[zaloguj się]
[pdf]

IZOP (117) sb m

izop (105), hizop (9), hysop (1), jozop (1), juzep (1); hizop BudNT, ActReg, LatHar (3); hysop KochPs; izop : hizop Leop (1 : 2), BibRadz (5 : 1), BielKron (8 : 1); izop : jozop RejPos (12 : 1; 214v); izop : juzep Calep (1 : 1; 495b).

(h)i- (112), (h)y- (3); -z- (108), -ſ- (6), -ſſ- (1).

o jasne; juzep z tekstu nie oznaczającego é.

Fleksja
sg
N izop
G izopu
D izopowi
A izop
I izop(e)m

sg N izop (27). ◊ G izopu (30). ◊ D izopowi (1). ◊ A izop (25). ◊ I izop(e)m (34).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. bot. Hyssopus officinalis L. (Rost), półkrzew z rodziny wargowych, stosowany w lecznictwie; isopus FalZioł (61): Izop warzony w wodzie á pity/ gliſty zabija w żywocie. FalZioł I 67a; SWiecżki/ ieſt ziele barzo podobne w kocżłaniu Izopowi FalZioł I 49b, I 7d, 10d, 18a, 49d, 57d [2 r.] (25); Kiedy mowę ſtráći: weźmi gorczyce tártey/ pieprzu tárthego/ izopu tártego/ [...] á zmieſzawſzy to/ [...] náſyṕ mu pod ięzyk SienLek 61v; Warz Izop w ocćie/ á miodu przyłoż/ tymże zęby płocz gdźie bolą. SienLek 78; Dobrze też ſłuży zádawieniu máćice/ biáłe łáyno kokoſze warz w czym chceſz/ z Izopem á day to chorey pić. SienLek 116v; Izop Polakom/ Niemcom záś Hyzop: Latinum nomen huic plantae me neſcire ingenue fateor: nam planta, que antiquitus Hyſſopus appellabatur, plantae cuius figuram damus, omnino ſimilis non eſt SienLek 227, 9v, 39v, 40, 40v, 72v (32); ſol á Izop to ich [chrześcijan] przyſmák. SkarŻyw 362; [Izop/ Niemcy zową Iſop/ Łáćińſkiego imieniá niewiem. Bo Hiſopus ieſt źiołko málucżkie/ ktore z ſkał rośćie bez śiánia álbo ſádzenia SienHerb K#].
Zestawienia: [»izop gorny«: Izop ieſt dwoiáki/ ieden ogrodny á drugi górny/ który po górách rośćie/ mocnieyſzy ieſt y lepſzy/ wſzákże wſzyſtko Izop. UrzędowHerb 173a, 173a.]

»izop ogrodny« = hysopus falsus, isopus adulterinus SienHerb (2): IZop ieden ieſt ktory roſcie na gorach/ á drugi ogrodny/ [...] ieſth dobry á vżytecżny pierſiam y płuczam [...] naprzeciwko zaſtharzałemu kaſzłowi FalZioł I 66c; Mącz 455b; [UrzędowHerb 173a [3 r.]. Cf »izop gorny«.]

[»izop polski«: Iſopu Polſkiego figurá wlaſna SienHerb K#.]

»siany izop« (1): Thymbra, herba latine Cunila, vel Satureia, Ogrodny álbo śiany Iſop. Mącz 455b.

»wodny izop« (1): Laver, herba, Niektórzi mniemáyą wodny Iſop. Mącz 185d.

2. Napar z izopu (2): Dobrze też przećiw gliſtom [...] Izop z pieprzem pić SienLek 103, 53.
3. [Rodzaj maści: v lékárzów dwie rzeczy zową tym ſłowem Izop/ iedná rzecz/ zową máść którą czynią z płókánia wełny owczéy [...] zową to lékárze Iſopus humida: druga rzecz która známionuie Iſopus, ieſt źiele Izop UrzędowHerb 174a.]
4. W tekstach biblijnych i w nawiązaniu do nich ziele o charakterze rytualnym, symbolizujące oczyszczenie z grzechów i skruchę; jego gałązek używali Izraelici przy skrapianiu drzwi domów krwią baranka paschalnego, przy ceremonii oczyszczania trędowatych i ich mieszkań, jak również przy składaniu ofiar; hyssopus Vulg, PolAnt, Sien, Cn (49): ſſedſſy ieden wziąl hupkę/ ij napelnil ią otztu z żolcią/ oblożywſſy Izopem ij mirrą OpecŻyw 149v [przekład tego samego tekstu LatHar 735, WujNT Ioann 19/29]; RejPs 77; LubPs N4; [chodzicie] trzykroć w koło/ Wodą z iſopem vtzárowánym kropiąc/ ſámi ſiebie/ ludzi/ Smyntarz/ y węgły KrowObr 100v, 101v; Leop Lev 14/4, 6, Ps 50/9; A ták ku oczyśćieniu onego domu/ weźmie dwá wroblá/ drzewo cedrowe/ iedwab czerwony/ y Izop. BibRadz Lev 14/49; Izop záſie oczyſćia gorzkoſćią ſwoią/ ktore rzeczy nadobnie ſie zgadzáią z wiecznem oczyſćieniem Kryſtuſowem. BibRadz I 88v b marg; Moizeſz [...]/ wźiąwſzy kreẃ z cieląth y kozłow/ z wodą y wełną cżerwoną y Hizopem poſpołu/ y ſámy kſięgi/ y lud wſzythek pokropił. BibRadz Hebr 9/19 [przekład tego samego tekstu BudNT, WujNT], Lev 14/51, 52, Num 19/6; A rozmocżywſzy we krwi iego [baranka] ſnopek Izopu/ pomáżecie podwoie obá v drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich [Vulg Ex 12/22] BielKron 30; nápiſał Sálomon o káżdym drzewie przypowieść ſwoię/ pocżąwſzy od Izopu áż do Cedrowego drzewá. BielKron 79, 30 [2 r.], 36v, 37 [3 r.], 46; RejAp 8v; potym on kápłan [...] omocżywſzy on Iozop w oney wodzye ze krwią zmieſzáney/ miał pokropić onego cżłowieká ſiedḿ kroć/ iuż ocżyścionego RejPos 214v [przekład tego samego tekstu Leop Lev 14/6, BudBib], 47 [6 r.], 103v [2 r.], 214v; BudBib Lev 14/4, 6; BudNT Hebr 9/17 [19]; Pokroṕ mię hyſſopem/ á oczyśćion będę/ Omyy mię/ á śnieżnéy iáſnośći nábędę KochPs 76 [przekład tego samego tekstu lub nawiązania do niego RejPs 77, LubPs N4v, Leop Ps 50/19, RejAp 8v, LatHar 83, 165]; ArtKanc L20v; Vdźiel mi Izopu/ ſkruchy nieſkońcżoney Z gorzkośćią pokuty złośći niezlicżoney. GrabowSet N3v; LatHar 83, 165, 735; WujNT Ioann 19/29, Hebr 9/19.
Szereg: »izop (to jest) gorzkość skruchy; gorzka żałość za grzech« (2 : 1): Pokroṕ mię iedno Pánie onym Izopem/ to ieſt/ gorzką żáłoſcią zá grzech z zupełney wiáry moiey/ á będę ocżyſciony. RejPos 47v, 103v, 215.
Przen: Gorycz, smutek (1): niemasz tego Hizopu ktorymby mnie Pan Bog nie pokropił wtym frasunku tylkosz tę iednę wolnosć mąm ze Zęnie y dzieciom dotych czas domnie wolno ActReg 162.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Hysopus. Yſop Yſop. Hysopuṁ idem Murm 114; Isopus. Iſop. Izop. Mymer1 18; Hyssopum et Hyssopus, Iſop. Mącz 161b; Hyssopus ‒ Izop, Iuzep. Calep 495b.

WG