

»za grzech« (625): BartBydg 74b; WróbŻołt M8v, N2 [2 r.]; LibLeg 11/57; tobie to właſnie naſz miły panie przyſtogi aby opuſciwſſy ſrogoſci ſwoie ktorechmy ſłuſſnie zagrzechy naſſe zaſluzyli raczył miłoſciwie przeglądac złoſci naſſych RejPs 77v; SeklWyzn o4; SeklKat Ov, Y2v, Y3v [2 r.]; RejKup g5, h4v; LibMal 1554/190v, 191; MurzHist F, Q2v; MurzNT A4; KromRozm III K5v, L3; LubPs D4v marg, K3 marg [2 r.], Lv, L4v, N4 marg (10); SeklPieś 20; KrowObr 69v, 173; Albo co márnie giną álbo łamią ſzyie/ Wſzytko zá grzech/ gdyż przed nim nic ſie nie zákryie. RejWiz 95v, 133v; Leop Lev 8/2, 14/17, 22, 24, 28 (15); BibRadz Lev 4/8, Num 7/40, Iudic 10 arg, Is 53/10, I 376a marg (8); BielKron 37, 38 [2 r.], 38v [3 r.], 40; RejAp 5, 31, 31v, 59; HistRzym 88v; RejPos 64 [3 r.], 67, 85v, 90, 103 (30); BiałKat 168v [2 r.]; Tymże też ſłowem znácży śie wſzelkie karánie ktore zá grzechy/ nie od Kápłaná vſtáwione/ ále z náſzey dobrey woley przyięte/ od nas ſámych powtarzáiąc ćierpimy. KuczbKat 220, 200, 220 [2 r.]; RejZwierc 55, 57, 131, 139v,144 (10); BudBib b4v, Lev 10/16, Num 29/38, 4.Reg 12/16, Is 40/2 (8); BudNT przedm a3v, 1.Cor 15/3; CzechRozm 60, 212, 216, 223; Vcżuł niewymowną mękę: áby tobie sfolgował/ á iżbyś ty zá twe grzechy męki wſzelákiey prożen był. KarnNap E2v; SkarJedn 137, 208; SkarŻyw 107, 184, 279, 312, 353 (10); MWilkHist I2; NiemObr 77, 104; ReszPrz 51; A gniew ſwoy ſrogi rácż iuż vhámowáć: Ktory zá grzechy ſwe ſłuſznie odnoſzę/ przepuść mi proſzę. ArtKanc L12, L12v; PaprUp E2; GrabowSet O3; LatHar +8, 112 marg, 132, 147, 152 (17); RybGęśli B4v; SiebRozmyśl Ev, E2v, I2v; WujNT 243, 1.Cor 15/3, Gal 1/4, 1.Petr 3/18; WysKaz 28; Nie nowiná to bywáłá Bogu podawáć żydowſki lud ſwoy w niewolą zá inſze grzechy ich PowodPr 30, 30, 69; SkarKaz 1b, 157b, 158a [2 r.], 275b, 488b [2 r.]; CzahTr G2v, G4, H3v, I2; SkarKazSej 695b, 706b. Cf »dosyć (u)czynić za grzech«, »(na)płakać (się) za grzech«, »(ob)żałować za grzech«, »oczyścienie za grzech«, »odkupienie za grzech«, »zapłata za grzech«, »odpuścić za grzech«, »ofiarować (się) za grzech«, »(po)kajanie (się) za grzechy«, »pokutować za grzech«, »(po)mścić (się) za grzech«, »przepraszać za grzechy«, »za grzech sądzić«, »(s)karać za grzech«, »sromać się za grzech«, »ubłagać za grzechy«, »westchnąć za grzechy«, »za grzech wstydzić się«, »(wys)powiadać (się) za grzech«, »za grzech zaslepi(a)ć«, »za grzech skażony«.

»z grzechem« (18): Y mnieć śię też to przygodziło/ Niewiem by więc z grzechem było BierEz R3v; BielŻyw 96; SeklWyzn f2v; KromRozm III L; BielKom Dv, F6v; LubPs V4v; Y wierzymy ſtąd wſzytko dobre poymowáć od niego/ porucżáiąc mu káżdą rzecż w iego moc/ nie pytháiąc ſie dwornie onli ſtworzył muchy/ chrobáctwo/ źwirzętá iádowite/ drapieżne/ bo tho z grzechem ieſt. BielKron 1v, 2; RejZwierc 70, 160v, 268; SkarJedn 137; ZawJeft 33; Inceste ‒ Sprośnie, z grzechem. Calep 519a; GostGosp 154; GrabowSet N; WysKaz 20.

Iron (1): A iuż nápoły grzech ktoby ſie nie vpił w dzyeń ſwięty RejPos 225v.

W przen (1): y nácżynił z poſpolitego ludu ofiárownikow (do) wyſzek/ kto ſię mu ſpodobał tego święćił/ y był ofiárownikiem wyſzek (marg) wł. y był wrzecży tey grzechem dom Iárowehámow (–). BudBib 3.Reg 13/33.
Przen (9):
a) Ofiara za grzech (8): A wezmie offiárnik krwie (onego) grzechu/ y włoży ná podwoy domu BudBib Ez 45/19 I 47b marg, 434b marg, Ez 45/22; CzechRozm 219v, 266; WujNT 2.Dor 5/20.
Wyrażenie: »grzech ludzki« (1): o ktorych przeto nápiſano/ że grzechy ludzkie/ to ieſt ofiáry y iáłmużny zá grzechy iedzą WujJud 156.
b) Powód grzechu, nieszczęścia (1): ále y iam był roſkazał Grzechu tego nie żywić/ dawno to ná puſzcży Wilcy mieli rozdrápáć/ y kośći nieſzcżęſne Po puſtych gorách roznieść. KochOdpr D2v.
2. Wykroczenie przeciw regułom życia towarzyskiego, społecznego, rozsądku itp. (12): Aczći ták pilną y vczóną mowę grzéch przerwáć/ á wſzákóż zdźierżeć ſye nie mogę/ ábym ćię tu niepytał OrzQuin O3v; Aiſz ſie to od przodkow naſzich dobrich pokazuije/ ze to nie ieſth grzech przeciwko Decretom nierozmiſlnich Krolow mowic PaprUp Lv; bo ſzkodá niemoże bydź więtſza y grzech/ niecżyſtego co śiać. GostGosp 102.
Zwroty: »dopuścić się grzechu« (1): ia odpuſzcżam y temu ktory iuż wyſtąpił/ y temu kto ſie ieſzcże dopuśćić ma/ ták máłego grzechu GórnDworz E4v.

»na grzech, grzechu nie pomnieć« [szyk zmienny] (1 : 1): HistJóz E4; Nie wątpię/ iż W. K. M. ná moie grzechy y niedoſkonáłą ná tym vrzędzie ſłużbę pomnieć nie będzieſz SkarKaz )(4v.

»wpadać w grzech« (1): Acz baczenia záś godźi ſie vżywáć kto wpada w grzéch tych trzech ſtopniów. Naprzód Imperitia: druga Errore: trzećia Negligentia. SarnStat 1272.

»wyznawać grzech« (1): on co był nad ſſynkarzmi podtzaſſe rzekł/ wyznawam grzech ſwoy HistJóz B.

Wyrażenia: »karan za grzech« [szyk 2 : 1] (3): ktho w cżym wyſtąpi/ á da s ſiebie zły przykład/ iáko oto pan Boiánowſki/ nie telko zá ſwoy grzech ma być karan/ ále y zá grzech drugiego. GórnDworz E4v, E4v.

»mały grzech« (1): GórnDworz E4v cf »dopuścić się grzechu«.

»grzechu [naprzeciw komu] winien« (2): ieſlić go nye przýwyozę a nye wrocę tobýe nýechay bedę grzechu winýen na wſſelki tzas na przetziw tobýe HistJóz C4v, D3v.

*** Dubium (1): zarodny grzech BartBydg 128b.

Synonimy: 1. pomaza, wina, zmaza.

Cf GRZESZENIE

MM