Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: JEDNAĆ

Następne hasło: JEDNAJĄCY »

JEDNAĆ SIĘ (72) vb impf

e oraz a jasne.

sie (52), się (20).

Fleksja

indicativus
inf	jednać się
praes
	sg	pl
1	jednåm się
2		jednåcie się
3		jednają się

praet
	sg		pl
1	m	-m jednåł się	m pers
3	m	jednåł się	m pers	jednali się
3	n	jednało się	subst

fut
	pl
1	m pers	jednać się będziem

imperativus
	sg	pl
1		jednåjmy się
2	jednåj się	jednåjcie się

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	-byśmy się jednali, bychmy się jednali
1	f	bym się jednała	m an
3	m	by się jednåł	m pers	by się jednali

inf jednać się (31). ◊ praes 1 sg jednåm się (1). ◊ 2 pl jednåcie się (1). ◊ 3 pl jednają się (4). ◊ praet 1 sg m -m jednåł się (1). ◊ 3 sg m jednåł się (1). n jednało się (2). ◊ 3 pl m pers jednali się (5). ◊ fut 1 pl m pers jednać się będziem (1). ◊ imp 2 sg jednåj się (3). ◊ 1 pl jednåjmy się (3). ◊2 pl jednåjcie się (2). ◊ con 1 sg f bym się jednała (1). ◊ 3 sg m by się jednåł (8). ◊ 1 pl m pers -byśmy się jednali (1) BielKron, bychmy się jednali (1) RejAp. ◊ 3 pl m pers by się jednali (4). ◊ part praes act jednając się (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Godzić się, układać się, załatwiać polubownie sporne sprawy, pertraktować (68)
- a. O jednaniu się z Bogiem: żałować za grzechy, uzyskiwac przebaczenie (6)
2. Łączyć się, tworzyć wspolnotę (2)
3. Najmować się, umawiać się o pracę (2)

1. Godzić się, układać się, załatwiać polubownie sporne sprawy, pertraktować; pacisci Mącz; pacificari cum aliquo, redire in amicitiam alicuius, redire cum aliquo in gratiam, inimicitias ad amicitias traducere Cn (68): Rzekł Xántus/ iuż śię iednaymy/ A tego ſwaru niechaymy BierEz C, L3; Bo dziś v każdego práwá Zwłaſſczá proſtym trudna ſpráwá [...] Wieręć lepiey miły brachu Iednay ſie ſtego przeſtráchu RejRozpr E4v, E2v; RejKup E; GroicPorz z4; RejZwierz 143; á puśćili głos [chłopstwo Jana Szlejdana]/ ieſli im dwánaśćie ártykułow poſtąpią pánowie/ tedy ſie iednáć będzyem. BielKron 201v, 108, 146, 171, 232; Dies iusti, Trzidziśći dńi w których ći którzi w yákiem długu byli przekazáni mogli ſie yednáć álbo ſtronę yákokolwiek przenáydowáć. Mącz 88b; GórnDworz S7v; RejZwierc 219; Izali to nie Dyabelſkie dzieło/ od zgody vćiekáć/ á nigdy ſię niechćieć iednáć? SkarJedn 337; wiele ſię Heretykow náwracáło/ niezgodnych iednáło/ grzeſznych vpámiętywáło SkarŻyw 372; WerGośc 250; KochPieś 21; Gdy ſynowie oycowſkiéy wiáry popiéráli/ A dawſzy ſobie po łbu/ potym ſye iednáli. KochPam 80; żem ták vczynić muśiał/ bo mię chćiał zgubić práwem/ a iednáć ſię niechćiał. GórnRozm B4v, Dv; PaprUp G4; SarnStat 612.

jednać się o co [w tym: z kim (2)] (10): LibLeg 6/117v; ZapWar 1549 nr 2661; BielKron 373v; á nie iednay ſie z mnichem o cudzą ſzkodę RejZwierc 27v, 27v; ModrzBaz 90v; GórnRozm Kv; PaprUp G4; PowodPr 65; wáruiemy/ áby ſie o głowę zábitą ſzláchecką/ powinni ktorym należeć będźie/ ták nie iednáli/ iákoby głównik śiedzenia w wieży vchodźił SarnStat 612.

jednać się przez kogo (1): A gdy ſie nalepiey obádwá [Gwidon i Rajmundus] wyciągnęli/ wſkazał do obudwu áby ſie przezeń iednáli BielKron 179v.

jednać się z kim (23): RejPs 124v; LibMal 1546/111v; ZapWar 1549 nr 2661; Thedy Máchábeycżyk zwoławſſy ſiedḿ tyſięcy/ ktore ſnim były/ proſił áby ſie z nieprzyiaćioły nieiednáli [ne hostibus reconciliarentur] Leop 2.Mach 8/16; RejZwierz 104, 119v; BibRadz 3.Esdr 4/31; OrzRozm Pv; A w tym cżáſu Witułt miał cżynić z Waśilem wielkim kſiędzem Moſkiewſkim [...] dla thego muſiał ſie s Pruſy iednáć BielKron 383, 128, 338v, 435v; Paciscor, Zákłádam ſie s kim/ też yednam ſie s kim/ vmowę yáką czinię/ obiecuyę/ poſtánowiam. Mącz 272a; BielSat Ev; RejPos 14; BiałKat 333v; RejZwierc 27v; NiemObr 64; A drudzy płácżęcy Poiádą precż do domu/ muſzą ſie nierádzi Iednáć z tym/ co im Oycá/ ſyná/ brátá zgłádzi BielRozm 7, 34; KochProp 9, 10; SkarKaz 7b.

W przeciwstawieniach: »jednać się ... dobywać (1), prawować się (1), (roz)gniewać się (4)« (6): BibRadz 3.Esdr 4/31; wſzák tobie nie nowiná z Pány ſye gniewáć y z nimi ſye záſye iednáć OrzRozm Pv; RejFig Ee3; Krol Káźimierz przyzwolił na to chcąc mieć pokoy ſnimi wiecżny/ á vcżynił to nad wolą oycowſką/ kthory proſił záwżdy/ áby ſie nigdy o oycżyznę ſwą nie iednał/ iedno iey záſię dobywał. BielKron 373v, 116; wolałem iednáiąc ſye/ domá ná połowicy przeſtáć/ á niżli Práwuiąc ſye/ ná Seymie wſzyſtko vtráćić OrzQuin B4.

W charakterystycznych połączeniach: jednać się musieć (9), (nie)chcieć (7).

Zwrot: »po niewoli jednać się« (1): nie tylko oney oſobie co poniewoli iednáć ſię muśiáłá/ ále wſzyſtkiey Rzeczypoſpolitey bez práwie/ á wielką krżywdá ſię dźieie. GórnRozm K2.

Szeregi: »jednać się a pokoj dać (a. ułożyć)« (2): RejRozpr D; Ná to Lábán powiedzyał/ iednaymy ſie á pokoy wiecżny miedzy ſobą vłożmy pod ſwiádectwem [ineamus foedus, ut sit in testimonium inter me et te Vulg Gen 32/44]. BielKron 15.

»nie jednać się ani ugody uczynić« (1): Iakom syę s slachathnem Stanislavem Swiancziczkym nie iednal o pozew anym skvtheczney vgody vczynil ZapWar 1549 nr 2661.

»jednać się a zgadzać się« (1): Iabych rzekł lepiey ſie iednáć/ A ze wſzem ſie ſwiátem zgádzáć RejZwierc 235.

a. O jednaniu się z Bogiem: żałować za grzechy, uzyskiwac przebaczenie (6):

jednać się o co (1): Abowiem o ty docżeſne vpadki náſze/ álbo przygody náſze ieſzcżebychmy ſie wżdy iáko tháko iednáli/ Ale tho ieſth ſtrách nád ſtráchy kto iuż ma ná cżás przydź na wiecżny vpadek ſwoy RejAp 160v.

jednać się z kim (5):[podczas sądu bożego miłosierdzie odstąpi a nieodwłoczna sprawiedliwość nastąpi] Lepiey ſię teraz z báránkiem iednáć/ niżli ſię ze lwem potykáć. SkarKaz 7b. Cf »z Bogiem się jednać«.

Zwrot: »z Bogiem się jednać« (4): RejJóz P6; WujJudConf 87v; mamy ſię vpámiętáć: żywotá popráwowáć: z Bogiem ſię iednáć [cum Deo in gratiam redeundum] ModrzBaz 114, 127v.

2. Łączyć się, tworzyć wspolnotę [z kim (1)] (2):

W przeciwstawieniach: »jednać się ... odrywać się, na swą wolą [kogo] puścić« (2): á choćiaż ią on [mąż żonę] mógł był porucić [!]/ á wſzákoż ſie ku iey lepſzemu woli z nią iednáć niż ią ná ſwą wolą puſćić. BibRadz I 146b marg; [o kościele wschodniochrześcijańskim] Potym ſię cżęſto odrywáli y iednáli SkarJedn 171.

3. Najmować się, umawiać się o pracę (2): O chłopy też, ktorzy się po wsiach tułają, służb nie mając ani się chcąc jednać, mały podatek jest postawion Diar 83.

Zwrot: »jednać się na służbę« (1): [o chłopy tułające się] mały podatek jest postawion, ktorego trzeba na nie więtszego, aby się jednali na służby i osiadali. Diar 83.

Formacje wspołrdzenne: pojednać się, ujednać się, zjednać się.