[zaloguj się]
[pdf]

KOLEJ (46) sb f

f (45), m (1) [w funkcji n-pers].

kolej (12), koleja (5), kolij a. koli (1), kolej a. koleja (28); kolej Mącz (2), GórnDworz, SkarŻyw, KochSob (3), SkarKaz, VotSzl (2), KlonFlis (2); koleja BartBydg, LudWieś, OrzRozm (2), RejZwierc; kolij a. koli CzahTr. [Za postaci wątpliwe uznano przypadki zależne z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki (z wyjątkiem n-pers, które uznano za Koleja). Przypadki zależne z tekstów, gdzie występuje jedna odmianka pewna, zostały pod nią podciągnięte.]

o jasne. ◊ -éj KochSob (2), -ej (1) Mącz. ◊ -ej-; a pochylone.

Fleksja
sg pl
N kolej, kolejå, kolij
G kolej(e)j, koleje, kolei
A kolej koleje
I koleją
L kolei, kolejéj

sg N kolej (8), kolejå (3), kolij (1). ◊ G kolej(e)j (3) LudWieś, RejZwierz, Mącz, koleje (2) ModrzBaz, NiemObr, kolei (2) GórnRozm, GostGosp. ◊ A kolej (1). ◊ I koleją (22). ◊ L kolei (1) BielKron, kolejéj (1) SarnStat. ◊ pl A koleje (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XIX w.

1. Koleina, ślad; tor; orbita BartBydg, Mącz, Cn; vestigium rotae BartBydg, Cn; regio Cn (9): Orbita, vestigium rotae, colyeya BartBydg 103; Mącz 267c; Y koleie [gressus] proſte cżyńćie nogam wáſzym BudNT Hebr 12/13; A iż byłá gołoledź/ podle konia śpieſzno idąć padł/ y prżyſzłá mu nogá ná poprżek kolei/ á zá tym woz náśpiał/ y prżechodząc nogę/ złamał mu nogę GórnRozm F2; WujNT Hebr 12/13.

W charakterystycznych połączeniach: kolej prosta (2), własna.

Zwrot: »z kolejej wykroczyć, występować« = exorbitare Mącz [szyk zmienny] (1 : 1): PAtrz iáko ſie ty kołá/ nadobnie zgadzáią/ Iedno bieżąc zá drugim/ gdy drogi pátrzáią. Ale iáko też ktore/ s koleiey wykrocży/ Y woz ſie więc połamie/ y pan rad wyſkocży. RejZwierz 138v; Mącz 267c.
W przen (1):
Zwrot: »wystąpić z koleje« (1): Co to iemu záwádźi/ gdy kto krążąc y tám y ſam/ wyſtąpiwſzy z właſney koleie/ tuła ſię po rozmáitey gęſtwie y ſzelinie NiemObr 96.
a. O rzekach: łożysko (1): Tam niedáleko Oſſá w gardźiel ćiecżę [!] Wiśle/ y z nią ſię w iednę koley wlecże. KlonFlis G3.
2. Kolejność, następstwo według ustalonego porządku; vix, vices Modrz, Cn (36): OrzRozm V3; Przy práwie zápowiedźieć/ áby żaden pod trzemi Grzywnámi/ dniá áni kolei v przewodu nieśmiał przepráwowáć áni wykupowáć/ v Włodárzá GostGosp 38.

W funkcji równoważnika zdania (3):

~ kolej na kogo (1): Nie możem mowić: dźiś po ćię śmierć przyidźie/ á Potym po mię: ále wſzyſcy ſię iey ſpodźiewamy. ná mię koley/ ia podobno drugie vprzedzę. SkarKaz 387a.

kolej czyja (2): ZAmną/ zámną piękné koło/ Opiéwáiąc mi weſoło: Czuię ſye że moiá koléy/ A ia niémam wydáć woléy. KochSob 58, 58. ~

Fraza: »kolej [na kogo (3), kogo (2)] przydzie (a. dojdzie, a. dochodzi)« [szyk zmienny] (5): GórnDworz Dd8v; RejZwierc 188; SkarŻyw 192; VotSzl Cv; Leć [!] ieżliże záś przydźie ná páſtirze koli/ Vyźrzyćie że im vymie wiłk [!] dobrze ſwywoli. CzahTr E3v.
Zwrot: »czekać koleje [czego]« (1): á pokiby iedná cżęść źiemie woynę służyłá/ drugaby domá odpocżywáłá: wſzytcyby zbytku zániecháli/ á cżekáiąc koleie służby ſwey [expectatione ordinis vicis suae]/ pilnowáćby muśieli ſpraw potrzebnych. ModrzBaz 120v.
a. W funkcji przysłówka (24):
»koleją« = per vices Modrz; consequenter, ex ordine, sua vice Cn (22): Przybiją kártę v drzwi iż koleyą iutro/ Będą ſądzić RejWiz 123v; OrzRozm N3; BielKron 340v; KochMon 29; ModrzBaz 115; BielSjem 19; Wſzytki ſpiéwáć náuczoné/ [...] Więc koleią záczynáły KochSob 56; ActReg 60; GostGosp 88, 110; GrabPospR M2v [3 r.], M3, M4; VotSzl Cv.

koleją czego (1): Ich mość Pánowie vrzędnicy powiátowi ſpiſzą/ tego co pierwſzą wypráwę będźie cżynił w przod nápiſawſzy/ [...] á gdy przyidźie drugą wypráwę cżynić/ onego ſpiſku koleią drugi wypráwę będźie cżynił GrabPospR M2v.

W charakterystycznych połączeniach: koleją mowić, odebrać, posyłać (2), (roz)dawać (3),ruszyć się, sądzić, służyć, spisać się, uczynić, zaczynać.

Zwrot: »chodzić (a. iść, a. przyść, a. pojść, a. dojść) koleją« [szyk zmieimy] (5): A kiedy poydziem koleią Rychleići nam drugą náleią RejRozpr G2; BielKron 74v; KochPieś 23; GórnRozm A; Náznáczenié tych Senatorów ná Séymie ma bydź/ záraz oſób ſzeſnaśćie [...] á máią iść koleią/ iáko w Rádźie śiedzą. SarnStat 39.
Wyrażenie przyimkowe: »w kolei« (2): bo okręty álbo nawy nigdy ſpołu nie idą/ ále iedná zá drugą w mili y dáley przynamniey/ ták iż ſie rozwloką cżáſem przez trzydźieśći mil/ cżáſem przez ſześćdźieſiąt kiedy ich wiele w kolei. BielKron 451v; A ieſliby który w ſwéykoleiéy zoſtáć niechćiał/ álbo per aliquod Legale impedimentum niemógł/ áby ſie záraz támże ná Séymie opowiedźiał SarnStat 39.
b. Kolejno zmieniająca się grupa pracowników; tu w przen (1): Vcż ſię od wężow/ ktorzy w kráiu głodnym/ Cżuiąc o wyſpie y o brzegu płodnym/ Wnet ſámodźielną komięgę robotą/ Z ſiebie vplotą [...] A gdy ſię ćiągnąc tá ſtroná ſprácuie/ Wnet ná to mieyſce świeża náſtępuie/ Ták káżda koley prowádząc tę tráftę Trzyma ſwą wáchtę. KlonFlis E2v.
3. n-pers (1): á iuż przirzekli daley do krakowa niechodzić na żadną poradkę ani prandikę do kxiędza Koleiey LudWieś A2.

MM