Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KOKOSZNY

Następne hasło: KOKOSZYĆ SIĘ »

KOKOSZY (90) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	kokoszy	f	N	kokoszå, kokosz(a)	n	N	kokoszé
	G	kokosz(e)go		G	kokosz(e)j		G	kokosz(e)go
	A	kokoszy		A	kokoszą		A	kokosz(e)
	I	kokoszym, kokosz(e)m		I	kokoszą		I	kokosz(e)m, kokoszym
	L			L	kokosz(e)j		L

pl
N	subst	kokosz(e)
G		kokoszych
I	f	kokosz(e)mi
inne formy
pl A - kokosz(e)

sg m N kokoszy (5). ◊ G kokosz(e)go (2). ◊ A kokoszy (1). ◊ I kokoszym (1) SienLek, kokosz(e)m (1) FalZioł. ◊ f N kokoszå (3), kokosz(a) (4). ◊ G kokosz(e)j (2). ◊ A kokoszą (1). ◊ I kokoszą (1). ◊ L kokosz(e)j (2). ◊ n N kokoszé (8); -é (1), -(e) (7). ◊ G kokosz(e)go (15). ◊ A kokosz(e) (10). ◊ I kokosz(e)m (4), kokoszym (3); -ym SienLek (2); -(e)m: -ym FalZioł (4 : 1). ◊ pl N subst kokosz(e) (8). ◊ G kokoszych (13). ◊ A kokosz(e) (3). ◊ I f kokosz(e)mi (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Przymiotnik od „kokosz” ‘samica ptaka domowego’ (89)
- a. Będący częścią lub pochodzący od kokoszy (81)
  - α. Wchodzi w skład derywatu kompleksowego od połączenia z przydawką „kokoszy” (1)
2. Zestawienie w funkcji n-loc: »Kokosza Łacha« (1)

1. Przymiotnik od „kokosz” ‘samica ptaka domowego’; gallinaceus Mącz, Calep, Cn; gallinarius Cn (89): Gallinaceus ‒ Kokoſzy. Calep 447a.

Zestawienia: »kamień kokoszy« = Lapis alectorius (Rost) (1): IEſth rzecżony kamień kokoſzy/ albo kurowy dla mieſtca gdzieſie rodzi/ abowiem w żołądkoch Kapłoniech nalezion bywa. FalZioł IV 47c.

»kokosza wojna« = pogardliwa nazwa rokoszu lwowskiego 1537 r., którego uczestnicy spędzali czas głównie na rabunku okolicznych gospodarstw (6): tá kokoſza woyná v Lwowá nikczemna/ co zá pożytek nam vczyniłá dobrze pomnimy OrzRozm V; PaprUp F2; GórnRozm M [3 r.]; KmitaSpit C3.

Szereg: »kokoszy albo kurowy« (1): FalZioł IV 47c cf »kamień kokoszy«.

a. Będący częścią lub pochodzący od kokoszy (81): zmieſzai ty prochy z żołtzią kokoſzą FalZioł I 2b, I 27c, 66a, 79d, 144a, II 17b (19); SienLek 96v, 113, 116v, 117v, 128v (8); Calep 455a.

W połączeniach szeregowych (8): mazać zawſze p.zerzecżonemi [lege: przerzeczonemi] oleyki, y tłuſtoſciami kokoſzemi/ gęſiemi/ y też kacżemi FalZioł V 19d, V 19b, 96v, 98v, 103 [2 r.]; SienLek 113v, 117.

W charakterystycznych połączeniach: kokoszy(-a, -e) łoj, mięso (5), mozg (2), pierze, sadło (15), smalec (2), tłustość (7), żołć.

Wyrażenie: »jaje kokosze« = ovum gallinaceum Mącz [szyk 29 : 11] (40): thę wodkę pić tak wiele czoby ſie wlało w poł iaia kokoſzego. FalZioł II 15b, +7a, I 79a, 109d, II 20d [2 r.], III 33b (23); Mącz 142b; SienLek 6v, 7, 9, 65, 65v (15); WujNT 260 marg.

Szeregi: »kokoszy jako i kaczy« (1): Wątroba Kokoſza/ iako y kacza nalepſza ieſt w niey ſamey. FalZioł IV 19b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»kapłuni i kokoszy« (1) : Mięſo nád ine z domowych kápłunie y kokoſze SienLek 7. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»kokoszy a (albo) kuropatwi« (2): FalZioł IV 20a; Lożyſko wywodźi gdy niewiáſtę podkurzáią pierzym kokoſzym álbo kuropátffim SienLek 114v.

»kurzy albo kokoszy« (1): Chorey Wątrobie nayzdrowſzy pokarm/ po kilká dni iedząc/ mięſo kurze álbo kokoſze SienLek 88v.

α. Wchodzi w skład derywatu kompleksowego od połączenia z przydawką „kokoszy” (1):

Wyrażenie: »żołtek kokoszy« = żółtko jaja kokoszego (1): Wezmi [...] kielko żołtkow kokoſzych FalZioł V 108v.

2. Zestawienie w funkcji n-loc: »Kokosza Łacha« (1): Poniżey/ iákom wźiął ſpráwę od Stáchá/ Kokoſza łáchá. KlonFlis G3v.

Synonim: 1. kurzy.

AŻ