Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KURZONOGI

Następne hasło: [KURZYCA] »

KURZY (85) ai

Fleksja

sg
m	N	kurzy	f	N	kurzå, kurz(a)	n	N	kurzé
	G	kurz(e)go		G	kurz(e)j		G	kurzégo
	A			A	kurzą		A	kurzé
	I			I	kurzą		I
	L			L	kurzéj		L

pl
N	subst	kurzé
G		kurzych

sg m N kurzy (1). ◊ G kurz(e)go (2). ◊ f N kurzå (13), kurz(a) (12). ◊ G kurz(e)j (27). ◊ A kurzą (3). ◊ I kurzą (1). ◊ L kurzéj (1). ◊ n N kurzé (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G kurzégo (11); -égo (2), -(e)go (9). ◊ A kurzé (2); -é (1), -(e) (1). ◊ pl N subst kurzé (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G kurzych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XIX w.

Znaczenia

1. Przymiotnik od „kur” lub „kura” ‘ptak hodowlany’ (12)
- a. Pochodzący od kury lub koguta (11)
- b. Przeznaczony dla koguta (1)
2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (67)
3. Zestawienie w funkcji n-loc »Kurza Noga« (6)

1. Przymiotnik od „kur” lub „kura” ‘ptak hodowlany’ (12):

a. Pochodzący od kury lub koguta (11): Też na to vwarzywſzy w oczcie gnoiu kurzego/ okładayże mu geſto á ciepło obwięzuiącz. FalZioł IV 23b; Takieſz theż mozg kurzy warzony/ roſci zęby richło/ gdy będą nim dziąſla pocierane. FalZioł V 80v, I 144c, IV 18a; Nád tho iáiec kurzych gdy ie kápłunią náſuſzyć/ thákże y prośięćich/ kiedy ie kleśnią/ á tych pod miárą wźiąwſzy ná proch vtłuc SienLek 112, 8, 65, 69v, 84v, 89, 155v.

b. Przeznaczony dla koguta; gallinaceus Mącz (1): Plectrum etiam dicitur calcar aeneum, quod olim gallis gallinaceis addebatur pugnaturis Kurze oſtrogi. Mącz 303d.

2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (67):

»kurza noga« = Potentilla erecta (L.) Hampe; pięciornik kurze ziele, bylina z rodziny różowatych (Rosaceae); używana w lecznictwie ludowym; portulaca Mymer¹, Calep, Cn; peplion Mącz, Cn; andrachne Calep, Cn; coronupus, pes galinaceus, poliamentum, portula Mącz (49): Mymer¹ 18v; A wſzakoż Kurza noga gdy iey kto ſluſznie pożiwa tedy żywot otwiera/ bowiem odwilża y ſtolcze cżyni. FalZioł I 100b, I 3b, 7a [2 r.], 16d, 23b, 25c (29); Portula [...] ziele z którego też ſáłatę czinią. Kurza nogá álbo ſzczir. Mącz 314a, 66b, 290b, 293d, 309a, 368c; SienLek 8v, 29v, 78v, 94, 117 (9); Calep 69a, 773b, 824b.

~ Szereg: »portulaka to jest kurza noga« (1): Cżemu portulaca, to ieſt kurza noga zdrowa ieſt na zęby. GlabGad I4. ~

»kurze pizdki« = Primula veris L. em. Huds.; pierwiosnka wiosenna, bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) używana w lecznictwie (2): Kurze pizdki/ Primula veris. SienLek 229, Xv2.

»kurze ziele« = Potentilla erecta L.; pięciornik kurze ziele, bylina z rodziny różowatych (Rosaceae); corchorus Mącz (16): Też ieſtliby kroſty były modrey barwy, Tedy wezmi k tym ſokom, to ieſt ku ſokowi z Granatow/ á z cidonij/ Lactucżanego/ z kurzego ziela ſoku/ zmieſzay weſpołek/ á namazuy ięzyk. FalZioł V 40, I 100b, c, V 69, 92, 92v, 109v, 113; Niektórzy máyą miáſto Apium riſus, to yeſt miáſto kurzey nogi álbo kurzego ziela. Mącz 368c, 65c; potym tłuczonymi rákámi obłóż/ á zátym warz korzenié koſztywałowé/ kurzégo źiela/ żywokoſtowé korzenié SienLek 174, 58v, 59v, 148, 222, Xv2. [Cf KURCZY.]

3. Zestawienie w funkcji n-loc »Kurza Noga« (6): A Kurza nogá páłac ieſt zacny w Krákowie RejFig Bb4, Bb4 [2 r.]; BielKron 400, 400v; á I. K. M. w Krákowie ná Kurzéy nodze/ gdźie ſye oycowie náſzy Przodkom iego kłániáli/ poſádźi OrzQuin Lv.

Synonimy: 2. »kurza noga«, »kurze ziele«: portulaka, przerwipęp, szczyr, tłustosz.

Cf KURCZY, KURNY, 1. KUROWY, [KURZĘCY], KURZONOGI, KURZYMOR, KURZYTATA