[zaloguj się]
[pdf]

ANTYCHRYST (759) sb m

antychryst (527), antykryst (224), antykrystus (5), ancykryst (3); antychryst TarDuch, WróbŻołt (4), SeklKat, MurzNT (3), KromRozm III (3), Leop (2), BudBib, BudNT (2), CzechRozm (61), SkarJedn (3), SkarŻyw (5), NiemObr (39), ReszPrz, BielSen, WujNT (84), SkarKaz (4); antykryst PatKaz III, BibRadz (3), OrzRozm (5), BielKron (10), GrzegRóżn (16), OrzQuin (10), RejAp (3), BiałKat (5), BiałKaz, ArtKanc (15), KochWr; ancykryst KromRozm I (3); antychryst : antykryst CzechEp (302 : 2), WujJud (8 : 4), PowodPr (3 : 2); antykryst : antykrystus KrowObr (115 : 4), GrzegŚm (25 : 1).

a jasne.

Zapis najczęstszy: Antychriſt (403).

Fleksja
sg pl
N antychryst, antychrystus antychrystowie
G antychrysta antychrystów, antychrystusów
D antychrystowi
A antychrysta antychrysty
I antychrystem, antychrystusem antychrystami, antychrysty
L antychryście antychrystach
V antychryście

sg N antychryst (259), antychrystus (3). ◊ G antychrysta (141). ◊ D antychrystowi (39). ◊ A antychrysta (85). ◊ I antychrystem (124), antychrystusem (1). ◊ L antychryście (44). ◊ V antychryście (2). ◊ pl N antychrystowie (3). ◊ G antychrystów (17), antychrystusów (1); -ów (1), -(o)w (17). ◊ A antychrysty (3). ◊ I antychrystami (27), antychrysty (3); -y KromRozm I, KromRozm III, -ami : -y CzechEp (11 : 1). ◊ L antychrystach (2); -ach CzechEp, -åch WujJud.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

1. Wyraz utworzony przez św. Jana Ew. ‘wróg Chrystusa’, stosowany do wszystkich przeciwników ewangelii później występujących, w polemikach reformacyjnych często utożsamiany z papieżem, duchownym katolickim (upatrywany także w Antyjochu, w Mahomecie i w Mesjaszu); zły duch [kacerz, heretyk – antichristus Cn] (753): enoch [...] przenyesyon do rayu aby szwyadeczthwo przed antycristem o yezusye uydal PatKaz III 100; TarDuch B7v; Nie wydaway mię miły panie [...] w ręce grzeſznego cżłowieka To ieſt żyda, poganina, Anthichriſta. WróbŻołt ſſ7, cc2, cc2v, ff5; SeklKat O4v; bo ſye to [cuda i znajomość rzeczy przyszłych] y w czárćye y w Ancykryſćye [...] y w fáłſſywych prorokoch [...] náyduye. KromRozm I C3v, G4; MurzNT 61; KromRozm III L8v; Ták ieſth chytry Dijabeł/ y Antykryſth ſlugá iego Papież Rzymſki KrowObr przedm C4; Antykryſtus nietylko ieden/ ále ich też wiele było ieſztze zá Apoſtołow ſwiętych. KrowObr 26v; Alec ták przybráne chćiał Pan Bog okázáć Papieżá Antykryſtá/ onę niewiáſtę nietzyſtą przybraną w Złoto/ w Kámień drogi y Perły KrowObr 27v; Antykryſtá nie leda iako poznáć KrowObr 50v marg, A2v, B4v, C, Cv, 2v(79); Leop Zach 11/3, 1.Ioann 2/22; Anthykryſt ieſt podobny nierządnicy BibRadz II 141b marg, I 2c marg, 451a marg, II 135c marg, 138b [2r.]; ieſli Arcybiſkup Antykryſt/ Krol też koronowány od niego ieſt Antykryſt OrzRozm K2v; EVAN[ielik]. Náſzy niechcą mieć PApieżá/ y Antykryſtem go zową. OrzRozm F3, K2v [2r.]; Dániel náznácżył w ſwiętym piſmie Antykryſtá ſpoſobem Antyochowym przyść BielKron 128v; Luter na ten cżás kſiążki wydáł przećiw Papieżowi/ mieniąc go być Antykryſtem. BielKron 223v, 193, 196, 227, 228, 467, 467v, 468v; GrzegRóżn A2v, B2v, C4v, D4, E2v, E3v (16); OrzQuin K, Kv [2r.], K2 [2r.]; RejAp 77, 166v, Ee4v; Machomet [Pana Chrysta] náukę ſkáźił [...] á nád tego iuż żaden Antykryſtem inſzym [...] być niemoże BiałKat 181v, 181 [4r.]; GrzegŚm ktv, A3 [2r.], A3v [2r.], A4, A4v (25); iáko cżynił Antiochus/ ktory był figurą Antychryſtá. WujJudConf 245; Widźiſz tedy że Pan Chriſtus w kośćiele ſwoim tę pozwierzchnią ofiárę chce mieć/ áż do Antichriſtá/ ktory ią ſkaźić ma przed ſądnym dniem WujJud 238; Confeſsioniſte z Troybożány Papieżá Antychriſtem zową. WujJud Ll3, 7v [3r.], 8, 96, 231, 238, 240v; BudBib I 445a; BudNT a4 przedm, Kk8; Antichriſt pilnie ſie o to ſtára/ iákoby ku pierwſzey powadze y zwierzchności przyść mógł. CzechRozm x, A2, A4, A7, 20v [4r.], 21 (53); Duch wilka onego piekielnego Antychryſtá/ roſtárgiwa/ y rozdziela/ y wſzelkiey nieſtwornośći przycżyną ieſt SkarJedn 19, 384 [2r.]; Swieckim duchowne rzecży ſtánowic ieſt wzor Antychryſtá. SkarŻyw 394 marg, A4v, 306, 394, 520; Każdy Antykryſt ieſt przeciwnik Chriſtuſow CzechEp 327; Ótoż tu iuż mamy wyſtáwionego przed ocży Antychriſtá/ iáko páná/ głowę y herſtá/ nie tylko wſzech inſzych Antychriſtow mnięyſzych/ ále y wſzelkiey niezbożności y niepráwośći. CzechEp 353; A Potym Antychriſt ſkáżony będźie przez Chriſtuſá. CzechEp 355; Antychriſt miał być Krol twárzy niewſtydliwey CzechEp 384; roſpráwia prorok o Antychriście pod námienioną oſobą Antyochem/ ktory był figurą Antychriſtá. CzechEp 410, 11v [2r.], 23, 31, 36, 42 (248); NiemObr 7, 65, 76, 151, 152 (35); ReszPrz 143; BielSen 10; Bo tu dla ciebie Páná ćięſzkość znazáią/ Ci ktorzy Antykryftowi nie pozwaláią ArtKanc 16v, B3v, Gl4v, K9v, 10, 11 (15); Antychriſt Przyidźie [...]w imię dwoie: ktorego Zydzi zá Meſſyaſzá przyimą. WujNT 324; Antychriſt on przednieyſzy á głowny/ przećiwnik Páná Chriſtuſow [...] będzie iedná pewna oſobá/ która przyidźie tudzieſz przed dniem ſądnym WujNT 820; Antychriſt ieden przednieyſzy, ále drobnych wiele WujNT 820 marg; Papież nie ieſt Antychriſtem. WujNT 869; W czym dziśieyſzy Ewángelikowie Antychriſtá práwie náſláduią WujNT 869, 39 przedm, 44, 103 [3r.], 104, 174 [3r.] (74); ich [Żydów] Meſyaſz ma bydź Anthykryſtem náſzym PowodPr 83, 9, 34; SkarKaz 155a, 158b, 417b, Oooo a.
Zwrot: »antychrysta na kogo wkładanie«= udawadnianie komuś antychrystostwa: Papieżá Rzymſkiego nieſłufzne vſpráwiedliwiánie: Antychriſtá nieprzyſtoyne/ na kogo inſzego wkłádánie CzechEp 9.
Wyrażenia: »antychryst rzymski; rzymski antychryst« = papież, duchowny katolicki (41 : 2): kthorzy [biskupi, kapłani] ſą nie od Kryſtuſá/ ále od Anthykryſtá Rzymſkiego poſláni KrowObr 118v; Toc ſą ty wielebne Reguły [...] od oycá kłamce Dijabłá wymyſlone/ y od Antykryſtá Rzymſkiego potwierdzone KrowObr 137; O niewſthydliwy Mnichu Antykryście Rzymſki KrowObr 235, C [2r.], C4, 70, 72, 73v (22); BibRadz I 451a marg; gdyż Krolá Polſkiégo Rzymſki [...] koronował Antykryſt OrzQuin K; ieſli Poſłowie Ziemſcy Kápłaná nie máią zá Kápłaná Krześćijáńſkiégo/ ále go máią zá Antykryſtá Rzymſkiego [niechaj] OrzQuin K, K [2r.], K2; CzechRozm A3v, 262, x; O ktorey godnośći kápłáńſkiey Antichryſtá Rzymſkiego/ ktorych wielu co zacż ſą dobrze znamy CzechEp 172; Pocżyna potym X. K. rzecż wtorą przećiw nam/ broniąc ſwego Rzymſkiego Antychriſtá CzechEp 343, 10v, 104, 110, 152, 177 (11); mocny to bowiem młot ſłowo Boże/ ktorym pan Bog tę zmyśloną opokę Antychryſtá Rzymſkiego tłucże NiemObr 162.

»papież rzymski antychryst« [szyk zmienny] (17): Otho maſz przed otzymá náukę Papieżá Rzymſkiego Antykryſtá KrowObr 51; tá wáſzá Mſzá ieſt [...] od Antykryſtá Rzymſkiego Papieżá potwierdzoná. KrowObr 192, 2, 52, 78, 91, 130v, 158, 206, 240; BielKron 226v; CzechRozm 81v, 255; CzechEp 356 [2r.], 411, 416.

Szeregi: »antychryst i bałwochwalca«: Iuż nie Arcybiſkupá Arcybiſkupem/ ále Antykryſtem y Báłwochwálcą go zową OrzRozm Kv.

»antychryst i nieprzyjaciel Boży (Baranka)« [szyk zmienny] (3): A Więc tho ieſztze nie okazał ſię ná ten tzas Antykryſt y nieprzyiaćiel Boży? KrowObr 28v, 40v, 68.

»duch nieczysty i antychryst«: iżeby Duchowi nietzyſtemu/ y Antykryſthowi/ y ſlugam iego niewierzyli KrowObr 52v.

»heretyk i antychryst«: Ktokolwiek ſię odłącżył od prawdy y náuki Chriſtuſowey y Apoſtolſkiey [...] ten ieſt heretykiem y Antychriſtem CzechEp 359.

a. Zbiorowość innowiercza (69):
α. W sg (12): názwawſzy mię y z brácią moią Antychriſtem CzechEp 324; dáie o tobie ſpráwę [X. K.] przecż mnie [...] y z vcżniámi moimi/ Antychriſtem też po beſtyey názwał. CzechEp 324; ktory [X. K.] nas chce tym Antychriſtem vcżynic CzechEp 365, 327, 344, 346, 355, 359, 373; Duch Boży opiſuiąc Antychriſtá/ nie iedną oſobę znácży/ ále ſtolicę/ ábo páńſtwo niezbożnośći opiſuie NiemObr 163, 164, 173.
β. W pl (53): [Cyprian św.] ſluſſnye odſſczepyeńce/ choćya około wyáry nye błądzą/ Ancykryſty zowye/ to yeſt przećiwniki Krvſtuſowemi KromRozm I O4v; MurzNT LXI [2 r.]; KromRozm III F2v; A1e iż ſię wy przyćie Syná/ przeto Bogá niemaćie. Ieſteśćie tedy Antykryſtowie KrowObr 193v, 26v, 193v; BibRadz II 138b marg; GrzegŚm 67; to Ian ś. o Antychryſtach nieprzyiaćiołach Chriſtuſowych/ Heretykach y Odſzczepieńcách mowi WujJud 139; iáko Nowokrcżeńcy gregoriſte y inſzy Anticriſtowie vcżą? BiałKaz G4; A1e iuż też przy ſámychże Apoſtołách wiele było Antichriſtow. CzechRozm 184v, 39, 39v; Papieżnicy ą Antichristowie. CzechEp 245 marg; [I. M. pisze] Iż też te° Miniſtrá y vcżnie iego zowę Antychriſtámi CzechEp 323; tedy y nam [I. M. K. K.] nieſłuſznie to zádáie/ żebyſmy my byli Antychriſtámi/ żebyſmy byli odſzcżepieńcámi CzechEp 349, 75, 324, 333, 335, 361 (24); KochWr 36; Ktorzykolwiek tedy nie trwáią z námi w kośćiele Kátholickim/ ále z nas wychodzą/ iáſna rzecz ieſt iż ſą Antychriſtámi. WujNT 821, 818, 1.Ioann 2/18, 820 [4r.], 825.
Szeregi: »antychrystowie i bałwochwalcy« (2): KromRozm III E3v; przyſtoi im/ Antychryſtow y Báłwochwálcow (zá iákich nas oni máią) do ſwych świętobliwośći przypuſzcżáć. PowodPr 39.

»heretycy i antychrystowie« (2): ták y teraz nie inſzychby ktorych chćiał mieć X. K. heretykámi y Antychryſtámi/ iedno ktorzyby ich Rzymſką Kátholikę opuſzcżáli CzechEp 359; WujNT 8 przedm.

»nauczyciele diabelscy i antychrystowie«: Izali ſie wtym iáwnymi náutzyćielmi Dijabelſkimi y Antykryſtámi być nie okázuiećie? KrowObr 221.

»niezbożnicy i antychrystowie«: nie będąć podobno trudni y do tego/ nie mieſzkáć známi/ tákimi zá iákich nas máią niezbożnikámi y Antychryſtámi PowodPr 36.

2. Urząd (4): Antychrist nie znácży iedney oſoby ále ieden rząd y zwierzchność CzechEp 356 marg; Tákże ſię y tu mowi o Antychriśćie/ to ieſt o zwierzchnośći Antychriſtow Papieżow Rzymſkich CzechEp 356, 352, 356.
3. Apostazja (2): Nie przyidzie odſtąpienie.) Przez to odſtąpienie rozumieć możemy ábo ſámego Antychriſtá [...] Abo odſtąpienie od páńſtwa Rzymſkiego WujNT 716.
Szereg synonimiczny: »odstąpienie i antychryst«: oycowie Greccy y Láćińſcy/ zgołá o ſámym to Antychriśćie rozumieią ipſum refugam a Domino, alij defectionem Antichristumque vocando: alij vt Ambro. regni Romani defectione. to ieſt vſtániem króleſtwá Rzymſkiego/ zbiegiem/ odſtąpieniem y Antychriſtem názywáią. CzechEp 357.

IM