[zaloguj się]
[pdf]

KOŃ (2555) sb m

kóń (88), koń (42 + kust); kóń KochJez, też SienLek (18), też zapis: kuoń FalZioł (2), GlabGad; koń KochPs (3), KochEpit, ZawJeft, KochFrag, JanNKar, JanNKarGórn; kóń : koń MurzOrt (1 : 1), Mącz (51 : 12), KochFr (1 : 2), KochPhaen (7 : 1), KochAp (1 : kust), WyprPl (3 : 9), SarnStat (2 : 9). ◊ koń- (334), kóń- (20); kóń- OrzQuin (2), Strum, KochWr, też SienLek; koń- : kóń- Mącz (128 : 10), KochPs (4 : 1), KochJez (12 : 1), KochMRot (7 : 1), GórnTroas (2 : 2).

Fleksja
sg pl du
N kóń konie, koniowie, koniewie, koni konia
G konia koni, koni(o)w koniu
D koniowi, koniewi konióm, koni(e)m
A konia, kóń konie koniu
I koniem końmi, koniami konioma
L koniu koniech, koniach, koni(o)ch, konich koniu
V koniu konie
inne sg N a. A - kóń; sg G a. A - konia

sg N kóń (394). ◊ G konia (229). ◊ D koniowi (114), koniewi (4) ZapWar, LibMal, GórnDworz (2). ◊ A konia (321), kóń (126); -a Murm, BartBydg, MiechGlab (3), GliczKsiąż (5), GroicPorz (2), KrowObr (2), Leop (3), Prot, RejPos, Strum, CzechRozm, ModrzBaz (7), SkarJedn (2), Calag, ZapKościer (5), StryjKron (9), CzechEp, KochJez, KochMRot, WerGośc, BielSen, BielSjem (2), GostGosp, Phil, SarnStat (15), SkarKaz (2), KlonWor (2); kóń KochPs, NiemObr, KochPieś (3), KmitaPs, GrochKal, VotSzl, CiekPotr; -a : kóń LibLeg (9 : 2), ZapWar (1 : 1), MetrKor (3 : 1), BierEz (6 : 1), BielŻyw (2 : 1), LibMal (37 : 6), HistAl (7 : 4), RejWiz (2 : 2), UstPraw (2 : 2), RejFig (2 : 3), RejZwierz (9 : 3), OrzRozm (9 : 3), BielKron (17 : 25), Mącz (34 : 4), SienLek (27 : 1), RejAp (1 : 1), GórnDworz (6 : 10), HistRzym (6 : 3), BielSat (5 : 5), RejZwierc (8 : 3), BielSpr (6 : 11), BudBib (2 : 1), PaprPan (2 : 5), SkarŻyw (18 : 1), KochEpit (1 : 1), BielRozm (4 : 6), GórnRozm (2 : 1), Calep (2 : 1), WyprPl (7 : 4), GrabPospR (9 : 4), CzahTr (2 : 1); ~ (cum praep) kóń (95) [w tym: na (90), przed (1), za (4)]; konia (40) [w tym: na (35), przez (1), za (4)]; kóń ZapWar, BierEz, LibMal (4), OrzRozm (3), BielKron (16), SienLek, GórnDworz (8), HistRzym (2), BielSat (3), BielSpr (11), PaprPan (4), KochPs, NiemObr, KochEpit, KochPieś (2), BielRozm (4), Calep, KmitaPs, WyprPl (4), VotSzl; -a KrowObr (2), Leop, BudBib, ModrzBaz, Calag, ZapKościer, StryjKron (2), SarnStat, GrabPospR (2), CiekPotr; kóń: -a LibLeg (1 : 4), HistAl (4 : 2), RejFig (3 : 1), RejZwierz (1 : 2), Mącz (4 : 5), GórnDworz (8 : 1), RejZwierc (2 : 2), SkarŻyw (1 : 8), CzahTr (1 : 2). ◊ N a. A kóń (2). ◊ G a. A konia (1). ◊ I koniem (72); -em (7), -(e)m (65). ◊ L koniu (160). ◊ V koniu (1). ◊ pl N konie (163), koniowie (2), koniewie (1), koni (1); -owie BielŻyw; -e : -i Calep (3 : 1); -e : -owie : -ewie CzahTr (2 : 1 : 1). ◊ G koni (358), koni(o)w (2); -(o)w LubPs; -i : -(o)w BierEz (2 : 1). ◊ D konióm (45), koni(e)m (6); -(e)m FalZioł, GlabGad, MiechGlab (2); -óm : -(e)m BielKron (3 : 2); ~ -óm (9) Mącz (2), OrzJan, SarnStat (4), też SienLek (2), -om (3) KochJez (2), KochFr, -(o)m (33). ◊ A konie (311). ◊ I końmi (78), koniami (2); -mi : -ami Mącz (10 : 1), StryjKron (2 : 1). ◊ L koniech (71), koniach (32), koni(o)ch (4), konich (1); -ech FalZioł, GlabGad, WróbŻołt, HistAl (4), LubPs (3), RejZwierz, BibRadz (2), OrzRozm, BielKron (23), KwiatKsiąż, OrzQuin, RejAp (2), GórnDworz, BielSat, BielSpr (8), BudBib, BudNT, KochJez (2), KochEpit, KochSz, BielSjem, BielRozm, ActReg (2), VotSzl; -ach LibLeg, KrowObr, Leop, WyprKr, CzechRozm, SkarŻyw (2), GórnRozm, Calep (2), WujNT, SarnStat (11), SkarKaz (2), CiekPotr, SkarKazSej, SzarzRyt; -(o)ch RejWiz (2); -ech : -ach : -(o)ch BibRadz (1 : 1 : –), Mącz (2 : 1 : –), RejZwierc (2 : – : 1), ModrzBaz (3 : – : 1), StryjKron (1 : 2 : –); -ach : -ich ZapWar (1 : 1); ~ -éch (2), -ech (2), -(e)ch (67); -éch OrzQuin; -ech KochEpit; -éch : -ech KochJez (1 : 1); -ach (20), -åch (7), -(a)ch (5); -ach BibRadz, Mącz, CzechRozm, SkarŻyw (2), GórnRozm, WujNT, SkarKaz (2), CiekPotr, SkarKazSej, SzarzRyt; -åch KrowObr, Leop, StryjKron (2); -ach : -åch SarnStat (8 : 3). ◊ V konie (1). ◊ du N (cum nm) konia (5) MetrKor 57/117v, 59/277, LibMal 1546/111v, Mącz 25a, KochMRot C. ◊ G (cum nm) koniu (3) ZapWar 1531 nr 2539, Mącz 84b, 177b. ◊ A (cum nm) koniu (20) ZapWar 1528 nr 2420, MiechGlab 72, LibMal 1543/73, 1545/104v, 105, 107v, 1547/130v, 131, 134 [2 r.], 134v, 1550/156, 1551/160, 1553/177, UstPraw E4, StryjKron 315, 602, SarnStat 973, KochMRot B4v, BielSpr 49v; konia (18) LibLeg 11/68v, 97, 98v, 99 [2 r.], 99v [3 r.], 100v [2 r.], LibMal 1543/68v, 1545/95, 1547/131, LudWieś A2, A2v, Mącz 276c, HistRzym 67, SarnStat 973. ◊ I (cum nm) konioma (1) Mącz 173a. ◊ L (cum nm) koniu (6) ZapWar 1513 nr 2161, 1518 nr 2208, 1520 nr 2249, 2250, BielKron 351v, Mącz 218a.

Składnia przydawki i orzeczenia przy N pl: subst: te konie były (87), m pers: ci konie, koniowie byli (11); m pers BielŻyw, KwiatKsiąż, SienLek (2), CzahTr; subst: m pers Mącz (15 : 3), BielSpr (2 : 1), Calep (1 : 2); ponadto przydawka subst, orzeczenie m pers np. konie nasze przywykli BielSpr (2); orzecznik subst, przydawka m pers są biegłe ci piękni koniowie CzahTr.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zwierzę domowe służące jako siła pociągowa lub pod wierzch; equus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep, Cn; cornipes Calag, Cn; caballus Calep, Cn; hippos, sonipes Mącz; iumentum quadrupes Cn (2534): zadalem yemv raną szyna wplyeczy gdy my oth byyal konye kthorem ya zaymowal szeskody szwoyey. ZapWar 1510 nr 2071, 1505 nr 1996, 1507 nr 2037, 1510 nr 2065, 2070, 1518 nr 2209 (14); MetrKor 26/62v [2 r.], 34/135 [3 r.], 38/286, 287, 40/819 (22); Kożdego ſwym obdárzono: Ty kraſą/ ſlowik śpiewánim: Woł śiłą/ á koń biegánim. BierEz N4v, Hv, L2v [3 r.], M4 [2 r.] Ov [3 r.], O4v [2 r.], S3v [5 r.]; Equus succussarius, Ein herttrabig Pferd Kon ktory ćyęſko noſy. Murm 38, 37 [2 r.], 38 [3 r.], 180; Mymer1 26v; BartBydg 150; FalZioł +7a, *2c, I 22d, IV 9d, 12d, 35a, 39a; Iako głupi ieſt ktoryby konia dla piękuoſci [!] iego kupił BielŻyw 145, 43, 77, 160; GlabGad A8, C3v [2 r.], C5, D5v, D8; oſtatek Ruſi ſamiż Połowczi [...] pobili iedne dla koni, á pieſze dla ſzat MiechGlab 3, 12 [3 r.], 19, 22, 26 [2 r.] (12); BierRozm 6; WróbŻołt 19/8, K7v; Item Trokanow sin na ten czas yeſt wzięt ſproſſyąthowa y konye dwa. LibLeg 11/99, 6/118v, 10/58v [2 r.], 11/28v, 68v, 78 (55); RejPs 48; potym ſyachalem yemv ſkonyem, kthoregom konya przedal wczeſthochowye za dzyąwyecz zlotych LibMal 1545/102, 1543/67, 68v, 69, 69v, 70 (71); RejRozpr B, F3, I2v; LudWieś A2v [2 r.]; RejKup c3, o5v, t7; á wſzedſzy do koniá/ nácżął go lekko á łagodnie po grzbiecie głaskáć HistAl B, A8, A8v [2 r.], B [4 r.], Bv, B2v (26); MurzOrt B2v [3 r.]; KromRozm III F8v; Diar 73; BielKom A4, F4; GliczKsiąż Av, Iv, N4, N6v [2 r.], O3v, P5v; LubPs I, ff2v, gg2v, hhv, hh3v; IMuie ſye kto koniá/ álbo inney rzeczy ſobie vkrádźioney álbo zgubioney/ ma ſye naprzod dobrze przypátrzyć y obáczyć/ ieſli ieſt iego GroicPorz dd4v, q3v, rv, dd4v, ee [6 r.], eev, mm3, oo3 [2 r.]; KrowObr 34, 35v [2 r.], 95v, 96, 126v (11); Bo ácż koń cudne źwirzę kiedy byſtro krocży/ Ale gdy w piękney vźdzye ieſzcże buyniey ſkocży. RejWiz 8, 11v, 57v, 64, 72 [2 r.], 73v, 119, 163; Szliſmy byli do obozu Syriyſkiego/ y nienálezliſmy tám żadnego cżłowieká/ iedno thylko konie á oſly przywiązáne Leop 4.Reg 7/10, Deut 17/16, Ios 11/6, 9, Iudic 5/22, 3.Reg 18/5 (16); UstPraw B2v, B3, Dv, D2v, D3v (23); RejFig Aa2, Aa6v [4 r.], Bb2, Bb6v [2 r.], Cc3v, Cc5; Gdyż dobrych śiłá Koni/ sſzkápieie w chomącie. RejZwierz 81v, aa4, 1v, 2, 3v, 17v (24); WyprKr 121; BibRadz Ex 14/23, 3.Reg 22/4 [2 r.], 4.Reg 7/7, 10, 14/20 (17); Goski A3; OrzRozm P3 [2 r.], R, Rv [2 r.]; zá Bożą pomocą gdzie koń moy kopytem podeptał/ wſzędzie náſze było y ieſth BielKron 254v; Szły zá márámi napierwey trzydzyeśći koni krolewſkich pod przykryćiem kitaiek rozmáitey fárby z herby krolewſkimi. BielKron 425; Są theż Centary pod nim/ co po ramioná cżłowiek/ á ná doł iáko koń. BielKron 462v, 11, 24v, 27, 44v, 48 (142); KochSat A3; yako konie lepſzy ku ſtoczeniu bitwy bywayą miani/ ktorzy ſię łatwie wodzami dadzą rządzić KwiatKsiąż Bv, Ov; Hippago, Lódź która bywa końmi ciągniona. Mącz 156c; Interscalmium, [...] też mieyſcá miedzy dwiemá kóniomá/ przeworá. Mącz 173a; Postomis, instrumentum ligneum vel ferreum quod ad cohibendam equorum tenaciam [...] imponitur, Wędźidło álbo kágániec który ná waśniwe konie kłádą. Mącz 315b, 6b [3 r.], 15b, 17b, d, 25a [3 r.] (95); OrzQuin R, R2v; Prot A4v, B4, Dv; Niékthorzy przepalaią zołzy konióm/ á wyćiſkáią ropę/ záſypuią śiárką tártą SienLek 183v; Koń máiąc długie kopytá á nie głębokie/ ieſli ná zad wyſzſze niżli ná przod/ ten bywa prętki á ſkokliwy á dobrégo duchu. SienLek 187, 30v, 90v, 120, 164 [2 r.], 164v [2 r.] (207); SienLekAndr a3; RejAp BB3, 56v, 79v, 81 [2 r.], 82v (11); chcą żeby koń/ wten cżás tho cżynił kiedy mu iezdziec każe/ y thym ſtrychem/ iáko gi on wiedzie. GórnDworz Ff7v, E2v, E8v, I6v, I7, O7v [4 r.] (23); HistRzym 10, 24, 41v, 42 [3 r.], 43 (13); RejPos 243; Pod ſwoy żywot ladá koń/ pod pánią woźniki/ Pocżyniły ty panie/ ſwe męże nędzniki. BielSat Dv, B3, C3v [3 r.], C4v [4 r.], D3v [2 r.], D4 [2 r.] (17); Vcży ſie drugi iáko koniá munſztukiem záłomić RejZwierc 14; Y koniowi ná zawodzie gdy mu wolno wędzidłá puſzcżą/ á iż ſie wyśili/ tedy cżáſem ledwe kłuſem do kreſu przybieży. RejZwierc 54; PRzed wſzytkiemi źwirzęty ták to zezna káżdy/ Ze to ſláchetne źwirzę Koń ma przodek záwżdy. RejZwierc 183, 7v, 15, 20v, 26, 31 [2 r.] (50); thedy ten pieſzy wyſtępuie przed koń y zá koń ſtrzeláiąc z ruſznice BielSpr 25; Oni [...] vmyſlnie vpuśćili koniá/ zá ktorym biegáiąc wkoło chwytháiąc go/ obeyźrzeli moc y położenie woyſká wſzyſtkiego BielSpr 37v; NIemcy ninieyſzego cżáſu rozmáitych obycżáiow vżywáią y ſtroiow ná konie. BielSpr 65; po ſześći złotych ná Koń ná cżwierć roku im płácono BielSpr 70, c2, 4v, 6, 7v, 8 (60); KochMon 28; owa naydziemy trawę/ á przeżywimy konie y muły/ ábychmy nie wykorzenili bydłá. BudBib 3.Reg 18/5, 3.Reg 10/28, 29, 4.Reg 23/11, 2.Par 1/16, 17 (14); HistHel B3; Strum Lv, N3; BudNT przedm c2, Iac 3/3; StryjWjaz Bv, B3v, C; Iáko Antoniego od świni/ Lenartá od koni/ [...] y innych ktorych ieſt bez licżby. Ktorych osobliwemi modlitwámi/ ludzie záwiedzeni wzywáią CzechRozm 6v, 66; Kazał ſobie koń podáć/ on potym pan ſtáry/ Wpadł w vff nieprzyiacielſki PaprPan Gg3v, B3v, D3v, I2, M3, M3v, Z, Aa3; Krol niechay niema wiele koni/ áni wiele żon/ ábo śrebrá y złotá. ModrzBaz 75v, 2, 10v, 32, 34, 71v (20); KochOdpr Dv; Calag 391a; KochPs 44; y wnet koń iákoby go wrył/ tuſz nád mieyſcem przepáśći ſtánął. SkarŻyw 508, 58, 187 [6 r.], 189, 238, 397 (31); slubuyę kupycz konya yednego Oyczewy swemu ku themu drugemu ZapKościer 1585/62v, 1582/36v, 1585/57, 1587/74; Słyſzałby był tám ránnych pod końmi ſtękánie StryjKron 255; Bo konie Litwie lgnęły w leſiech onych błotnych StryjKron 517, 120 [4 r.], 121, 140, 155, 156 (33); CzechEp 400; KochJez Bv [2 r.], B2 [2 r.], B4; KochFr 104, 119, 127, 133, 134; Koń ná woynę vrodzony/ śierſzenie záiſte Z śiebie wypuſzcża śierdźiſte. KlonŻal C3, C3; KochSz C3; KochMRot B4v, C, Cv [4 r.], C2; ReszHoz 125; ReszList 170; WerGośc 223, 224, 232; BielSen 6, 13; BielSjem 21, 26 [2 r.], 28, 31, 34; KochPieś 6, 52; BielRozm 12, 20 [2 r.], 21, 22 [3 r.], 23 (14); Bo koń mam/ zá ktory dawano mi śiedm ſet czerwonych złotych GórnRozm E4v, E3v, E4, E4v, F2, H2v [2 r.], K3v, L3; KmitaPsal A2v; KochWr 41; ActReg 4v, 13, 56, 61, 63, 73, 155; Suffrago – Przeguba u nog zadnich u koni albotez u zwierzat inſzich. Calep 1026b; Triga – Woz otrżech koniach. Calep 1086a, 80b, 102a, 131a, 144a, 283b (20); GostGosp 24 [3 r.], 62, 76, 80, 98 [2 r.], 102; Konie wypráwne/ koń w koń okazáłe/ Nioſą ná ſobie chłop w chłop/ ieźdzce śmiáłe GrochKal 25; Phil F4; Okrutnik wielki ón był/ co ćiáłem człowieczém Kónie karmił GórnTroas 71, 71; Kśiędzá Krupſkiégo kóń [kust: koń] miał ten obyczay/ że od koni nie dał ſie ladá iako odwodźić KochAp 8, 8; KochFrag 46; áby krwią pobitych Polaków/ konióm po koláná Mahometowi wſzyſtkę poświęćił źiemię Polſką OrzJan 97, 44, 54; OstrEpit A3v; kóń miernie roſły Lepſzy niż bárzo drobny/ y názbyt wynioſły. WyprPl B3, A2, A2v, A3v, A4 [5 r.], B2 [2 r.] (29); á głos ſkrzydeł ich iáko głos wozow wielu koni bieżących ná woynę. WujNT Apoc 9/9, Act 23/24, Iac 3/3, Apoc 6 arg, 9/17 [2 r.], 19 (10); Konie któré pędzą ná Iármárki, nie máią bydz ná drógách przedawáné. SarnStat 292, 142, 190, 202, 246, 248 (112); tudźież też káżdy może bez nowego koſztu/ koniá tego y tego páchołká ktorego w domu chowa/ ná tę wypráwę poſłáć GrabPospR N4v, M2 [4 r.], M3, M3v [2 r.]; KmitaSpit B, C4v; Iáko łáſkáwe beſtye/ báránki/ konie/ pieſki/ kotki/ káżdy rad widźi: ták człowiek ćichy káżdemu miły ieſt. SkarKaz 638a, 245b, 420b [2 r.], 580b; VotSzl C4, E4; Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr 30; Ták ſą biegłe ryſciſte ći piękni koniowie/ Z Corcżyná cżwártego dniá ná noc w ſokołowie. CzahTr L2, B4v, L2, L2v, L3 [2 r.]; SkarKazSej 666b, 704b; KlonFlis F3; Lecż y tu ieſt rożnicá/ kiedy kto iednego Koniá z ſtadá vwiedźie/ á k temu biednego KlonWor 19, 4, 6, 14 [2 r.], 19, 20 [3 r.] (15); SzarzRyt B4v.

koń pod kim (25): MetrKor 26/62v; ZapWar [1519] nr 2245, 1531 nr 2433; LibLeg 10/95; LibMal 1548/146; RejWiz 126; oćiec moy iż miał dobry koń pod ſobą vćiekł. BielKron 320, 115, 321v, 351, 353v; RejAp 161, Dd3; GórnDworz O7v; RejZwierc [782]v, 151v; SkarJedn 217, d7; á koń pod Krolem rozbieżány/ ná onoſz mieyſce przybiegał SkarŻyw 508, 238; StryjKron 220, 702 [2 r.], 752; ActReg 56.

koń pod kogo (1): Po obiedźie kazał nam s ſobą iecháć ná myſliwſtwo/ y konie pod nas inne dano BielKron 435.

W połączeniach szeregowych (52): Thedi wſchithko domowſtwo. Jako konye, woli, krowi owcze, y kozy y wſchithko domowe naczinye, kotli, czene, [...] zoſtawil MetrKor 59/77, 26/62, 38/286; dał ym pożywienie przez on rok za konie za owce za woły y za oſły HistJóz E3, E5; BielŻyw 109, 126; GlabGad D4v, E6; MiechGlab 75, 78; SeklKat B3, B3v, N, Y2v; iż oni nádzyeye ſwe położyli w koniech/ w wozyech/ w zbroiach ſwoich. LubPs E3v; GroicPorz ff4; KrowObr 197; Leop Ex 9/3, 3.Esdr 2/7, Ez 27/14; UstPraw D2; BibRadz Zach 14/15; Pecus, Bydlę/ Wſzelákie zwierzę którego człowiek vżiwa yáko wół/ krowá/ kóń/ Owcá/ Oſieł/ kozá/ etc. Mącz 286a, 95a, 491b; Prot Dv; RejAp 151; RejZwierc 108v marg, Bbb3; BielSpr 15, 45; áby ſię tám káżdy okázował wedle máiętnośći y przemożenia ſwego/ z końmi/ sługámi/ zbroią y wſzeláką bronią ModrzBaz 111v, 116v, 119v, 120v, 128, 142v; ZapKościer 1580/7, 1583/54; Calep 96b, [570]b, 1118b; SarnStat 640, 1160, 1174; SkarKaz 245b [2 r.], 552a; VotSzl Bv; PaxLiz B2v; KlonWor 25.

W porównaniach (38):

Jako comparandum (34): Ludzi tak rozeznawać mamy iako konie gdzie kupuiemy BielŻyw 92, 48; Nie bądzcie iako koń y muł w kthorich rozumu niemaſz. WróbŻołt 31/9; y będzye ſie o to tárgował by o konyá álbo rzecż yáką inſſą. GliczKsiąż M3, E4v, F6v, F7v, K5v; LubPs H4; BibRadz Ier 50/11, Apoc 9/9; Nie ináczey Rzeczpoſpolita ſądźi godnego człowieká/ iedno iáko my ſądźimy godnego koniá OrzRozm P2v; BielKron 97v; KwiatKsiąż M2; iż thá ſzáráńcża byłá podobna ku koniom ku bithwie náſtroionym. RejAp 79v, 79, 79v marg, Ffv; Nie máſz ſługi wiernieyſzego/ Iáko koń páná káżdego. RejZwierc 237v; á iáko kárety dobrym koniem ſpráwy ſwe tocżyć ModrzBaz 71v, 51v, 71v; BielSjem 21; ArtKanc L10v; GórnRozm E3; Phil F4; GórnTroas 39; Gdy młodość/ iák koń twárdouſty/ bieży GrabowSet D; LatHar 161, 608; WujNT Apoc 9/7; rządzenie ludźi ieſt iáko śiekierá z młotem/ y koń z ſzáblą y woyſkiem SkarKazSej 663a; KlonWor 26. Cf »brać jako koń na kły«.

Jako comparatum (4): konie iego prędſſe niż Orłowie Leop Ier 4/13; Konie tákie máią/ iż więcey ptaki mnimam niż konie. BielKron 456; gdyż koń dobry ma ze Lwá vrody y mocy BielKron 463v; Iaśniuchny twoy woz biełſze śniegu konie. RybGęśli C2.

W charakterystycznych połączeniach: koń arcybiskupi, bujny, chudy (2), czyrstwy, ćwiczony, dzielny (3), gospodarski, kardynalski, krolewski (6), mdły, mytny (2), nadzieżny, niepewny, obrotny, okrutny, pański (2), papieski, prożny, pyszny (2), rosły, rycerski, rychły, straszliwy, tłusty (2), trawny, waleczny, wartki, waśniwy (3), wstrząsający, zastawiony (zastawny) (3), zbiegany, zwadliwy, żywotny (8); konia(-e) chować (19), ćwiczyć (3), darować (2), dopaść (4), dostać (6), dzierżeć, głaskać (głaskanie koni) (3), kupić ((s)kupować) (nakupić koni) (27), mordować (4), odbijać (2), odmieniać (przemieniαć) (2), pędzić, pobrać (nabrać koni) (4), poganiać, pojąć (poimować) (3), (po)karmić (pokarmować) (pokarmowanie koni) (6), (po)przeda(wa)ć (12), powciągać (powściągnąć) (2), przegrać, spętać, stracić (4), tuczyć (tuczący) (2), (u)kraść (pokraść) (koń (u)kradzion(y)) (37), uśmierzać, uwiązać (2), uwieść (5), wychędożyć, wycierać, wziąć [= zabrać] (koń wzięt) (59), zabić (ubić) (koń zabit(y), ubity) (14) zadzierżeć (zadzierżawać) (2), zająć (3), zastanowić (2), zastawić, zewrzeć; koniom żyły poderznąć (podrzezać, podciąć) (4); koniem (końmi) ciągniony, dowieźć, frymarczyć (3), natrzeć (2), parać się, podeptać (4), potrącić, powrocić, rozrazić (2), rozsłapać, roztrącić, trybować, wskoczyć, zawieść (przywieść) (3); na koniu biegać (4), gonić (gonitwa) (3), harcować (3), igrać, potykać się, przekłusywać się, przybieżeć, uciec (uciekać) (5), walczyć, wysadzić się; koń biega, ciągnie (3), kłusze (się) (2), osadni się, padł (konie padały) (10), pędzi, potknie się, pryska [= parska], skacze (poskoczy, wskoczy) (5), stąpi, ustaje (2), zatratuje się (2), zdechł (konie pozdychały) (8).

Przysłowia: Kto na koniu pod koniem przydzie być kazdemu RejJóz I5v; Nie wiedźieć kto ná koniu álbo pod koniem zoſtánie/ Kto wygra álbo vtráći. Mącz 210b; ktho ná koniu ten pod koniem cżáſem być muśi RejZwierc 144.

Kto niema koniá/ ten niechay chodzi piechotą. March3 V7v; Abowiem to ieſt prawdá iż záwżdy lepiey iecháć ná koniu niżli piechotą iść. RejZwierc 143v.

iż niewádzi podcżás/ iáko mowią poſpolicie/ koniá rącego zábosć GliczKsiąż A4.

Diomedes et Glauci permutatio, Proverbium, Nierowny frimárk/ konia dáć zá bark. Mącz 89c.

zeznawáią to iż kóń ieſt połowicą zdrowia iéznégo. SienLek 164v.

Fraza: »koń rży (a. (za)rza); rżeć jako koń; koni rżanie« [szyk zmienny] (12; 1; 2): RejZwierz 36 [2 r.]; BielKron 116; Hinnio, Rżę yáko kóń. Mącz 156b; StryjWjaz B3v, C3v; GElion ſie w tym kochał kiedy konie rżáły/ Abo zbroie ná ludzyach kiedy mu ſkrzypiáły PaprPan N4v; krzyk mężow/ grzmot zbroy/ rżánie koni/ dźwięk trąb y bębnow/ chrzęſt zbroy y páncerzow miedzy ſćiſnionymi vfami. StryjKron 390, 240, 622, 642, 757; BielSjem 32; JanNKar F2v; JanNKarGórn Hv.
Zwroty: »bość (a. rozbość, a. z(a)bość) konia; rozbodziony koń« = adhibere a. admovere a. agitare a. concitare a. incitare a. invadere a. subdere equum Mącz; adhibere calcaria, admovere calcar, calcari agitare quadrupedem, auferre a. concitare equum calcaribus a. ferrata calce, cruentare cornipedem, subdere calcar equo Cn [szyk zmienny] (14; 1): GliczKsiąż A4; Mącz 6b, 31b, 53c, 93a, 107b (12); GórnDworz O7v; Koniá Káwáller im nacżęſciey bodzye/ Nalepſzy bywa ku káżdey przygodzie. RejZwierc 221.

»brać jako koń na kły« (1): y będzye brał ná nye yáko kyedy koń ná kły/ gdy mu ſie ná nye vzdá álbo wędzidło záwádzi. GliczKsiąż E4v.

»cudzić konia« = strigillare BartBydg; comere a. pectere equos, ornare comas a. iubas, pectere colla equorum Calag; strigili fricare Cn [szyk zmienny] (5): BartBydg 23b; CVdź wżdy brácie ty Konie/ choć owſá nie mamy RejZwierz 136v; PaprPan Y2v; Calag 472b; WyprPl A3.

»dodać koniowi ostrog« (2): dodawſzy prętkiemu Koniowi oſtrog/ [...] vbieżał. StryjKron 406, 497.

»na koniu jechać (a. przejechać, a. przyjechać, a. w(y)jechać, a. najechać, a. (ob)jeździć, a. wyjeżdżać), jeżdżący, jachanie (a. jazda); koniem (prze)jechać; o dwu koniu jechać« = equitare Calag, Calep, JanStat; vehi equo Mącz; equitare equos PolAnt; equitatio Modrz [szyk zmienny] (31 : 4 : 2; 4; 1): ZapWar 1508 nr 2049, 1513 nr 2161; HistAl A8v [2 r.], H3; Abram [...] przyachal thu Nakonyu dopoznanya LibMal 1552/167v; GroicPorz mmv; Gdy prziydźieſz z mieyſcá ſwego z ſtrony pułnocney/ ty y narodow wiele z tobą ieżdżących ná koniech BibRadz Ez 38/15; o dwu koniu iechał tám BielKron 351v, 81v, 156, 176, 181v, 293v (13); Mącz 2d, 156c, 477a, b; Wożenie też ná woźie/ y iáchánie ná koniu pomaga. SienLek 34; RejZwierc 143v; BielSpr 65v; StryjWjaz B4v; Mogą też dźiećiam nie bronić iázdy ná koniu ModrzBaz 11; Centaurowie byli okrutni ludźie ktorzy iż napirwey ná konioch ieźdźić pocżęli/ przeto o nich Poetowie báiali/ żeby zády końſkie mieli. ModrzBaz 108 marg; Calag 395b; StryjKron 652; WerGośc 223, 224 [2 r.]; BielSen 12; BielSjem 8, 21; ActReg 59; Calep 369b; SarnStat 674.

»konia nająć (a. najmować); najemny (a. najęty) koń; konie na najem, do najmowania« = equus meritorius Murm, Mącz; angarea, equus conductitius a. vectigalis Mącz [szyk zmienny] (3; 8; 2 : 1): Murm 38; Angarea [...] podwodá/ to yeſt/ Nayemne konie/ od miáſta do miáſta rozłożone. Mącz 9d, 96b [2 r.], 107b, 218a, 477a, b; Calep 1118b; tedy przedśię káżdy z nich dwá koniá chowáć będźie powinien ná naiem. SarnStat 973, 973, 974, 975; Tám wyśiadſzy ná ląd, náięliſmy Sobie koni CiekPotr 71.

»konia napoić (a. napawać); napojony koń; napojenie konia« = aquari equum; epotus equus Mącz [szyk zmienny] (4; 1; 1): było tám ieźiorko gdzie náſzy konie nápawáli. BielKron 309; Mącz 13c, 316b; BielSpr 56; KochJez B3v; Phil E4.

»objeżdżać (a. objeździć) konia; nieo(b)jeżdżony (a. źle ujeżdżony) koń« = domare equum Mącz, Cn; equus intractatus Mącz [szyk zmienny] (3; 4): Mącz 94a, 365b, 461a; Ale ku ieźdźie poſpolitey/ koniá ieſzcze nieoieżdżonégo ták vczyć maſz. SienLek 191; pátrzcie [...] iż ći ktorzy obieżdzáią konie/ y ku gotowośći ie ćwicżą/ nie odeymuią im biegu GórnDworz Ff7v; KochFr 99; ZawJeft 5.

»obrocić koniem, koń« (1 : 1): Flectere equum in gyrum, Obroćić koniem Mącz 129d; KochPieś 45.

»ochromić konia (a. pochromić konie); koń ochramiał (a. chramać musi, a. pochromiały konie); koń chromy (a. chramiący)« = suffraginosus equus Calep; equus claudicans JanStat [szyk zmienny] (7; 4; 3): anym mv ochromyl konya przerzeczonego ZapWar 1529 nr 2367, 1513 nr 2111, b.r. nr 2115, 1527 nr 2306; RejWiz 12; wſzytcy ſobie konie pochromili y nie doſzli BielKron 341v, 341v; SienLek 176; BielSpr 9; Calep 1027a; SarnStat 674; VotSzl D2v; CiekPotr 71 [2 r.].

»konia (a. koń) (o)siodłać (a. nasiodłać koni); koń w siedle, (nie) osiodłany« = ephippium imponere equo, insternere iumentum, sternere equum Cn [szyk zmienny] (9; 7 : 5): LibLeg 11/98v [2 r.], 99 [2 r.], 99v [2 r.], 100; Zwołay czeladz konie ſiodłay RejRozpr Hv; LibMal 1545/103; RejZwierz 18, 137; Oná [Libusa] kazáłá ſwego koniá [...] oſiodłánego wypuśćić BielKron 318v, 319, 321v, 456; Mącz 414c; RejPos 219; BielSat D3v; RejZwierc 228; BielRozm 29; Calep 1005a.

»ouzdać konia; uzdę na konia włożyć; koń nieuzdany« = frenare equum; frenos (equo) inicere Mącz, Cn; infrenare equum Cn [szyk zmienny] (1; 1; 1): Frenos equo inicere, Vzdę ná koniá włożić. Mącz 136c, 136c; Phil G2.

»(o)wałaszyć konia« = castrare a. emasculare equum Mącz (2): Emasculare equum, Owáłáſzić koniá. Mącz 210d, 40c.

»konie paść (a. napaść); paść końmi; pasienie koni« [szyk zmienny] (6; 1; 1): Murm 179; ZapWar 1528 nr 2422; IEden páſł dzieſięć Koni/ y wſiadł ná iednego RejFig Cc3, Cc3; BielKron 299, 420; także y około páśienia koni máią być pilni. BielSpr 27v.

»konia (pod)kować; koń kowany« = calceare (solea) equum Murm, Cn; soleas equis induere Mącz; induere soleas iumentis, ferro munire, obducere ungulas equi, calceatum ferreum equo suppingere Cn [szyk zmienny] (5; 2): Murm 155; káżdy konie kowáne oſtro miał dla gołoledźi. BielKron 424, 424; Mącz 113a, 169b; bo widzę że ſię iuż gotuią Ná woynę ći Rycerze/ iuż im konie kuią. Prot B4v; SienLek 176v.

»koniem robić, robiący« (1 : 1): Quadrarius, Furman/ woźnicá/ cztermi końmi robiący. Mącz 335a; KlonWor 4.

»konie rozłożyć; konie rozłożone« [szyk zmienny] (1; 2): ktorzy mu dobre konie wſzędzie ná drodze rozłożyli BielKron 235; tę nowinę Ian Zarębá [...] máiąc rozłożone konie ktemu/ do Toruniá s Krákowá Krolowi przynioſł BielKron 418v; Mącz 9d.

»rozpuścić koń (a. konia)« = admittere a. citare a. concitare a. immittere a. incitare equum, concitare in cursum, effundere habenas, immittere habenas a. rotas, equum (concitatum) permittere, subdere calcaria equo Cn (2): roſpuśćił koń ze wſzego ſkoku dobrowolnie BielKron 418; StryjKron 642.

»końmi roztargać, (roz)targan(y) (a. roztargnion)« [szyk zmienny] (4 : 4): Tego cżáſu Ipolit końmi roſtárgan dla Krześćiáńſkiey wiáry od Decyuſá. BielKron 153, 96, 215v, 300, 341v; Bo gdy po nim pánowie tey zdrády doználi/ Końmi go iák winnego roſtárgáć kazáli. PaprPan Dd2; KochFr 105; PaprUp A4v.

»konia skrocić« (1): ryczyrz ſnadnie konia ſkroci BielŻyw 48.

»spaść (a. spadać, a. upadać), (po)lecieć z konia« = cadere ab equo Mącz [szyk zmienny] (17 : 5): RejWiz 94, 130; RejZwierz 24v; vćiekáć im trudno było przed zádnimi ludźmi/ lećieli s koni iáko ſnopie BielKron 412, 242v, 246v, 248v, 252, 257 (9); Mącz 28d; HistRzym 127; BielSat L3v; PaprPan Hh2v; SkarŻyw 519; StryjKron 477; KochJez A2v; By ich było tyśiącmi/ káżdy z koniá ſpádnie. WisznTr 2; BielSjem 26; KochPieś 45.

»koniem sprawować« (1): iáko pácholętá rozumieią/ że toż ieſt ná koniu śiedźieć/ co koniem ſpráwowáć [regere equum] ModrzBaz 19v.

»konia (a. koń) stawić [= wyposażyć na wojnę]« [szyk zmienny] (12): Ten podobno wſzytek ſwoy pocżet zebrał ztych/ zktorych káżdy zmáiętnośći ſwey powinien koniá ſtáwić [uno equo militare debere]. ModrzBaz 121, 121 [2 r.]; GórnRozm L4v; iáko gdyby poſtánowienie było/ áby obywátele wſzyſtkich pańſtw ze dwudźieſtu włok koń ſtáwić mieli GrabPospR L3, Mv [3 r.], M2, N, N2v, N3.

»koniem, na koniu toczyć (a. zatoczyć); toczenie koniem« [szyk zmienny] (6 : 1; 1): KochSat Cv; BielKron 320v; Mącz 495d; Włoſzy máią tę ſławę iákoby byli dobremi iezdcy/ czo ſie tycże kſtałtownego tocżenia koniem/ podług miáry/ y cżáſu GórnDworz E3, X3; ModrzBaz 110; KochEpit A3; BielSjem 21.

»wieść (a. przywieść, a. wywieść, a. (przy)wodzić) konia (a. koń); wodzenie koni« = adducere equum Vulg; exitus equorum PolAnt [szyk zmienny] (27; 1): RejRozpr I2; LibMal 1545/105, 1547/135; HistAl A8 [2 r.]; RejWiz 53v, 74v; Leop 4.Reg 7/14, 2.Par 1/16; Ten konie kazał przywieść/ áby przed nim rżały. RejZwierz 36; BielKron 115; v których pierwſzą wziętośc ma ten, który zwierz śmiele biye á koniá dobrze wiedźie/ koniem dobrze toczy. Mącz 495d, 107b; HistRzym 110v [2 r.]; RejPos 219, 243; Wodzono też Solomonowi konie z Micraimá (marg) wł. wodzenie koni ktore Sżelomowi z Micráimá. (–)/ á zgráiá kupcow krolewſkich hándlowáli (oną) zgráią (koni.) BudBib 3.Reg 10/28, 2.Par 1/16; SkarJedn 217, d7; SkarŻyw 238; StryjKron 120, 250; KochMRot C; SarnStat 16, 376.

»koniem włoczyć (a. zwłoczyć), włoczon; za koniem włoczyć (a. wlec)« (2 : 1; 2): zábije kto kogo [...]: táki koniem około rynku ma być włoczon GroicPorz ll2; BielKron 58, 102; przethoż roſkázuiemy/ áby ćie dziś vwiązawſzy koniowi v ogoná zá koniem włocżono. HistRzym 44v; SkarŻyw 328.

»wsiadać (a. wsieść), wsiadający, wsiadanie na konia (a. koń); na koniu siedzieć (a. siadać, a. osiedzieć się), siedzący; konia osieść (a. (d)osiadac)« = ascendere equum Vulg, Mącz, Cn; insidere equo Mącz, Modrz; ascendere in equum, conscendere (in) equum Mącz, Cn; insilire in equum Calag, Cn; ascendere a. sedere super equum, sedere in equo Vulg; sedere a. uti equo Mącz; attollere se a. tollere se saltu in equum, considere equi tergo, excipi a. tolli equo, premere tergum equi, reponi tergo cornipedis, scandere equum Calag; (super) equum equitare PolAnt; corpus saltu subicere in equum Cn [szyk zmienny] (79 : 2 : 1; 26 : 12; 5): BierEz L2v; yako pan nan yuſch na konyv ſzyądzaczego Rohatiną zdomv ſzyą po wtorą wyrwawſchi vderzil LibMal 1545/103, 1544/80, 1548/146v, 1551/166, 166v; Alexander wſiadſzy ná koń ſwoy Bucefala/ przed wſzytkimi Ricerzmi ſwemi ſtánął zbroiny HistAl G8v, F, F3, F4, H, Iv, I2; GliczKsiąż Av; KrowObr 34 [2 r.]; Leop Ps 75/7, Zach 1/8, 10/5; RejFig Cc7 [2 r.]; BibRadz Is 30/16; OrzRozm T2v; Krol ſie gniewał iſz nie mogł ná koniu ſiedzieć BielKron 403, 114, 115, 120, 152v, 156 (18); KochSat Cv; Mącz 370c, d, 378c, 379c, 510b [2 r.]; RejAp 56v, 161, 162v [2 r.], 163 [3 r.], 164, Ffv; GórnDworz E8v, Fv, O7v [2 r.], P2v, P3, X3, Bb6v; HistRzym 36v, 41v, 67; BielSat D3v [2 r.], L3v; RejZwierc 56v, 58, 68; BielSpr b2, 5 [3 r.], 5v, 67; BudBib Ier 6/23, Ez 38/14; PaprPan X2, X3v, Z4v, Hh4; ModrzBaz 19v; Calag 34a; WSiáday z dobrym ſercem/ ó królu [...] ná ſwóy koń chętliwy KochPs 28; SkarŻyw 165, 187, 188, [237], 472, 575; StryjKron 597; NiemObr 168; Kto nád ćię koniá ſwego xtałtowniéy ośiędźie? KochEpit A3, A2v, A3; KochFr 122; KochSz A3v; BielSen 12; BielSjem 26; KochPieś 2, 18; PudłFr 59; BielRozm 4, 29 [2 r.]; KmitaPsal A4v; Phil G2; WyprPl Bv, B2, C3v; WujNT Apoc 19 arg, 19, 21; PowodPr 8, 36; CiekPotr 12; CzahTr C3v, [D]v, F, F4.

»na konia (a. koń) wskoczyć (a. skakać)« = in equum insilire Mącz (4): HistAl F3; Artáxerxes ránion/ ná inſzy koń wſkocżył BielKron 117v; Mącz 365c; GórnDworz E3v.

»zaciąć konia« (1): tráfiło ſie że zácyął koni/ ktore wzyąwſſy ſie yęły z wozem vcyekáć po vlicy GliczKsiąż Iv.

»zaprzęgać (a. zaprząc, a. wprząc, a. wyprząc, a. przyprząc), założyć (a. zakładać) konia (do wozu a. w woz); koń wprzężony (a. zaprzężony) (w woz); sprząż (a. sprzężenie) koni« = iungere currum Vulg; (ab-, ad)iugare a. iungere equos Mącz; sternere equos PolAnt; abiugare, abiugassere, abiungere iumenta, deiungere, interiungere (equos), iungere raedam equis, iungere equos ad currum a. curru Cn [szyk zmienny] (10 : 4; 4; 2): GliczKsiąż I; Leop Gen 46/29; A ná ile koni záprzęgą/ tyle groſzy. UstPraw D2v; BielKron 464v; Triga, Wóz/ wáſąg w którym trzi konie yeden podle drugiego wprzężeni ciągną Mącz 465a, 25a, 84b, 177b [2 r.], d, 335a, 381b; BielSpr b2v, 61v; BudBib Ier 46/4; KochPieś 34; Biiugi – Dwukony zprzezenie. Calep 131a; Iugales – Sprząz koni albo wolow. Calep [570]a; CzahTr L2v; KlonWor 32.

»z konia zbić itp., zrazić itp., wysadzić itp., obalić, zbość, zepchnąć, zrzucić itp., strącić, zerwać, zwalić; za koń wysadzić« = deicere equo, deturbare ex equo Mącz [szyk zmienny] (8 : 3 : 2 : 2 : 2 : 2 : 1 : 1 : 1 : 1; 1): ZapWar 1514 nr 2172 [2 r.]; LibMal 1543/69v; ſámá Włáſtá przed wſzytkimi z Hetmanem ſie potkáłá/ wnet go z koniá obáliłá BielKron 320; Boleſław zábił iednego ſnych przed ſobą/ drugiego zbodł przed nim Derſzniak Podcżáſzy iego z koniá BielKron 350v; Niemiec/ Kikierzyc Deeber [...] od Zbigniewá z Oleſznice [...] s konia zráżon BielKron 384v, 314v, 388; Mącz 6b [2 r.], 26c, 162b, 469c; A gdy záſię do wſpominánia gonitwy iákiey przydzie/ hnet ſie s thym wyrwie/ iáko raz goniąc ná oſtre przed krolem Lodwikiem/ áż go zá koń było wyſádzono. GórnDworz N4v, Aa2v; Zbiją kogo zacnego s koniá/ iákoż ſie tho wiele przytrefuie RejZwierc 99v; zerwał go Oſęką s koniá BielSpr 69; StryjKron 230, 442 [3 r.]; BielSjem 33; Kulą poráźić/ áżby mu wełbie zágrzmiáło. W ten czás go możeſz drzewem z koniá ſtrąćić ſnádnie WyprPl C3v; Iáki táki woźnicę żoraẃ z koni zwáli KmitaSpit C2.

»z konia zsieść (a. zsiadać), (z)skoczyć (a. skakać), spuścić się« = descendere (ab a. ex) equo, desilire ab (a. ex) equo Mącz, Calag, Cn; defluere ad terram relicto equo Calag [szyk zmienny] (25 : 6 : 1): s konji ſwych zſiedli/ a poklęknąwſſy vcżynili cżeſtz boſką cialu ſwiętému. OpecŻyw 154v; [Aleksander] ſkocżywſzy z skonia [!] ſam ieden do biſkupa przyſtąpił BielŻyw 156; RejRozpr G4v; HistAl C2; LibMal 1550/156; RejFig Cc3v; RejZwierz 28v; BielKron 124v, 176v, 186v, 251v, 301 [2 r.] (12); Mącz 365b, 370d; HistRzym 47 [2 r.], 117v, [118]; RejPos 36v; RejZwierc 43v, 55v, 99v; SkarJedn 217; SkarŻyw 452; Calag 544b.

Wyrażenia: »białosrokaty koń« (1): Biáło ſrokáći konie/ ſą wpoły niećierpliwi gdy ná nie wśiádáią SienLek 186v.

»koń biały (a. bieluchny)« = equus albus Vulg, PolAnt [szyk 24 : 14] (38): ZapWar 1513 nr 2111; wktorym były ſzſtyrzy konye byałe HistJóz B4; MiechGlab 59, 60; LibMal 1547/130v; HistAl H3v; Leop Zach 1/8; BielKron 119v, 384v; SienLek 187v; A hufy ktore były ná niebie/ náſládowáły go ná białych koniech RejAp 160, BB5, 56v [3 r.], 57, 57v, 58 (18); BudNT Apoc 6/2, 19/11, 14; StryjWjaz B4v; Koń żywotny bieluchny ná wybor vrodziwy padł StryjKron 672; CzechEp 222 [2 r.]; WujNT Apoc 6/2, 19/11, 14.

»bosy [= niepodkuty] koń« (1): ktemu boſe konie mieli á byłá wielka gołoledź BielKron 424.

»bystry koń« [szyk 4 : 1] (5): Nuż wy też co ſie w byſtrych koniech zacnie kochacie LubPs gg6v; KochFr 105; KochPieś 34; CzahTr C3v, F4.

»ciężki koń« (1): przeto tám trudny przeiazd ná ćięſzkich koniech. BielSpr 66v.

»koń cisawy (a. cisowaty)« = badius equus Mącz [szyk 11 : 2] (13): ZapWar 1529 nr 2367 [2 r.], 1537 nr 2574; Item v Schamothul wGayu v Jurka konya Cziſſawego stym wawrzynkyem vkradl LibMal 1547/131v, 1543/73, 1546/111v; BielKron 383v; Mącz 22d; RejAp 57 [2 r.], 58v, Ee; A wżdy ći niebożętá ćiſáwi koniewie/ Z Corczyná czwartego dniá ná noc w Sokołowie. CzahTr L3.

»koń czarny (a. czarnawy)« [szyk 5 : 2] (7): BielKron 176; Abowiem cżarny koń nic inſzego nie známionuie/ iedno cżarność a sśiniáłość cżłowieká ku ſmierći podobnego RejAp 58v, 58, 58v [2 r.], Ee; Bráćie/ co chceſz zá tego koniá czárnáwégo? WyprPl B3.

»koń dropiasty« (1): yakom ią nyeprzisethl na hymyenye Regvly anym gey vzial konya dropiasthego ZapWar 1543 nr 2506.

»dziki koń« = equiferus Mącz, Calep, Cn (2): Equiferus, Dziki kóń. Mącz 107c; Calep 370a.

»koń gniady« = badius equus Mącz (13): ZapWar 1504 nr 1945, b.r. nr 2329, 1528 nr 2420, 1531 nr 2539, 1537 nr 2575; Item powyada yſch Jan Zegrowſky yeſth mv vynyen za konya gnyadego trzi zlothe LibMal 1545/100, 1543/73, 1545/107v [2 r.], 108, 1547/130v, 131v; Mącz 22d.

»koń jabłkowity« (1): yakom ya nyeochromyl konya Szyvego yablkobythego [!] ZapWar 1527 nr 2306.

»koń jez(d)ny« = celes Calep [szyk 1 : 1] (2): A pieniądze/ złoto/ śrebro/ konie iezdne/ zbroiá/ ſtádo/ to wſzytko ná dzyeći przychodzi. UstPraw B2v; Calep 177b.

»kopyto konia« (1): kopytá koni [ungulae equorum] iego zdádzą ſię iáko krzemień BibRadz Is 5/28.

»kotczy koń« (2): KochSat A3; Carpentarius equus, Wozowy/ álbo kotczi kóń. Mącz 39b.

»lecowy koń« (3): Antecessorius equus, Ein varros das voran hin tzeucht. Lyecowy kon. Murm 38; Mymer1 26v; BartBydg 51b.

»lekki koń« (3): BielKron 312v; BielSpr 52; Tátarowie też zewſząd ich trapili [...]/ á zbroią obćiążonym/ ná lekkich koniach záchodząc StryjKron 390.

»koń ładowny« (1): Dimachae – Konie ładowni. Calep 325a.

»koń łysy« (1): pytał [...]/ Ieſliby gdzie nie widał tám Koniá łyſego. RejFig Cc3.

»para koni« = biiuges a. biiugi equi Mącz, Cn; iuges Cn (3): Biiuges et biiugi equi, Pará kóni w wozie ciągnących. Mącz 177b, 79a, 381b.

»koń pleśniwy [= maści nakrapianej]« = equus spadiceus guttis vel maculis albis respersus, equus spadix albo interstinctus Cn (2): yakom ya nyechowal Czlowyeka nyesnayomego [...] any yemv vkrathl konya plesnywego ZapWar 1508 nr 2053, 1537 nr 2496.

»koń płochy« = cespitator equus Murm; equus indomitus Mącz [szyk 3 : 3] (6): Murm 38; Zaſię gdy był pytan iako ſie vcżoni od nieucżonych dzieli, odpowiedział, iako łaſkawi koniowie od płochych. BielŻyw 58; GroicPorz mmv; Mącz 312b, 461a; BielSpr 61v.

»koń płowy« (1): za wągrowczem dwoye kony yednego szywego a drugiego plowego vkradl LibMal 1545/106.

»koń płowy, blady« = w Apokalipsie symbol śmierci; equus pallidus Vulg (4 : 4): Leop Apoc 6/8; A wyſzedł potym drugi koń płowy RejAp 56v; Aliſći koń blády/ á ten co ná nim ſiedział/ imię iemu ſmierć RejAp 58 [przekład tego samego tekstu Leop, WujNT], 57, 59v, 60, Ee; WujNT Apoc 6/8.

»podwodny [= służący do podwód] koń« (3): MIáſto Kraſnyſtaw [...] wolné od Podwód pieniężnych y dawánia koni podwodnych/ czynimy SarnStat 1050, 973, 974.

»po(d)wodny, posztowny koń« = koń nie zaprzężony, prowadzony na powodzie lub przywiązany, przeznaczony do noszenia juk lub do wymiany w zaprzęgu; veredus Murm, Mącz, Calep, Cn; desultorius a. inanis equus Mącz, Cn; clittelarius equus, veterinarius Mącz; paraveredus, parippus Cn [szyk 8 : 2] (9 : 1): Murm 38; RejWiz 74v; Wáłáſki [...] nábrawſzy ſkárbow ná konie powodne [...] vćiekł z Wáłach BielKron 424, 367; Clitellarius equus, Podwodny kóń/ który ſumki á tłumoki nośy. Mącz 57d; Veredus, Był przed láty kóń w wielkiey kárze álbo koláſie ku prętkiemu mknieniu gotowy/ yáko dzis konie które poſti zową/ powodny kóń v nás zową. Mącz 484d, 167b, 365b, 491b; Veredus – Zawodnik. Poſztownikon. Calep [1112]b.

»poszos(t)ne (a. poszesne) konie« = seiuges (a. seiugi) (equi) Calep, Cn (3): Calep 963b; Rzadki pánoſzá [...] bez poſzoſtnych koni [...] ieźdźić niechcą. SkarKazSej 704b; KlonWor 55 marg.

»koń prędki, prędkonogi« = equus quam maxime pernix Mącz [szyk 6 : 6] (9 : 3): HistAl H3; BibRadz Is 30/16; BielKron 392; Mącz 292c; SienLek 186v; BielSpr 69; Dał też dwu koniu prętkich winſzuiąc Krolowi StryjKron 602, 406; Obróć ſwóy kon prędkonogi/ Nieśćigniony Care drogi KochPieś 45, 12; KochFrag 23; GosłCast 40.

»koń pstry« (1): á zánim ſtháły konie rydze/ pſtre y/ bialłe [et post eum equi rufi, varii, et albi] Leop Zach 1/8.

»koń rączy« (2): GliczKsiąż A4; Ale do złego cżłowiek ná koniu rącżym przyśpieſzá SkarJedn 383.

»rolny koń« (2): Agrarius equus, Acker roſz Rolny kon. Murm 38; BartBydg 6.

»koń rydzy« = equus rufus Vulg, PolAnt (7): LibMal 1547/131; á oto mąż wſiádáiący ná koniá rydzego Leop Zach 1/8, Zach 1/8; BibRadz II 141a marg; SienLek 187v; BudNT Apoc 6/4; WujNT Apoc 6/4.

»rząd na konia (a. koń), ktory jest (a. bywa) na koniu« = phalerae Calep [szyk 5 : 2] (5 : 2): ſtánie ſię iż wſzythek rząd ktory ieſt ná koniech [tintinnabula equorum]/ będźie poświęconym Pánu BibRadz Zach 14/20, I 66b marg; moſiądzu/ do rzędu ná koń/ do oſtrog/ do ſtrzemion/ vżywáć dopuſzcżano. GórnDworz V6; BielSat C2; SkarŻyw 527; BielRozm 17; Calep 797b.

»koń siwy« (13): any yemv wszyal wlocznyey a ny konya schywego yemv ranyl pod oko. ZapWar 1516 nr 2178, 1513 nr 2127, [1519] nr 2245, 1527 nr 2306, 1529 nr 2372; LibMal 1544/90v, 1545/106, 107v, 1546/111v, 1547/130v (8).

»koni stado« = equitium, grex equorum Mącz, Cn; equaria Calep, Cn; pecuaria equaria, pecus equinum, polia Cn [szyk 3 : 3] (6): Mącz 107b, 149d; Aleś widźiał namioty rózno rozſádzoné/ Y koni niezrobionych ſtádá niezliczoné. KochProp 12; PaprUp G3; Calep 370a; VotSzl Bv.

»koń śrzonowaty [= maści nakrapianej]« = equus spadiceus guttis vel maculis albis respersus, equus spadix albo interstinctus Cn (1): Item przed dwyema lathy Mykulye konya Szrzonowathego ſſtaynye wywyodl LibMal 1545/106.

»tęten koni« (1): Iż w oboźie ſwym Syryánie vſłyſzeli wielki thęten wozow koni y woyſká wielkiego [currum et sonitum equorum] BibRadz 4.Reg 7/6.

»koń twardousty, twardej gęby« = tenax equus Mącz; equus duri oris, refractarius Cn [szyk 4 : 4] (7 : 1): Powiadał też Socrates że waſniwey á złey zony każdy dzierżeć ſie ma, rownie iako ryczerz twardouſtego konia BielŻyw 48; gdy koń twárdey gęby/ Mocno mu więc żelázy záłámuią zęby. RejWiz 29v; Mącz 283a, 446c; SienLek 167v, Aaaa2; GrabowSet D; CiekPotr )?(2v.

»koń ubrany« (6): SZátá piękna/ koſzulá/ poſciel/ Koń vbrány/ To też może policżyć/ miedzy roſkoſzámi. RejZwierz 135, 117v; BielKron 119v; RejAp 153; RejZwierc 68; StryjKron 467.

»koń wiatronogi« (1): Częſto czáſu przygody/ czáſu ſtráſznéy trwogi Nievnióſł páná koń wiátronogi. KochPs 46.

»koń wojenny« (1): Lud y konie woienne nienáſycone. PowodPr 62 marg.

»wozowy koń« = veredus Murm, BartBydg; plostrarius a. raedarius a. subiugis equus Mącz; curulis a. iugalis equus Cn [szyk 6 : 2] (8):Murm 38; BartBydg 167b; BielKron 76v; Subiugis equus, Który we ſliey rabia/ wozowy kóń/ woźnik. Mącz 177c, 39b, 306b, 355a; Calep 114a.

»koń wrony, ktory jest wronej sierści« = equus niger PolAnt, Vulg (8 : 1): Iakom ya nyezabyl konya wronego vasnosczy dwudyesthu kop polskych ZapWar 1542 nr 2568, b.r. nr 2115, 1531 nr 2539, 1540 nr 2500; LibMal 1545/107v; SienLek 186v, 187v; BudNT Apoc 6/5; WujNT Apoc 6/5.

»koń wyprawny« [szyk 1 : 1] (2): Nie pátrza on ná dźiélność wypráwnych koni KochPs 213; GrochKal 25.

»koń wyrzezany« (1): Cantherius, Kóń wyrzezány. Wáłách. Mącz 34a.

»zawodny [przygotowany do zawodów] koń« (1): niech oni ſobie máią ſwoie zawodné konie OrzJan 44.

»koń zbrojny« (2): Chorąży s ſwoią chorągwią pod źiemſkim Herbem ná koniu zbroynym był BielKron 425; BielSpr 61v.

Zestawienia: »koń dardański« (1): A ſkoro mu [św. Teodorowi] powiedzą/ iſz iuſz Licinius bliſko miaſtá:  vmywſzy ocży/ oblokł ſię w koſztowne ſzáty/ wſziadł [!] ná koniá Dárdáńſkiego/ ze wſzech nalepſzego/ záiáchał y podkał Ceſarzá y pozdrowił. SkarŻyw 188.

»polski koń« (1): Gdiż mocnieyſzy Polſki koń/ richley báchmát pádnie. RejZwierc 183.

»koń turecki« = equus Threicius Modrz [szyk 5 : 3] (8): BielKom D8; Ieden ſie nád drugiego przekłada ná ſtroie/ Muśi mieć Koń Turecki/ pozłoćiſte zbroie. BielSat C3v [idem BielRozm], L3v; ModrzBaz 114v; KochJez A3; BielSjem 26, 31; BielRozm 21.

»wałaski koń« (1): Dacicus equus, Wáłáski kóń. Mącz 77a.

Szeregi: »konie (a. koń), (i, albo) bydło (a. bydlę)« = equi et pecus JanStat [szyk 8 : 3] (11): bacżym to w koniech y w inſzim bydle, ktore gdy nawiętſzy mroz tim więcej á chciwiey gryzie ſiano albo ſłomę. GlabGad C7; LibLeg 10/59v, 11/100v, 102v; UstPraw E2; BielKron 309v; Mącz 491b; Pothym rychło pozdycháły iemu konie y wſzythko bydło iego. HistRzym 128v; StryjKron 320; VotSzl Bv; SarnStat 1245. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»(ani, jako) koń, (i, takież, ani, tak) jeździec (a. jez(d)ny)« = equus et eques Vulg, PolAnt, Modrz; equus et ascensor PolAnt; equus et sessor Modrz [szyk 12 : 2] (14): wywiodę ćię/ y wſſyſthko woyſko twoie/ konie y iezne wſſyſthkie odziáne w páncerze Leop Ez 38/4; BielKron 31, 92v; BielSat L3v; BudBib Ex 15/21, Ez 38/3, Iudith 9/6; iákoby iedenże koń y ieden też ieśdźiec był w onym woyſzcże Fáráonowym CzechRozm 17, 17 [2 r.]; ModrzBaz 110 [2 r.]; BielSjem 27; WyprPl B4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(tak) pieszo (a. piechotą, a. pieszki), (jako i, i, albo, lubo) na koniu; z koniem i piechotą« [szyk 8 : 3] (10; 1): Ten pieſzki ten ná koniu/ w drogę ſie puśćili BielKom Bv; KwiatKsiąż O2; GórnDworz Ev, P4; BielSat L3v; Naydzieſz co po Hiſzpáńſku drugi będzie chodził. Naydzieſz go po Huſárſku s koniem y piechotą RejZwierc 243v, 58 [2 r.]; Oczko 28; BielSjem 26; lubo pieſzo woyny/ Lubo prágnął ná koniu nieprzyiaćiél zbroyny. KochPam 82.

»rycerz z koniem« (1): thákowey byli mocy/ iż rycerzá s koniem przewracáli HistAl M2v.

»koń i (abo) ry(n)sztunek« (3): PowodPr 78; zá podięćiem iákiey ná woynie ſzkody/ w koniech ábo w ryſztunku/ mogł mieć przyſtoyne y pewne praemium, opátrzenie VotSzl C2; CiekPotr 49.

»koń, (a, i) siodło; koń z siodłem« (3; 5): ZapWar 1524 nr 2193; MiechGlab 59, 60; LibLeg 11/97; Item Lithvinowy yednemu Balthiſarovy konya ſ ſzyodlem y ſvknya vkradl LibMal 1548/143v; BielKron 299; ZapKościer 1582/36v; StryjKron 411.

»koń a inaczej wałach« (1): yakom ya nyeodbyl konya a ynaczyey valacha v szlachathnego Iacvba Kadzyalki ZapWar 1527 nr 2325.

»(ani, tak) koń, (a, i, ani, jako (i)) woz; koń z wozem; woz z koniem« = equus et currus Vulg, PolAnt [szyk 22 : 13] (21; 8; 6): ZapWar 1508 nr 2049, 1513 nr 2161; LibLeg 11/155, 156v; LibMal 1547/128v, 130; konie ſpołu y z wozmi y krolá pyſznego/ Srodze wrzućił w głębokośći morzá burzliwego LubPs gg2v, E4; RejWiz 83; Leop 3.Reg 9/22; UstPraw E2; BielKron 293v; Mącz 2d, 335a; KochMon 23, 31; BudBib I 421d marg, Ez 26/7; Stráchem/ boże wiecżny/ twoiéy grozy Stały wryté y konie/ y wozy. KochPs 112, 28; SkarŻyw 291, 567; StryjKron 442; ZapKościer 1585/62v; BielSjem 17; KmitaPsal A4v; Ale zebrawſzy konie/ y woienné wozy/ Kazał ſwoim Hetmánóm zátáczáć obozy. ZawJeft 12; SarnStat 16, 973, 974 [2 r.], 1160; SkarKazSej 666a; Ale iż trzebá ná prętkiey podwodźie/ Y wozy z końmi prowádźić po wodźie/ Więc ná to chłopſki wynalazek mamy/ Szerokie Pramy. KlonFlis C3v, C3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»((a)ni) koń, (i, a, (a)ni) zbroja« [szyk 11 : 9] (20): BierEz P2; W then dzień, konie y Zbroię ku walcze dobrze kupowac FalZioł V 52v; RejWiz 69v; Goski A2v; BielKron 242v, 258, 312v, 321v; KochSat A2v, A4; Groźi im Nieprzyiaćiel/ dźiwy broił łoni/ A nań doſtáć nie możeſz ni Zbroie ni Koni. Prot D2; GórnDworz H2, Ee7v; RejZwierc Bv, 93 [3 r.], 112v; StryjKron 662; KmitaSpit B4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.].

»zrzebiec albo koń« (1): Armentarius pullus aut equus, Paſtirsky zrzebiec/ álbo/ kóń. Mącz 16c.

Wyrażenia przyimkowe: »z konia« = jadąc na koniu (7): á on s Koniá ſwego/ Bije Smoká ſrogiego/ o Krolewnę zacną RejZwierz 113; Hippomachia, Bitwá á potikánie z koni Gonienie ná oſtre. Mącz 156c, 28b, 47b, 49c, 156c; BielSpr 52.

»na koniu (koniech)« = jadąc(y) na koniu (52): ZapWar 1503 nr 1951, 1537 nr 2495; á możnoſć ná zuchfálſſego człeká y ná námocnieyſſem koniu ieſt práwie poſmiewiſko vniego. RejPs 216v; LibLeg 11/94; RejJóz I5v; HistAl K5v; RejWiz 64; BibRadz Is 30/16; Oto ia Krolowi ſwemu dłużen ieſtem ná ſwym koniu woynę ſłużyć/ wedle máiętnośći ſwey dármo OrzRozm N2v; BielKron 120, 232v, 299, 301, 308 (17); KwiatKsiąż O2v; Mącz 477d, 478a; RejAp 57, 160, 162, Eev; RejPos 301; chłop znácżny ná koniu kiedy rękawy około niego trzpiatáią. RejZwierc 58, 58, 237v; BielSpr 5, 26v, 71v; BudNT Apoc 19/14; StryjWjaz B2; SkarJedn 383; SkarŻyw 310; StryjKron 390; CzechEp 222; widząc ná koniéch Tuż zá ſobą pogonią/ ná błotá vćiekli KochJez B2v; BielSat 21; ActReg 60; Calep 484a; WujNT Apoc 19/14; CzahTr C3.

W przen (15): Lodzia ieſt pracza na morzu/ dom bez gruntu/ zdrowie nie yſte/ żeglarſki kon/ goſć ſwiata/ opuſciciel ziemie/ chmur pokuſſa. BielŻyw 137; Dotknę ieſzcże krothko y nowego zakonu/ Mátheuſz/ Márek/ Lukaſz/ y Ian/ woz o cżterzech koniach Páńſki Leop *B4v; SienLek 2; KochPs 154.
Zwroty: »być na koniu« = być w łaskach (1): Są ieſzcże drugie białegłowy potwornieyſze/ ktore dowiodſzy tego chytroſcią ſwoią/ iż káżdi z ich ſług/ ma zá to/ że on ſam w miłośći płuży: ſieią dopiero miedzy nimi zazdrość/ iednemu przy drugim więtſzą łáſkę pokázuiąc: á kiedy ten záſię mnima/ by był ná koniu/ to go ſłowy oboiętnymi záwieſzą GórnDworz Dd3v.

»jeździć (a. wyjachać) na koniu« [szyk zmienny] (3): RejZwierz 114 [2 r.]; Rycerz ktory iáchał imo nię/ byłći ſyn Boży ktory wyiáchał ná ten świát ná koniu cżłowiecżeńſtwá HistRzym 106v.

»na [którym] koniu siedzieć« = doświadczać jakiegoś losu (1): Ktorzy ná tymże koniu dźiś wſzyſcy ſiedźićie/ Z ktoregom ia wcżorá ſpadł gdyż to mądrze wiećie. CzahTr G3.

»wsiadać na konia« (1): wśiáday ná rącżego konia łáſki iego SkarŻyw 4.

Wyrażenia: »rączy koń« (1): SkarŻyw 4 cf »wsiadać na konia«.

»koń ubrany« (1): SLawá tá pyęknie ieździ/ ná Koniu vbránym RejZwierz 114.

Szereg: »koń i woz« (1): Ná tychże ſię y my koniách y wozách tám puſzczaymy/ ktore z niebá y od niego z dáru iego mieć możem SkarKaz 246b.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (4): A drugi ſobie wedle krolá ſiedzi. Po nich Rycerze ná koniech we zbroi KochSz A4v.
Zwroty: »natrzeć koniem« (1): Rycerz nátárł koniem KochSz B.

»konie rozpuścić« (1): Rycerze byſtre konie roſpuśćili: Nie był kąt ieden/ gdzyeby ſie nie bili. KochSz B3.

Wyrażenia: »biały koń« (1): KochSz B3v cf »czarny koń«.

»bystry koń« (1): KochSz B3 cf »konie rozpuścić«.

»czarny koń« (1): Napoły żywe białe/ cżarne konie/ Wálą ſie práwie ná obiedwie ſtronie. KochSz B3v.

Przen: Żywot rycerski (1): Bo pátrz iż ſie iednemu chcze goſpodárſtwá/ drugiemu koniá á ſzárſzuná [...]. Owo iáko Mędrzec nápiſał/ Iż káżdego to do ſiebie ciągnie kto ſie w cżym kocha. RejZwierc 12v.
a. Samiec konia: ogier lub wałach (25): Mam tu z Grecyey kobyły/ Nigdy tákowe nie były: Bo od koni pocżynáią/ Ktorzy w Babilonie rzáią. BierEz G2v; Wſzákem koniá oycá miáłá. BierEz K2v; LibLeg 6/118v; BielKron 116; Mącz 28b, 107b, 156b [2 r.], 225c [2 r.], 292c, 365a; Hinnus – Muł ktori ſie skonia a z oſlice vrodzieł. Calep 482b.

W połączeniach szeregowych (4): MetrKor 40/813; LibLeg 11/167v; a nie tylko konie, ale też i klacze, stada i źrzebce pędzą. Diar 73; GostGosp 16.

W przeciwstawieniu: »koń ... koniowa« (1): Iedno to wiedz że mężom ma być [szpik] od konia, A niewiaſtam od koniowey. FalZioł V 113.

Wyrażenie: »stado koni« (1): żeby żaden nieśmiał ſtádá koni álbo klacz [greges equorum seu equireas JanStat 1052] z króleſtwá náſzégo do poſtronnych ſtrón pędźić SarnStat 291.
Szeregi: »koń i (albo) klacza; klacza z koniem« (4; 1): á ták przed tym dzyeń poiął koniá y klácżę á ſpuśćił ie ſpołu ná onym mieyſcu BielKron 116, 275; StryjKron 777; Calep 787a; SarnStat 291. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»koń i (a) kobyła« (2): yakom ya nyepasl conymy y cobyla zytha psczenycze [!] y owszv ZapWar 1533 nr 2405; FalZioł IV 10a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

b. Oddział jezdnych [w pl z liczebnikiem głównym] (79): LibLeg 11/63, 164v, 167v; LibMal 1543/68 [2 r.]; Diar 81; Rzecż pewna/ by ieden tyſiąc koni wtárgnął do Korony/ [...] nie vyrzałby przećiw ſobie miecżá dobytego LeszczRzecz A4v, A4v; BielKron 243v, 307, 314v [2 r.], 319v [3 r.], 320 [2 r.] (18); Mącz 47d; RejPos 67v, 127; iáko gdy krol dwá kroć ſyłał nań po piąćidzieſiąth koni áby go byli poimáli RejZwierc 125; BielSpr 8, 16, 19, 24v [2 r.], 41 [2 r.] (12); A zaśćie rowną potkę mieli Moſkwą pot Newlem? ktorych było tyśiąc y ſzterdźieśći/ wás tylo piętnaśćie ſet koni? BiałKaz L2; StryjWjaz C3v; StryjKron 592, 597, 702, 727; Potym cztéry ſtá koni pód ſtárą ćiągnęło Ruſſę/ áby wiádomość o ludźiéch tám wźięło/ Ci piętnaśćie ſet koni Moſkwy poráźili KochJez B3v, Bv, B2v; ActReg 131; SarnStat 427, 428, 434; VotSzl E3v; KlonWor 33.
Zwrot: »(na-, przy-, u-, wy)jechać (a. jachać) [w ile a. w ilu] koni« [szyk zmienny] (10): ledwy we trzyſta koni do Bayſeta Turecżkiego Carza viechał MiechGlab 31, 31, 64; Cżthirad iedzie przez lás we ſthu koni ná gránice. BielKron 320, 312v, 402, 408v, 418v; Przyiedzie záſię Szwagier w kilkudzieſiąt koni RejZwierc 31; StryjKron 572.
Wyrażenia: »(h)uffiec [ilu a. po ile] koni« (2): Ala. Skrzidło. Praeterea equitum turma, quod pedites tegat alarum vice, Huffiec kilkodźieſiąt koni/ pieſzy lud zákrywáyąc. Mącz 6b; BielSpr 72.

»poczet [(w) ilu a. na ile] koni« [szyk 8 : 1] (9): MetrKor 38/286; Zá thymi ſzedł pocżeth Grábie Seryńſkiego pięćdzieſiąt koni BielKron 328v, 328v, 331v, 386, 407, 413, 423v; SarnStat 427.

c. Wizerunek, model konia (28): Przy iey grobie vdziáłáli Cżechowie iednę modłę z ſzcżerego żłotá (chłopá ná koniu) BielKron 319.
Wyrażenie: »koń drewniany, z drzewa« = equus ligneus Modrz (1 : 1): Byli konie z drzewá przypráwione BielSpr 5; ModrzBaz 110v.
α. O koniu trojańskim (18): BielKron 61 [3 r.]; RejZwierc 167v, 168; Wźięli tego koniá Troiánie wmiáſto/ á Grekowie ſie wnocy z niego wyſypawſzy/ drugim Troią otworzili ModrzBaz 130v; KochOdpr D2 [2 r.].
Wyrażenie: »koń drewniany, z drzewa udziałany« (1 : 1): Philoſtratus y Wergilius Poetá/ piſáli ſzyroce o dobyciu miáſtá Illium/ przez koniá wielkiego z drzewá vdzyáłánego BielKron 61; Grekowie [...]. Vcżynili koniá drewniánego wielkiego w ktorem ſie iych wiele záwárło ModrzBaz 130v marg.
Zestawienie: »trojański koń« = equus Troianus Modrz [szyk 5 : 3] (8): BielKron 61 marg, Llll; z onego Troiáńſkiego koniá/ nie wyſzło nigdi ták wiele mężnych żołnierzow/ iáko z domu kſiędzá Mácieiowſkiego GórnDworz B8; RejZwierc 167v, 168 marg, Bbb2v; ModrzBaz 130v; KochPam 80.
β. Heraldyczny wizerunek konia (7): StryjKron 365; KochJez A4; Koń to ieſt cnych Száfráńcow właſny BielSen 2; A ten mąż ná koniu/ ktorego zową Pogonia/ Herb Wielkiego X. Litewſkiego właſny WysKaz 45, 45.
Wyrażenie: »biały koń« (2): Ná chorągwi nadworney był Orzeł z rozſzerzonymi ſkrzydły z złotą ſtrefą/ ſiedząc ná białym koniu/ miecż goły nioſł obroćiwſzy końcem ku ſobie ná doł. BielKron 425; Kſięſtwá Litewſkiego/ mąż we zbroi z miecżem dobytym ná białym koniu/ w cżyrwonym polu. BielKron 425.
d. Fantastyczne wyobrażenie konia w mitologii i Biblii (30):
α. Pegaz (6): Zbieżeć day wzgárdźić one [troski]/ Iák ná koniu/ gdźie ſkrzydłá przyrodzone. GrabowSet K2v.
Wyrażenia: »lotny koń« (2): KlonŻal B3; Pánny/ którym lotnégo koniá zdróy ſmákuie KochMuza 25.

»koń (rzeczony) Pegazus« (3): BElerofon tego cżáſu ná koniu rzecżonym Pegazo/ Chimerę piekielną cżárownicę zábił BielKron 26v, 21; BielSen 2.

»koń skrzydlaty, z skrzydłami« (1 : 1): z iey krwie vrodził ſie koń rzecżony Pegazus ſkrzydláty BielKron 21; BielSen 2.

β. Konie należące do rydwanu słońca (22): [Faeton] Koni nie vkroćił. RejZwierz 42v; Aethon, Yeden kóń z koni Apollowych Mącz 5c, 298b, 334b [2 r.]; ModrzBaz 107.
Zwrot: »konie rozpuścić« (1): Feton [...] Konie słoneczne rozpuścił BierRozm 25.
Wyrażenie: »koń słoneczny« = solis equus Mącz [szyk 3 : 2] (5): BierRozm 25; BielKron 90v; Mącz 5c, 106a; Wymogł/ żeby Słonecżne iáſnoświetne konie Z ieden dźień mogł prowádźić ku zachodniey ſtronie. RybGęśli Cv.
Przen: O obiegu słonecznym (10): ſłóńce [...] Iuż/ iuż/ koni ſwych z wozem kwiérzchu záćiąć miáło. GórnTroas 16.
Frazy peryfrastyczne: »Tytan swoje konie każe chwytać, jął łapać« = świt (1 : 1): gdy poczyna świtáć/ A Titán ſwoie konie w łąkách każe chwytáć. KochFr 87; Iął Tytan łápáć ſwoie złotonogie konie KmitaSpit B3.

»uzdy kładą na słoneczne konie godziny« = godziny zwalniają bieg rydwanu słonecznego, tj. dzień staje się dłuższy (1): GDy vzdy kłádą/ ná ſłonecżne konie/ Godźiny: noc ſkraca Switánie GrabowSet K4v.

»Febus konie do morza prowadzi« = wieczór (1): Iuſz Phebus tchniące Konie do Morzá prowádził StryjKron 662.

»tam gdzie prowadzi konie swe Febus« = po całym świecie (1): Orzeł prętkolotny/ Zánioſł tám gdźie prowádźi konie ſwe ochotny Phoebus SapEpit A2v.

»słońce swoje konie za morze zagnało« = noc (1): Aż ſłońcé ſwoie konie zá morze zágnáło. ZawJeft 13.

Zwrot: »wieść konie« (1): Dźiéńli po niebie wiedźie/ nocli ſwoie kónie KochPs 3.
Wyrażenie: »słoneczne konie« (3): Tu drógá nagorętſza ieſt ſłónecznych koni KochPhaen 6, 21; GrabowSet K4v.
γ. Wyobrażenie konia ognistego z zaprzęgu zsyłanego przez Boga po swoich proroków (2):
Szereg: »woz i konie« (2): BielKron [842]v; Woz ogniſty y konye/ ogniſte sſtąpiły [...] Y wſtąpił ták Heliaſz/ ná on woz do niebá HistHel D3v.
2. zool. Zestawienie: »dziki koń« = Equus gmelini Antonius; tarpan, obecnie wymarły gatunek z rodziny koniowatych (Equidae) [szyk 2 : 1] (3): iż ieſli kto nápotym Ielenia/ Wieprzá/ Dźikiégo koniá/ álbo Lośiá cudzégo popędzonégo [...] wźiąłby SarnStat 672, 644, 672.
3. Zestawienie: »morski koń« = bajeczny twór morski, pół konia i pół ryby; hippocampa Mącz, Calep, Cn; hippocampus Mącz, Cn; campa, equus marinus, hippocampelephantus, hippopotamus Cn (2): Hippocampae sive Hippocampi, Mórskie konie máyąc ogony rybie. Mącz 156c; Calep 483a.
4. Figura szachowa zwana dziś skoczkiem (2): Przed Krolem ſtał koń w piątym polu práwie KochSz Cv.
Szereg: »wieża i koń« (1): Rycerz [...] Obálił Rochá/ y z wieżą/ y s koniem. KochSz B.
5. Narzędzie tortur (1): Equuleus, Miedziány álbo żelázny kóń/ ná który złoczińce wſádzáyą á płomieniem ogniſtém vmarzáyą. Mącz 107b.
6. astron. Nazwa gwiazdozbioru (11):
a. Centaur (3): Mąż niedźwiadkowi/ á kóń wadze podłożony. KochPhaen 17, 22, 23.
b. Pegaz (7): Lecz kóń między gwiazdámi ná powietrzu ſłynie. KochPhaen 9, 8 [4 r.], 11.
Wyrażenie: »koń skrzydłaty« (1): NAd nią ieſt kóń ſkrzydłáty KochPhaen 8.
c. Wolarz (1): Arctophylax, alias, Bootes, [...] Maluczka gwiazdeczká nád ſrzednią gwiazdą/ które koniámi zową Mącz 15a.
7. Zestawienie w funkcji n-pr: »Stary Koń« [nazwa herbu] (2): A nie dármo Stáry Koń ten ich herb názwano RejZwierc 183, 183.

Cf KONIOCHROM, [KONIONOŚNY], KONIOPŁOCH, KONIOWŁOSY, KONISTRACH, [KONITRUT]

AŻ