ANO (876) cn i pt
cn (695), pt (181).
Obie jasne.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
I.
Spójnik (695):
1.
Wskazuje na stosunek łączny między zdaniami lub zdaniami i równoważnikami zdań (326):
a.
Dodatkowo uwydatnia współczesność akcji w obu zdaniach łączonych oraz zaskakujący, nieoczekiwany charakter akcji drugiego zdania; w zdania pierwszym występuje zazwyczαj słowo oznaczające widzenie, słyszenie, spostrzeganie: a oto, a właśme, a tu (264):
Xántus gdy do łáźniey wnidzie/ Ano tám w niey mnodzy ludzie: Ná Ezopá ſie obeyźrzał BierEz D3v (
3);
BielŻyw 24;
LibMal 1543/76v;
RejRozpr C3;
Drżemię ano mi ſie plecie Czo drugie czynią na ſwiecie RejJóz C8v;
Lękł ſie znowu áno coś nád nim záſzumiáło. Poźrzy áno dzyeciątko zleciáło z obłokow RejWiz 35v;
Obeźrzy ſie pod drzewem áno piękna páni/ Stoi zá nim RejWiz 84v;
Słucha pilno áno tám iákieś rozmawyánie. RejWiz 126v (
30);
Leop 3.Esdr 6/8 (
2);
RejFig A8v (
6);
RejZwierz 41v (
7);
BibRadzAct 16/9;
BielKron 9v (
14);
RejAp 56v (
2);
GórnDworz G2;
Pátrzayże áno pośiniáły błogoſłáwione ony vſtá iego RejPos 105v (
7);
Idzieſz ná przechadzkę áno rybecżki przed ocżymá twemi ſkacżą RejZwierc 108v (
17);
y przyſzedł ku drzwiam mieyſckim/ áno tám niewiáſtá wdowá zbiera drwá [et ecce ibi mulier vidua colligens ligna] BudBib 3.Reg 17/10 (
6);
HistHel C3;
Strum H4v (
2);
BudNTAp 6/5;
KochPs 90;
GórnRozm N2;
WerGośc 219;
PudłFr 21 (
3);
BielRozm 10;
ActReg 8;
GostGosp 94;
Y iáko piękna ieſt rzecz [... ] do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź áno tu drzewá ochędożné/ tu fontany SarnStat *3v;
KmitaSpit B4v;
KlonFlis G2v;
PudłDydo B.Zdanie wprowadzone przez „ano” można zastąpić zdaniem dopełnieniowym (100): BierEz G4v (2); BielŻyw 24 (3); LibMal1543/12; Iż gdy wierni widzą áno ſie niewiernym wſzytko wedle myſli ſzáńcuie LubPs Nv (3); RejWiz 51 v (4); LeopEccle 5/7 (4); RejFig Dd6v; RejZwierz 20v (2); BibRadzler 30/6 (2); Vſlyſzał potym áno brátá iego Cublai wybrano zá Caná wielkiego BielKron 439 (12); RejAp 187; GórnDworz R4; HistRzym 18 (3); RejPos 6 (10); ná Wioſnę záſię vźrzyſz áno ſie zieleni [drzewko]. RejZwierc 21v (11); Ieſlim widział ano kto ginął bez ſuknie/ że vbogi nie miał odzienia [Si videbam pereuntem non erat et absque veste operimento pauperum] BudBib Iob 31/19 (21); BudNT Ap 6/2 (2); Ziębnie bo cnotá/ gdy widźi/ áno cżeść iey należącą odeymuią od niey [Friget enim, cum se debitis honoribus privari ... videt] ModrzBaz 39 (7); StryjKron 602 (2); GórnRozm G2v; PudłFr 66 (2); GórnTroas 16; WujNT 121; WysKaz 5; Bacżąc áno ſię śieką/ ſam też ſkocżył z wozu. KmitaSpit B3v; GosłCast 74.
Zdanie wprowadzone przez „ano” można zastąpić zdaprzydawkowym (13): Gdy też iednego cżaſu korcżakiem wodę pił, vzrzał dziecię ano wodę rękoma pije BielŻyw 71; Też gdyż widział iednego lotra ano go na ſzubienicę wiodą zaſmiał ſie BielŻyw 99; SeklPieś 31v; Gdy vźrzyſz piękne gory/ áno ſie zyelenią RejWiz 153 (2); iáchał y nálazł ćiało iego vmárłe áno leźy [!] ná drodze/ a osłá y Lwá ſtoiące przy ćiele [invenit cadaver eius proiectum in via] Leop 3.Reg 13/28 (2); RejZwierz 114v; HistRzym 86v (2); RejZwierc 174v; WujNT Ap 9/1 (2).
Połączenia: »ano ... ano ...« [kilkakrotne] (11) [dwukrotne (5), trzykrotne (3), czterokrotne (2), siedmiokrotne (1)]: RejAp 54 (2); iż to trudno było znieść [...] widząc áno zyemiá drży/ áno ſie ſłońce ćmi/ áno ſie ſkáły pádáią RejPos 108v; Iuż przyſzedſzy do domecżku áno chędogo/ áno wſzytko miło RejZwierc 32v; á obłowiwſzy ſie do domu przyiecháć áno izbá ciepła/ áno w kominie gore/ áno potrawecżek nadobnych nágotowano/ áno grzanecżki w cżaſy w roſkoſznym piwie miáſto káraſkow pływáią. RejZwierc 111 (8).
b.
Wprowadza zdanie wyjaśniające, ilustrujące treść zdania poprzedniego; a oto, a więc (62):
Vcżenici lepak iego wnicżim krotochfile niemieli, iedno w tim cżegoby ſie vcżyli, ano niektorzy ocży ſobie dali wyłupić aby tim dowcipniey myſlili. BielŻyw 80;
BierRozm 7 (
3);
RejJóz C7v;
RejRozm 398;
RejKup eβ7v;
BielKom Av;
LubPs L4v;
Bo cżłowiecża náturá gdy ma towárzyſtwo Iuż káżdemu wyćirpieć ſnádniey przydzye wſzytko. Ano fráſunk przypádnie/ drugi vpomina/ Bogá/ ludzi odmienność ſzcżęſcia przypomina. RejWiz 58 (
7);
RejWiz 109;
mátká pocżnie ſie temu dziwić/ procżby piſáłá A: áno niebyło y iednego słowá z tych dwu kſiążąt imię ktoreby ſie od A pocżynáło. HistRzym 14;
RejZwierc 44 (
7);
BudBib Iob 6/27 (
3);
BudNT Gal 4/17;
Ktorzi miedzy nimi ſą bogátſzi/ ći wiele krzywd odnośić muſzą: áno źli Pánowie rozne fortele iáko ie łupić vmieią. ModrzBaz 124 (2);
GórnRozm M;
WisznTr 11;
WujNT 1.Cor 7/15;
PowodPr 86.Zdanie wprowadzone przez „ano” występuje po pytaniu retorycznym (27): RejRozpr G3; A iákoż niebożątko zábłądzić nie muśi/ Ano ſie ze wſzytkich ſtron trudność o nię kuśi. RejWiz 171v (6); co ieſthem zgrzeſzyłá żeśćie ná mię ná mizerną krolewnę tę nędze dopuśćili/ áno we mnie pychá y iedná/ áni ządość zła/ áni złość/ áni ktorey krwie przelanie niebyło HistRzym 20v; RejPos 28v (3); RejZwierc 61 v (7); iáko poydę/ áno vsłyſzy Saul/ y zábije mię? [Quomodo vadam et audiet Saul et interficiet me] BudBib 1.Reg 16/2 (5); A iákoż ią niemam płákác Y ták bárzo lámentowáć. Ano wźięto páná niego A niewiem gdźie włożono iego. MWilkHist H3; WerGośc 235; ArtKanc P18v; Y iáko nie máią ich żorawie bić/ áno Wſzyſtko woyſko Pigmeow chłopu po kolano. KmitaSpit C2v.
2.
Wskazuje na stosunek przeciwstawny między zdaniami lub ich składnikami; a tymczasem, ale (369):
WróbŻołt C5v;
Bo oni vbłágáiąc vſtá ſwoie czynią ie miodowemi wpowieſćiach ſwoich/ ano wnich pełno zdrády á gorzkoſći RejPs 82 (
6);
Y przezwáli to bieſiádą Ano by lepiey zwáć nędzą. RejRozpr I2 (
4);
RejJóz C6v (
6);
Cudzim ſie przezwiſkiem chlubiſs Tim ſwe niedoſtatki gubiſs Anocz to nicz niepomoze Przedſies ti kotkiem nieboze RejRozm 394 (
2);
RejKup r2 (
3);
Mnimałem iżebym z krzeſćiyáninem mowił áno z Luteranem. KromRozm I B2;
BielKom C8 (
4);
Záchcyało mu ſie było Krolá widzyeć/ áno lepiey było domá zá pyecem ſiedzyeć. GliczKsiąż 12;
LubPs Q2 (
6);
Mnima iż gdy chce może ropożycżyć Anoby ſie nieboże lepiey właſnym ćwicżyć. RejWiz 6 (
29);
we wſzyſtkich rzecżach zálecaymy ſie ták iáko ſludzy Boży [...] przez niecżeść y przez dobrą ſlawę/ iákoby zwodnicy áno prawdziwi/ iákoby nie znáiomi/ áno znáiomi/ iákoby vmieráiąc/ á oto żywiemy/ iáko ſkáráni ále zámordowáni: iákoby ſmutni/ áno zawżdy ſie ráduiący/ iákoby vbodzy/ áno wiele ich vbogácáiący/ iákoby nie nie máiąc/ á wſzyſtkie rzecży dzierżąc [sicut qui ignoti et cogniti Quasi morientes et ecce vivirnus: ut castigati et non mortificati: quasi tristes, semper autern gaudentes: sicut egentes, multos autern locupletantes: tarnquam nihil habentes et omnia possidentes] Leop 2.Cor 6/10 (
5);
UstPraw G2v;
RejZwierz 19 (
7);
radby to od niey záſię wzyął áno trudno/ co ſie raz rzecże albo da/ nie godzi ſie thego bogu odmieniáć. BielKron 55v (
8);
zábáią iż to grzech áno nie grzech RejAp 179 (
2);
zda ſie iákoby máło vżythecżne było/ áno ieſt bárzo potrzebna cżłowiekowi Ricerſkiemu. GórnDworz E3v;
ktorey to ohyzdy bywaią Więc bliſcy owi wſzytczy/ ktorzy ſie wydáią zá trefne/ áno im nie przyſthoi GórnDworz N2 (
12);
RejPos 316v (
8);
Więc ſie tu rzkomo ſtárzec prowádzic porywa/ Iákby to iuż miáłá być záraz prawdá żywa. Ano w ſercu inſza myſl HistLan C4 (
5);
Iáko przyſługá kiedy poniewoli/ Może być dobra/ áno ſerce boli. RejZwierc 226 (
30);
Nie poćiągay mię z niezbożniki y z broiącemi niepráwość z mowiącemi pokoy/ zbliſkimi ſwemi/ á(no) złe w ſercu ich [et est malum in corde eorum] BudBibPs 28 [= 27]/3 (
11);
MycPrz II B2 (
2);
Strum E4v (
2);
BudNT b7 (
6);
Obacż ſam/ proſzę ćię/ co to zá ważny wywod/ twierdzić co rzkomo z ſłowá Bożego: áno nie tylko nie z ſłowá Bożego: ále przećiw iemu? CzechRozm 44 (
7);
ModrzBaz 28v (
2);
StryjKron 279;
iákoby oni dla to Páná Chriſtuſá przyiąć zá Meſyaſsá nie chćieli/ iż tego o nim w piſmie niewiedźieli. Ano oni piſmo dobrze wiedźieli o Meſyaſzu/ bo go nie máło v śiebie mieli. CzechEp 210 (
8);
GórnRozm H3 (
2);
KochSz Bv;
WerGośc 235;
ArtKanc P18v;
BielRozm 10;
Phil M3;
GórnTroas 55;
ſtawmy ſámych śiebie [...] przez oſławienie y dobrą ſławę: iákoby zwodnicy/ áno prawdźiwi: iáko nieznáiomi/ áno znáiomi: iáko vmieráiący/ a oto żywiemy: iáko pokaráni/ á nie vmorzeni: iáko ſmętni/ lecz záwſze weſeli: iáko vbodzy/ á wielu vbogacáiący: iáko nie nie máiący/ áno wſzytko máiący. WujNT 2.Cor 6/10 (
3);
powiáda że wydał piérwſzy pozew áno nie wydał. SarnStat [1281];
PowodPr 79;
GosłCast 19 (
2);
KlonFlis H;
KlonWor 15 (
6).
Połączenie: »ano więc« (6): Nie bacży nie áno Więc co żywo ſie śmieie RejWiz 41 (4); [zda się każdemu] iż go ſtąd wſzyſczy wyſławiáć będa [/]. Ano Więc s tego cżáſem więcey ſmiechu a lekkośći vroſcie RejZwierc 190v (2).
a.
Zdanie wprowadzone przez „ano” wyraża zastrzeżenie wobec treści zdania poprzedniego; a jednak, a wszakże (161):
WróbŻołt 52/4;
RejPs 53v;
Kxiądz wſſytko chce mieć w kłopoćie Stoi by Woyt przy roboćie Ano ſámi dármo rnaćie Dármo nam też vdzielayćie A my widząc tę dobrotę Będziem mieć więtſſą ochotę RejRozpr B3v (
9);
Lecz iuż nie dzyw iż tak plecieſz ieſtlis wſtyd ſtráćiła Bo widzę iż ći ſie rozum y mowa zmieniła Ano Czo ieſt ſproſtnieyſzego iedno biała głowa Gdy ſtraći wſtyd RejJóz E8 (
14);
RejRozm 404 (
2);
RejKup r8 (
6);
LubPs P2 (
3);
Iedno rádził każdemu [Epikur] by w roſkoſzy ſwiátá/ Ták vżywał by bydlę/ po ſwe wſzytki látá. Ano to marna ráda/ bo to wſzytkim ſzkodzi RejWiz 67v (
21);
LeopPs 49/17;
RejFig Dd;
RejZwierz 100v (
3);
BibRadz 14;
[w dekretałach] każdego ſrogim odſzcżepieńcem [...] opiſano/ ktoby nie ſtał mocno przy vſtáwach koſciołá ſwiętego Rzymſkyego. Ano dáleko inácżey piſmá ſwięte nam roſkázuią RejAp 116 (
2);
GórnDworz Ii5v;
RejPos A5 (
9);
RejPosWiecz2 92;
HistLan E3v (
3);
Także też y to obłudne a ſwowolne ciáło/ ktoremu więcey ſłużymy niż iákiemu krolowi [...]. Ano to ſzpetna ſłużbá kto nieprzyiacielowi ſłuży á da mu ſie w niewolą. RejZwierc 115v (
23);
BudBibIer 2/21;
MycPrz II Av (
2);
Lecż głupie a niećwicżone gadki odrzucay/ wiedząc że rodzą walki. Ano ſłudze Páńſkiemu nie trzebá walcżyć/ ále ćichym być BudNT 2.Tim 2/24 (
4);
CzechRozm 17 (
5);
ModrzBaz 39v (
3);
cżyni Chriſtuſá ſyná Bożego/ y tym dowodźi boſtwá iego/ przećiw ták iáſney prawdźie nieiáką dźiwną Logiką ſwoią [...] ánoby ſię y tego wywodu ſwego pogáńſkieo wſtydáć miał CzechEp 275 (
9);
NiemObr ktv;
GórnRozm F (
3);
A ſámy ſie k temu bárzo rnaćie/ Byśćie męże po ſwey woley miáły/ Wolnośé we wſzem cżynić coby chćiały: Ano to ſą nieprzyſtoyne rzecży BielSjem 11;
ArtKanc D8v;
ActReg 72 (
3);
WujNT 14 przedm (
3);
WysKaz 46;
ledá iáko odpráwowáni byą: bo ich Więc tym zbywano że pilniey o czym inſzym rádzić/ ábo o tym iákobyſmy zá dworem nie byli pozywáni. etc. Ano mym zdánim/ ćiężſza ieſt iedná godziná w cymborzech Tatárſkich [...] a niżeli wielką gromádá pozwow zadwornych VotSzl B3.Połączenia:»ano snadź« (15):Nuſz vſpániny/ Cenádry Poſloćiſty Báran z fladry Ano ſnadz lepſſy co wrzeſſczy I mieſſek po nim nie trzeſſczy RejRozpr G3 (6); Gdy zna kęs łaski páńskiey wſzytko iuż ża nicz ma Ano ſnadz ten wygrawa kto w tym mądrze goli Bo tą na pſtrym koniku iezdzi po ſwey wołi RejJóz H (2); BielKron 318v; RejPos 29v; Iż was nie mam w domu ſwym dziś mię ſerce boli. Ano więcey złą dziewkę ſnądź [!] ſkrzynká boláłá/ Ktorąby oná więcey niż oycá woláłá. HistLan D3; RejZwierc 247 (2); SarnStat [1281].
»ano więc« (6): RejRozpr C3v; [ludzie] Rzkomo chwalącz pochlebuiącz wsytci z niey błaznuią Ano więcz to takie dworſtwo wiele ludziom ſzkodzy RejJóz F (2); LubPs L3; RejWiz 165; A tego co przydź miáło nie nie miał na piecży. Ano Więc dobrze przyſzłe cżáſy przepátrowáć HistLan A3.
II.
Partykuła (181):
1.
Partykuła mawiązująca, też prezentująca; otóż, więc (176):
RejRozpr Iv (
3);
RejJóz C8v (
3);
RejKup f7 (
2);
Z náſſego krzeſciyáńſkyego zakonu nyeco tákyego pokażę. Ano klękánya ná modlitwye nye telko Szczepan/ Páweł/ y Pyotr ále y ſam pan Kryſtus vżywał. KromRozm II h3v;
A iż ápoſtołowye to czynić mogli y czynili/ áno maſz w ſpráwách Apoſtolſkich/ iż ſye zchadzáli do yednego domu álbo y do koſcyołá ná poſpolitą modlitwę KromRozm II xv (
7);
KromRozm III F3 (
7);
DiarDop 103;
LubPs C3v (
2);
Tu dwie k ſtołu ſłużyły/ dwie picie dawáły/ Dwie na kościánych lutniach nadobnie igráły. Ano dziwne potráwy y przyſmáki dziwne RejWiz 25;
Bo wſzytko to muśi drżeć przed możnoſcią iego. Ano gdy Sennácheryb bluźnił imię iego Poſłał po iego woyſká Anyołá iednego. RejWiz 114v (
25);
Leop 1.Cor 8/12;
PAtrzże zá tym huſarzem ze łbem nápierzonym/ Właſnieby go mógł przezwáć nápoły ſzalonym Ano mu ſie náieżył/ łeb iáko w bárłogu RejZwierz 139v (
6);
RejAp 189v (
5);
Bo iáko ſie nie miáło zruſzyć miłoſierdzye [...] pátrząc ná ono dzieciątko [...] á ono leży na nędzney ſłomie [...] Ano nie máſz kto poſłużąc/ nie máſz kto pomogąc RejPos 19v (
8);
HistLan B4;
Ale gdi od złego odwroćiſz nogę ſwoię [...] o ſnádnie cie wnet duch Páńſki przywiedzie ná drogi ſłuſzne [...] Ano powiadáli o iednym kupieckim cżłowieku/ á to była iście rzecż prawdziwa/ iż [...] RejZwierc 5v;
W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu. ANo cżłowiek poććiwy á tho ſláchetne ſtworzenie ſzkodá y iedney godzinki áby ią miał márnie ſthráćić RejZwierc 62v (
62);
BielSpr 75v;
BudBib Gen 37/7 (
4);
BudNT a2v (
2);
ModrzBaz 90;
StryjKron 255;
CzechEp 261 (
2);
KochSz B4v;
Także też cżytamy o potomkách iego/ że też wiek długi trwáli ná tyḿ świećie. Ano ſyn iego Set żył na świećie dźiewięć ſet y dwánaśćie lat. WerGośc 262 (
2).
Połączenia: »ano i« (17): RejWiz 21 (3); SienLek 5v; RejPos 150; A wiele poććiwych ludzi było y pogáńſkich y Krześćijáńſkich co dobrowolnie ſmierći ſzukáli á Tobie iey życżyli. Ano y Dawid ná wielu mieyſczach Páná Bogá prośił/ áby mu dał oglądáć ſkárby iy ziemi żywiączych. Ano y Prorok Ionás [...] prośił Paná o ſmierć. Ano y on ſtárzec Symeon ſwięty RejZwierc 167v (7); BudNT Act 2/18; miewáli też y ſtárzy ludźie nieiákie dźiáłá [...] á przedśię miſterſtwem huffy ſpráwowáli. Ano y Turcy ktorzi wiele dźiał vżywáią [...] ſię Mácedońſkim obycżáiem ſzykuią ModrzBaz 113 (3); WerKaz 296.
»ano też (także)« (3):Pomniſz gdy Ezechiel krol był w ſwey niemocy [...] Ano też on Iozue kiedy bitwá byłá/ Cálucżką noc ſłonecżna ſwiátłość mu ſwiećiłá. RejWiz 137; RejPos 202; RejZwierc 45.
»ano też i« (3): coż tho ieſt zá dziw/ wſzák też to pirwey bywáło: Ano Enoch wźięt ná powietrze [...] Ano też y Heliaſz. Ano też y Abákuk był przynieſion po powietrzu [...] Ano też y Páweł s. powieda/ iż był wzięt áż do trzeciego niebá. RejPos 135v.
»ano więc« (6): Regeſtr ni widzi ni ſlyſſy Co chceſz to tám weń napiſzy. Ano Więc w tym błędnym leſie Rádá ſie ręká vnieſie RejRozpr D (3); RejWiz 19 (2); RejWiz 90v.
2. Partykuła potwierdzająca; rzeczywiście, oczywiście (3): Nárzeka ná niewczáſy/ nárzeka ná głąby/ Ano nie wcżás kiedy go iuż zła niemoc gnąbi RejWiz 62; To ſie tu w nim kocháli mowiąc Nie náſz Mikołay nie/ bá nie záleżyć ten ná ſtárość gruſzki w popiele. Ano prawdę mowili/ bo było práwie ze wſzytkiego nie. RejZwierc 274 (2).
3. Partykuła wskazująca; oto (2): (did) Pánná Służebna (‒) Ano widzę iákieś goſcie/ A tu do nas iádą BielKom G7; rzekł/ áno drzewo ktore ná Márdocheá vcżynił. BielKron 115v.
Cf ANOĆ, ANOŻ
AK
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}