Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [KARM]

Następne hasło: KARMAZYNOWY »

KARMAZYN (14) sb m

karmazyn (8), karmezyn (6), [kermezyn]; karmazyn Murm, BartBydg, Leop, RejZwierc, WerGośc, WujNT (3); karmezyn WyprKr (5), ModrzBaz.

Oba a oraz oba e jasne.

Fleksja

	sg
N	karmazyn
G	karmazynu
A	karmazyn
I	kermezynem
L	karmezynie

sg N karmazyn (4). ◊ G karmazynu (7). ◊ A karmazyn (2). ◊ [I kermezynem.] ◊ L karmezynie (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Czerwień o odcieniu dojrzałej maliny (2)
2. Droga tkanina jedwabna farbowana na czerwono karmazynem, czyli barwnikiem otrzymywanym z larw owada zwanego kermes (z włos. carmesino); też szaty z tej tkaniny (12)
3. [zool. Porphyrophora polonica L. (Rost: czerwiec); owad wytwarzający czerwony barwnik]

1. Czerwień o odcieniu dojrzałej maliny; carmesinum, coccum Cn (2):

Zwrot: »świecić się jako karmazyn« (2): RejZwierc 61v; A ták z tego ſzkárádego opilſtwá/ przychodźić káżdy muśi do zdrowia nieſpoſobnego/ bo w krotkim cżáśie/ iedno pátrz/ [...] áliśći ſię twarz świeći iáko Kármázyn/ á nos iáko perełkámi oſádźił WerGośc 235.

2. Droga tkanina jedwabna farbowana na czerwono karmazynem, czyli barwnikiem otrzymywanym z larw owada zwanego kermes (z włos. carmesino); też szaty z tej tkaniny; c(h)armesinum (a. c(h)armasinum) Murm, BartBydg, Cn; coccinum, coccum Cn (12): Murm 153; Carmasinum, genus serici delectabilis, carmazyn BartBydg 23b; Wy w ſzátach przekoſztownych w świetnem kármezynie [picta croco et fulgenti murice vestis] Kochaćie ſię ModrzBaz 109v.

G sb bez przyimka w funkcji przydawki [zawsze: aksamitu karmezynu czerwonego] (5): Feretow zlotich 72, [...] Na saczie Axamitu CArmezinu Czerwone^go Saczowań na Talaŕ 450 WyprKr 40, 64v, 67, 78, 85.

W połączeniach szeregowych (2): A kupcy źiemſcy płákáć będą [...]: iż towárow ich żaden więcey nie kupi [...] y purpury/ y iedwabiu/ y kármázynu WujNT Apoc 18/12, Apoc 18/16.

Szeregi: »pawłoka, karmazyn« (1): Nádziáłáli tedy oni wſſyſcy ſercá mądrego/ ku wypráwieniu Przybytku/ Oppon dzieſięć z Biſioru álbo Lnu białego kręconego/ Sztuk iedwábnych modrych/ z Páwłoki/ z Kármázynu [de... purpura coccoque] dwá kroć bárwionego Leop Ex 36/8.

»purpura i karmazyn« (1): A niewiáſtá oná przyobleczona byłá w purpurę y w kármázyn [purpura et coccino]/ y vzłocona złotem WujNT Apoc 17/4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

3. [zool. Porphyrophora polonica L. (Rost: czerwiec); owad wytwarzający czerwony barwnik:

Szereg: »kermezyn, to jest czerwiec polski«: nie może bydź rzeczona żadna rzecz Kermezynowa/ iedno którą fárbuią Kermezynem/ to ieſt Czérwcem Polskim UrzędowHerb 333b.]

Synonim: czerwiec.

ZCh