II.
Przyimek;
cum G (3295):
1.
Przy określaniu stosunków przestrzennych (998):
a.
Wskazuje na przedmiot otaczany (też w kontekstach przenośnych): dookoła, wokół, ze wszystkich stron;
circa, in circuitu Vulg, HistAl, PolAnt; circum PolAnt, Mącz, Vulg; circumcirca Bart Bydg, PolAnt; per circuitum PolAnt, Vulg; per gyrum Vulg; in circuitibus PolAnt (509):
ya kom ya szdomv szdzyersszavy thwoyey [...] nyewszyąla [...] szerdzy około ogroda any około dwora ZapWar 1503 nr 1947;
MetrKor 38/287;
bo około iego ocżu/ więcéy niżli tyſiątz rán bylo. OpecŻyw 129;
BartBydg 242;
sktorych robakow gdy vcżyniſz proch á włożyſz go w kaganiecz gorączy/ tedy vzrzyſz około onego kagańcza wielkoſć wężów. FalZioł I 126d;
rozpuſć gi [kadzidło] w białku kokoſzego iaia/ á tym około pępka omaży dobrze FalZioł V 29 (
9);
BielŻyw 124;
MiechGlab 56 (
2);
WróbŻołt 49/3;
roſkazał ſie zewſſech ſtron okryć ćiemnoſćiami/ á gęſtemi obłoki wodnemi był iáko dom około niego zbudowan. RejPs 24 (
3);
HistAl H5v;
ſhermowal thoporkyem łanovi cznoczie około glowy LibMal 1554/194 (
2);
LubPs H2v;
Miecż nad ſtołkem [!] ná nići vwięzáć kazano/ A ze cżtermi [mieczami] około ſtołká áby ſtano. RejWiz 70v (
3);
będzie offiárował ćielcá przed Pánem/ á ſynowie Aaronowi będą offiárowáć krew iego/ leiąc około ołtarzá Leop Lev 1/5;
zápalę ogień w mieśćiech iego/ y pożrze á popali wſzyſtko około niego. Leop Ier 50/32 (
20);
Anioł Páńſki zátacża oboź około tych kthorzy ſię go boią/ y wyrywa ie. BibRadz Ps 33/8 (
19);
namioty rozbijáli [...] niektorzy ná południe/ drudzy ku połnocy/ ná zachod/ y ná wſchod ſłońcá około domu Bożego BielKron 39v;
obegnał miáſtecżko Gyns/ leżał około niego dni dwádzyeściá BielKron 190v;
przypráwiono ſámemu we środku ſthoł doſyć ochędożnie/ á inſzych ſtołow było około iego bárzo wiele BielKron 435 (
33):
Circum castra dispositae sunt excubiae, Około obozu ſtrażą położono. Mącz 54b;
Oculos circumferre, Poyźrzeć około ſiebie. Mącz 123a;
Halo, Krés wokoł álbo koło które około xiężyca. [!] widáć. Mącz 153a (
12);
SarnUzn G4v;
Gdy kłem pśim/ około zębu bolącego/ áż do krwie wzdrápie/ boi wnet vćichme SienLek 77 (
8);
á tęcżá byłá około głowy iego RejAp 83v (
12);
GórnDworz Ff3 (
2);
Circumferentia około Centrum idźie wſzędźie iednáko ná puł Diámetru GrzepGeom H4v (
3);
iż będą mieć s thego pociechę [...] wſzytki ony okolicżne kráiny około ciebie. RejPos 297 (
7);
Więc będzie druga [szata] áż do ſámey ziemie/ to też ták cżyſcie/ [...] przedſię mi wiátr około goleni nie ták hárcuie. RejZwierc 58 (
11);
Obłok y mrok około niego BudBib Ps 96/2;
Záś miedzy kownatámi ſzerokośći dwádzieśćiá łokiet około domu/ około/ około, (marg) Ieſt ten obycżay ięzyká Hywreyſkiego/ iż gdy chce dáć znáć że cżego wiele tedy dwá kroć/ álbo y trzy kroć iedno słowo mowi, (—) BudBib Ez 41/10 (
17);
HistHel Cv;
Strum Gv;
BudNT Mar 3/32 (
2);
KochPs 146;
SkarŻyw 120 (
3);
chłopi ſiedzą około ogniá StryjKron 161;
WerGośc 269;
WisznTr 12;
godzien też/ áby gwiazd około śiebie Pełno máiąc/ nam świećił/ y śiadł w iáſnym niebie. BielSenJoach 2;
KochWr 34;
LatHar 720;
A widząc Ieſus wielkie rzeſze około śiebie/ kazał ſię przepráwić ná drugą ſtronę morza. WujNT Matth 8/18 (
11).
W połączeniu z partykułą: »okołoż« (1): w poſrzodku prożny plác ná którym ſtół ſtał/ okołoſz tego ná przerzeczonych zedlách [...] ſiadáli y yadáli. Mącz 464c.
Przy czasowniku zawierającym semantyczny element otaczania (4): doſzli iednego zamku kthori był w poſrod oney rzeki zbudowan/ około ktorego wielka cżęſć rzeki obchodziłá. HistAl H5; y poſtáwił ſiedm ſlupow ſpicżástych/ ieden przećiwko drugiemu/ [...] á około thych obſtáwiał [circumposuit] ſlupy wielkie Leop 1.Mach 13/29 (2); Gdy święte iey ćiáło gorącżką vſuſzone było: około łoſzká obtocżonym przyiaćiołom/ ty oſtátnie ſłowá mowiłá SkarŻyw 195.
W charakterystycznych połączeniach: postawić ((napo)stawiać) około [kogo, czego] (3), siedzieć (sieść, siedzący, siadać) (13), sta(ną)ć (stojący) (13); leżeć około [miasta] (20); mieć [co] około siebie (4); mieszkać (mieszkający, mieć mieszkanie) około [kogo] (5).
Połączenia: »miedzy ... około« [przy tym samym rzeczowniku] (1): Convallis, Ein tal rund oder ſcheibweis vmher tzwiſchen den bergen. Przykopa myędzy gorámy álbo około gor Murm 21.
»około ... w« [przy tym samym rzeczowniku] (1): iuż ſie pocżyna lać kreẃ około gránic náſzych y w gránicach náſzych RejZwierc 255.
»w koło (a. wokoł) (...) około« [szyk 4:2] (6): Lás cżarny w koło około niey [Frankonii] idzie by mur przyrodzony. BielKron 289 (3); Horizon, [...] Wſziſtko to yáko dáleko doyźrzeć możemy w okoł około ſiebie Mącz 158b; BielSpr 25v; gdy iuż práwie około nas gore wkoło/ mácáiąc drzwi tráfić niemożemy. PowodPr 77.
»w krąg około« (1): Y obeyrzawſzy wkrąg około ſiebie śiedzące/ rzekł. BudNT Mar 3/34.
»w posr(z)odku ... około« [przy tym samym rzeczowniku] (2): RejAp 48v; w pośrzodku ſtolice y około ſtolice czworo źwierząt WujNT Apoc 4/6.
»wszędy (a. wszędzie) (...) około« (6): Ták ſprzodku iáko y ſtyłu/ wſſędy ieſt około mnie formá ręki twoiey RejPs 206; BibRadz Ez 40/33; BielKron 385; RejZwierc 71 (2); że mu ſię zdáło/ iż wſzędy około niego beſtye ſtoią CzechEp 127.
»około ... ze wszech stron« [szyk 1:1] (2): około nich pánny zewſſech ſtron ná bębniech/ brząkaiące RejPs 99; BudBib 2.Mach 12/21.
Wyrażenie przyimkowe: »około stołu (stoła)« = in circuitu mensae Vulg (11): Synowie twoi iako latoroſlki oliwne około ſtołu twego. WróbŻołt 127/3 [przekład tego samego tekstu: RejPs, SeklKat, KrowObr (2), RejPos (2), RejZwierc]; RejPs 195v; SeklKat L; KrowObr 149v (2); ſiędzie záſię káżdy ná ſwym mieyſcu/ okrom ſześći/ ktorzy ſiędą ná onych ławkách około ſtołá BielKron 234v; Mącz 35b (2); RejPos 42v (2); RejZwierc 33.
α.
Z nakierowaniem uwagi na obiekt otaczany; niekiedy: do (45):
Zoraw iż śię był przemorzył/ Około miſy záchodził BierEz N3;
OpecŻyw 109v;
FalZioł I 42c;
Chłopyętá [...] yęły mu ſie przypátrowáć/ á yákoby wroble około ſowy/ dziw dziw dziw dziwowáć. GliczKsiąż H7v;
LubPs N2;
RejWiz 72v;
RejZwierz 106;
ábowiem zgromádzą ſię do niego iák orłowie ábo ſępowie około śćierwu BibRadz II 44c marg (
2);
A gdy było o połnocy/ záſádzili ſie we troię około namiotow BielKron 50 (
3);
Pátrzay że pilno/ iáko vſtáwicżnie złodzyey chodzi około domu thwego/ ábyć gi podkopáć mogł RejPos 346 (
12);
ázać máło tákich naieznikow około tákiego więc páná hárcuie. RejZwierc 38v;
áno ſie około niego wieſzáią podſzcżuwácże/ podſzeptácże/ á pochlebnicy márni RejZwierc 49;
Zazdrość łákomſtwo á ſnadź wizytki zbytki/ Około workow zlecą ſie więc wſzytki. RejZwierc 226v (
11);
CzechRozm 240v;
Zbieżeli ſię ludzie wſzetecżni/ iáko iáſtrząbowie około gołębicżki SkarŻyw 341 (
3);
NiemObr 163;
WerGośc kt;
Acżći wſzędźie złośnicy około nas krążą ArtKanc Q3v;
VotSzl A2.
W charakterystycznych połączeniach: biegać około [kogo, czego] (3), chodzić (9), dziwować, harcować (8), igrać, krążyć (krążący się) (7), latać (2), nasadzić (usadzić, zasadzić) się (3), wieszać się (2), zachodzić, zaskakować (3), zbiec się (2), zebrać (nazbierać) się (2), zgromadzić się, zlecieć się.
Połączenia: »w koło około« (1): iż nie tylko cżłowiek zły/ ále y ſam Szátan do ćiebie/ przyſtąpić nie może/ choćby ſie/ wkoło około ćiebie chodząc/ iáko Lew rycżący/ niewiem iáko o ćię kuśił CzechRozm 229v.
»około ... zewsząd« (1): Ci ktorzy myę z złośći ſwoyey w nyenawiśći myeli/ Z wyelkim hurmem około mnye zewſſąd ſie zbyeżeli LubPs K4.
β.
Z dodatkowym elementem styczności, przyległości (niekiedy w ujęciu trójwymiarowym); też: po obrzeżach, na obrębie; też: wewnątrz wokół brzegów;
super Vulg, PolAnt; undique PolAnt (195):
Praecordia [...] Die netz vmb das hertz Błonky około ſercá Murm 56 (
2);
HistJóz B3v (
2);
BartBydg 121;
około liſthu każdego ząbki ſą iako ſirp FalZioł I 64c;
to ziele [...] latoroſl ma długą barzo/ po ziemi ſię pnie/ á około latoroſli kwiatek białawy FalZioł I 114a;
gdy na ſamem wirzchu vriny będą pianki iako ziarnka makowe około vrinała. FalZioł V 2v (
25);
Cżemu około vſt ſą wargi. GlabGad Cv (
5);
RejPs 77v;
ZapWar 1550 nr 2664 (
2);
LubPs Nv;
Weźrzeć ná wſzytkę zyemię y co ná niey bywa/ Y iáko ſrogie morze około niey pływa. RejWiz 45 (
2);
A rzędow iábłek ziárniſthych było dwie śćie około mákowice wtorey. Leop 3.Reg 7/20 (
7);
Krzizik. w nim poſrzodku wagſmaragd. o kolo niego trzi tablicze Rubinowe WyprKr 11v (
22);
wyimie błonę kthora ieſt około podrobow/ ze wſzytką tłuſtośćią ich. BibRadz Lev 3/9;
Przybudował theż Ganek około wſzytkiego Domu BibRadz 3.Reg 6/10 (
18);
ten nápráwił wiele murow około Rzymá vpádłych. BielKron 167v;
włoſy około głowy noſzą plećione ták mężowie iáko niewiáſty. BielKron 450v (
14);
Nomae, Wrzody nieyákie obyadáyące okóło ſiebie ciáło. Mącz 249b;
Orae item in plurali, Obłogá álbo bramá około ſukni nadolna yákie miewáyą białe głowy. Mącz 267b;
Corrosae insulae, Wyſpy około brzegów ogrizione. Mącz 357b (
10);
SienLek 63 (
2);
RejAp 146v (
3);
Drudzy lepak błáżeyki ony ſobie około gárdłá wieſzáli/ á ochrapieliny [...] ſobie tym lecżyli. RejPos 305 (
5);
ná ktorey [ziemi] ieſtechmy rozſiani wſzędy/ á gmerzemy około niey nie inácżey iedno iáko mrowki RejZwierc 3 (
5);
BielSpr 37v (
4);
BudBib 1.Mach 1/33 (
2);
Strum G3;
BudNT Mar 9/41;
łáńcuchem ſię żeláznym ná 20 łokiet zá nogę przykował. [...] [Potem] odkowáć ſię kazał. Około żełázá [!] v nog byłá ſkorá koſmáta/ áby ćiáłá żełázo [!] nie żárło SkarŻyw 29 (
2);
LatHar 685;
WujNT Matth 3/4 (
2);
SarnStat 970;
PowodPr 56;
SkarKaz 246a;
ZbylPrzyg A2v.
Przy wyrazie zawierającym semantyczny element otaczania i zwykle styczności (34): ręce mu tak motzno okolo ſlupa przywiązali/ aż byly ſcżyrnialy OpecŻyw 125v; rado też to ziele [przęsłka] roſcie przi drzewie/ y obwija ſie około drzewa iako chmiel FalZioł I 35c (7); on ptak miał [...] podgárdłek grzbieniſty á około ſzyie iego byłá obręc piękna iáſna HistAl L2v; MurzNT Mar 9/41; GroicPorz iiv; Leop Prov 6/21 (2); Czapka Axamitna czarna letnia, około niei ieſth opaſanie zlote WyprKr 20 (2); BielKron 34v (2); Capreolus, [...] Máłe á cienkie witki ná których ſie wino około tyczi opleta Mącz 34b (6); wbił gwoźdź w mur/ y około niego ſznur okręćił GórnDworz T7; Okréśić álbo opiſáć kołem którą Figurę/ z proſtych liniy vczynióną/ zową tho/ kiedy około niéy ták bywa otoczóne/ że ſye iéy węgłów tyka. GrzepGeom D4; Szypy ogniſte tymże obycżáiem/ y tym prochem nábijáć obſzyć płotnem ſurowym mocnym/ około ſzypu/ [...] náſypawſzy tą [lege: tam] prochu/ ſmoły/ ſiárki/ Sáletry/ [...] obćięgni to nićiami mocnemi około ſzypu BielSpr 74 (3); Strum M2v; ModrzBaz 51; CzechEp 327; ArtKanc Q3v; Y wyſzło śiedm ániołów [...] przepáſánych około pierśi złotymi páſy. WujNT Apoc 15/6 (2).
W charakterystycznych połączeniach: mieć około siebie (3); mur około [miasta] (39); z semantycznym elementem otaczania: (o)kręcic około [czego, rzadziej kogo] (3), obciągnąć, obiegać, obłożyć, obręcz, obroż, obszyć, obwarowanie, obwi(ja)ć (się) (obwinąć, obwiniony, obwijający się) (8), opasanie (przepasany) (3), oplatać (się) (pleść się) (3), otoczony, (ob)wiązać (przywiązać, uwiązać, zawiązanie) (7).
Połączenia: »około ... koło« (1): w Leśie około Pniakow álbo koło drzewá śiłá źiemie zoſtáwuią Strum F3v.
»około ... okrąg« (1): Thy ziarnka takowe około Circula będącze okrąg vriny, Znamionuią płynienie wilkoſci z głowy na pierſi FalZioł V 8v.
»wewnątrz około« (1): A ná podobieńſthwie Thronu/ podobieńſthwo iákoby weźrzenie cżłowieká zwierzchu. Y widziałem iákoby oſsobę Kontryffału/ iáko pozrzenie ogniá wewnąthrz około iego Leop Ez 1/27.
»na ... około« [przy tym samym rzeczowniku] (2): á potym wezmi chleb ciepły y przyłoż na ranę y około rany oſrzodkę FalZioł V 75 (2).
»w koło około« (2): Więc ony ſerwety wyſzywáne/ [...] więc ony liſtwy w koło około obruſow. RejZwierc 59v; BielSpr 74v.
»w okrąg około« (1): A ná wierzchu byłá gałká miedźiána [...]/ á iábłká granathowe w okrąg około gałki BibRadz Ier 52/22.
»wszędy ... około« (1): Coż thy zwirzęthá cżynią? Oto ſłuchay: Iż máią mieć wſzędy ocży y ſkrzydłá około ſiebie [Cf pełnych oczu y s przodku y názad. 48]. RejAp 50.
αα.
O ruchu wzdłuż obwodu (9):
OpecŻyw 135v;
GliczKsiąż C5;
táki koniem około rynku ma być włoczon GroicPorz 112;
Podſkarbi Szydłowiecki chodząc około rynku Krákowſkiego/ pieniądze miotał miedzy poſpolſtwo. BielKron 422v (
2);
Ambarvalis, Swiątobliwość y ofiárá którą około pól obchodzą. Mącz 7c (
2);
RejAp 170v;
kráiem idź około pagorká. Strum I3.
W charakterystycznych połączeniach: (ob)chodzić około [czego] (3), iść, wieść (wodzie) (2), włoczon; około pagorka, pol (2), rynku (6).
γ.
Wskazuje na obiekt centralny ruchu kolistego (40):
BierEz M;
FalZioł IV 29b;
LibMal 1548/142v;
ſniego [jaja] wyſzedł máłucżki wąż/ ktory łáżąc około iáiá/ gdy potym ćhciał [!] w ono iáie wnidz/ [...] zdechł. HistAl A6;
LubPs O4v;
KrowObr 86v;
Iż ſie [Ziemia] nigdy nie ruſza/ iáko kámień leży/ Choć niebo vſtáwicżnie około niey bieży. RejWiz 149;
palą/ kurzą/ dzwonią/ A około koſciołá s kropidły ſie gonią. RejWiz 183v (
3);
Leop Deut 2/3;
Doſyćieſćie iuż chodźili około tey gory BibRadz Deut 2/3 (
3);
BielKron 58 (
4);
Cicindela, Alias Nitedula, Nocna muchá/ ſwiéći ſie w nocy á lata około ogniá około ſwiéce. Mącz 52d;
gdy biega s ſrebrną klatką około koſciołá RejAp 180;
Dzyeń s. Ianá bylicą ſie opáſáć/ á cáłą noc około ogniá ſkákáć RejPos 225v (
4);
BiałKat 46;
gdy [dziateczki] iáko ptaſzątká około ſtołu biegáiąc świrkocą RejZwierc 32v (
2);
Strum O2.
Przy czasowniku zawierającym semantyczny element ruchu kolistego (8): Ten [ptak] tak ſie ſlońca chroni, iż też dzieci ſwoie z gniazdem około krza za cieniem obnoſi albo obwłocży FalZioł IV 25d; On to bacżąc obiezdził około miaſta, przepatrzaiąc kędibi namgleyſze było abigo tim richley dobył MiechGlab 56 (2); WróbŻołt 58/7; KrowObr 197v; RejWiz 145v; iáko ieſt rzecż iſta iż ten lud ieſt z drugiey ſtrony gwiazdy pułnocney/ około kthorey ow woz ná niebie obraca ſie/ zową Polus Arcticus. BielKron 295; GórnDworz T6v.
W charakterystycznych połączeniach: biegać (biec) około [kogo, czego] (5), chodzić (nachodzić się) (12), gonić się, iść gonionego, latać (4), łazić, skakać (3), toczyć się (3), włoczyć, wodzić; z semantycznym elementem ruchu kolistego; krążyć około [czego], objeździć, obnosić, obracać się (obracanie) (4), obwłoczyć, obyść; około gory (2), kościoła (2), miasta (7), ołtarza (3), ziemie (3).
Połączenie: »około (...) w koło« [szyk 4:1] (5): Támże około Ołtarzá/ ſiedmkroć chodzićie w koło KrowObr 101 (2); BielKron 465; Abowiem widziſz iáko niebo/ mieſiąc/ ſłońce [...] vſtáwicżnie biegáć/ prácowáć/ á w koło około ziemie tocżyć ſie muſzą. RejZwierc 171v.
b.
Wskazuje na bliskość przestrzenną: w pobliżu, w sąsiedztwie, przy;
circa BartBydg, Miech, HistAl, Vulg, Mącz, JanStat, Cn; circum Vulg, Mącz, Cn; in circuitu, iuxta, prope, super Vulg, PolAnt; per circuitum Vulg; in circuitibus, per circuitibus, extra PolAnt; cis, citra, ob Cn (480):
BierEz N4v;
z zadnem panem czo są okolo naſzey zyemye chrzeſczyanye nyechczial myecz zadnego pokoya LibLeg 6/190;
HistJóz B3v;
TO ziele roſcie na mokhrych mieſthczach [...] okhoło Iezior y około rzek FalZioł I 154a;
Naprzod przychodzą około dymion y też około pępka boleſci FalZioł V 16a (
34);
BielŻyw 68;
PRzez brodę nicz inſzego nie ma być rozumiano iedno włoſi ktore roſtą około vſt ku dołowi GlabGad O4v (
4);
Ale obraz Panny kthory ſie lodowy zdał, gdy gi ludzie oni roſtopić chcieli, nanieciwſzy ogień około niego, ale temu nic nie mogli vcżynić MiechGlab *4v (
2);
WróbŻołt 124/2 (
2);
á ángeli iego rozbiáią namioty ſwe około tych/ ktorzy ſą práwi chwálce imienia iego. RejPs 49v (
3);
HistAl H5v (
2);
vidzialem krwie dossicz przed thą komoram y około ploth [!] domu thego tho Byliny ZapWar 1550 nr 2674;
LibMal 1552/168v;
A yednák my przeſpyecznye w ſlońce weźreć/ á co ſye około nyego dźyeye/ pewnye obáczyć nyemożemy KromRozm III B8v;
LubPs A3v (
3);
GroicPorz cc4;
Tenże młodzyeniec ſtrapiony/ chodząc około morzá/ potkał Philozophá onego Epikuruſá ſtárego RejWiz A5v (
5);
A gdy w nocy ſpádowáłá roſá około obozu/ thedy thakież ſpadáłá poſpołu y Mánná. Leop Num 11/9;
Tedy Ionáthás zápalił Azoth/ y ine miáſthá ktore były około niego Leop 1.Mach 10/84 (
5);
ten czyy lás ma vbráć żołądź około drogi trzydzyeſći łokći UstPraw F;
vyzreli rozwálony Ołtarz Báálow/ y wyrąbány gay ktory był około niego BibRadz Iudic 6/28 (
10);
Ten [papież Fabijanus] vſtáwił cmyntarze około kościołow miewáć dla chowánia vmárłych ciał. BielKron 152;
Wirceburg/ miáſto głowne Fránkow/ od ſłońcá wſchodu ma około ſiebie gory BielKron 289v;
zgorzáłá ſzkoła S. Anny/ plebánia/ y wſzytki domy około Szwieckiey brony/ tákież około Kollegium BielKron 419 (
21);
Paestum civitas Lucaniae [...], Około którego wiele rozmáyitego kwiecia roście. Mącz 272d (
11);
OrzQuin Mv;
ieſli żołądek niedobrze trawi/ tedyć mdleią około niego wſzyſtki inne członki. SienLek 17v (
14);
RejAp 25v (
4);
ktore to cznoty/ iż ſą w pośrodku połozone/ z obudwu ſtron około ſiebie przepáść máią GórnDworz Ii5v (
3);
á potym iáko nań wyſzłá oná okruthna ſentencia/ áby był rozbit ná krzyżu/ á około niego áby byli dwá záwieſzeni. RejPos [105] (
8);
HistLan C2v;
A ták dziwny ſwiát á záwikłány záwżdy ſzumi á hucży około łbow ludzkich/ że ſzum záwżdy około vſzu iákoby ſie pcżoły roiły. RejZwierc 100v (
12);
Wywyſzſſyłám ſię iáko pálmy około brzegów poſadzone BudBib Eccli 24/14[18] (
4);
Strum Ov;
CzechRozm 44v (
2);
W tem leśie po práwey y po lewey ſtronie około drogi ták byli Fráncuzowie drzewá podrąbáli/ iż ſtały nieruſzáiąc ſię ModrzBaz 104 (
2);
SkarJedn 398;
Oczko 7 (
2);
KochPs 20;
Gdy iuſz vmierał/ wziąwſzy wſzytki Sákramentá kośćielne/ śpiewáć około łoſzká Wigilie kazáł. SkarŻyw 414 (
5);
StryjKron 26;
KochJez B2v;
Y choćiaż ſię X.K. z rzecżą rozſzyrzał/ przedſię około tego płotu chodźił NiemObr 30;
KlonŻal D2v;
ReszList 162;
BielRozm 7;
tymże ſie wśi vbożą: y nabożeńſtwo ginie/ kiedy około kośćiołá kiermáſze/ á poſpolićie gorzałkowe. GostGosp 140 (
4);
Około nas/ w Węgrzech winnice/ w Moſkwi futrá GostGospSieb +4;
WujNT Mar 1/33 (
2);
SarnStat 937;
ZbylPrzyg A2v.
W połączeniu z n-loc [w tym: z nazwą miejscowości miasta (64), rzeki (16), krainy (9), gór(y) (6), jeziora (2), morza (2)] (99): botz on ieſt prze ktorégo ocietz twé miloſci (tj. Herod]/ dál pobitz około Betleiem wſſytki żydowſkié dziátki. OpecŻyw 121 v; BartBydg 68b; Także Tatarzy około Legnicze wſi popaliwſzy ku Otmuchowu ſie wezbrali. MiechGlab 14 (4); WróbŻołt qq5; LibLeg 10/56 (2); RejPs 63v (2); LibMal 1546/122 (4); KromRozm I E4v; Leop 2.Reg 24/6 (4); BibRadz I 98d marg (3); rozmnożył nas tu około Wiſły Lech w puſtych kráinách OrzRozm K4; ORchánes [...] około morzá Ponckiego y Bityniey páńſtwá ſwoie rozſzerzáć pocżął. BielKron 239v; Tranſálpiná Gálbá álbo Fráncia ktora około gor Alpes ku wſchodu leży BielKron 280v; Sobieſław [...] wtárgnął krolowi w źiemię y vczynił ſzkodę około Odery rzeki. BielKron 353 (35); latium, Kráyiná we włoſzech około rzeki Tybru przećiwko morzu leżąca. Mącz 185b (11); GórnDworz B6v; RejPos 17v; RejZwierc 274; CzechRozm 257v; Oczko 8 (3); SkarŻyw 309 (2); W Multánſkiey Ziemi około Buzowá Tawołhowych láſſow pełno. StryjKron 260 marg (9); NiemObr 52 (3); Nie bárzo ſobie teraz tá Szláchtá około Wárſzáwy Wolnośći Polſkiey chwáli GórnRozm A3 (2); ActReg 137; KochCz B2; LatHar 410; Tedy wychodźiłá do niego Ieroſolimá/ y wſzytká Iudſka źiemiá; y wſzytek kray około Iordanu. WujNT Matth 3/5 (2); SarnStat 1199.
W charakterystycznym połączeniu: mieć [co] około siebie (5).
Połączenia: »blisko, bliski, niedaleko (...) około« [szyk 3:2] (2:2:1): gdy mieſtcza około macicze bliſkie, wrzody albo nieiakiemi niedoſtatki bywaią zarażone. FalZioł V 29v; GlabGad E4v; ábowiem iuż ſie ſtał poſmiech ſprzebránych twoich wewſſech kráynach bliſko około nas będących. RejPs 118v; z dział Ceſárzá Tureckiego gęſto á cżęſto pocżęły iść kule/ ták że nie dáleko około krolewſkiey głowy latáły. BielKron 308 (2).
»miedzy ... około« [przy tym samym rzeczowniku] (1): Convallis, [...] loca terrarum depressa inter montes, przicopa myedzi goramy abo około gor BartBydg 35.
»około ... nad« [przy tym samym rzeczowniku] [szyk 1:1] (2): FalZioł I 147d; ſą ieſzcże mury ſtáre vpádłe y dziś nád Renem y około Renu BielKron 283v.
»przy ... około« [w tym: przy tym samym rzeczowniku (1)] [szyk 1:1] (2): GlabGad Ev; Homines mari innutriti, Okóło morzá albo przi morzu ſie chowáli álbo wychowáli. Mącz 255c.
»w ... około« [w tym: przy tym samym rzeczowniku (4)] (6): KromRozm I E4v; Oczko 23 (2); Alexándriyſkiemu [biskupowi] w Egiptćie/ y około Egiptu wſzędźie. [...] A Rzymſkiemu we Włoſzech władzą náznácżyli. NiemObr 58 (3).
»około ... wkoło« (1): ták iż wſzytkie kráiny około Tanaim y Meotis wielkiego Ieziorá [...] y wkoło Pontum Euzinum Czarnego Morzá Tátárowie opánowáli StryjKron 260.
»około (...) wszędy (a. wszędzie)« [szyk 5:2] (7): RejJóz K3; y będą bráć k temu świádki w źiemi Beniámin/ y wſzędy około Ieruzálem/ y w miáſtách Iudſkich BibRadz Ier 32/44; BielKron 407; pomáż mu onym ćiáſtem po wſzyſtkiéy plecy/ y około ſtáwow wſzędy SienLek 170v; HistRzym 24; NiemObr 58; PaprUp H2v.
Wyrażenie przyimkowe: »około kufla« (2): gdy ſobye ſiedząc około kuphlá podleyą GliczKsiąż G7; OrzRozm H2v.
α.
W odniesieniu do osób: wśród, w towarzystwie, w środowisku, przy boku, przed obliczem, z (146):
BierEz Gv;
Pán Iezus dziecię naſlicżnieyſſe około matki biegaiątz cżęſto chleba proſilo OpecŻyw 29v (
3);
MiechGlab 12;
WróbŻołt 124/2;
RejPs 44v (2): RejKup c3;
KromRozm I N4;
MurzHist Kv (
3);
poki yeſſcze Pyotr mowił Korneliuſowi/ á ludźyom onym ktorzy ſye około nyego zebráli byli/ ná wſſyſtkye padł duch ſwyęty. KromRozm II g4v;
Diar 81;
GliczKsiąż K5 (
2);
tu Dawid ſwięty [...] przekłáda przed ocży wſzytkim przełożonym/ [...] iákie ſługi y dworzány ná ſwych dworzech około ſiebye báwić máią LubPs X2v (
2);
KrowObr 35;
Około niey [pani Rozkoszy] fraucymer dziwnie przyſtroiony RejWiz 25v (
4);
álić wiele grzeſznikow y iáwnogrzeſſnikow/ przychodząc/ ſádowili ſie około Iezuſá/ ſpołu y z zwolenniki iego. Leop Matth 9/10 (
7);
UstPraw K3;
ſiedźiał Elizeuſz w domu ſwym á ſtárſzy około niego BibRadz 4.Reg 6/32 (
10);
Ian też Lowczowſki Opát Tyniecki/ zda mi ſye że doſyć ſwemu czyni/ Szkołę ná Tyńcu chowáiąc/ y wiele vbogiey Szláchty około śiebie żywiąc. OrzRozm Iv (
2);
Vrádzono tedy áby trzey byli nawiernieyſzy około krolá/ ktorzyby go gdzieby ſie nákłoniło woyſko wywiedli z niebeſpiecżnośći BielKron 307 (
10);
KwiatKsiąż D3v;
Inserviebat Publicanis, Celnikóm nádsługował/ około nich ſie chował. Mącz 388d (
2);
OrzQuin T2v;
RejAp 25v (
6);
GórnDworz B7v (
2);
HistRzym 94 (
2);
Y mnimieli iż ſie to ludzye gromádzili około niego/ iż go cżáſu ſwego mieli obráć ſobie krolem RejPos 66v;
y nákarmił onego wiernego ſługę Páńſkiego/ y ony okrutne źwirzętá około niego. RejPos 127;
Bo nie mnimay ábyć to iedno Pan miał mowić ku onym tylko zwolennikom ſwoim/ ktorzy iedno tuż ſtali około ſwiętey oblicżnośći iego RejPos 318 (
32);
paniętá á ludzie młodzi záwżdy ſie około niego báwili RejZwierc Aaa2 (
14);
KochMon 24 (
2);
BudBib Cant 3/7;
StryjWjaz D3;
CzechRozm 17;
á niektore też cżelnieyſze przebráć/ áby ći wſzytcy około niego bywáli záwżdy [qui imperatori semper assistant] ModrzBaz 115 (
10);
SkarŻyw 134 (
2);
StryjKron 587;
CzechEp 20;
Tákći y Papież ma około śiebie Kárdynały NiemObr 160 (
2);
ReszList 175;
WerGośc 225;
GórnRozm H2v;
ActReg 5;
Phil D;
LatHar 719;
SarnStat 117;
KmitaSpit Bv;
SkarKaz 80a.
W charakterystycznych połączeniach: bawić (się) około [kogo] (11), by(wa)ć (będący) (22), (z)gromadzić (zgromadzać) się (3), siedzieć (5), skupi(a)ć (się) (4), sta(wa)ć (stojący) (29), zbiec (zbiegać) się (5), zebrać (zbierać) się (5); mieć [kogo] około siebie (18).
Połączenia: »około ... podle« [przy tym samym wyrazie] (1): Assistens, Przi kim/ około kogo/ álbo podle kogo ſtoyący. Mącz 396c.
»około ... przy« [przy tym samym wyrazie] [szyk 1:1] (2): Mącz 396c; Około śiebie/ y przy ſobie dodać [= doda ci] rádośći towárzyſtwo Swiętych iego wielce vćieſzne LatHar 680.
β. Z dodatkowym elementem styczności, przyleglośct bezpośrednio przy (30): á thym płokhać gardło/ ięzycżek vpadły naprawia y dziąſla około zębow FalZioł I 155d (11); Cżemu białe głowy około żywota obraſtaią, á otroci na pierſiach á na brodzie GlabGad A8v; RejPs 216v; BielKron 34v; Mącz 125d (2); Gdy koń ma krſzczycę/ to ieſt trąd który poſpolićie álbo w kroku/ álbo około brzuchá koniowi bywa SienLek 182 (4); Gdyż tedy tu dwá Kliny maſz z równymi kąty/ tedyć Linié co ſą około równych kątów/ iednáką będą miéć proporcyą GrzepGeom P2v (5); gdy ſie okręt rozbije/ á kto ſie deſzcżki vłápi wierz mi iż ten tłumokow nie wiąże około ſiebie. RejZwierc 67 (2); Oczko 34v; GostGosp 10; Z tych rozmáitych ladrow ten trzos vrobiono: Y frámzą około ſtron cudnie ozdobiono. KlonWor **v.
c.
Wskazuje na przedmiot umiejscowienia lub to, czego częścią jest coś: w (8):
Album oculi, das weiſz ym oug Byałoſć. około oká. Murm 51;
gdy taka vrina będzie v tego cżłowieka: [...] tedy iuż znamionuie bolącżkę około wątroby albo około nyrek FalZioł V 6v;
áby ie záſię rozdawáli rzemieśnikom ku napráwie tego co ſię było poobaláło około Koſćiołá Páńſkiego [ad roborandum rimas domus; cf ná popráwę budowánia kośćielnégo WujBib]. BibRadz 4.Reg 22/5;
Ma w ſobie Afryká wielką żywność y vrodzay zboża gdzie ludzie mieſzkáią/ zwłaſzcżá przy rzece Nilus około Egiptu BielKron 270;
czobi ſſyę okaſzyelo około dworu: yako drzwy te ma naprawycz ZapKościer 1582/40v (
2).
α. Wskazuje na umiejscowienie ruchu (1): Cygáni tułáią ſię około Słowieńſkich źiem. KlonWor 8 marg.
d. W zwrocie: »mieć około siebie« = mieć z sobą, przy sobie (1): A ony drugie pięć [panien]/ ktore Pan ſzalonemi názwáć racżył/ ktore przyſzły s plugáſtwy ſwoiemi/ á nie miáły około ſiebie żadnych powinnośći [= rzeczy potrzebnych] ſwoich/ iż ieſt zámknioná fortká przed nimi. RejPos 241.
2.
Wskazuje na przybliżenie;
quasi Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; fere Miech, Vulg, PolAnt, Mącz; circiter Miech, Vulg, Mącz (372):
a.
O przybliżeniu ilościowym;
ad PolAnt, Mącz; ferme, ut PolAnt; plus minus(ve) Mącz (199):
Z liczebnikiem głównym (lub ułamkowym, lub nieokreślonym) (181): Murm 46 (2); MetrKor 57/120 (2); Wezmi [...] ocztu za trzy pienądze: około potori [!] kwarty FalZioł V 99v (2); Cżemuż tedi cżłowiekowi zębi padaią około ſiedmi lat. GlabGad C3 (4); wſzedſzy do Pannoniey, mięſzkali tam około ſzeſcidzieſiąt lath MiechGlab 46 (3); tham na Zamku około czthirech nyedziel robyel LibMal 1544/87v; Tha bela oyczu wzyela okolo czthyrzech grziwyen LibMal 1545/104v (20); około trzech ſet zamkow y klaſztorow w yedney Fránkoniey zburzono. KromRozm I D2; MurzHist D2 (3); KromRozm III P4; Byałe głowy godzi ſie dáć zá mąż w osmnaſcye lat/ á męſſcżyznę ożenić około trzydzyesći y ſſesći lat ſluſſa yeſt. GliczKsiąż P2v (2); KrowObr 143v; y przybyło do nich w on dźień ludzi około trzech tyſięcy. Leop Act 2/41 (6); ktory [głód] miał być czáſu oblężenia á miał trwáć przez ták wiele dni iáko wiele lat trwáli w báłwochwálſthwie ktorych dni licżbá czyni około czternáśćie mieſięcy. BibRadz I 418c marg (12); OrzRozm G2v; v ktorych ieſt Biblioteká około dwu tyſiącu autorow y kſiąg ſtárych. BielKron 293 (53); KwiatKsiąż N; Dies circiter quindecim iter fecerunt, Mieſzkáli ná dródze około piećinaśćie dńi. Mącz 54b; Circiter viginti, Około dwudzieſtu. Mącz 54b (19); BielSpr 50v (3); WujJud 134 (2); RejPosWstaw [1432]; BudBib 1.Mach 3/24 (2); BudNT Mar 5/13; SkarJedn 259; około kilá dzieśiąt ludzi/ krorych [!] ćiáłá cżárt dręcżył/ cżárty wyganiáiąc zlecżył. SkarŻyw 311 (9); KochWz 142; ieſt w RZYmie około 80. Bractw ReszHoz 118 (4); ReszList 158 (4); ActReg 26 (3); Iuż zá ośm á dwádźieśćiá złotych/ ieſli chcećie. (–) Zgołáć powiém/ że ia ták nie kupię drogiégo [konia]/ Tám około cztérnaśćiu/ mnie trzebá tákiégo. WyprPl B3v; LatHar 737; A tych wſzytkieh mężów było około dwunaśćie. WujNT Act 19/7 (6).
~ Połączenia: »malem około, około ... albo malem« (2:1): Stater, Nieyáka mincá/ quatuor drachmas valens, Málem około pułzłotego náſzego polskiego Mącz 412a (3).
»około ... albo mało więcej« (1): Cadus [...]. Miárá około ſześćidzieſiąt kwart winá/ álbo máło więcey. Mącz 29b.
»około mniej albo więcej (a. więcej albo mniej), mniej albo więcej to jest około, coś mniej albo więcej około« (2:2:1): Venerunt plus minusve duae. Mniey álbo więcey/ to yeſt około dwu. Mącz 307a (4); Włádyſław máiąc coś mniéy álbo więcéy około dwudźieſtu dwu lat/ wielkim ſercem/ y wielką ſczęśliwych bitew ták był vnieśiony/ że [...] OrzJan 117. ~
Z liczebnikiem porządkowym (12): PAſternak domowy ieſt ciepłi około wthorego ſlopnia FalZioł I 105b; KAſztany ſą zimne około pirwſzego ſtopnia FalZioł III 14c (11); Około roku piętnaſtego/ pocżął myślić o poſtánowieniu żywotá ſwego. SkarŻyw 331.
Z zaimkiem zastępującym liczebnik (3): ktoregoby to cżáſu kto pocżąć myał/ á około ktorych lat/ yeſliże we cżterzy/ álbo w pyęć/ albo w ſiedm/ ná to ſpołek zgodzić á zyednocżyć ſie nye mogli. GliczKsiąż I5; Ephebus, [...] Młodzieńcżik około czternaście lat y wyſzſzey. Ephebia [...], Młodź około tych lat. Mącz 106a.
~ Wyrażenie: »coś około tego« (1): przed ktorym Cyprian był ná 50. lat/ albo coś około tego. BudNT Ii8v. ~
Z rzeczownikiem (przy elipsie liczebnika, „jeden”) (3): Item zeznał ze v mnychow Czarnich wkoſzczienye tham bądącz wſchithkiego zoſtawył około kopi LibMal 1548/141v; vkradla yey [...] dwa worky pyenyedzi kthore donyoſla do wſchi stad około mylye LibMal 1551/164v.
~ Połączenie: »około ... albo mało więcej« (1): Sextans, [...] pieniądź około kwartniká naſzego/ álbo/ máło więcey/ ważący [!]. Mącz 17c. ~
b.
O przybliżeniu w czasie;
circa HistAl, Mącz, Vulg; iuxta HistAl; sub Mącz (173):
Bylotz to wrocenijé z Eijptu okolo ſwięta trzech krolow. OpecŻyw 29v;
To cżynią nawięcey zimie około god FalZioł IV 13c (
2);
dowodzi iż tam przy brzegu morza połnocnego bywa wielkie wołanie duchow złych ſtraſząc ludzi podrożne zwłaſzca około zachodu ſloncza MiechGlab *5 (
2);
gdi Gdanſczany okolo qwyathny nyedzielye pobrano LibMal 1543/68v;
Oſtatek zimy pocżąwſzy około Gromnic aż blisko ku Wielkiey noci ſtale zima poſtoi LudWieś B;
około oſmey godziny ná dzień doſzli iednego zamku HistAl H5 (
3);
A to iuſz było tzáſu Neroná Ceſárzá/ około wtorego roku pánowánia iego KrowObr 21;
około pułnocy zdáło ſie żeglarzom iż była bliſko nich niektora kráiná. BibRadz Act 27/27;
Potym około roku Kryſtuſá národzonego 720. Muká Sáráceńſki Krol morzem przyiechał BielKron 279;
Kiedy tym Lápánom ſłońce záchodzi około świętego Lámpártegb/ dniá áni świátłá żadnego v nich nie máſz iedno noc przez cáłe trzy mieſiące vſtáwicżnie BielKron 295 (
4);
Circiter meridiem, Około południá. Mącz 54b;
Circa suprema Neronis principis, Około oſtátecznych lat Neroná Mącz 435a (
7);
[Posłonek ziele] kwitnie około Swiątek. SienLek Yyyv (
3);
WujJud 187;
BudNT przedm b4;
Tertulian ktory żył około roku 214 ty ſłowá ma SkarJedn 89 (
33);
Zył [Mojżesz] po ſtworzeniu świátá około roku 1800. SkarŻyw 477;
około piania kurow/ vyrzą/ á ono święty Apollinarys z ołtarzá wielkiego wychodzi SkarŻyw 570 (
74);
CzechEp 370 (
2);
GostGosp 52;
Naświętſzego Sákrámentu Ciáłá y Krwie Páńſkiey/ przynamniey raz w rok/ około Wielkieynocy vżyway. LatHar 119 (
3);
około czwartey ſtrażey nocney przyſzedł do nich WujNT Mar 6/48;
Trzećia część zámyka w ſobie ſpráwy iego w Gálileiey y w Iudſkiey ziemi/ około trzećiey Páſchy/ y po niey WujNT 298 (
7);
Dźiało ſie [...] w Niedźielę dźiewiętnaſtą Mieśiącá Páźdźierniká/ około godźiny trzećiéy ná dźiéń SarnStat 1106 (
2);
KlonKr A2v (
5).
W charakterystycznych połączeniach: około [której, jakiej] godziny (12), god, Gromnic, [których] lat, kwiatny niedziele, Narodzenia Panny Maryjej, [której] Paschy (2), piania kurow, południa, pułnocy (2), [którego] roku (122), [której] strażej nocnej, Świątek (2), święta Trzech Krolow, świętego (świętej) [+imię] (7), Wielkiejnocy, zachodu słońca.
Połączenie: »około ... mało co mniej abo więcej« (1): W oneż dni [Luc 2/1].) Roku od początku świátá/ 5199. według Graekow: ále według textu Zydowſkiego/ około roku cztery tyśiącznego/ máło co mniey ábo więcey: Roku 42. pánowánia Ceſárzá Auguſtá. WujNT 200.
Wyrażenie: »około tego(ż) (tych), onego czasu (czasow)« = eodem fere tempore Miech; circa haec tempora Mącz (7:1): Cżemu po trzinaſtim lecie białym głowam cice roſtą [...]. (–) Bowiem około tego cżaſu iuż ſie też w nich vpławy mnożą GlabGad D6v (2); MiechGlab 34; Bo około onego cżaſu będą zabijac y wypędzac godne kapłany y zakonniki WróbŻołt S6; Mącz 54b; OKoło tegoż cżaſu to ieſt roku od národzenia Páńſkiego 870. wyżſzey y pozniey [...] Słowieńſkie narody [...] wiárę Chrześćáńſką przyimowáć [...] pocżęli. SkarJedn 223 (2); LatHar 55.
α. Wskazuje na przybliżone liczenie czasu w przeszłość lub w przyszłość [z liczebnikiem głównym] (9): FalZioł V 161; LibMal 1548/147 (2); KromRozm III N8v; ktore morſkie żeglowánie/ przez ták wiele wiekow opuſzcżone/ około piąćidzieſiąt lat y ſiedmi przeminęłych/ Krol Ferdynánd [...] nápráwił á práwie znowu odnowił BielKron 278 (3); Mącz 163c; Láktáncyus zacny y ſławny Doktor/ żył około trzech ſet lat po pánu Chriſtuśie NiemObr 126.
3.
Wskazuje na temat: o;
de Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; in Mącz, Modrz; circa, super Mącz, JanStat; pro JanStat (982):
thak iakośme śie około thego zwolili y obowiązali, thakową rzecz [...] nieodmiennie dzierżecz ListRzeź w. 23;
BielŻywGlab nlb 8;
MiechGlab 18;
tho czo około czynyenya sprawiedlywoſczi wynſchim liſczie opiſano, tho wſchithko wyſſchey opiſano LibLeg 6/79;
ysz vyelkye a czanſthe przed naſſ skargy przichodzą okolo vczyſkanya a obczyaſzlywoſczi kthore ſzią naſzym poddanym dzyeyą LibLeg 7/68v (
26);
miedzi poſly Ziemſkiemi ta bela około tego Articulu rozmova ComCrac 16 (
4);
Na mącze zeznanye thakowe okolo zloczynſthwa ſwego przed vrządem yeſth vczinill LibMal 1543/76 (
6);
ConPiotr 34v;
Szkodliuy żart około poczćiwoſći RejJóz F marg;
Vawrziniecz swiathezyl mną pytayącz mnie okolo occupovanya tego siedliska y domv tego. ZapWar 1550 nr 2664 (
11);
ták y ći prawdźye ſye przećiwyą/ ludźye ſkáżonego vmyſlu/ á ktorzy ſye obłądźili około wyáry. KromRozm I B4 (
7);
MurzHist D (
2);
Nauka około vſtáw świeckich MurzNT 76 marg (
8);
gdźyeſye około Wyáry álbo ſpráwy krzeſciáńſkyey ſpor álbo wątpliwoſć yáka zyáwi KromRozm II a2 (
15);
iż ſye był ſſczął przez Ariuſá kácyrzá błąd około boſtwá y národzenya wyecznego ſyná bożego KromRozm III C4 (
40);
spisek około odłożenia i upewnienia egzekucyji był przesyłan od panow do posłow Diar 31 (
23);
zmyſlił ſobye żeby myał być ſynem Iowiſſá Hámoniuſſá/ około cżego áby wſſytkyem yawno było/ poſlał naprzod do koſcyołá Hámonowego áby námawyano kápłany/ ktorzyby Alexándrá przywitáli ſynem Iowiſſowem GliczKsiąż B6 (
10);
LubPs H3 (
2);
Przyſyęgá ktorą vczynił ten.N. około dárownego Imienia [...] ieſt prawdźiwa GroicPorz y4v (
14);
Iż tu żadney zapowiedzi Boſkiey około małżeńſtwá kapłańſkiego niewſpomináią? KrowObr 232 (
7);
niech ſie godzi ſmiele mowić do was: około Pátryárchy Dawidá/ że on vmarł/ y pogrzebion ieſt Leop Act 2/29;
byłá wzmienká miedzy námi około Pinczowſkiey ſzkoły OrzList f4v (
3);
Ieſliby był do wieże wſádzon/ będźięmy ſię około tákich rzeczy pewnie dowiádáć UstPraw B2 (
5);
RejZwierz 56v;
áby ſię mocnie trzymáli tego wtorego liſtu około Purym. BibRadz Esth 9/29 (
21);
mali Krol [...] wſzyſtek Seym Piotrkowſki/ około twoich ſzkap/ świni/ krow/ y około ſpáśi z Rádámi ſwemi ſtrácić? OrzRozm S4v (
29);
Około rozdawánia á ſzáfowánia zboża były wielkie roznice BielKron 108v;
s Papieżem ſie draźnił około podawánia Papieſtwá y Inweſtytur wybieránia BielKron 180 (
85);
Geometria Nauka około rozmierzania ziemie. KwiatKsiąż I3 marg (
3);
Materia libri, Grunt/ wątek xiąg około którey ſie w nich rzecz plecie. Mącz 211b (
16);
iż ia ſye mam wam ſpráwowáć z Dyálógu Wtórégo/ około Exekucyéy iuż wydánego OrzQuin H3 (
13);
Prot C3v;
ieſliby kto wątpił około diſtinctiey tego mieyſcá/ niechay cżyta do Koloſenſow 2. káp. SarnUzn G (
4);
SienLek 112v (
2);
były rozmáite gromy y głoſy około tego. RejAp 73 (
5);
GórnDworz A2v (
59);
bo ći mogą więcéy o tym czytáć/ máiąc doſyć kśiąg około tego po Graecku y po łáćinie. GrzepGeom B2v (
7);
RejPos A4v (
23):
Swiádectwá pewne około ſákrámentu ábo ſwiątośći ciáłá páná kryſtuſowego. RejPosWiecz2 95v marg (
3);
Niemiéyże mi zá złé: żemći wiele kroć powtarzał w téy wtóréy częśći Kátechizmu/ około iedynégo Boſtwá y Bogá Oycá/ Syná/ y Duchá świętégo BiałKat 116 (
9);
BielSat Cv (
2);
A iżem około tey Lifflándckiey źiemi ſzerſze y doſtátecżnieyſze ięzykiem Polſkim Kxiążeczki vcżynił. KwiatOpis A2v;
ZA tym Przykazánim około niepożądánia rzecży cudzey/ ono też drugie idźie KuczbKat 350 (
5);
y ſzeptáli ſobie pomáłu około ſmierći onego dziecięćiá RejZwierc 154 (
9);
BielSpr 16v;
Bo ſie do tego Biſkupá wſzyſcy ſtárzy Oycowie y Biſkupi święći/ w rzecżách trudnych około wiáry [...] vćiekáli WujJud 125v (
11);
WujJudConf 13 (
3);
coraz tim barziej około powietrza w Mazowſzu ludzie cos natrącayą. KochList nlb 1;
RejPosWstaw [212]v (
2);
BudBib Esth 9/29 (
3);
MycPrz II O3v;
Strum M3 (
5);
BiałKaz I;
ten domyſł nowo wymyſlony około lat Ezechiaſzowych [...] zá fráſzkę nie ſtoi CzechRozm 137v (
25);
PaprPan Mv (
3);
To niechay będzie doſyć około opiſánia ſpoſobu Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 3v;
PRzeto y około cżynienia koſztow práwá niech będą vſtáwione ModrzBaz 82v (
16);
obrázoborſkie y Ewthychiáńſkie/ około iedney woley w Chryſtuśie/ kácerſtwo [...] poćwirdzili. SkarJedn 198;
y nazbierał zwielá Doktorow Greckich ſtárych świádectwa/ około pochodzenia Duchá S. y odſyná. SkarJedn 264 (
52);
KochOdpr A2;
w dałem ſię z iednym zacnym cżłekiem około rzecży duchownych w rozmowę SkarŻyw 102;
Papieſz około potocżnych rzecży omylić ſię może/ ále około wiáry nigdy. SkarŻyw 213 marg (
30);
A tám rożne były votá y zdánia około Electiey nowego Krolá StryjKron 667 (
7);
ZapKościer 1582/27;
że mi ſię tu dla tego dálſzymi wywody/ około tey rzecży/ báwić nie trzebá. CzechEp 344 (
36);
NiemObr 95 (
3);
Bo tám [w tych księgach] nic nie máſz/ czego żywym trzebá: Wſzytko ſię plećie coś około niebá. KochFr 63;
Tęn Prometheus był człowiekiem bárżo mądrem/ y około gwiazd niebieſkich bárżo vczonem GórnRozm N3 (
7);
KochWr 30;
PaprUp F (
2);
Bobys mnie był wm trzema choc słowy dał znac o koło tey kanoniey ActReg 173 (
18);
(nagł) Około przędźiwá. (–) Przędźiwo/ ták konopie iáko len/ wcżás śiać GostGosp 112 (
7);
Phil E (
2);
Około Láchów w ſtárych hiſtoryách nic ſię nie náyduie. KochCz Bv;
KochAp 7 (
2);
WyprPl A4;
wezmi przed ſię [...] cżąſtkę hiſtoryey/ álbo náuki iákiey/ [...] y około oney pámięć y rozum zábaw LatHar 665 (
2);
Wſzczęło ſię potym gadánie vczniow Ianowych z Zydy około oczyśćienia WujNT Ioann 3/25 (
14);
WysKaz 18;
JanNKarKoch Gv;
A liſty okołó [!] tego ſéymiku Zatorſkiégo máią bydź poſyłáné albo do Krákowá álbo do Oświęćimiá. SarnStat 33;
OKoło Bractw/ któré Céchy w mieśćiéch y w miáſteczkach zową/ nie zdáło ſie nam y Rádam náſzym nie odmięnić. SarnStat 297;
PRZYWILEY OKOŁO VNIIEY Wielkiégo X. Litew. z Koroną. SarnStat 1015 (
146);
PowodPr 41 (
3);
áby ſię żaden Kátholik z żadnym ádwerſarzem/ zwłaſzczá około Troyce ś. w rzecz nie wdawał. SkarKaz 277b;
A krotkiemi ſłowy y proſtemi wſzytki ich wymyſły y dowćipki y árgumenty około tego odpráwim SkarKaz 636b (
33);
Swary ſłowne (około wiáry) rodzą zazdrośći SkarKazSej 684b (
7).
W charakterystycznych połączeniach: absurda około [kogo, czego], argument, artykuł (7), bawić się, błąd (15), (z)błądzić (zabłądzić, pobłądzić, obłądzić się) (15), czytać (4), da(wa)ć znać (2), dekret (3), deliberacyja (2), dokładać się (3), dotykać, dowiadać się, dowod (2), drażnić się, duma, dyjalog (8), dyskurs, dysputować (dysputacyja) (3), dzierżeć, filozofija, gadka (gadać, gadanie) (10), głos (2), historyja, kacerstwo, karta, kazanie, kognicyja, kondycyje (2), konstytucyja (10), kontrakt, kontrowersyja, krzyczeć, księgi (książeczki) (5), kunszt ‘żart’, list (7), loika, materyja, mni(e)manie (4), mowić (mowa) (38), (o)mylić się (2), myśl(ić) (2), namawiać (namowa, namowić się) (14), namienić, natrącać, nauka (36), nieprawda, niesnaski, niezgoda (8), obaczyć, objawienie, obmowa, obrona, jest obwarowano, obwiązać się (obwiązanie, obwięzować) (3), obwołanie, odpowiedź (6), opowiedać, oracyja, ordynacyja (2), oświadczenie, pakta, pewność, (na)pisać (napisano jest, opisać, wypisać, (wy)pisanie) (34), pismo, pleść się, pobredzić, podano jest, pogadka, polecić, porozumieć (porozumienie) (się) (4), poselstwo, potwarz, powiedzieć (powiedać, powiedziano jest, wypowiedzieć) (24), powieść (sb) (2), powtarzać, prawda (3), prawo (7), prosić (prośba) (2), przejrzenie, przestroga (6), przykazanie (2), przymawiać się, przywilej (4), pytać (pytanie) (6), radzić (się) (rada, porada, uradzić) (54), reguła, relacyja, rezolucyja, rękojmia (rękojemstwo) (3), rozeznanie, rozgraniczenie, rozkaz(ow)ać (rozkazanie) (9), rozmawiać (się) (rozmowić się) (9), rozmowa (31), rozmyślić się (rozmyślanie) (2), roznica (rozność) (34), rozprawa (2), rozsądek (5), rozterk (3), rozumieć (rozumienie, wyrozumieć) (13), rozważyć, rzec, rzecz (35), sąd, sejm(ik) (sejmować) (4), sentencyja (2), skarga, słowo (3), słuchy, słyszeć (2), spisek (6), spor (spieranie, spierać się) (22), sprawa (21), (po)stanowić (postanowiono jest, (po)stanowienie) (28), statut (14), swar (poswarek, swarzenie) (15), symbolum, synod, szemrać (szemranie) (4), szeptać, szermować, świadectwo (3), świadomość, tajemnica (3), tekst, testament, tknąć [kogo], tradycyja, trefnować, uchwała, ugoda (3), umowa (2), uniwersał (2), upominać (napominać, upominanie) (6), ustawa (26), uszczknąć [kogo], wątpliwość (wątpić, wątpienie) (17), wiadomość, wiara (7), widzenie ‘mniemanie’, widzenie ‘objawienie’, wiedzieć (4), wielkierz, wota, wskaz(ow)ać (2), wymawiać się, wymysł (domysł) (5), wyrok, wywiadować (wywiadowanie) (się) (4), wywod (2), wyznanie (4), wzmianka (4), zadawać ‘zarzucac’, zakon (5), zamiatać, zapis, zapomnieć, zapowiedź, zeznanie, zgodzić (zgadzać) się (pogodzić się, zgoda, zgodny) (25), zjazd, zmyślać (zmyślenie) (2), znieść się, zwadzić się, żart.
Połączenia: »około ... o [co]« (1): ſzeroce rzecż ſwoię przełożyli/ ták około wiáry iáko y o wybránie Ferdynándá ná Rzymſkie kroleſtwo BielKron 210v.
»o [kim, czym] ... około« [szyk 24:9] (33): OrzRozm M3v; GórnDworz Hh4v; CzechRozm 245; ZapMaz II G 61/160v; około Práwá y ſpraw ſądowych/ rádźił ſię ludźi w Práwie biegłych: záś o rzecżách rycerſkich rádźił ſię żołnierzow ſtárych ModrzBaz [16]; CzechEp 175 (3); O białych głowách, któré wtóry raz zá mąz idą: y około odkupná dóbr, ná których przywianek ieſt. SarnStat 634 (25).
»z strony ... około« (2): SkarJedn 314; Státut w Toruniu vczyniony z ſtrony gwałtu mieyſckiégo, y około więzienia Szláchćicá SarnStat 503.
»około ... w« [szyk 3:3] (6): BielKron 209; iż káżdy z nas/ iáko w inych rzecżach/ ták y około vpodobánia ſobie cżłowieká/ ma ſwe oſobne widzenie GórnDworz C4; SkarŻyw 582; SarnStat 185; SkarKazSej 684a [2 r.].
4.
Wskazuje na obiekt czynności, oddziaływania, zabiegów, ustosunkowania (lub ich braku): wobec, względem;
in Vulg, PolAnt, Modrz; circa, erga Vulg, PolAnt; de PolAnt, Modrz; ad PolAnt, JanStat; adversus, pro PolAnt; super JanStat (501):
PatKaz III 102;
Ci ludzie kthorzy robią około Blaywaſu/ wpadaią w chorobę FalZioł III 36d;
A ieſtliżeby dla choroby/ albo dla nie zdrowego mleka ſama matka dziecięcia żywić nie mogła. Taka może mamkę mieć: czoby około tego dobrze vmiała. FalZioł V 36;
Około nauk ſie obieray FalZioł V 53 (
12);
bowiem duchy wſzithkich ſmyſłow cżaſu cżujnoſci ſpraczuią ſie około ſpraw rozmaitich GlabGad L2 (
7);
A to mayą na bacznosczy dobrey miecz y o to ſſye pylnie staracz y około tego chodzycz LibLeg 11/26 (
5);
Wyſláwiá prorok rozliczne możnoſći páńſkie około poſtánowienia niebá y dziwow iego RejPs 151v (
8);
LibMal 1544/80;
Pánow czuynoſć około záchowánya wyáry. KromRozm I N marg (
7);
MurzNT 58v;
KromRozm II d (
4);
Atoż maſz/ iż ná vrząd kápłáńſki zależy nye tylko poſlugá około ſlowá bożego y ſwyątoſci/ ále y przełożeńſtwo KromRozm III K7 (
6);
DiarDop 108;
áby [rodzicy] nyedbáli nye byli/ około dobrego á ſtáthecżnego wychowánya dzyeći ſwych GliczKsiąż E6v;
Otoż około tego wſſytkyego rodzicy niechayby pilni byli/ zá młodu dzyeći ſwych dobrego náucżáli GliczKsiąż F5v;
ten táką pracą y obycżay około vcżnyow á żakow ſwych cżynił/ że żadnemu nye dopusćił/ áni mowić/ áni ſie o cżym chociaby też ſnadź nye vmyał pytáć/ yedno milcżeć á ſlucháć gotowego GliczKsiąż H5v;
Thák yáko wyęc zwykli robotnicy/ gdy co około roboty zácżynáyą/ mowyą yedno/ w imyę Boże. GliczKsiąż K3v (
32);
LubPs N3 (
3);
IZ około Zebraków w Miáſteczkách ná dobrym rządzie bárzo ſchodźi GroicPorz h4v (
11);
KrowObr 36 (
11);
RejWiz 107v;
przizwał Hirámá z Tyra ſyná iedney wdowy z pokolenia Neptálim/ [...] rzemieśniká ćwiczonego około miedzi Leop 3.Reg 7/14 (
5);
UstPraw D (
2);
RejZwierz 29;
ktorzy látá ſwoie ſtrawili około piſm świętych BibRadz *5;
á byli biegłemi około wſzythkich przypraw woiennych BibRadz 1.Par 12/33;
W thych słowiech záleca iáką wielką pilność y ſtáránie mieć mamy około roſkazánia Pańſkiego. BibRadz I 333c marg (
37);
Goski *3v (
2);
Exequucya około Stanu Duchownego/ iákowa być ma. OrzRozm A (
5);
tám ludzi náucżył robić około roley. BielKron 7v;
poſtáramy ſie s pilnośćią około thákiey wyprawy w krótkim cżáſu. BielKron 414v;
był wielkim Probierzem y Miſtrzem około ſpráwowánia złotá BielKron 442v (
28);
tedy zmordowani/ niemaią w ktoreyby rzeczy roſkoſzniey iako około piſma odpocżywać mogli. KwiatKsiąż G;
y nieleda około iakich ále około nawybomieyſzych/ znamienitych á mądrych ludzi Xiąk mamy ſię bawić. KwiatKsiąż K3v (
33);
Designare aedificio consules, Poſtánowić álbo wyſadźić ráyce którziby mieli pieczą około budowánia. Mącz 392c (
19);
OrzQuin G4v (
2);
SienLek 194 (
2);
RejAp 26v (
5);
GórnDworz V6 (
9);
A páſterze ná on cżás byli w oney kráinie kthorzy pilnowáli á ſtrzegli cáłą noc około trzody ſwoiey. RejPos 18;
Iáka ſtraż Páńſka około cżłowieká. RejPos 329v marg (
35);
BiałKat 326 (
2);
Będzieli mię ták długo iák y ty chowáłá/ A tęż pracą około mey ſtárośći miáłá. HistLan A4 (
2);
KuczbKat 130 (
3);
Abowiem á cżym ſie inym młody cżłowiek naprędzey ozdobić ma/ iedno nadobną ſpráwą około ſiebie RejZwierc 15;
A nigdy żadney przycżyny s ſiebie nikomu do złego nie dał/ thák tego około ſiebie przeſtrzegał. RejZwierc 274v (
33);
BielSpr 27v;
WujJud B7 (
2);
y tákże w goſpodárſtwie około cżeladki ſwey/ ſą przed Bogiem święte y prawdźiwie vcżynki dobre WujJudConf 212 (
2);
RejPosRozpr b3v (
5);
RejPosWstaw 42 (
3);
Iehowá wykona (co obiecał) około mnie BudBib Ps 137/8;
odrzuć od ſiebie fráſunki około ſpráw ludzkich BudBib 4.Esdr 14/13[14] (
11);
Strum A2v (
2);
BiałKaz H4v;
PaprPan Bb3;
dźiwna rzecż/ cżemu ták wielką około gáſzenia ogniá niedbáłość Vrząd ćierpi. ModrzBaz 35v (
20);
day Boże náſzym Duchownym/ á pierwſzym Páſterzom to około ſtráconych Owiec obudzenie SkarJedn 381 (
8);
Oczko 9;
Tyś mię z tyłu/ y z przodku/ ſam vformował/ Tyś około mnie ręki ſwéy nie żáłował KochPs 202;
Gdy ſię bárzo dobrze záchował y w domowych poſługách/ około kuchniey/ y ogrodu SkarŻyw 74;
A Witaliſz onego dziwnego około duſz/ z páſzcżęki Lwá piekielnego wyięćia / nieprzeſtawał. SkarŻyw 107;
A iſz [...] cżći y náwiedzánia zacnych oſob/ y racżenia świeckie/ wielkie byli około niey: o to ſię fraſowáłá/ iſz ią ludzie ták bárzo ſobie ważyli. SkarŻyw 140;
ták ſię około ſmyſłow/ przez ktore grzech wchodzi/ cżuynym ſtáwił. SkarŻyw 292;
vweſeliłem ſię z ſtátecżnośći wáſzey około wiáry SkarŻyw 436;
w ktorym [klasztorze] Lucyanus miał dzieſięć mnichow/ pilnych/ y oſobnych piſarzow/ około kśiąg zakonu Bożego. SkarŻyw 452 (
33);
StryjKron kt (
4);
choćiaż ſię [...] zá tákie vprzedáć chcą przed ludzmi w tey mierze ſpiącymi około zbáwienia ſwoiego CzechEp 50 (
2);
NiemObr 39 (
3);
ReszHoz 120 (
4);
ReszList 173;
ZawJeft 39;
ActReg 167;
ma doględáć y tych co w piecach paláią/ áby porządnie około drew/ piecow/ łucżywá/ wſzyſtko było/ á wcżás nágotowano. GostGosp 56;
potym zważyć niż dáć ná bielnik/ ieſli wagá ſpełná: bo około przędźiwá nawiętſze złodźieyſtwo. GostGosp 114 (
10);
Phil K2;
KochAp 13;
LatHar 123;
Boię ſię o was/ bym ſnadź dármo nie prácował około was. WujNT Gal 4/11 (
16);
WysKaz 12;
którzy będą vmieiętni około vſtaw y zwyczáiów Kśięztwá onégo [qui Constitutionum, et consuetudinum Ducatus periti fuerint JanStat 975]. SarnStat 146 (
16);
PowodPr 78;
SkarKaz 45a (
9);
SkarKazSej 700a;
KlonWor 24.
W charakterystycznych połączeniach: bawić (zabawi(a)ć się, pobawić się, obawiać się, zabawienie) około [kogo, czego] (49), beśpieczny, bić się, biegać, biegły (2), chodzić (11), czas strawić (2), czujny (czujność) (4), czwierzący się, (u)czynić (7), czynić dosyć, ćwiczyć się (ćwiczenie, ćwiczeństwo) (14), dobroć, doglądać, dojźrzeć (2), drzemać, dziwy czynić, egzekucyja (4), figlować, frasować się (frasunek) (6), gospodarstwo (5), ludzkość, za łby chodzić, mistrz, nabożeństwo, nagotować, niedbały (niedbałość, niedbalstwo) (9), obchodzić się (2), obierać (obieranie, obierający) się (52), obudzenie, opatrzyć (opatrzność, nieopatrzny) (6), parać się (paranie) (7), pętać się, piecza (pieczołować się) (13), pilność (pilny, pilnować) (41), (pod)pomagać (2), porządek, posługa (służba, posługowanie) (9), postępować (postępek) (4), powinność, praktyka, ręki nie żałować, robić (robota, robiący, robotnik) (31), rozrządzać, roztargniony, rząd (3), sąd (3), sprawa (sprawować (się), sprawić) (13), sprawa ‘sprawność’, stanowić, staranie (postarać się) (36), stateczność, straż (strzec, przestrzegać, ostrzegać, ostrożność, ostrożny) (13), szturmować, śpiący, targ, troskać się (troska) (2), trwać, umieć (umiejętny) (4), uwijać (zawijać) się (2), walka, (zà)wiercić się (2), władza (2), wykonać, zabiegać (2), zachować się (3), zaczynać, zapalczywość, złodziejstwo.
Połączenie: »koło ... około« (1): Ieſt zacność możność wielka ieſt ktemu y ſpráwá/ Ták koło ſpraw Rycerſkich iák około práwá PaprPan K4.
5.
Wskazuje na to, z czym coś jest związane, czego dotyczy (czasem na przyczynę): w związku z, co dotyczy, w sprawie, ze względu na;
de PolAnt, Vulg, JanStat; circa PolAnt, JanStat; in Modrz, Vulg; super JanStat (290):
MetrKor 38/503;
FalZioł V 102;
yzbi thesz yvsz thich rzeczi a trvdnosczy ktore około tich granycz biwali wyeczni koniecz bil LibLeg 10/70 (
7);
y znaczy ſie tu niemáła táiemnicá około odkupienia náſſego. RejPs 69;
ComCrac 19 (
2);
Koſzt około białych głow RejRozpr H3 marg;
LibMal 1548/146;
Tamze dal viną pan Vawrziniecz oko [!] spalenya thych domow na syediskv [!] ZapWar 1550 nr 2664 (
10);
Yáko ſye mamy záchowáć około złego vżiwánya rzeczy dobrych. KromRozm I O marg (
2);
Tożby ſye mogło y około drugich vſtaw obrzędnych pokázáć KromRozm II 1 (
5);
Heráklionite około vmárłych nową ſwyątoſć wymyſláli. KromRozm III Fv (
4);
Diar 81;
iż o tę krzywdę, co się tycze około nauki i około wiary nie winni się nam sprawować DiarDop 100 (
2);
GliczKsiąż D (
5);
TA Ceremonia około zdawánia Imienia wźiętá ieſth s ſtárádawnego zwyczáiu GroicPorz 13v (
13);
KrowObr 108v (
3);
RejWiz A5v (
7);
Leop Dan 6/5 (
3);
UstPraw A3v (
3);
Báłwochwálſtwo Izráelitów około ćielcá złotego BibRadz I 31 (
6);
OrzRozm Pv;
zewſząd Rzecżpoſpolita byłá záwichrzona/ á zwłaſzcżá około obrony BielKron 157v;
Amurath fráſował ſie ſam w ſobie iż ták około máłey rzecży wiele ludzi potraćił BielKron 248v;
Papież Iulius poſłał drugi raz poſłá Achileſá de Graſſis około poſpolitey wypráwy przećiw Turkowi do Trácyey BielKron 407v (
28);
KwiatKsiąż Pv;
Mącz 277c;
gdy zá cżáſu Fokáſá Ceſárzá było wielkie záburzenie około Rzymſkiego á Konſtántinopolitáńſkiego koſciołá/ ktory z nich ma być zwirzchniejſzy nád wſzytkimi koſcioły RejAp 76v (
5);
iákoby około cżynienia ich [oracyj]/ iedno rozum przyrodzony/ á prawdá miſtrzowáłá/ nie ćwicżenie GórnDworz E7v (
7);
Abowiem czo ſie kolwiek dzyało około małżęńſtwá tego ſyná iego [Tobiasza]/ wſzytko ſie działo w wielkiey boiáźni Bożey RejPos 42v;
iż iedno około národzenia iego/ á około dzyećińſtwá iego/ okázowáły ſie wżdy nieiákie znáki ſwiętego Boſtwá iego RejPos 69v (
26);
RejPosWiecz2 95v;
BiałKat 81;
HistLan B;
KuczbKat 210;
WujJud 194v [2 r.];
że y miedzy onemi ſtáremi Biſkupy ſkoro po Apoſtolech bywáły rozne około cżáſow y Ceremoniy zwycżáie WujJudConf 140v (
2);
MycPrz II Bv (
2);
WierKróc B2v;
CzechRozm 159;
ZapMaz II G 61/78v;
A przetoż y nierownośćią ſummy/ y zániechániem więźienia dźieie ſię wielka rozność około ſzácowánia głow ludzkich. ModrzBaz 80 (
6);
SkarJedn A5v (
6);
Oczko 25;
Wtey niemocy pámięć świecką y o świeckich rzecżách ſtráćił: ále cudownie przy duchowney zoſtał: iſz co ſię dotkło P. Bogá/ [...] ná wſzytko iáko zdrowy dobre bacżenie miał. (marg) Cud około pámięći (–) SkarŻyw 293 (
10);
StryjKron 122 (
3);
iż teraźnieyſza Rzymſkich Kátolikow ſrożſza y iádowitſza niż Káimowá ſpráwá/ około morderſtwá y tyrańſtwá niepohámowánego/ [...] z onych ſtárych pátreſow náuki nie ieſt CzechEp 36 (
6);
tákże też Rzeczpoſpolit: kiedy około wolnośći prżeydźie miárę/ [...] tedy y Kroleſtwo/ y Rzeczpoſpolit: vpáść muśi. GórnRozm M4v (
7);
KochWr 33 (
2);
ActReg 63 (
2);
Porządek około gęśi/ y kokoſzy. GostGosp 108 (
14);
pod onym czáſem sſtał ſię rozruch niemáły około drogi Páńſkiey. (marg) Drogą Pánską zowie náukę Ewángelicy [...] (–) WujNT Act 19/23 (
7);
JanNKarKoch Ev;
z tych wysſzéy pomienionyeh Contribuciy tu vchwalonych/ wypłácáć máią/ ile gwałtownieyſzé Rzeczypoſ. potrzeby około téy woyny Tureckiéy dopuſczą. SarnStat 443;
(nagł) Inſzé wſzyſtki winy około pozwów ſą ſkázoné. (–) WSzyſtkié inné winy przypadáiącé dla [...] którégokolwiek niedoſtátku w Pozwie [...] pſuiemy SarnStat 752;
Tákże około złoczyńców źiem Zakonnych [...]/ tákoważ ſpráwiedliwość niech będźie chowána. SarnStat 1113 (
31);
Kłopoty około dziatek. SkarKaz 45a marg (
7);
SkarKazSej 669b (
2).
W charakterystycznych połączeniach: bunt około [czego, rzadziej: kogo], ceremonija (4), chytrość, ciężkość, cud, dać winę (2), doległość, dosyć uczynić, fortel, gwałt (2), jednać, kłopot (6), koszt, krzywda (2), niebezpieczeństwo (2), niepokoje, nierząd, obrządek (obrzęd) (3), obyczaj (zwyczaj) (9), omieszkanie, pobłądzić, pochybić, pociągnąć w prawo, pogomonić się, porządek ‘ustalony sposób’ (17), posłuszeństwo, postępek (postępować) (10), potrzeba (3), powadzić się, powieść (powodzić) się [komu] (2), przyczyna (2), rozerwanie (2), rozność (rożnica) (6), rozruch, roztargnienie (roztarżenie) (2), roztyrk (2), rząd, rzecz (3), sposob (4), sprawa (17), sprawiedliwość (3), [jak] sprawować się (2), (po)stanowić (3), szkody, szwankować, trudność (zatrudnienie)(15), co się tycze (tknie) (3), umiarkowanie (2), [jak] zachować się (9), zawstydzać się, zdrada.
Połączenia: »około ... o [czym]« [szyk 1:1] (2): BibRadz I 218v; Tenże teſz ſpoſob około licżby/ ktory Arithmetiką ieſt nazwan: y owielkosciach ktory Geometrią bywa mianowąn KwiatKsiąż I3.
»około ... w [czym]« [szyk 4:4] (2): ále ſye obłędliwym yákim obyczáyem á ſpoſobem w wyznawányu/ wzywányu y chwale yego/ álbo w wypełnyenyu woley yego/ a około zbáwyenya ſwego ſpráwuyą. KromRozm III A6v; BielKron 98v; Nietylo około domowych rzecży fortunnie śię wam powodźiło. Ale teſz y vwoiennych potrzebách Pan Bog was ſzcżęśćił BiałKaz D2; SkarJedn 348; GórnRozm D; SarnStat 185 (3).
»z strony ... około« (3): Zſtrony przezyſków interim otrzymánych przećiw miáſtóm/ [...] to ſie záchowáć ma do vznánia náſzégo/ iáko około przezyſków Duchownych. SarnStat 139 [idem (2)] (2).
a. Wprowadza nowe zagadnienie: jeżeli chodzi o (13): A około Czechow Mieyskich [...] rozkazvyemi voyevodąm, aby każdy w ſwem voyevodſtvie tego ſtrzegl a pilien byl, izby ti czechy chovane niebely kv ſkodzie volnoſczi Ziemſkiey. ComCrac 12; GroicPorz m3v; bo około bitwy w ſzránkach wſzytko inácżey v nas/ niż ieſt we Włoſzech. GórnDworz B2 (3); Bo náſz Woyſki choć widziſz zdáć ſie ták ſpokoyny/ Aleć lepiey rozumie zwłaſzcżá koło woyny/ A około porządku daycie pokoy wſzyſcy PaprPan Sv; Tákże też y około prżyśiąg/ á zaſz ich nie maſz nie iedno w Chrżeśćiánſtwie/ ále y w pogáńſtwie? GórnRozm F3 (3); ActReg 76; GostGosp 136; SarnStat 104; Tákże y około miłośći nieprzyiaćioł: Bog im drugdy dopuſzczał/ áby zábijáli nieprzyiaćiele ſwoie: nie z nienawiśći/ ále z ſpráwiedliwośći SkarKaz 311b.
6.
Wskazuje na podmiot doznań, sytuacji;
in circuitu Vulg; in PolAnt (152):
GlabGad A5;
WróbŻołt 88/9;
yzebiſmi radzi wyedziely na kazdi czas czo sye tam dzieye około k[rólowej] y[ej] m[iłości] y około ynschich rzeczi LibLeg 11/44 (
3);
A ſtáráłem ſie oto záwżdy áby około mnie niepánowáłá żádna niepotrzebna proznoſć RejPs 187v (
3);
wiotcho około wiele dobrych ludzi na zdrowiu będzie. LudWieś A4v;
RejJóz C8 (
2);
KromRozm II d (
3);
Dla cżego ći rodzicy/ ktorzy znáyąc nędzę do ſiebye/ y około ktorych yáko mowyą wielki defekt/ [...] ſyny ſwoye zápożycżáyąc ſie bryżuyą á vbyeráyą wielce GliczKsiąż F2v;
Znáyomi bliſcy moi przyſtępić ſie bali/ Dla nędze ktorą ná wſſem około mnye ználi. LubPs T4 (
5);
Iuż też dáley poſtąṕmy do przypadkow iego/ Ktore około niego RejWiz 9v;
Wſzákoż około niego cożkolwiek ſie sſtánie/ Chociay ſie precż powlecże choć domá zoſtánie/ Długo tu iuż ſpokoyna głowá nie może być RejWiz 90 (
7);
RejFig Aa8v;
RejZwierz 55;
Zadney popráwy nie było około Koſciołá BibRadz I 216b marg (
2);
BielKron 424v;
Respub. stat meliore loco, Dáleko ſie teraz lepiey około Rzeczypoſpolitey dzieye niż przedtym. Mącz 417b (
2);
RejAp BB8 (
9);
GórnDworz Q8;
záwżdy lekkość/ ſromotá/ á zła ſławá około domu iego. RejPos 115v (
41);
Dziwne niebeſpiecżeńſthwá około nas ſie zátácżaią. RejZwierc 83 marg;
A kto tháki żywoth około ſiebie poſtánowi/ ázaſz iuż może być ſzcżęſliwſzy cżłowiek ná ſwiecie? RejZwierc 102;
Niech ſie żaden nie chłubi zacnoſcią narodow ſwych/ wſzytko to nic ieſli ſie około niego ſámego ty zacnośći nie okázuią. RejZwierc 145;
A iż ſie też co około dobrego zátrwoży/ iákie mu też s tego pociechy [...] rozmnażáć ſie będą RejZwierc 176v (
54);
BudBib Bar 5/43[6/44];
ModrzBaz 99v;
dziwną rzecż widzę około tego Chrześćiániná/ ktorego wiodą żołnierze SkarŻyw 179 (
2);
ReszList 175;
Około nas załaską Bożą pokoi. ActReg 69 (
2);
máią dáwáć znáć/ gdy około Páńſkiego dobrá/ niepilnośćią Vrzędnikow/ ſzkody ſie dźieią GostGosp 40 (
2);
KlonWor 20.
W charakterystycznych połączeniach: [co] około [kogo, rzadziej: czego] broi się, dzieje się (33), garnie się, harcuje, jest (bywa) (też elipsa) (34), mnoży się (zamnaża, zamnożyło) się (rozmnożone jest) (4), okazuje (okaże) się (2), panuje, sporzy się, szyrzy się, toczy (zatacza) się (13), zebrało się, zjawiło (zjawia) się (3), zstało się (2); [co a. czego a. jak] około [kogo, czego] (o)baczyć (3), czuć, (u)czynić (poczynić) (3), mieć (5), nadziewać się, rozszerzyć (2), (po)stanowić (9), świadom być, uspokoić, widzieć (11), znać, znaleźć; około [kogo, czego] jest (są), widzieć itp. błąd bogactwo (3), bojaźń bożą, burdy (3), burzki, chwalę, cyrkumstancyją, cnoty (-ę) (2), cześć, defekt. dostatczek, dziwy (3), grzech, lekkość (2), majestat, możności, [jakie] myśli, nędzę, niebezpieczeństwa (2), niedostatek (2), nieprawda, nierząd (2), nieszczęście, okrucieństwa, poczciwość (3), pokoj, pokusy, poprawa, porządek, postanowienie, powinności, prawda, prozność, przygody, [jakie] przypadki (4), [jaka] rada, rozterki, rozum, [jaka(-ą)] sprawa(-ę) (18), sprawiedliwość, co sprosnego, sprzeciwieństwa, srogość, sromota, (przé)strach (3), szkody (2), trwogę (zatrwożenie) (3), tryumfy, upadek, wesele, wiek poczciwy, zaburzenie, zamieszanie, [jaki] żywot; około [kogo] dobrze (2), nadobnie, wiotcho.
Połączenie: »zewsząd (...) około« (2): Snadź ſie ze wſząd nieſzcżęſcie/ około mnię garnie RejJóz B2; LubPs F2.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}