[zaloguj się]
[pdf]

JUŻCI (248) pt i cn

jużci (233), juści (15); juści MetrKor, MurzNT, Mącz, GrzegŚm, PaprUp (2); jużci : juści RejKup (6 : 5), MWilkHist (6 : 1), BielSen (2 : 1), GosłCast (4 : 2).

pt (233), cn (15).

jużci (208), już ci (18), jużemci (7); -ż- (222), -sz- (11).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

I. Wzmocnione ‘‘już” przez partykułę ‘‘-ci” (233):
1.
A. Uwydatnia, podkreśla, uwypukla (161):
a. Nastawanie, istnienie lub osiągnięcie czynności (75): Nuż śię oná rozgniewáłá/ Gdy ty ſłowá vſzłyſzáłá: Rzekąc/ pátrz tego łotrá ſzpetnego Iużći ięzyká długiego. BierEz B4v, B3, C3, G4v, P, P4v; iużci ſie notz przybliżá/ nie ieſt bezpiecżno nám tu zoſtatz OpecŻyw 157v, 53v, 68, 100, 144; Jużci, ja tobie przyzwalam, Wielkieć dzięki za to dawam BierRozm 4, 4, 27; RejJóz N3v, N6, N6v, P7; SeklKat Sv; RejKup h6, ſ8v; KromRozm I K4; KrowObr 121; RejWiz 111, 192v; BibRadz Deut 18/22; RejAp 120v, 138, 152, 154, 198; Iużći ná wcżoráyſze pytánie odpowiádam HistRzym 94v; RejPos 67v, 73v, 76, 81, 172v (9); HistLan D; RejZwierc 41, 72, 90v, 113, [238]; PaprPan D2, D2v; Iużći ſobie coś gadáią MWilkHist Ev, C3v; CzechEp 148, 187; BielSen 10, 16; KochSob 66; iużći wſchodźi gwiazdá rána/ k cżuynośći vpomina. ArtKanc T4v; LatHar 675; Iuſzći ſię z wámi dźiećmi mátká roſtać muſzę RybGęśli B4; Pánie/ iużći cuchnie [iam fetet]/ bo mu iuż czwarty dźień. WujNT Ioann 11/39; Iuſzći tu iest to mieyſce, ktore mi vkazał Naiemcá moy CiekPotr 67, 45; SkorWinsz A3v; iużći widzę czyśćie/ Náſzáć to tu rodźiná przez pochyby iśćie. ZbylPrzyg A2v.

Połączenia: »ba jużci« (1): bá iużći ieſt intus equus Troianus OrzRozm 13.

»jużci i« (1): A thák moy iniły brácie iużći y kámienie muśi wołáć/ gdy ſynowie Abráámowi milcżą RejZwierc 188v.

»jużci teraz« (2): RejKup c4; Iużći teraz baczę to być prawdą/ com téż od mądrych ſłychawał OrzQuin E3.

Fraza: »jużci czas« = tempus Vulg (5): Iużci cżas bierzcie ſie tzo rychley tey godziny możémy go náydz OpecŻyw 99; WróbŻołt 118/126; GórnDworz O7v [2 r.]; Poruſzże ſie iużći czás/ á ze dwoygá złégo Wybiéray GosłCast 36.
α. Bliskość rozpoczęcia lub nastania czego; bardzo blisko (czasowo) (5): Panie iuſczi ſię drzwy walą Kas puſczyć niż ſię obalą. RejKup e5; Cyt/ álbo więc mów ćiſzéy/ iużći idą oni Od których do ćiemnice nieborak wrzucony. GosłCast 72; Rátá przebog Iużći lecę/ niecżuię nog. (did) Y pádnie ná źiemię chrzęſzcząc zbroią. (‒) MWilkHist C4v, C4v; iużći idę od was w tey to chwili ArtKanc S11v.
b. Ustawanie, zakończenie, lub dawność wykonanej czynności (54): Iużemći inemu ślubiłá/ Pokim ieſzcże w domu byłá. BierEz O2v, B2; iużci zima ij wſſytka pluta zginęla/ kwiátki ſie rozkwitaią/ ptáſſkowie/ [...] ſpiéwaią. OpecŻyw 179, 29v, 85v, 108, 152v, 178v; RejJóz B3; A iuści i [Iam enim et] śiekiera na korzeń drzéw złożona MurzNT Luc 3/9 [przekład tego samego tekstu CzechRozm 257v]; Iużemći ſie przypátrzył/ ſwiátu omylnemu/ Ktory ſie rozno ſtáwi/ cżłowieku káżdemu BielKom B, B; Iużći ieſt opuſzcżon od Bogá LubPs A3, bbv; Ite Miſſá eſt. Idzćie iuſzći pomſzy KrowObr l97v; RejFig Cc3v; BibRadz Eccle 1/10, Luk 11/7; SienLek 30v; iużći ten á ten ſtráćił wieś. RejAp 148, 122; GórnDworz T2v; RejPos 9 [4 r.], 70v, 77v, 157v, 277 (12); iáko nas cżás iáko złodziey poćichu okrada. Iużći ukradł y młode y śrzednie czáſy twoie. RejZwierc 131v, [233]; WujJud 59v; CzechRozm 33, 257v; Dobrzeć: iuż ći te cżáſy minęły [Bene est: iam praeterierunt]. ModrzBaz 132v; Es iſt geſchehen. Iużći áię ſtáło/ et zlieć ſemną. Actum eſt. Calag 179; ArtKanc C3v, T4; LatHar 3, 299; iużći drzwi zámkniono [iam ostium clausum est] WujNT Luc 11/7, Ioan 11/27; iuſzći w ſwoiey ſtárości zdzieciniał. CiekPotr 5, 56; Iużći iey Práktykarz ziáwił/ rzeſkiego páwężá PaxLiz D.

Połączenia: »a jużci« (2): OpecŻyw 103v; A iużći ſie pogoiły/ One twoie ſtáre guzy RejZwierc 231v.

»jużci dawno« (1): iużći mię dawno/ teſknicá minęłá RejFig Dd7v.

»i jużci« (1): Y iużći ſię záćmił wſzytek wzrok moy ArtKanc S11.

c. Niemożność wykonania czegoś lub brak czynności (z czasownikiem zaprzeczonym) (31): BierRaj 23; BierEz Q2v; OpecŻyw 116v; Iuſczy wieczey mowyć nieſmiem Alecz na oſtatek powiem. RejKup k8v, t5v, bb8v, cc6v; I powtárzáł to wołaiąc iuſzci niemogę/ powiedámci wám żec niemogę MurzHist G3v; DiarDop 111; Przetni zyemię nápoły/ iużći ſie nie zgoi RejWiz 113; Iużći ich tám nie ſądzą RejWiz 162, 152v [2 r.]; Bo ieſlibyſmy dobrowolnie grzeſſyli/ po wźięćiu vznánia prawdy/ iużći nie [iam non] ieſt zoſtáwioná offiárá zá grzechy Leop Hebr 10/26; Bo kto iuż mocną wiárą przyſtánie ku Pánu ſwoiemu [...] iużci thám bez cnotliwego żywotá á bez dobrych vcżynkow być nie może. RejPos 236, 56v, 108, 147, 164, 262v, 267, 312v; BudBib Ierem 2/25; Iużći niewiem Státutem iáko nim kieruie PaprPan Y4v, Aa2v; Iużći w grobie ciáłá niemaſz. MWilkHist G4v; KlonŻal Bv; Iużemći niegodźien/ ábym był názwány ſynem twoim LatHar 140; WujNT Hebr 10/18, s. 773; Iużći go nie wypłáczeſz wierzże mi niebogo. Zrzuć tę przykrą żáłobę ZbylPrzyg B3.
d. Życzenie (z partykułą życzącą ”niechaj”) (1): wielka ieſth wiárá twoiá/ iużći ſie też niechay sſtánie iáko chczeſz [fiαt tibi sicut vis Vulg Matth 15/28]. RejPos 74.
B. W połączenia z trybem przypuszczającym (17): iużćiby y ono drzewo ſprochniáło/ ktoregoś mu był zákazał. RejAp 20v; RejPos 139v; Iużćibych wſzytko ſpráwił á ſłow y czáſu y pracey nie tráćił do zgody was námawiáiąc/ ktorey widzę miedzy wámi nie máſz. SkarKaz 671a.

Połączenia: »by ... jużciby« (4): Bychmy ták zoſtáć mieli/ á tham ſie nie doſtáć/ Iużćiby ſie nie mogło nikomu gorzey sſtáć. RejWiz 116, 19, 111v; Oy być Bog miał o wſzytko káráć iużćiby dawno ſwiát ſpuſtoſzył. RejAp 31.

»jużciby ... gdyby« [szyk 3 : 1] (4): gdybyśmy to utracili, żeby naszego stanu ku sejmowi nie było potrzeba, już-ci by łacno niewola urosła. DiarDop 111; RejPos 230v, 238v; IVżći by lo łatwieyſza: gdyby ſie ták ſtáło PaxLiz C2v.

»jużciby ... jedno(by)« (3): Iużćiby z nádzyeią ſwą nigdzyey práwie nie tkwiał/ iednoby wſzytko pátrzał w Máieſtat iego. RejPos 230v, 230v [2 r.].

»jeśliby ... jużciby« (2): RejAp 176v; Bo ieſlibychmy tylko oycá Bogiem chcieli s tey iednośći wydzielić/ iużćiby żadnym obycżáiem drugi być nie mógł. RejZwierc 9v.

»jużciby ... lecz« (1): Iuż czy bych ią wierzyl tobie Lecz ſumnienie wleb ſię ſkrobie. RejKup k8v.

C. W połączeniu z partykułą ‘nie’ (6): O ieſzcżeśćie ſtąd niewybrnęli/ nie iużći koniec. WujJud 249v; Bo to inſza ieſt mowić o przyrodzoney iſtnośći/ á inſza o przyśćiu Bożym: o ktorym gdy piſmo ś. mowi nie iużći tám o przyrodzoney iſtnośći mowi. CzechEp 341.

Połączenia: »nie jużci ... (iż) ale« (2): Bo nie jużći się to dosyć dzieje spiskowi temu, iż jest napisan, ale gdy się to zacznie, co w niem jest opisano. Diar 41; Nie iużći tráći Cnotá ſwé myto: Ale ſowito Bóg zwykł nágrádzáć Temu/ kto zdrádzáć Niezwykł nikogo. KochFr 48.

»nie jużci ... że ... (jeszcze)« (2): Nie iużci przeto wzywác Swiętych zákazał/ że ſam śiebie wzywáć roſkazał. WujJud 55v; Nie iużći ná tym doſyć/ żeś zbudował Staw/ iżeś vczynił Vpuſt [...] Ieſzcześ tu nie wszyćkiégo wygrał Strum Q3v.

D. W wypowiedzeniu samodzielnym: dosyć, wystarczy (2): Bo tákie v nich ćwicżenie/ Lać w się y nád przyrodzenie/ Gębá woła ieſzcże náley/ Brzuch ſie nie chce ciągnąć dáley/ A żołądek mowi iużći BielKom E8; Mnoſtwem drog twoich vkonáłáś ſię/ nie rzekłáś/ iużći/ żywność ręki twey ználázłáś dla tego nie zemdláłáś. BudBib Is 57/10.
2. Wyraz wzmacniający, nadający wypowiedzi odcień pewności, przekonania (o czymś) [dzisiejsze dial. ’juści’ (na pewno, naturalnie, oczywiście, z pewnością, dobrze)] (47): A wſzakoſch czo ſſyą dothicze Inducyy alias przymyerza krolya yego myloſczy Wągyerſkyego synowcza naſzego naymylyeyſzego a kroleſthwa wangyerſkyego Ivſczy thą konyeczną vpelną, a przeſz naſz wnyczem nyeodmyenna Inſtructia a reſolucia dawamy MetrKor 38/500; RejKup y7v, Aav; RejWiz 43, 106, 134v, 152v; BibRadz Ex 10/10; BielKron 41; RejAp 37v, 90, 198v; Rozumieyże ocż tu káżdemu idzye/ iużći tu o płatne RejPos 139; Iużći kto milcży/ tuć znáć iż przyzwala. RejPos 231v, 35v, 36, 145, 150, 181; GrzegŚm 63; RejZwierc 20v, 128, 232v; Ale á iákoż ie miał przynieść nie obrzázawſzy? Iużći to muśiáły być obrzeſki BudBib B4; átoli ſię to wſzytko dobrze klij. iużći będźie dobrze [Scilicet omnia apte cohaerunt]. ModrzBaz 80v; SkarŻyw 574; MWilkHist H2; KlonŻal Dv; Muśim przed Antychryſtem vćiec w gory láſy. Iuśći przyſzedł do morzá z wielkośćią Wielbłądow/ Dość miedzy chrześćiány błędow y nierządow. BielSen 10; Iuſci nas tilko Pan Bog ſtzegl zec nas niepowiazali PaprUp H4v, Kv; Miłość nie ćiérpi zwłoki/ iuśći mię zábiłá. GosłCast 48, 29, 48.

Połączenia: »a jeślić ... jużci« (1): A ieſlić vmiał ſpráwić/ iużći vmie rządźić/ Bo tá dziwna wielmożność nie vmie zábłądzić. RejWiz 114.

[»jużci nic po [czym]«: Iż Pan Bóg nie ieſt nam nic dłużen: Bo co był obiecał Abráhámowi [...]/ to iuż doſyć hoynie wypełnił: iużci nic po Cyrográfie/ kiedy długi popłácą. BiałPos 143 (Linde).]

»jużci nie tylko ... ále też« (1): Yużći dzis nye tylko kury mądre/ ále też y ſáme yáycá GliczKsiąż P4v.

»jużci ... jeśli« (1): Iużći w co złégo wpádnie/ ieſli mnie nie będźie GosłCast 52.

Połączenia przeciwstawne: »a jeslić ... jużci nie« = si ... iam non Vulg (1): A ieſlić z łáſki iużći nie z vczynkow WujNT Rom 11/6.

»jużci nie ... ale« (2): iużći też nie Boſtwo/ ále ono cżłowiecżeńſtwo ſwięte RejZwierc 11v, 142v.

Frazy: »jużci dosyc« (5): Rzekł Xánt/ iużći o tym doſyċ/ Niechćieyże ty więcey mowić BierEz C; Iuſczi doſyċ pṙze Bog ocżj O trżi RejKup r3; GliczKsiąż O3; Iużći doſyć/ przyſſláć godziná [Sufficit, venit hora] Leop Mar 14/41; WerGośc 209.

»jużci źle« (3): Potym głowę przynieſli/ ſpołu y z nogámi/ A ten rzecże iużći zle/ pánie rácż być z námi. RejFig Dd2v; Mącz 18d; Iużći źle brácie Cerberze Pewnieć nam wſzyſtko pobierze. MWilkHist E.

II. Wielokrotne „jużci ... jużci” w funkcji zbliżonej do spójników łącznych: i, a (15):

»jużci ...jużci« (3): Bo pátrzay iżći Ianówi ſwiętemu nic po thym poſelſthwie nie było/ Iużći o nim dobrze wiedzyał/ iużći o nim iáwnie ſam powiedał RejPos 9; iużći z martwych wſtał/ iużći go thu nie máſz. RejPos 108, 107v.

»jużci ... jużci ... jużci« (1): Nie lękaycie ſie nic moie miłe ſieſtrzycżki/ iużći wam wſtał bráćiſzek wáſz á dobrodziey wáſz/ iużći was vſpráwiedliwił wierne ſwoie Bogu oycu ſwemu/ iużći wam ſzedł gothowáć onego błogoſłáwionego mieyſcá wáſzego wam obiecánego RejPos 110.

»jużci ... jużci ...już« (1): Bo przidą iákie trwogi/ przydą poſtráchy/ iużći káżdy będzie rádził iáko ſie ſpráwowáć maſz/ iużći będzye ſławy życżył/ iuż Boże vchoway przygody ochotnie nie ratuie. RejZwierc 27.

»już ... jużci ... już« (1): Iuż tu ſęk ná ćię fliśie nieboraku. Iużći tu grochu/ iuż ná tym oſtátku Wytchnie przykłádku. KlonFlis H4.

JW