[zaloguj się]
[pdf]

JASKOŁKA (62) sb f

jaskołka (55), jastkołka (5), jaskułka (2); jastkołka SienLek (5); jaskułka Murm (2).

Oba a jasne, o pochylone.

Fleksja
sg pl
N jaskółka jaskółki
G jaskółki jaskółek
A jaskółkę jaskółki
I jaskółką jaskółkami
L jaskółce

sg N jaskółka (32). ◊ G jaskółki (1). ◊ A jaskółkę (8). ◊ I jaskółką (1). ◊ L jaskółce (1). ◊ pl N jaskółki (14). ◊ G jaskółek (3). ◊ A jaskółki (1). ◊ I jaskółkami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. zool. Hirundo sp. (Rost); ptak z rzędu wróblowatych o bardzo szybkim i zwinnym locie; hirundo Murm, Mymer1, Calag, Calep, Cn; cypselus Mącz (61): Słąká z ſwą mátką gadáłá/ Y z rádośćią powiádáłá: Iż śię z iáſkołką złącżyłá/ W wiecżną przyiaźń záślubiłá. BierEz 03, Lv [3 r.], N [2 r.], 02 [2 r.], 03; Murm 86; Mymer1 25; Mała ieſt w ćiele Iaſkołka, ale w ſprawach ſwogich miſterna FalZioł IV 24c, +4b, IV 24c [2 r.], 24d [3 r.], 26c; Cżemu w gołębiu albo w Iaſkołce y wniektorich ptacech żołci nie bywa. GlabGad E6; RejWiz 131; RejZwierz 126v [2 r.], aa3v; Krol [...] chciał żonę zábić/ która z łáſki bogow przemieniłá ſie w Iáſkołkę BielKron 49; Mącz 76d, 156d, 485d; Popioł z iáſtkołek palonych z miodem zmieſzawſzy/ gdy nim gárdło okłáda/ wſzelki wrzod gárdłowy zbiera y leczy. SienLek 81v, 81v, 245v, Xxx2; BielSpr 49, 62v; Calag 428b; Wróble máią ſwé domy/ iáſkółki ſwé máią Gniazdá/ gdźie dźiatki wychowywáią [passer mvenit sibi domum, et turtur nidum sibi, ubi ponat pullos suos Vulg Ps 83/4]. KochPs 126; KlonŻal B2 [2 r.], C3; KochSob 66; Calep 484b; Y. iáſkołki ták: poki niebo grzeie/ Poki weſoła źiemiá roſkoſz dawa/ Szcżebiecą w domiech/ giną gdy mroz wieie. GrabowSet Yv; KmitaSpit C3v; GosłCast 52; KlonWor 45.

W porównaniach (6): RejWiz 68v, 100; gdy ſwych dobrich myſli vżywamy/ trzebá ſie nam pilno wygiſkáć/ ábychmy [...] nie mieſzáli ſie z myſlámi ſwemi iáko motyle po dzdzu/ álbo iáſkołki wieſieni nád wodą. RejZwierc 103, 162v; Iáko wrobl vćieka/ iáko (też) iáſkołká vlata/ ták złorzecżenie nádáremnie nieprzyidzie [Sicut avis est vagari, sicut hirundinis est volare sic maledictio gratis non veniet] BudBib Prov 26/2; KmitaSpit A3.

W charakterystycznych połączeniach: w jaskółkę przekinąć się, przemienić się (2), przewierzgnąć się, wdać jaskołka (s)palona (3).

Przysłowia: RejZwierz 57v; Nie cżyni iáko mowią iedná iáskołká Wioſny. CzechEp 420.

Tákich ſię Pánow ſztucżni pácholcy trzymáią: Ze im z wiátru przychodźi wſzytko/ ták mniemáią. Idą za ſzcżęśćiem iáko Iáſkołki zá látem KlonWor 55.

Zestawienia: »brzegna jaskołka« = Cotyle riparia Boie. (Rost) (1): Hirundo riparia. eyn bachſwalm Brzegná yáſkulká. Murm 86.

»domowa jaskołka« = Hirundo rustica L. (Rost) (1): Także/ gdźie też bywaią domowe Iáſkołki/ Iuż y tám niebożątká nie wſkuráią Pſzcżołki. KlonWor 45.

»morska jaskołka« = Apus apus L. (Rost); jeżyk; drepanis Calep; chelidon Cn (1): Drepanis ‒ Morską caskołka [!]. hirundo marina. Calep 324a.

»ziemna jaskołka« = Cotyle riparia Boie. (Rost) (1): z iáſtkołki paloney proch/ day z wodą pić temu/ co śliniogorz ma: á wſzákże lepſza kthemu brzeżołká/ tho ieſt źiemna iáſtkołká/ która ſye w brzegoch lągnie. SienLek 81v.

Personifikacja (1): Sámá namędrſza miſtrzyni náturá/ Vcży rzemięſłá dowćipnego gburá/ [...] Murárzá vcży murowáć iáſkołká KlonFlis E.

Przen: O człowieku (2): Tákżeć náſze Iáſkołki/ kiedy ſie zleciemy/ Cići pyći będą nići/ też ſobye mowiemy. RejZwierz 126v; A my tu nędzne iáſkołki chcemy wylátywáć z rozumy ſwemi/ á grześć ſobie gniazdá w piaſku/ á domyſláć ſie [o tajemnicach Bóstwa] więcey niżli nam należy RejAp 68v.
2. n-pers (1): a przedſzią sthą nyewyaſtha myeſzkal Thomas Iaſkolka braxator sub iuramento deposuit. LibMal 1554/193.

Synonim: 1. zest.: »brzegna jaskołka«, »ziemna jaskołka«: brzeżołka.

Cf JASTKOLICA

KCh