[zaloguj się]
[pdf]

2. KOŁO (90) praep

Oba o jasne (w tym w pierwszym 1 r: błędne znakowanie).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Zawsze cum G.

1. Wskazuje na bliskość przestrzenną: przy, w pobliżu; ad, circa, circum, cis, citra, ob Cn (53): Auicenna powiada iſzby tylko Piwonija ktora koło Rzimu roſcie miała tę moc naprzeciw timprzerzecżonym niemoczam FalZioł I 97d; [granica] chyli ſie idąc koło Morzá ná południe gory ktora pátrzy do Bethoron Leop Ios 18/14, Luc 22/55; Prot A3v; Strum Gv [2 r.], Nv [2 r.]; PaprPan N2v; lecż pśi koło niego wyiąc/ dotknąć ſię go nie śmieli/ ále go rácżey ſtrzegli SkarŻyw 429; A tyſz to tu cżárćie gdacżeſz? Z łáncuchem koło drzwi ſkacżeſz. MWilkHist E3v; StryjKron 160, 677; Leć gdyby koło ćiebie nieſzcżeśćie zágrzmiáło/ Zádnegoby ná ten cżás ſtobą nie zoſtáło. CzahTr H4v, D3v, G4v, H2; KlonFlis C; A ták náwłocżywſzy ſie koło oney ſkáły Nie doſtał ſwego bydłá KlonWor 22, 19, 40.

W charakterystycznych połączeniach: koło kogo, czego by(wa)ć (2), chodzić (iść) (2), miotać, nawłoczyć się, paść się, rodzić się, rosnąć, skakać, usadzić się.

a. Z dodatkowym elementem otaczania: dookoła (20): FalZioł I 3c; A łoy y ogon y wſſyſtkę tłuſtość ktora obraſta koło wnętrza [...] oddzielił. Leop Lev 8/25, Deut 2/1, 1.Petr 5/8; WyprKr 100; ábowiém w Leśie około Pniakow álbo koło drzewá śiłá źiemie zoſtáwuią Strum F3v, O2; płoty koło Winnic czynili StryjKron 31; Iáko Achilles Hektorá włocżył kolo Troiey KlonŻal B3v; Calep 3b, 425b, 471a, 668b, 999a, 1131a; GrabowSet E2v; GosłCast 53; KlonWor 12, 40, 75.

W charakterystycznych połączeniach: koło czego chodzić, czynić, krążyć (2), lecieć, obrastać, obwić się, włoczyć, wodzić, zebrać się, znatykać, zostawować.

b. Wskazuje na bezpośredni kontakt (zwykle połączony z położeniem wokół): na (8):
α. Części z całością (7): WyprKr 64v; Szcżupły pręt látoroſle ná doł ſie vkłonił. Liſtecżki koło dołu/ wſzytki bárzo mdláły WisznTr 12; Limbus ‒ Brąm koło ſuknie niewiſczei. Calep 604a, 167a, 608a, 843a; A zać to lekki kozub/ ábo te pśie vſzy/ Co to koło niey wiſzą czworákie rękawy ZbylPrzyg A4v.

W charakterystycznych połączeniach: koło czego lamować, okładać, wisieć.

β. Dwóch różnych rzeczy (1): Láncuchy brzmią koło nog RybGęśli B.
c. Wskazuje na przebywanie w towarzystwie osoby (4): Y miał koło śiebie śiedm zakonnikow/ ktorzy mu ſłużyli wednie y wnocy. SkarŻyw 293; StryjKron 310; ZawJeft 48; Stali tám koło niego dorośli ſynowie KlonWor 70.

W charakterystycznych połączeniach: mieć koło kogo (2), stać (2).

2. Wskazuje na punkt centralny ruchu wirowego (1): Poli ‒ Dwa punkti mebieskie [!], ieden na połwczi [!], a drugina południe, koło ktorich wſziſtko niebo obracząſie. Calep 817a.
3. Wskazuje na bezpośredni lub dalszy obiekt czynności (23): Gáláád zá Iordanem odpocżywał y Dan robił koło okrętow Leop Iudic 5/17; po Mſzy ćiął pod wiechą z chłopy kozerę/ [...] á koło máłpy ſwey pod wieczor chadzał OrzRozm H2v; LeovPrzep a2v; BielSpr c2; á nie biy vbogiégo chłopká kijem/ któryć téż pómoże koło tego prácowáć Strum H4v; á záwſze kiedy byś miał co koło tych Karpiąth ſpráwowáć álbo łowić/ álbo przeſádzáć/ Pátrz záwżdy dniá pogodnégo y ćiepłégo Strum Pv, F3v, G, Rv; PHidipus on pan Grecki był tákowey cnoty/ Ze ſie pilniuchno báwił koło tey roboty/ Ktorą ſie záwżdy báwią więc mężni Rycerze PaprPan Qv; SkarŻyw 167; KlonŻal D3; Calep 402a, 933b, 1124a; Koło wſzelkiey poſługi vprzeymieś chodźiłá. LatHar 518; WujNT 392.

W charakterystycznych połączeniach: bawić się koło czego (4), chodzić (chadzać) (2), obierać się, (po)robić (3), pracować, rozumieć, sprawować, uwikłać.

a. Przy potencjalnym obiekcie czynności wskazuje na zakres predyspozycji psychofizycznych i umysłowych: w zakresie (6): Y poſlał Krol Hirám w onych okręćiech ſlugi ſwoie/ męże w żeglárſtwie y koło morzá dobrze vmieiętne [gnaros maris] Leop 3.Reg 9/27; Strum F3v; Ieſt zacność możność wielką ieſt ktemu y ſpráwá/ Ták koło ſpraw Rycerſkich iák około práwá PaprPan K4, G3v, Sv, Bb3v.

W charakterystycznych połączeniach: pilność kolo czego, rozumieć, trafić, umieć, umiejętność, zachodzić się.

4. Wskazuje na związek logiczny, skojarzeniowy, tematykę: w związku z, na temat, o czymś (9): RejKup 08v; Bo gdzieby się miało co koło egzekucyji zacząć niemałego do tego czasu potrzeba. Diar 27; A co ſie tknie koło Loſow/ żeby przes Loſy Krol s poyśrzodká ſiebie miał być obieran/ tedy by to nie przes niedźielę áni przesdwie było MycPrz II C3; CzechRozm 223; porádził mu Sigmunt Ceſarz áby potáiemnie á poiedynkiem z Pány Koronnymi koło tego tráctował. StryjKron 558, 697; KmitaSpit C6v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: koło czego tknąć się, traktować, wadzić się (2), zacząć się.

a. Wprowadza nowe zagadnienie: co dotyczy, jeżeli chodzi o (1): kolo thich ſkodnykow pana Voyewodzynich. czo nie obyeczal yedno thego pan Voyewoda wdzyeczen od yego Kro. mczi nyechay bendzye. LibLeg 11/171v.
5. Wskazuje na przybliżenie ilościowe; ad, circa, circiter, facile instar, plus minus, praeter – propter, quasi Cn (4): Legio ‒ Huff z ludu zołnierskiego koło ſzesczi tiſieczi. Calep 588b, 1045a.
a. O czasie; ad, circa, circiter, cis, citra, de, sub Cn (2): Hirquitallire ‒ Początek (miazſzgo [lege: miąższego]) mowienia, w młodziencu koło 18 roku. Calep 484b.
Wyrażenie: »coś koło« (1): bo coś koło połowice dniá trzećiego zmartwych wſtał. LeovPrzep K.

Cf OKOŁO, WKOŁO

MM