Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KACZUCHNA

Następne hasło: KACZYCE »

KACZY (26) ai

a jasne.

Fleksja

sg
m	N	kaczy	f	N	kacz(a)	n	N	kacz(e)
	G	kacz(e)go		G	kacz(e)j		G	kacz(e)go
	A			A			A	kaczé
	I	kaczym		I	kaczą		I	kacz(e)m

pl
N	subst	kacz(e)
I	f	kacz(e)mi

sg m N kaczy (5). ◊ G kacz(e)go (1). ◊ I kaczym (1). ◊ f N kacz(a) (2). ◊ G kacz(e)j (1). ◊ I kaczą (1). ◊ n N kacz(e) (2). ◊ G kacz(e)go (5). ◊ A kaczé (2); -é (1 kust), -(e) (2). ◊ I kacz(e)m (2). ◊ pl N subst kacz(e) (1). ◊ I f kacz(e)mi (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

1. Przymiotnik od „kaczka” (26)
- Przen: O głosie: bełkotliwy (1)
- a. Pochodzący z kaczki (19)
- b. Przeznaczony dla kaczki (4)
2. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »kaczy nos« = Typha latifolia L.; pałka szerokolistna albo rogoża, bylina wodna z rodziny pałkowatych (Typhaceae)]

1. Przymiotnik od „kaczka”; anatinus Mącz, Calep, Cn; anatarius Mącz, Cn (26): Anatinus ‒ Katczy. Calep 67b.

W tłumaczeniu cytatu z komedii Plauta „Rudens” (1): Fortuna anatina [ = kacze szczęście] et anataria, Szcżeśćie ná kácze pole. Mącz 9a.

Przen: O głosie: bełkotliwy (1):

Zwrot: »mowić kaczym głosem« = bełkotać (1): Zydowin vſzárgány w płáſkátym bierećie/ [...] Ktory iáko Pápugá mowi/ kácżym głoſem KlonWor 78.

a. Pochodzący z kaczki (19): Sadło kacże niewymownię bolenie każde vſmierza. FalZioł IV 18a, I 3a, 69d, 154b, III 12b.

W połączeniach szeregowych (13): IAycza Kokoſze á kuropatwie nad inſze ſą nalepſze/ á ponich kacże/ acżkolwiek nie dobrą krew mnożą. FalZioł IV 19d; Rzecży ktore vſmierzaią boleſci: ſą ty, á ſą poſpolite, Iako tłuſtoſć gęſia/ tłuſtoſć kacża/ tłuſthoſć kokoſza y kapłonia [...] y inſze. FalZioł V 98v, V 19b, d, 23d, 25v, 33 (10); SienLek 80, 113v, 122v.

W charakterystycznych połączeniach: jajca kacze(-y, -a), sadło (10), smalec, tłustość (6), wątroba.

Szereg: »kokoszy jako i kaczy« (1): Wątroba Kokoſza/ iako y kacza nalepſza ieſt w niey ſamey. FalZioł IV 19b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

b. Przeznaczony dla kaczki (4):

Wyrażenie: »kaczy chlew, (kociec albo) sadz« = nessotrophium (nessotropheum, nessotrophion) Mymer¹, BartBydg, Mącz, Calep [szyk 2 : 2] (2 : 2): Nessotrophium. Entenſtal. Kacży chlew. Mymer¹ 25v; BartBydg 98b; Nessotropheum, Kociec álbo ſadz káczy álbo mieyśce gdźie ye karmią/ chowáyą. Mącz 246b; Calep [697]a.

2. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »kaczy nos« = Typha latifolia L.; pałka szerokolistna albo rogoża, bylina wodna z rodziny pałkowatych (Typhaceae): De carice Rogoz qui dicitur kaczÿnosz GlosyKórn II 170.]

Cf KACZCZANY

ZCh