[zaloguj się]
[pdf]

KOPR (228) sb m

kopr (227), kupr (1); kopr : kupr FalZioł (176 : 1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N kopr
G kopru kopr(o)w
D koprowi
A kopr
I kopr(e)m

sg N kopr (41). ◊ G kopru (168). ◊ D koprowi (2). ◊ A kopr (5). ◊ I kopr(e)m (11). ◊ pl G kopr(o)w (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. bot. Anethum graveolens L. (Rost); koper ogrodowy, roślina roczna z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) hodowana jako przyprawa kuchenna i roślina lecznicza; anethum Mymer1, Mącz, Calep, Cn (56): Mymer1 16v; Też proch tego kopru/ pożyway w polewkach iakiech [!] kolwiek FalZioł I 7d, I 7c, d, II 23, IV 45d [2 r.], 46b; MurzNT I 106 marg; Goski A11; Nie ſpi wiele/ łáźniey niechay Kopru z Száłwiją pożyway. SienLek 43; Kopr/ w młodym piwie álbo w brzędce wárzony/ mnoży mámkam mleko/ gdy ij piją SienLek 87, 9v, 17v, 39v, 62v, 64 (15); Náſádziſz [...] włoſkich grochow/ więc wyſokich koprow/ więc y inych wiele rzecży RejZwierc 107v; Niezbyty kopr ćięſzkowonny/ gorcżycá płácżliwa/ Záwſze ná wioſnę ożywa. KlonŻal C2v.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie (z) kopru, olejek (4), proch, sok, wod(k)a (4).

Zestawienia: »kopr ogrodny (a. ogrodowy)« [szyk 1 : 1] (2): Cżyń ſobie warzenie przeciwne/ á ſlodkie iedz zawżdy/ naſienie ruciane/ ſzałwijowe/ koprowe (ale z ogrodowego kopru) Opichowego/ piotruſzcżanego. FalZioł V 46; Kopr proſty/ álbo ogrodny/ Anethum SienLek 212.

»kopr polski« (1): [cf 2. »kopr włoski« FalZioł IV 46a].

»kopr prosty« (2): Kopr ſwoyſki álbo proſty SienLek X2, 212.

»swojski kopr« [szyk 14 : 13] (27): Kto cżęſto pożiwa w iedzeniu naſienia kopru ſwoyſkiego/ temu wzrok mdli FalZioł I 7d; Też gdy namażeſz oleykiem rumienkowym z oleykiem ſwoyſkiego kupru grzbiet/ tedy tym ieſt dobre ktorzi ſie ſpraczuią wchodzie FalZioł I 26b, [+3]a, I 7b, c [3 r.], d [3 r.], 7v żp (23); Anethum, [...] Genus herbae boni odoris, Kopr ſwoyski. Mącz 9c; SienLek 99v, X2; Calep 69b.

2. bot. Foeniculum capillaceum subsp. vulgare Mansf. (Rost); fenikuł włoski albo koperek włoski, roślina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae), hodowana jako przyprawa i roślina lecznicza; faeniculum Murm, Mymer1 Mącz, Calep, Cn; marathron Mącz, Calep; marathrum Murm, Cn; marathrites, marathus Cn (166): Feniculum. Fenchel Kopr. Maratrum idem Murm 114.
Zestawienia: »leśny kopr« = hippomarathrum Calep, Cn; anethum silvestre, meon, meu, meum Cn (1): Hippomarathrum – Leſni kopr. Calep 484a.

»włoski kopr« [szyk 145 : 19] (164): Mymer1 16v; Swiecza ziele y kopr włoſki: wzrok poſilaią FalZioł [*8]; TO ziele roſcie na ogrodziech obphicie, ma pręth wyſoki á węzłowathy podobny włoſkiemu koprowi FalZioł I 75b; Wezmi [...] kopru włoſkiego/ albo y polſkiego/ albo y trochę kminu/ zwierć to weſpołek/ roſpuſć oczthem dobrim. Iedz riby z tą ſzałſzą. FalZioł IV 46a; pothym on proch z winem/ albo z włoſkiego kopru wodką/ niepodobnie piaſcżyſthy kamień z nyrek wypądza FalZioł V 84v; Naprzod wezmi ſoku włoſkiego Kopru/ ſoku piotruſzcżanego/ opichowego. Pothym w tych ſokoch rozmocż ſztucżkę chleba miękkiego á przyłoż na nerki: Nietelko vrinę pobudza/ ale y kamień łamie. FalZioł V 113v, [+3]c, +5d, I 2a, 3d, 6c (140); Marathritos vinum, S włoskim koprem przipráwione wino. Mącz 209b, 133a, 209b; weźmi liśćia rzepikowego/ koſzyſzczkowego/ kopru włoſkiego/ ruty SienLek 67; á s ſzáffránem pokármy iedz/ w ktorychći theż y włoſkiego kopru źiele niezáwádźi. SienLek 87v, 62v, 65, 65v [3 r.], 67v, 68v (16); RejZwierc 110v [2 r.]; Calep 427a, 638b.

W charakterystycznych połączeniach: korzeń (z) włoskiego kopru (14), liść (4), nasienie (59), olejek (2), sok (11), wod(k)a (21), ziele.

3. bot. Torilis anthriscus (L.) Gm. non Gaert. (Rost); kłobuczka pospolita, jedno- lub dwuletnia roślina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) (6):
Zestawienie: »wszywy kopr« (6): VSzywy kopr ieſth ziele maiące liſth podobny thrłycżowemu zielu FalZioł I 109b, +4c, I 109b, d, 109v żp, 110a.
4. [bot. Ferula L. (Rost: serapinum); roślina południowoeuropejska z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae):
Zestawienie: »sagapeński kopr«: Ságápeńſki kopr/ Zápálicżką drudzy zową/ Ferula [...]. ſtego źiela Sagapenum bywa w Aptekách/ Serywſkim ſokiem zową/ ſtąd iż mu mowią Serapinum. SienHerb L3 #, E2 # v.]

Synonimy: 2. fenikuł; 4. ferula, zapaliczka.

ZZa