[zaloguj się]

JEDWAB (139) sb m

jedwab (104), jadwab (35); jedwab OpecŻyw, Falzioł, LibLeg, KrowObr (3), RejWiz, Leop (7), UstPraw, RejFig, BibRadz (18), RejAp, BielKron (22), Mącz (7), GórnDworz (2), HistLan, RejZwierc (2), BudBib (5), KochOdpr, SkarŻyw, StryjKron, KochPieś, PudłFr, Calep, GostGospSieb, WujNT, JanNKarKoch, SarnStat, GrabPospR (2), KmitaSpit, SkarKaz (3), CiekPotr, SkarKazSej (3), KlonWor; jadwab BartBydg, ZaPWar; jedwab : jadwab LibMal (8 : 3), WyprKr (1 : 30).

e jasne, a pochylone (w tym 3 r. błędne znakowanie); jad- z tekstów nie oznaczających å.

-b miękkie.

Fleksja
sg pl
N jedwå jedwåbie
G jedwåbiu jedwåbi(o)w
A jedwå jedwåbie
I jedwåbiem
L jedwåbiu jedwåbiach

sg N jedwå (17).G jedwåbiu (47).A jedwå (19).I jedwåbiem (39); -em (4), -(e)m (35).L jedwåbiu (2).pl N jedwåbie (3).G jedwåbi(o)w (5).A jedwåbie (5).L jedwåbiach (2).

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w.

Włókno z oprzędu gąsienicy jedwabnika (Bombyx mori); tkanina z tego włókna; sericum Mącz, Calep, Cn; holosericum Mącz (139): FalZioł V 35; ten to Andreas dal Azadurowy czterdzieſczy ſthvk czamlethv y yedwabyv czterdzieſczi lytr y yeden pyerſczien. LibLeg 11/94v; Item zeznal yſch 7 ſkor zamſchovich v hieronima Rida wicziagneli zeſklyepu wyarmark y yedwabyu trzi wązli LibMal 1550/153, 1547/125 [3 r.], 1548/142 [2 r.], 143, 146, 146v [2 r.]; RejWiz 46v; Syrus kupiec twoy [...] Biſior/ Iedwab/ y Kárbunkulus [byssum et sericum et chodchod]/ wykłádał ná iármárku twoim. Leop Ez 27/15; BibRadz 2.Par 3/14; Ná tymże też wyſpie w Syciliey [...] iedwabie ſpráwuią przez cżyrwie robaki [...] ći robaći liśćiem [drzewa Morus] żywią ſie wypuſzcżáiąc z ſiebie iedwab iáko páiąk cżyni páięcżynę BielKron 276v, 35v, 56v, 260v, 268v, 267v (12); Seres, Lud in Scythia Asiatica, v którich yedwa bywa ſpráwowan. Mącz 386c, 26a, 157b, 298c, 300a, 386c [2 r.]; RejAp 151; GórnDworz Ff8v; Ale kiedy nie sſtawa Háwtarzowi Złotá/ Y iedwabiem nie wádzi byle ſzłá robotá. HistLan F5v; RejZwierc 156v, 185; BudBib 2.Par 2/7; [Nero] Sieći z iedwabiu drugie z ciągnionego złotá/ Kazał czynić StryjKron 51; A ieſli áni mármór ſerdecznéy rány/ Ani vlżą iedwabiem obité śćiány/ Przécz mam zayźrzéć koſztownych páłaców komu KochPieś 18; PudłFr 71; Calep 972a; GostGospSieb +4; WujNT Apoc 18/12; JanNKarKoch E4; GrabPospR N3v; Iuż wełná/ iuż y iedwa y płotno z pokrzywy/ Cżłowiek wynálazł KmitaSpit A4v; Lecz kto wie iż z onego drobniuchnego źiarnká [...] rodźi ſię robaczek co iedwab z śiebie wije SkarKaz 84a; CiekPotr 31; KlonWor 56.

W funkcji przydawki odpowiadającej na pytanie z czego? Występuje w G sg bez przyimka; kalka z łaciny; Retorto cocco opere artificis Vulg (12): Chriſtoff zyemyanyn chodzi woſtrodomſkyey suknyey czarney dlugy spethliczamy czarnego yeduabyu LibMal 1547/128; Leop Lev 14/6; Namiot kitaiki Dzikiei. do takiegosz Loza S frandzią Jadwabiu czarnego s Capturem do wierſchu WyprKr 101, 99 [2 r.], 99v, 100, 100v [2 r.], 101v; BibRadz Eccli 45/19.

W połączeniu z przymiotnikiem określającym kolor [jedwab + przydawka (38), przydawka + jedwab (29); w tym: jedwab biały, błękitny (2), brunatny (3), czarny (12), czerwony = coccum, vermiculum Vulg (34), jasnoczerwony = purpura Vulg, karmazynowy = coccum Vulg (4), modry = hyacinthos Vulg (5), pstry, różyczkowy = purpura Vulg, szarłatny = purpura Vulg, zielony (2), żółty] (61): ZapWar 1534 nr 2443; LibMal 1547/128; A drugiego żywego [wróbla] z drewnem Cedrowym/ y z nićią cżerwonego iedwabiu/ y z Hizopem [cum ligno cedrino et cocco]/ omoczy we krwi wroblá zábitego Leop Lev 14/6, Ex 26/1, 4, 35/35, Lev 8/7, 14/4; Szata Opadla. [...] tkaniczami zlotemi s blekitnem Jadwabiem, wſdluz po faldziech bramowana WyprKr 64, 33v, 72 [2 r.], 34, 35v, 60 [2 r.] (31); BibRadz Ex 39/1, 28/5, 6, 39/2, 3, 5 (17); BielKron 36v; A to (ieſt) podárze ktore bráć będziećie od nich: [...] Iedwab modry/ y ſzárłatny y kármázynowy [hyacinthum et purpuram coccumque Vulg]/ y ſzerść kozią. BudBib Ex 25/4; Hyacint to ieſt modry iedwab. BudBib Ier 10/9 marg, Lev 14/4, 6.

W porównaniach (10) : [Salomendra] Ma ná ſobie wełnę żołtą málucżką á miękką iáko iedwab. BielKron 269; Wſzyſcy też tam nágo chodzą tylko biodrá opáſawſzy/ ále Krol w ſzáćiech s ſubtelnego płotná iáko iedwab BielKron 453v; ieſt przędźiwo [z kotonu] iáko ze lnu piękne y ſubtelnieyſze nád Iedwab. BielKron 451, 33, 33v, 442v, 450v, 451, 453v; RejFig Bb3v.

W charakterystycznych połączeniach: jedwabiem haftować, wyszywać, haftowany, utkany, wyszywany (wyszyty) (3); z jedwabiu utkany.

Wyrażenia: »jedwab biały bisiorowy« (1): áby robili robothę ćieſielską/ [...] Háwtárską z iedwábiu Modrego/ Rożyczkowego: iásno Cżerwonego z białego Biſiorowego [de hyacintho ac purpura, coccoque bis tincto et bysso]/ Leop Ex 35/35.

»list na pargaminie, list pargaminowy z jedwabiem« = prawdopodobnie dokument oprawiony w jedwab (1 : 1): Od liſtów káżdych zámknionych [a quibuslibet literis clausis]/ ſześć groſzy. Od liſtów wiecznych ná párgáminie z iedwabiem/ pięć kóp [a literis perpetuis, in pargameno, cum serico JanStat 290]. SarnStat 326; UstPraw H2.

»surowy jedwab« = prawdopodobnie kokon gąsienicy jedwabnika (1): Volutum, szvrowy yadwab BartBydg 173.

Iron (1): Wezrzycie na ſwégo oblubieńtza panny/ iakiém iedwábiem iego odzienijé ieſt vtkáne. Przyſtąpcie bliżéy ludzie grzéſſni a oglądáycie iakątz pokutę za wás ſtroij ſyn boży OpecŻyw 103.

W przen (1):W przeciwstawieniu:

»jedwab ... bękart« (1): Ale mowię náprzećiwko tákowey wáſzey Mſzy iakąśćie wy ſobie vprzędli foremnie/ ludzie prośći mniemáią/ áby z iedwabiu á ono ſſtzerego bękártu. KrowObr 195.

a. Bogata szata, strój z jedwabiu (11): KrowObr 46, 107; GórnDworz Ccv; Iáko ten we zbroi Wytrwa/ ktoremu cżáſem y w iedwabiu ćięſzko? KochOdpr C3; w złote ſuknie vwijáć trupow przeſtańćie. Y zali zgnić ćiáło iedno w iedwabiu nie może? SkarŻyw 52; GrabPospR N4v; SkarKaz )(2v, 456a; Rzadki pánoſzá bez iedwabiow/ bez poſzoſtnych koni/ bez kilánaśćie páchołkow SkarKazSej 704b; iedwabie/ złotogłowy/ ogony/ y ferety/ y kárety/ vtrat nie przeliczyſz. SkarKazSej 704b, 666b.

HJ