[zaloguj się]
[pdf]

HANIEBNIE (68) av

haniebnie (60), ganiebnie (8); ganiebnie OpecŻyw (7), GórnDworz.

a oraz oba e jasne.

comp haniebni(e)j (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) ‒ XVII w.

1. W sposób hańbiący tego, kto źle postępuje, hańbiąc samego siebie; foede Mącz (18): SeklKat K3v; RejWiz 172; BibRadz Hab 2/16; OrzRozm C2; Mącz 132d, 228a, 289c; GórnDworz Ee4; RejPos 64; Dobreć było y ono iábłko ktorego Adam w Ráiu vkuśił: lecż że to przećiw roſkazániu Bożemu vcżynił/ hániebnie zgrzeſzył WujJud 197, 33v; HistHel B; Hániebniem zbłądźił/ iednákeś/ o Pánie/ Láſkáwe vcho miał/ ná moie łkánie GrabowSet M2v; Máiąc rupie od piwá ktorem ſię był zálał/ Ták bárzo że we błoćie hániebnie ſię walał. CzahTr K4v.
Zwroty: »haniebnie szkaradzić« (1): Foedissima senectuti luxuria, Niecziſtość ſtárego człowieka hániebnie ſzpaćy y ſzkárádźy. Mącz 132d.

»haniebnie szpacić« (1): Mącz 132d cf »haniebnie szkaradzić«.

Szeregi: »marnie a haniebnie« (1): ále iákie było dokońcżenie ich/ ták iż márnie á hániebnie poginęli. RejPos 138v.

»haniebnie a (i) sprośnie« (1): iż nádánie ták wielkie przodkow náſzych ták hániebnie á ſprośnie ſye obraca OrzRozm H3v.

»haniebnie a sromotnie« (1): widzimy iáko hániebnie a ſromothnie vpádli w wielki błąd. SarnUzn Bv.

2. W sposób pozbawiający czci, uwłaczający czci; foede, spurce Mącz (35): A tak tym falſſywym wolanijm wſſytek lud na Iezuſa pobudzili/ ij pochwáciwſſy kamienijé/ ij bloto/ cżym kto mógł náń rzutzali/ ij blotem go ganiebnie s pluſkali. OpecŻyw [123], 111v, 113; KrowObr 167v; OrzRozm C2v; Był [Krystus] karan bicżmi/ koroną ćirniową koronowan/ náoſtátek hániebnie ná krzyżu rościągnion. BielKron 139; Węgrow ſiedḿ ſeth było ktore wodźił Sokolopeter/ ále vſzli od Polakow towárzyſzow: przeto Krol Mátyaſz pofukawſzy ie hániebnie/ wzdzyał niektorym ſpodnice ná głowę/ twarzy im pozaſłániawſzy/ z woyſka precż wygnał BielKron 394, 393v; Spurce in aliquem dicere, Szpátnie/ hániebnie o kim mówić. Mącz 411a; Tedy gdyż ták hániebnie Iowinian ná páłac przed oblicżność wſzytkich był wywiedzion HistRzym 44, 42; iż mu drugi á zacny cżłowiek tuż v práwá hániebnie łáiał głośno/ wſzem opowiedáiącz áby ſie go ſtrzegli/ bo then zá kopę zdrádzi ilekolwiek potrzebá rázow. RejZwierc 96v; WujJud 11; CzechEp 138; ArtKanc E4, M16v; LatHar 80; CzahTr Bv.
Zwroty: »żywot [czyj] haniebnie splugawić« = dokonać gwałtu (1): ktorzy byli zgwáłcili pánienkę ſzkárádzie obnáżywſzy nogi iey/ y żywot iey hániebnie [in confusionem] ſplugáwili cżyniąc to nád twoie roſkázánie BudBib Iudith 9/2.

»haniebnie umrzeć (a. umierać)« (3): OpecŻyw 98v, 150v; wſádźił go ná wiecżne więźienie/ y thám hániebnie vmárł/ á dźiećiom iego wſzytek ſtátek pobrał BielKron 429.

»haniebnie [kogo] używać« = dokonać gwałtu (1): á wźiąwſzy żonę moię/ hániebnie iey vżywáli [incredibili furore libidinis vexantes]/ thák że theż vmárłá. Leop Iudic 20/5.

»haniebnie zabić, stracić, zabit« [szyk zmienny] (1 : 1 : 4): Potym rychło hániebnie zábit niewiedzyeć od kogo. BielKron 175, 152v, 326, 393v; Foede interemptus, Hániebnie zabit. Mącz 132d; A ták żeby go zá to/ ná ſmierć oſądzili/ Aiáko to bluźnircę/ hániebnie ſtrácili. HistHel Dv.

»haniebnie (za)mordować, umęczyć, umorzyć, umorzon« (2 : 1 : 1 : 1): ij kto mi to dá nędzné/ [...] ijżbych ſie nad nijm naplakala/ pirwéy niżliby ganiebnie vmorzon. OpecŻyw 111; RejWiz 86; RejPos 187; iż Bogá/ Meſyaſzá (żydowſzcży przełożeni) y páná ſwego właſnego/ná śmiertelnym tylko cżłowiecżeńſtwie iego hániebnie zámordowáli. CzechEp 142.

»haniebnie zelżyć« (1): ktorymi [słowami] ták hániebnie zelżył piſmo ś. CzechEp 126.

Szereg: »sromotnie i ganiebnie« (1): ijż on baranek będątz niewinny/ z wielką miloſcią przyiąl naſſe grzéchy/ za ktoré on cięſſko pokutowál ij ſromotnie ij ganiebnie byl naijgráwán. OpecŻyw 122v.
3. Wyraża w sposób ekspresywny intensywność, nasilenie czynności lub stanu przeważnie o charakterze przykrym; strasznie, okropnie, okrutnie; crudeliter, foede, foedum in modum, gladiatorie, immaniter, impotenter, indigne, indignum in modum, tetre, tyrannice Cn (15):
a. Z czasownikiem (14): BielKron 369; Do miłośći. [...] Ku temuś mię kréſowi ſwym pochlebſtwem wiodlá/ Abyś mię czáſu ſwego ták hániebnie zbodłá. KochFr 110; OrzJan 80; Ktore [wieści] ſię znácżnie dźiśia ná iaw wykładáią/ Ták że ſię znáć hániebnie Krześćijánom dáią. CzahTr E3, E3, F2, L2v; PaxLiz B3.
Zwrot: »haniebnie porazić, porażon« [szyk zmienny] (3 : 3): iż niebył nigdy hániebniey żadny Krol Węgierſki poráżon iáko w ten cżás/ bo ledwey zá cżterzy niedziele Krol do domu przez gory przyſzedł BielKron 350; iż nie mogli áni ná zad áni ná przod wynidź/ thám ie Pruſacy poráźili hániebnie. BielKron 355v, 256v, 258v, 327, 350.
b. Z przymiotnikiem i przysłówkiem (1): Ktore mury ieżliże ſię ná was obálą/ To pewna że was ćięſzko hániebnie przywálą. CzahTr E4; [Tátárowie okrzyk hániebnie wielki vcżynili BielKron 1597 168 (Linde).]

Synonimy: 1. sprosnie, sromotnie, szkaradzie, szpatnie; 2. sprosnie, sromotnie.

Cf GANIEBNO

ZZie