[zaloguj się]
[pdf]

JABŁUSZKO (36) sb n

a oraz o jasne (tak w -o).

Fleksja
sg pl
N jabłuszko jabłuszka
G jabłuszka jabłusz(e)k
A jabłuszko jabłuszka
I jabłuszki(e)m jabłuszki, jabłuszkami
L jabłuszku jabłuszk(a)ch

sg N jabłuszko (3). ◊ G jabłuszka (4). ◊ A jabłuszko (2). ◊ I jabłuszki(e)m (2). ◊ L jabłuszku (1). ◊ pl N jabłuszka (13). ◊ G jabłusz(e)k (4). ◊ A jabłuszka (3). ◊ I jabłuszki (2) RejZwierz, jabłuszkami (1) CzechEp. ◊ L jabłuszk(a)ch (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Dem. od „jabłko”:
1. Owoc jabłoni (21): Aby potym dáley ſzedł/ gdzye pirwey nie bywa!. Vźrzał áno iábłuſzká piękney cżyrwo- nośći/ Płyną po oney rzece/ od gor wyſokośći. RejWiz 177, 65v; RejZwierz 100, 102; ánoć nioſą iábłuſzká/gruſzecżki/ wiſnecżki/ ſliwecżki s pirwſzego ſzcżepienia twego. RejZwierc 109, 92, 107v.

W porównaniach (3): NEſzpuły ieſt owocz iednego drzewka kolączego małe iako iabłuſzka FalZioł III 19b; Są tyránnowie cżyrwone iábłuſzká/ Z wirzchu nadobne we wnątrz leśna gruſzká. RejZwierc 226, [193].

W przen (1): Bo pátrz ná ludzkie ſtany ná iákiey ſą kryſie/ Rownie gdy iáko iábłko tacza ſie po miſie/ Z wirzchu piękne cżyrwone/ á we wnątrz ſprochniáłe/ [...] O gdyby káżdy weźrzał z nas we wnątrz do ſiebie/ Iáki tám mamy robak vſtáwicżnie grzebie. [...] Fráſunk/ kłopot/ niemocy/ á ſumnienie gorſze/ To ieſzcże bárzyey gryzye/ to ma żądło ſporſze. A chociay ſie to zwirzchu iábłuſzko cżyrwieni/ Wierz mi gdy ſie obacży/ iż wnet fárbę zmieni. RejWiz 53.
Przen (2):
a) Drobiazg (1): A ieſli go [przyjaciela omylnego] też sfukaſz/ poznawſzy omylność ſerczá iego/ o bárzo ſie ſnádnie ledá iábłuſzkiem poiednacie. RejZwierc 92.
b) Złudny symbol bogactwa i mocy, może dar, przekupstwo (1): ktorych [wiernych] Antychriſt Rzymſki/ przez ſwoie dawnieyſze dworzány/ tymi iábłuſzkámi ſwoimi połowił: y barzo niektore z nich vbogáćił CzechEp 350.
a. Aluzja do bibl. jabłka zerwanego przez Ewę w Raju (2):

W porównaniach (2): A nietrzymayćie z światem/ by wam nie prześiádło/ Iáko Ewie iábłuſzká/ kiedy ié vrwáłá SiebRozmyśl [M]v, [M]v.

W przen (2): RejWiz 133v; A wżdy przedſię iábłuſzká ſmákuią/ A thák tobą miſternie błáznuią [...] Ieſzcże z oycá Adámá twoiego/ Ktory zwiedzyon dla łákomſtwá ſwego. RejPos Bv.
b. mit. Złote jabłko, które Parys przysądził bogini Wenus (4): Rzekłá Pállás/ nie mnieć to onego iábłuſzká Było dano RejWiz 85v, 85v; RejZwierz 49v.
Wyrażenie: »jabłuszko złote« (1): ſłychałem ia o tym/ Co ono powiedáli o iábłuſzku złotym/ Co ſpádło Pariſowi z niebá RejWiz 85v.
2. Owoc rośliny (2): Samicza [pokrzyk] tedy ma barwę pocżerniałą [...] liſthy kładącze ſie po ziemi/ á w poſrodku liſtow iabłuſzka okrągłe pożołciałe FalZioł I 86c, I 86c.
3. Przedmiot okrągły o kształcie jabłuszka; kulka, ozdoba przeważnie z drogocennego kruszcu; halter Mącz, sphaerula Vulg (13): [weźmi] mąki ięcżmienney/ krochmalu/ białek dobrze vbity z iaia ſwieżego [...] zmieſzay ſpołem á po cżyń iabłuſzka [...] A vmyway ſie niemi wmiaſto mydła. FalZioł II 20b; Spráwiſſ y lichtarz ukowány ze złotá naczyſtſfego: ſtolec iego/ ſłupek y pręthy/ y czáſzki/ y iábłuſzká y kwiáty ná kxtałt liliey śniego pochodzące. Leop Ex 25/31, Ex 25/33 [2 r.], 34, 36; LAnczuſek z rozmaitem smalczem, w nim piecz iabluſek, wkaſdim po dwie tabliczek Diamentowich, i drugich piecz iabluſek WyprKr 16, 22v; BielKron 34; Halter, Ołowna kulká álbo yábłuſzko które ćy którzy táncuyą albo którzy ſie po powroziech puſzczáyą w ręku máyą áby ym w miárę przychodźiłá waga y skoki. Mącz 153a, 28a; BudBib 3.Reg 6/18.

Cf JABŁECZKO

LW