Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [HOŁDNY]

Następne hasło: (HOŁDOWANIE) »

HOŁDOWAĆ (46) vb impf

hołdować (39), ołdować (7); ołdować BielKom (3), BielSpr; hołdować : ołdować BielKron (1 : 3).

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	hołdować
praes
	sg	pl
1		hołduj(e)my
2	hołdujesz
3	hołduje	hołdują

praet
	sg
1	m	-m hołdowåł
3	f	hołdowała

fut
	sg		pl
3	m	będziesz hołdowåł	m pers	będą hołdować, hołdować będą

imperativus
	sg
1	niechåj hołduję
3	niech hołduje

conditionalis
	sg
3	m	by hołdowåł
3	n	by hołdowało

inf hołdować (15). ◊ praes 2 sg hołdujesz (1). ◊ 3 sg hołduje (11). ◊ 1 pl hołduj(e)my (1). ◊ 3 pl hołdują (8). ◊ praet 1 sg m -m hołdowåł (1). ◊ 3 sg f hołdowała (1). ◊ fut 3 sg m będziesz hołdowåł (1). ◊ 3 pl m pers będą hołdować (1), hołdować będą (1) KochPs (1 : 1). ◊ imp 1 sg niechåj hołduję (1). ◊ 3 sg niech hołduje (1). ◊ con 3 sg m by hołdowåł (2). n by hołdowało (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Składać hołd jako akt wyrażający zależność wobec swego zwierzchnika lennego (13)
- a. Uznawać zwierzchność obcej władzy państwowej, połączoną z reguły ze zobowiązaniami do świadczenia określonych powinnośći (3)
2. Być posłusznym wobec kogoś możniejszego, komu się często oddaje równocześnie cześć i szacunek (28)
3. W wyniku odniesionego zwycięstwa zmuszać do złożenia hołdu jako aktu wyrażającego zależność zwierzchniemu władcy (1)
4. Zmuszać do posłuszeństwa, uległości, służenia sobie, świadczenia usług (4)

1. Składać hołd jako akt wyrażający zależność wobec swego zwierzchnika lennego (13): A ták pánowie polſcy vcżyniwfzy Syem w Sirádzu zámknęli to/ iżby Heliaſz nie był puſzcżon/ áby Stefan ołdował. BielKron 387v.

hołdować komu, czemu (6): wſzákże pothym przypędził go ktemu Ceſarz iż mu muſiał ołdowáć. BielKron 347; PaprPan Ee; GórnRozm M2; Pátrzayże tu Pruſſaków/ iáko zamki pſuią/ A wygnawſzy Krzyżaki/ koronie holduią KochProp 10, 8; Przodkóm náſzym wielka część hołdowáłá świátá. KochCz A3v.

W przen [komu] (3): BielKom D3v; A ia/ o pánny [= Muzy]/ niechay wiecznie wam hołduię KochMuza 28.

Szereg: »służyć i hołdować« (1): Służyć/ y hołdowáć tobie/ Kłádę ia zá ſczęśćié ſobie. KochFrag 26.

a. Uznawać zwierzchność obcej władzy państwowej, połączoną z reguły ze zobowiązaniami do świadczenia określonych powinnośći; stipendiarium alicuius esse, vectigal pensitare Cn [komu] (3): A ini hołduią im dáiąc dań ná káżdy rok [ceteri autem dant eis tributum omnibus annis]. Leop 1.Mach 8/4; Mácedońſki obawáiąc [!] ſie mocy á okrucieńſtwá Perſkiego przyzwolił dobrowolnie Dáryuſowi hołdowáć. BielKron 116v.

Szereg: »hołdować a dań dawać« (1): Iam rádził áby hołdował/ A podług zmowy dań dawał. BierEz Q.

2. Być posłusznym wobec kogoś możniejszego, komu się często oddaje równocześnie cześć i szacunek [w tym: komu (26)] (28): GrzegRóżn O; RejPos 3; Bogacze źiemſcy zá ſtół iego śiędą/ Y dobrowolnie hołdowáć mu [Bogu] będą. KochPs 32, 105; PudłFr 70; OstrEpit A3v; PowodPr 77; A Wenus co nie zwykłá nikomu folgowáć/ Wnet ſobie roſkázáłá Didonie hołdowáć. PudłDydo A3.

W połączeniu szeregowym (1): iſz te^mv ktoregoſmy zábili/ ſłużą krolowie, hołduią mocárſtwá/ y żelázo nog iego/ Ceſarze wtákiey cżći máią SkarŻyw 398.

W przeciwstawieniu: »hołdować ... gnieść« (1): Gdyż on [świat] możnym hołduie/ ſłábe záwżdy gniecie. RejWiz 35.

Szereg: »ołdować a posłuszen być« (1): ábo by był Krol muſiał ołdowáć á poſłuſzen być BielKron 223.

W przen [w tym: komu, czemu (16)] (17): BielKom L5; GórnDworz L18v, Mm3v; PudłFr 34, 37, 46 [2 r.]; ZawJeft 20; KochFrag 41; bądź cżym chceſz/ mnie [śmierci] hołdowáć muśiſz. WysKaz 46; Albo ieſliże twoy ſlub [wiatr] z łodziámi roznieſie/ Po morzu/ y po wodzie/ gdzie on roſkázuie/ A rozum y nádzieia fortunnie hołduie. PudłDydo A4v.

Fraza: peryfr. »frasunkom serce hołduie« = ktoś martwi się (1): á niech dłużéy w wątpliwośći Fráſunkóm ćiężkim ſerce niehołduie ZawJeft 8.

Zwroty: »brzuchowi ołdować« (2): BielKom Fv; Cżłowiek mogłby ſobie nárzędźić wiecżną pámięć [...] przez rozmáithe poſtępki w dzielnośći [...] bądź to przes náuki Piſmá/ bądź przes Rycerſkie rzecży/ [...] tego ſobie nizacż máią/ żywiąc iáko Dobytek co tylko brzuchowi ołduie. BielSpr b4.

peryfr. »pieniądzom, datkom hołdować« = być przekupnym (1 : 1): KochPieś 36; A pieniądzom wſzyſtko więc hołduie. PowodPr 72.

peryfr. »strachom nie hołdować« = być odważnym, nie bać się (1): Który niewié co bolesć/ fráſunku nie czuie/ Złym przygodam nie podlégł/ ſtráchom niehołduie KochTr 9.

3. W wyniku odniesionego zwycięstwa zmuszać do złożenia hołdu jako aktu wyrażającego zależność zwierzchniemu władcy [kogo] (1): Nie ćięſzko było onym ſławnym Boleſłáwom/ Chrobremu Czechy gromić/ Smiáłemu śiedm lat bez odwrotu Ruſkie Kśiążętá hołdowáć VotSzl B.

4. Zmuszać do posłuszeństwa, uległości, służenia sobie, świadczenia usług [kogo] (4):

W połączeniu szeregowym (1): Zdradza ieden drugiego: pſuie/ niſzcży/ tłumi/ Hołduie/ mieſza z błotem/ biie/ tępi/ gromi. KlonWor 81.

W przeciwstawieniu: »zastępować ... hołdować« (1): Ale cél mégo żywotá/ Nie był zbiéráć śiłá złotá: Ani pánom záſtępowáć/ Ani vbozſzé hołdowáć. KochMRot B3v.

W porównaniu (1): O nieſzcżeſny zdrádny świećie/ W tobie ſię wſzyſtko złe plećie. Przyſmák dáieſz pochlebuieſz/ Iák dźiećię czackiem hołduieſz. CzahTr H4.

Szereg: »hołdować abo krzywdzić« (1): A thák pomázániec Boży/ ábo zwierzchni pan káżdy/ ſtáráć ſie będzie/ [...] iżby y ſiebie y poddáne ſwe obronić mogł od thych nieprzyiacioł/ kthorzy by ie hołdowáć/ ábo krzywdzić chcieli. GórnDworz Hhv.

Cf HOŁDUJĄCY, OŁDOWANIE