Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KONFESSOR

Następne hasło: KONFESSYJONISTA »

KONFESSYJA (98) sb f

c- (92), k- (4); -ſs-, -ſſ-, -sſ-, -ſś-, -SS- (88), -ſ- (8).

o oraz e jasne, a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	konfessyjå	konfessyj(e)
G	konfessyjéj	konfessyj
D	konfessyj(e)j
A	konfessyją	konfessyj(e)
I	konfessyją
L	konfessyj(e)j, konfessyi	konfessyjåch

sg N konfessyjå (24); -å (23), -(a) (1). ◊ G konfessyjéj (20); -éj (1), -(e)j (19). ◊ D konfessyj(e)j (8). ◊ A konfessyją (21). ◊ I konfessyją (3). ◊ L konfessyj(e)j (7), konfessyi (2) [w tym zapis: -y (1)]; -i Diar; -(e)j : -i LibMal (2 : 1). ◊ pl N konfessyj(e) (3). ◊ G konfessyj (4) [w tym: -iy (3), -y (1)]. ◊ A konfessyj(e) (3). ◊ L konfessyjåch (3); -åch (2), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Wyznanie wiary (najczęściej pisemne); z bliższym określeniem oznacza też wyznawaną wiarę; odnosi się przede wszystkim do protestanckiego wyznania wiary, opartego na Confessio Augustana, a ukształtowanego ostatecznie przez Melanchtona (92)
- a. Część mszy zwana Credo (2)
2. Wyznanie osobiste; tu tytuł autobiografii św. Augustyna: Confessiones (2)
3. Zeznanie prawne (4)

1. Wyznanie wiary (najczęściej pisemne); z bliższym określeniem oznacza też wyznawaną wiarę; odnosi się przede wszystkim do protestanckiego wyznania wiary, opartego na Confessio Augustana, a ukształtowanego ostatecznie przez Melanchtona [confessio – wyznanie, spowiedź Mącz 119c, Calep; confessio fidei ‒ wyznanie, jako dzierży o Bodze i o wszystkich członkach wiary krześcijańskiej Mącz 119c; wyznanie, spowiedź ‒ confessio Cn] (92) : Diar 30; Ktora to Confeſsia gdy do rąk náſzych przyſzłá/ obacżylichmy że oná pod pięknym Wyznánia Wiáry Powſzechnego Kośćiołá tytułem/ wielkie á záráźliwe iády/ y ſproſtne Luterſkie y Hugonotſkie Szwáycárſkie błędy w ſobie záwiera. WujJud A6v; Rozne Confeſſie niezgodę odſzczepieńcow okázuią. WujJud 13 marg; Przeto ſie lepiey ták o tym Artykule/ iáko y o inſzych wſzyſtkich/ od Kośćiołá Powſzechnego y od ſtárych Doktorow/ á niżli z tych obłędliwyeh Confeſsiy vcżyć. WujJud 44, kt, A6v, A8, 1, 2 (12); A iż bráćia Wielkiey Polſki [...] teraz znowu ku tey Confeſsiey zá przycżyną im dáną/ Apologią wydáli/ y także W. Kr. M. ofiárowáli: ktorą Confeſsią y z tą Apologią álbo odpowiedźią/ nie tylko wyznawamy być prawdźiwą/ ſzcżyrą/ ná náuce Apoſtolſkiey fundowáną. WujJudConf 14, 13, 14; BiałKaz Iv; KarnNap C2; ReszPrz 70 [5 r.]; PudłFr 18.

konfessyja o czym (1): Confeſſya Doktorów Swiętych o Tróycy s. BiałKat b2v marg.

konfessyja czyja [w tym: G sb i pron (11), pron poss (6), ai poss (2)] (19): Diar 70; BiałKat b2v marg; Y dziś wſzytki Konfeſsie wſzytkich Krześćijáńſkich koſciołow [...] bárzo ſie mocno ſprzećiwiáią thym náſzym nowym wymyſłom Polſkim. RejZwierc 259v; WujJud B7v, 3v, 14, 29, 127 (10); WujJudConf 1, 12v [2 r.], 15; ReszPrz 32; ReszList 174.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [konfessyja + przymiotnik (35), przymiotnik + konfessyja (9)] (44): Confeſsioniſte áni z Kálwinem áni z Confeſią Auſzpurſką nie trzimáią WujJud 172v marg, kt, 1, 14v, 53 marg, 140v [3 r.] (29); ſámá Confeſsia Sáſka y Augſpurſka świadcżą/ że te ſą naylepſze Ceremonie/ ktore od Páná Kryſtuſá ſą podáne WujJudConf 14, 13, 175, 216; ReszPrz 69 [2 r.], 70 [4 r.], 71 [2 r.]; ReszList 191; Tá tedy Ewángelia/ nie Augſpurſkiey ále Rzymſkiey Confeſſyey/ przepowiedána ieft po wſzytkiemu świátu WujNT 103; PowodPr 64.

W połączeniu szeregowym (1): Cżemu ták wiele roznych Confeſiy/ Commentow/ wykłádow/ y glóz rozmáitych/ choć ſproſnych á nikcżemnych/ bez miáry/ bez końcá/ wydáwáć miedzy ludźie nie przeſtawaćie? WujJud 75.

W charakterystycznych połączeniach: konfessyja au(g)s(z)purska (37), bałamucka, krześcijanska (krześcijanskich kościołow) (4), mansfeldeńska (2), norymberska, nowa, obłędliwa, prawdziwa, rzymska, saska (saskich kościołow) (9), sędomierska (2), stara, szczyra, świętych kościołow, tegoroczna, teraźniejsza, wydana; błąd konfessyjej (2), fałsz (2); trzymać się konfessyjej, ująć się; konfessyją ganić (5), napisać (2), odmieniać, przedrukować, przyjmować, rozbierać, sfałszować, trzymać, tworzyć, wyda(wa)ć (2); z konfessyją trzymać (3); w konfessyjej napisać.

Wyrażenie: »konfessyja wiary« (1): ták haeretykowie/ obiecuiący świátłość prawdy/ nigdy w iednym ſtanie práwdy nie trwáią; ále dziś ták á iutro inák vczą/ y confeſſye wiáry ſwey co rok odmieniáią. WujNT 836.

Szeregi: »wykład i konfessyja« (1): Przydawaćie záś wykłády y Confeſsie ſwe rozlicżne/ ktore chcećie żeby nie inácżey iedno iáko ſłowo Boże wſzyſcy trzymáli. WujJud 29. [Ponadto w połączenia szeregowym 1 r.].

»konfessyja, (albo) wyznanie« (3): Tę tedy Confeſsią álbo wyznánie wiáry y náuki Krześćijáńſkiey W. K. M. Pánu náſzemu Miłośćiwemu ofiáruiemy y podawamy WujJudConf 15, 1, 12v.

a. Część mszy zwana Credo (2):

Zwrot: »mowić konfessyją« (2): To ſkońcżywſzy Arcybiſkup ręce vmywa/ á wſthawſzy Infułę zyąwſzy/ mowi Confeſsią. StryjWjaz D4v, C2v.

2. Wyznanie osobiste; tu tytuł autobiografii św. Augustyna: Confessiones (2): Cżytay ſobie tegoż Auguſtyná in Enchiridio/ y w Confeſsiach iego/ gdźie Mátká iego prośiłá/ áby iey po śmierći przy ołtarzu nie zápominał WujJud 201, 226v.

3. Zeznanie prawne (4): Item powiedziall o Zachwieyey kymi vbithem thak yakoy piotruſchka wkonffeſſiey ſwey oznaymyll LibMal 1543/72v; Item stym vmyera ze go przeor zmuru ſpuſzczil ſchamowtor poſli o trzeczi godzinye wnocz znyedzielye na ponyedzialek tak yako wpyrwſchey y wtorey Confeſy powyedzial LibMal 1548/141 v, 1543/72, 1547/129.

W charakterystycznych połączeniach: w konfessyjej oznajmić, powiedzieć, zeznawać.

Synonimy: 1. kanon, wykład, wyznanie.