Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: JĘCZMIENNI

Następne hasło: JĘCZMIEŃ »

JĘCZMIENNY (133) ai

jęczmienny (127), jęczmionny (5), jęczmianny (1); jęczmionny Calep (5); jęczmianny MurzNT.

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	jęczmienny	f	N	jęczmiennå	n	N	jęczmienn(e)
	G	jęczmiennego		G	jęczmiennéj		G	jęczmiennégo
	D			D			D	jęczmienn(e)mu
	A	jęczmienny		A	jęczmienną		A	jęczmienn(e)
	I			I	jęczmienną		I
	L			L	jęczmienn(e)j		L

pl
N	subst	jęczmienné
G		jęczmiennych
A	subst	jęczmienn(e)

sg m N jęczmienny (7). ◊ G jęczmiennego (13); -égo (2), -(e)go (11). ◊ A jęczmienny (1). ◊ f N jęczmiennå (19); -å (4), -(a) (15). ◊ G jęczmiennéj (28); -éj (5), -ej (4), -(e)j (19); -ej : -ej SienLek (5 : 4). ◊ A jęczmienną (1). ◊ I jęczmienną (33). ◊ L jęczmienn(e)j (4). ◊ n N jęczmienn(e) (2). ◊ G jęczmiennégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ D jęczmienn(e)mu (1). ◊ A jęczmienn(e) (4). ◊ pl N subst jęczmienné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G jęczmiennych (4). ◊ A subst jęczmienn(e) (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „jęczmień”; należący do jęczmienia, zrobiony z jęczmienia (133)

Przymiotnik od „jęczmień”; należący do jęczmienia, zrobiony z jęczmienia; hordeaceus Murm, Mymer¹, Mącz, Calep, Cn; hordearius Cn (133); Murm 120; Gluma [...] yączmyenna pleva BartBydg 65b; FalZioł IV 49c, 52a, V 77v, 78, 111, 117v; nábrawſzy śnieći iecżmienney zbije ią z żołćią wołową przycżyniwſzy trochę oliwy/ á thym ſie máżą na káżdy mieśiąc BielKron 262; Gluma, Folliculi hordei, Yęczmienne liſtki álbo ośći Mącz 58a, 68a, 158a; Ieſlić kury pypćieią/ tedy czoſnku náwierć/ á námieſzay go z othrębámi álbo z thłuczą ięczmięnną/ á daway im ieść. SienLek 192, 100, 163v; Calep 109b, 208a, 488a; Nálazł źiarnko ięcżmienne CzahTr K4v, K3v, K4v.

W charakterystycznych połączeniach: jęczmienne(-a) otręby (2), plewa (4), śnieć, tłucza, ziarno (ziar(n)ko, ziarneczko) (9).

Zestawienia: »chleb jęczmienny« = panis hordeaceus Murm, Mymer¹, Vulg, PolAnt [szyk 14 : 4] (18): Murm 157; Mymer¹ 41; Ieſt tu iedno dziécię/ ktoré má pięcioro chleba ięcżmiennégo/ a dwie rybie. OpecŻyw 52v [idem MurzNT, Leop Ioann 6/9]; GlabGad G6 [2 r.]; MurzNT Ioann 6/9; Leop Ioann 6/9, 13; BielKron 50, 157; Mącz 470c; A ieſli kozłá zábić chceſz/ day mu tego dniá chlebá ięcżmiennégo/ [...] mięſo niebędźie párkiem śmierdźieć SienLek 163v, 47; RejPos 80v [2 r.], 183; WujNT Ioann 6/9, 13.

»ciasto jęczmienne« (3): FalZioł V 71v; GlabGad G7; weźmi ćiáſtá ięczmiennégo/ włoż go w twárdy oceth/ á śiárki przyłoż SienLek 179v.

»krupy, kasza, gruca jęczmienna(-e)« = polenta Murm, BartBydg; ptisana Calep [szyk 9 : 4] (7 : 4 : 2): ZapWar 1527 nr 2395; Murm 119; BartBydg 118b; Krupy ięcżmienne/ pſzenicżne/ owſiane/ Kaſza riżowa, tatarcżana, ty rzecży ſą ſtrawne. FalZioł V 64; Też krokos ſtarty/ á Potym z ocztem á z gruczą ięcżmienną zmieſzany/ ieſt vżytecżne lekarzſtwo FalZioł V 88, I 43c, 72d, V 82, 94v; SienLek 87; Káſze wſzelákie [...] ma cżynić: mánnę/ tátárcżáną/ kilkorę/ iágły/ ięcżmienną/ pſzenną/ owśiáną/ żytną/ iáiecżną/ y inne oſobne káſze/ iákiekolwiek bywáią káżdego cżáſu. GostGosp 130; Polenta ‒ Kaſza ięcz mionna albo owſiana. Calep 817a, 871a.

»mąka jęczmienna« = alica Murm, BartBydg; polenta Mącz [szyk 47 : 12] (59); Murm 119; BartBydg 7; Theż gdy ſtego liſcia á z ięcżmienney mąki vcżyniſz plaftr/ zaſtanawia biegunkę dawną FalZioł III 22c, I 147b, II 20b, III 33a, V 41, 41v (43); GlabGad G7; Polenta, dicitur et pulenta, Jęczmienną nieyáko przichędożona mąká álbo krupy. Mącz 308a; Albo wźiąwſzy Mięthki nátłucz iey z mąką ięcżmienną/ á tym opuchłe cycki okłáday. SienLek 86v, 66v, 85v, 90, l00v, 117v (16).

»piwo jęczmienne« = hordecea cerevisia Mącz [szyk 2 : 1] (3): od Matiſcha ſloſſarza bill yey poſlan klyucz o yednym zembye przeſz Chlopcza ſtroyowego, aby pywa yenczmyennego ſpywnycze [...] vthoczila LibMal 1546/115v; Też piwo ięcżmienne dobrze wyſtałe/ ale czoby nie kwaſne: dobrze ieſt pić. FalZioł V 64v; Mącz 158a.

»placek jęczmienny« (2): Y będźieſz ten chleb iadł iáko plácki ięcżmienne [subcinericium hordeaceum] BibRadz Ez 4/12 [przekład tego samego tekstu] BudBib Ez 4/12.

»jęczmienna woda« = napój leczniczy tzw. tyzanna, wywar z ziarna jęczmienia [szyk 9 : 4] (13): Oliwa z ięcżmienną wodą/ to ieſt po ſzeſci łyżek każde^go wziąć ciepło wypita/ ſtolcze cżyni FalZioł III 22c, I 152b, III 24b [2 r.], 26c [3 r.], V 36v [2 r.], 82; W Chorobách wſzelkich/ nazdrowſzé pićie ieſt Tyzánná/ to ieſt ięcżmienna wodá SienLek 163, 163v, Tttv.

»wodka jęczmienna« (1): WOdka Polney drijakwie/ wołowego ięzyku/ Boragowa/ Maku białego, Ięcżmienną, Rumienkowa No [!] wątrobę y na wodnocielnoſc. FalZioł II 14a.

Synonimy: zest: »mąka jęczmienna«, »jęczmienna woda«: tyzanna.

Cf JĘCZMIENI