IGŁA (31) sb f
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
igła |
|
G |
igły |
igieł |
A |
igłę |
igły |
I |
igłą |
igłami |
L |
|
igłach |
sg N igła (5). ◊ G igły (1). ◊ A igłę (4). ◊ I igłą (12). ◊ pl G igieł (3). ◊ A igły (4). ◊ I igłami (1). ◊ L igłach (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.
1.
Ostro zakończony, cienki, kłujący przedmiot, rzecz, przyrząd (30):
igłą day przekłowſzy błonkę wierzchnią komu vmieiętnemu z iąć onę Kataractę. FalZioł V 79;
Ież po Cżeſku był zwan Iehlak od igieł. BielKron 321;
igły vkázowáli potrzebne ku wyimowániu tárnia z nog/ bo boſo chodzą BielKron 443v;
zákol mu [niemocnemu] igłą wielki pálec v nogi/ á oną krwią wárgi iemu pomáż. SienLek 59,
64v,
66v,
67,
129,
131;
[chłop] gránowitym grochem [...] z dáleká doſyć ćiſkáiąc/ ná koniec igły vtykał. GórnDworz M5v.W porównaniach (4): korzeń ma niewielki z drobnemi korzonżi [!] á od korzenia przeſtriphowany, to ieſth iakoby igłą z żłobkował podłuż ku gorze FalZioł I 64c; naſienie po trzech po cżtherzech ziarnkach na iednym mieſtczu roſcie w poſrzodku głowek iako igła. FalZioł I 107d; PChła od pchania rzecżona, bo gdy vkąſi iakoby igłą zapchnął. FalZioł IV 16c; Kiedy kto czuie po wſzyſtkim ćiele iakoby kłoćie igłámi [...] nagłe kroſty známionuie. SienLek 20v.
W charakterystycznych połączeniach: igłą przekłoć (3), skłoć, ukłoć, zakłoć (3), zapchnąć, zżłobkować; kłocie igłami.
a.
Narzędzie do zszywania, szycia – najczęściej metalowy pręcik ostro zakończony z jednej strony, z drugiej posiadający otwór, przez który przewleka się nić ew. inny materiał do szycia;
acus Murm, Mącz, Calep, Cn (16):
Acus eyn nadel Iglá Murm 146;
Theż Magnes ieſt barzo dobri ktoby ſie igłą vdawił, albo iakiem inſzem żelazem FalZioł IV 55d;
KłosAlg G2 [2 r.];
kupczewi yednemv trzy thiſzyaczą ygiel vkradl y przedall thiſzyącz po 5 gr. LibMal 1545/95v;
Pánu ciáſny na brzuchu Kolet vdzyáłáli. Poſłał gi pan do kráwcá/ kazał gi rozſzyrzáć/ Kráwiec áni ſie go tknął/ ráno ſzedł przymierzáć. Pan rzekł: teraz práwie w cżás/ á kráwiec powiedzyał/ Aniciem go igłą tknął RejFig A3b;
OrzRozm Rv;
[Alonsus] brał od nich [od ludu z Kurtany] Perły rozmáithe/ [...] zá ſkło/ zá dzwonki/ zá igły BielKron 443v,
451;
Ygłą przetknąć/ przeſzyć. Mącz 463a,
3a;
Calep 20b,
281a.W porównaniu (1):chłop ma być/ Pewnie nie iáko igłá/ coby ią iedno ſzyć. RejZwierz 73.
W charakterystycznych połączeniach: igłą (prze)szyć, przetknąć.
Przysłowie: Podcżaſzy powiada Iozephow iż kubek zginął [...] Iozeph im cżyni dubra [!] myſl Bądźcie przedſię weſeli niech pilno ſzukáią [...] Aza to igłę ſtraćić/ toć zginąć nie może RejJóz 04.
Wyrαżenie: »igła blaszana« (1): mieć igłę bláſzáną z dźiurą ták wielką/ co by ón włośień w nię mógł wleść SienLek 171v.
2. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej : »wilcze igły« = Geranium (Tourn.) L. (Rost Sł); bodziszek roślina z rodzaju bodziszkowatych (Geraniaceae); geranium (decem amplius eius species) Cn: Wilcże igły/ Geranium. SienHerb L4#v, E3v#.]
*** Dubium (1):
Lácniey igłę [!] przewlec przez igielne vcho [facilius est camelum per foramen acus transire Vulg Matth 19/24; Látwiey ieſt wielbłądowi (marg) Abo Linie: bo y tę znáczyć może Graeckie słowo κα᾽μελος: ále lepiey ták iáko w texćie ſtoi. (–) przez dźiurę igielną prześć WujNT] / niżli bogaczowi wniść do kroleſtwá niebieſkiego RejAp 88v. [
Uwaga:
na miejscu wyrazu hasłowego w innych tłumaczeniach tego wersetu bibl.
znajduje się wyraz:
wielbłąd;
na marginesie,
odnoszącym się do tego wersetu,
w WujNT:
lina.
Cf IGIELNY Przysłowie.]
IM