[zaloguj się]
[pdf]

ATŁAS (37) sb m

atłas (19), hatłas (18); atłas PudłFr, ZapMaz, ZbylPrzyg; hatłas RejRozpr, RejWiz (5), KrowObr, RejAp (3), RejPos (2), HistLan, RejZwierc (2), StryjWjaz, BielSjem; atłas : hatłas WyprKr (16 : 1).

Pierwsze a jasne, drugie pochylone.

Fleksja
sg pl
N atłås atłåsy
G atłåsu atłås(o)w
A atłås atłåsy
I atłås(e)m atłåsmi, atłåsy
L atłåsie atłåsi(e)ch

sg N atłås (4). ◊ G atłåsu (16). ◊A atłås (1). ◊ I atłås(e)m (4). ◊ L atłåsie (2). ◊ pl N atłåsy (1). ◊ G atłås(o)w (1). ◊ A atłåsy (4). ◊ I atłåsmi (1) HistLan, atłåsy (1) StryjWjaz. ◊ L atłåsi(e)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Gatunek gładkiej błyszczącej tkaniny jedwabnej; tela serica densa et levis Cn; [atlas, atlasium Łac śr](37): WyprKr 103v, 105v; nie będzie nikt więcey kupował od nich/ kupiey złotá y ſrebrá/ y kámienia drogiego/ áni pereł: hátłaſu [VulgAp 1/11: bissi, WujNT: bisioru]/ purpury/ iedwabiu RejAp 151, 152v; HistLan B4v; ZapMaz III G 1/113v.

W funkcji przydawki w G sg bez przyimka (13): Giermak Atlaſu ſzarego WyprKr 79v; Poscziel Atlasu Brunatneo WyprKr 95, 74 [2 r.], 74v, 79, 79v [2 r.], 80 [2 r.], 86v, 95 [3 r.]. Cf Zestawienia.

Wyrażenie:»trawa by hatłas«: trawá by Hátłas piękna zyeleniucżka. RejWiz 179v.
Zestawienia: »atłas perski«: Ieden drugiego ſtroiem przenieść vśiłował/ [...] Ci Perſkimi hátłaſy drudzy áxámity StryjWjaz Bv.

»atłas siekany« = z drobnymi nacięciami metalową sztancą: sbrzegow kaſdego bramu [szaty]. Atlaſz brunatni ſziekani wipuſczano WyprKr 70.

»atłas sznurkowany« = ozdobiony naszyciami ze sznureczka jedwabnego: HAzuka Atlaſu albo Dubletu czarnego ſnurkowaneo ſobolmy podszita WyprKr 79v.

»atłas wzorzysty« (2): SPodniczka Dubletu. albo Atlaſu czerwoneo wzorziſteo, Gardli kuniemy podszita WyprKr 74, 74v.

Przen: Kosztowny ubiór, symbol bogactwa i zbytku, dostatek (14): RejRozpr I3; I nie to ieſt Biſkup/ co w Infułach Perłowych w Adámáſſkach/ w Hátłaſiech y w Rokietach chodzi. KrowObr 126v; A ták miáſto powagi zá piecem pan cżáſem/ Przeſtałby ná cżámlecie/ rozwiodł ſie z hátłaſem. RejWiz 15v, 16, 42, 64; Biedá/ biedá miáſto ono wielkie kthoreś było przyodziane hátłaſem [VulgAp 18/16: bysso, WujNT: bisior] /purpurą/ y ſzárłatem RejAp 151v; Nie chodził w Szárłacie/ w Hátłaſie/ w Dálmucium/ ani w żadney wymyſloney kápicy RejPos 13, 160v; BielSjem 23; A przedśię y vbogi ma ſwé ośiádłośći/ Choćia ná nim Axámit y Atłas nie chrośći. PudłFr 47; RejZwierc 217v, 246; Może tobie Axámit/ ćienki Atłas płużyć/ Tego pilnuy by ſię nań mąż nie chćiał zádłużyć ZbylPrzyg Bv.

IM