[zaloguj się]
[pdf]

KŁOS (90) sb m

-ſ- (56), -ſſ- (2).

-o- (22), -ó- (1); -o- : -ó- Mącz (13 : 1).

Fleksja
sg pl
N kłos kłosy
G kłosu, kłosa kłosów
A kłos, kłosu, Kłosa kłosy
I kłos(e)m
L kłosie
V kłosie

sg N kłos (21). ◊ G kłosu (2) RejZwierc, Calep, kłosa (1) Mącz. ◊ A kłos (11), kłosu (1) KrowObr, Kłosa (1) KłosAlg. ◊ I kłos(e)m (1). ◊ L kłosie (4). ◊ V kłosie (1). ◊ pl N kłosy (3). ◊ G kłosów (28); -ów Macz (3), -ow (1) KochPs, -(o)w (24). ◊ A kłosy (16).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Kwiatostan traw i zbóż; spica Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; arista Mymer1, BartBydg, Mącz; loba Mącz, Calep; spicum, spicus Mącz, Cn; foliculus, vagina frumenti Mącz; culmus Calep (89): Spica. Eyn eher Kłoſz. Murm 120; Mymer1 16v, 17; BartBydg 13b, 148; FalZioł III 25c; MurzNT Mar 4/28 [2 r.]; kiedy będą poſiecżone kloſy/ kthorym licżby niemáſz/ iáko wielkie to gumno będzie? Leop 4.Esdr 4/32; BibRadz I 71a marg, Mar 4/28; Siedḿ wołow cudnych y tłuſtych tákież kłoſow/ známionuią ſiedḿ lat wielkiey vrody zboża y wſzelkiey żywnośći, BielKron 17, 267; Spicifer, Kłoſy przynoſzący Mącz 408a; Inspico, Ná Xtałt kłoſá ſie kończyć. Mącz 408a; Vagina frumenti, Miech álbo kłos. Mącz 473b, 16a, 196b, 377c, 408a [2 r.]; SarnUzn C2 [4 r.]; RejZwierc 243v; BudBib Gen 41/24; KochPs 106; PudłFr 71; Ather ‒ Wierzchołek kięczmionnego [!] kłoſſu. Calep 109b, 218b, 998a [ 2 r..], 1143b; bo do Gdańſká żytá nie podśiewáią/ ále ie też w gumnie dobrze wypráwiáią: iákoby ſie kupiec plewą/ piaſkiem/ kłoſem nie odtrącał. GostGosp 50; LatHar [249]; Boć źiemiá ſámá z ſiebie owoc rodźi. naprzod trawę/ potym kłos/ á potym pełne źiárno w kłośie. WujNT Mar 4/28 [przekład tego samego tekstu MurzNT, BibRadz, SarnUzn], przedm 35.

kłos czego (3): BibRadz Mar 4/28; POd nogám oglądaſz Bootá iáſnégo Pánnę/ która kłos trzyma zboża doſtáłégo. KochPhaen 4; Calep 610a.

W porównaniach (4): Márnym ſie sſtał á nikcżemny yuż ták s káżdey ſtrony/ Práwie yáko kłos pełny plew od rdze zárażony LubPs bb3; SkarJedn 340; KochTarn 78; SkarKaz )(3.

W charakterystycznych połączeniach: kłos(-y) cudny (2), dobry (2), doskonały, dostały (2), gęste, jęczmienny, niepotrzebny, piękny (3), pozostały, pszenice, zarażony, zboża (2), żytny; chrzęst kłosow, garść, siedm (18); kłos mieć, podawać (2), pożerać (pożreć) (2), przynosić ((przy)noszący)(3), rodzić (2), wycierać (2).

Przysłowie: A kogo mierźi v kogo páździorko w oku/ tućby iuż potrzebá w ſobie trzaſki álbo niepotrzebnego kłoſu iákiego pilno vpátrowáć. RejZwierc 267.
Zwroty: »kłos puszczać« = spicare Mącz, Calep; in spicam exire Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 408a [2 r.]; Spico ‒ Kłos puſzczam, Calep 998b.

»rwać kłosy, narwać kłosow« = decerpere spicas PolAnt; vellere spicas Vulg [szyk zmienny] (5 : 1): Bo i vcznie ſwoie że rwali w święto kłoſy pilnie wymáwiá MurzNT 56; BibRadz Deut 23/25; WujNT Mar 2 arg, 23, Luc 6 arg, 1.

»zbierać (a. ubierać) kłosy; zbieranie kłosow« = spicilegium Mącz, Calep; spicilegium facere Mącz; spicas colligere PolAnt [szyk zmienny] (6; 2): BibRadz Lev 19/9, 23/22; Tákież kłoſow nie zbieraycie dla vbogich. BielKron 44; Mącz 408a [2 r.]; BudBib Ruth 2/3; Calep 998b; SkarKaz 387a.

peryfr.»kłosy zbierać« = zajmować się rolnictwem (1): A mnie więc/ który k ſtołu nie vmiém błáznowáć/ Ani wydąwſzy co raz gęby nádſtáwowáć: Potrzebá kłoſy zbiéráć/ niechcęli náuki Vczyć ſye ſobie trudnéy dla obrocznéy ſztuki. KochMarsz 154.

Wyrażenia: »kłos pełen, pleny, tłusty« [w tym:tłusty i pełen (1)] = spica płena Vulg, PolAnt; spica pinguis PolAnt [szyk 9 : 1] (9 : 1 : 1): HistJóz B, Bv, B2; Siedḿ kłoſow wyraſtáło z iednego zdzbłá/ pełnych y bárzo pięknych Leop Gen 41/22 [przekład tego samego tekstu HistJóz B, Bv, BielKron, BudBib], Gen 41/26; Boć ziemiá dobrowolnie owoc podawa/ naprzod trawkę/ Potym kłos/ á potym pełen kłos zboża [plenum frumentum in spica]. BibRadz Mar 4/28; BielKron 16v; BudBib Gen 41/5, 7, 22.

»kłos szczupły, cienki, wysuszony (a. wyschły), niepleni, czczy« [w tym: szczupły i cienki itp. (3)] = spica tenuis Vulg, PolAnt; mutica spica Mącz (4 : 3 : 2 : 2 : 1): HistJóz Bv, B2; Leop Gen 41/6; BielKron 17; Mącz 239d; A záś ſiedm kłoſow ſzcżupłych y wiátrem ze wſchodnym wyſuſzonych wyrosło zá nimi. BudBib Gen 41/6 [przekład tego samego tekstu HistJóz Bv, Leop], Gen 41/7, 23, 24.

Szereg: »plewa, kłos albo głowka« (1): Item folliculi etiam dicuntur Każdego naſienia plewá/ kłos álbo główká w którey ſie naſienie chowa. Mącz 133c.
W przen (1):
Wyrażenie: »kłos czczy« (1): Błogoſláwione otzy/ ktore widzą [,..] Tego ſyná złoſliwego y zátráconego/ PAPIEZA Rzymſkiego [...]/ to drzewo bes owocu/ tego Wieprzá dzikiego/ [...] kłoſu tzcego KrowObr 242v.
Przen (4):
a) Dochód, zysk (1): Y dźiś miedzy chciwymi ſą tákowe głoſy/ Znimy złotą pſzenicę/ żnimy złote kłoſy: Doymy Rzecżpoſpolitą KlonWor 13.
b) Pożywienie, kęs (1): Bo ieſli prze márny kłos coć wynika z gęby/ Być iedno iáko świniá nátárł ſobie zęby. Miałbyś wſzytko opuśćić co ieſt przyſtoynego/ Chciałbych s tym ápellowáć do rozumu twego. RejWiz 38v.
c) Dziecko (1): kłośie móy iedyny/ Ieſzcześ mi ſye był niezſtał/ á ia twéy godźiny Nieczekáiąc/ znowu ćię w ſmutną źięmię śieię KochTr 12.
d) Owoc pracy, tu: utwór (1): ZNiwá mego pierwſzy kłos nioſęć niedoyrzáły/ Oyeże drogi SapEpit ktv.
2. n-pers (1):
Zestawienie (1): Algoritmus: To ieſth nauka Liczby: Polską rzecżą wydana: Przez Kxiędza Tomaſza Kłoſa. KłosAlg kt.

Cf [KŁOSOŁBI], STOKŁOS, STOKŁOSA

MM