[zaloguj się]
[pdf]

[KOPCZYZNA sb f

kopczyzna [w znacz. 1. i wyjątkowo 2.], kapczyzna [tylko w znacz. 2.].

Teksty nie oznaczają ó; a jasne.

Fleksja
sg
N kopczyzna
G kopczyzny, kopczyzn(e)j
A kapczyznę

sg N kopczyzna. ◊ G kopczyzny, kopczyzn(e)j. ◊ A kapczyznę.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.: kapszczyzna.

1. Wynagrodzenie za uprawę roli w postaci określonej części zbiorów, liczonej w kopach zboża: Anno 1562 ibidem kopcyzna vendita fuit flor. 7. InwBiskPozn 29.
Wyrażenie przyimkowe: »z kopczyzny (a. ex kopczyzna)« = za kopczyznę: Ibidem in Schamaszevo sunt agri deserti, qui coluntur a cmethonibus z kopczyzney alias z trzeciey kopy. InwBiskPozn 29; Reliquae portiones coluntur a cmethonibus ex kopcyzna, sed paucae. InwBiskPozn 31; á od włoki káżdey puſtey/ y tey zwłaſzcżá/ ktorey by do folwárku zdawná/ to ieft/ przed tą conſtitucią nie przyłącżjł/ ále ią dał [szlachcie] z trzećizny álbo z kopcżyzny oráć/ álbo ią ná inſzy pożytek obroćił/ [...] z tákowey káżdy będźie powinien dawáć po groſzy dźieśiąći. Rátáie/ káżdy z nich ktorzy z kopcżyzny orzą/ káżdy powinien dáć po złotemu iednemu z pługá. Konst 1581/203 (Linde); Jest tam pusty ślad 1 rolej, który z kopczyzny kmiecie orzą, czwartą kopę panu dawają LustrWpol I 134, I 133, 134.
2. Opłata od warzenia i (lub) sprzedaży trunków w Wielkim Księstwie Litewskim, płacona w kopach groszy: także z morgów, z prętów, z kapczyzny, mostowego [...] uczyni ... lit. kop 196/34/2 3/4 LustrPodl 87.
Zwroty: »kapczyznę brać«: o który czynsz [mieszczanie] prawują się z JMP trockim, który [...] podatek z ról i kapczyznę brać od nich chce LustrPodl 12.

»dawać, płacić kapczyznę, kapczyzny [(po) ile], od, z kapczyzny« [szyk zmienny]: a także też od kapczyzny [mieszczanie] nie winni dawać jedno od waru piwa po 4 gr polskie LustrPodl 12; Płaci każdy z nich [karczem] kapczyzny od piwa po gr lit. 60 LustrPodl 20; Jest karczma 1, której także Żyd arenduje. Dawają z niej kopczyznej przez rok gr lit. 60 LustrPodl 25, 18, 31, 111.

Wyrażenie: »kapczyzna gorzałczana«: Za pomierne, ważne i karczmy albo kapczyznę gorzałczaną płacą wedle listu KJM lit. kop 13 LustrPodl 30.]
[Nazwa prawdopodobnie od „kopa groszy” (wariant kapczyzna związany z akaniem na podłożu białoruskim); nie wykluczona jednak etymologia od „kapać”, w związku z destylacją alkoholu (wariant kopczyzna byłby wtórnym nawiązaniem do „kopa”)].

ZZa