[zaloguj się]
[pdf]

AŻBY (454) cn i pt

cn (451), pt (3).

ażby (378), ażeby (76); ażby MetrKor (4), PatKaz II, BielŻyw, RejPs (5), ConPiotr, LibMal (3), RejJóz (2), SeklKat, HistAl, MurzHist (2), MurzNT (5), Diar (5), GliczKsiąż (2), KrowObr (5), RejWiz, UstPraw (2), RejFig, RejZwierz, BibRadz (18), GrzegRóżn, KochSat, KwiatKsiąż (2), RejAp (3), GórnDworz (5), RejPos (13), BiałKat, BielSat, GrzegŚm, KuczbKat (12), RejZwierc (5), BielSpr (7), WujJud, RejPosRozpr, BudBib (6), MycPrz, BudNT (2), CzechRozm (11), ModrzBaz (14), SkarJedn (2), StryjKron (3), CzechEp (16), NiemObr (6), GórnRozm (2), KochSz, ReszHoz, WerGośc, KochPieś, GostGosp (4), Phil, OrzJan (7), WyprPl, LatHar (3), WujNT (35), SiebRozmyśl (2), WitosłLut, GrabPospR (2), SkarKaz (8), CiekPotr (3), CzahTr, PaxLiz, SkarKazSej; ażeby BierEz (2), TarDuch, MiechGlab, OrzRozm (3), Mącz, OrzQuin (22), SienLek, BielRozm, ZawJeft (2), WysKaz, KmitaSpit; ażby : ażeby LibLeg (5 : 1), FalZioł (15 : 16), GlabGad (1 : 2), GroicPorz (8 : 3), Leop (10 : 2), BielKron (40 : 1), SienLekAndr (1 : 3), HistRzym (4 : 2), Strum (1 : 1), SkarŻyw (7 : 1), ZapKościer (1 : 3), ActReg (4 : 2), SarnStat (29 : 3).

a oraz e jasne.

Sł stp: ażby, Cn brak, Linde XVII w.: ażby s.v. aż.

I. Spójnik (451):
1. Wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe (405):
a. Czasowe, niekiedy z odcieniem celowym lub skutkowym; donec, quoadusque, quousque, usquedumVulg (140): warz że ti rzecży wſzytki ażeby trzecia cżęſć wywrzała/ á potim przeczedziwſzi piy ten ſirop FalZioł I 17c; ty wſzytki rzecży przetłutz á warz z winem aż by wſzitko wino mywrzało [!] FalZioł I 104d; á day krwi idz poki może trwać ażeby pocżął mdleć. FalZioł V 67v (18); GlabGad H6v; zburzywſzy ziemie Boſznę/ Serwią y Bulgarią, zoſtał ſie v Dunaia ażeby horda Czarzowa nadeſzła. MiechGlab 17; RejPs 102; LibLeg 11/44v; SeklKat Z2; i tamże mieſzkáicie pokibyście zonąd niewyſzli (marg) trfáicie aſzbyście wyſzli (‒) MurzNT Matth 10/11 (3); Diar 86 (2); GroicPorz ii; Leop Matth 18/30 (8); RejZwierz 137v; BibRadz 1.Mach 4/46 (6); Herkules ty wſzytki dáry zoſtáwił v krolá/ áżby ſie wroćił od złotego runá s Kolchis/ toż to miał wzyąć. BielKron 54 (9); RejPos 246v; GrzegŚm 60; KuczbKat 130 (2); niecháli ich ták s pokoiem w owym zámknieniu/ áżby rády nábyli/ co s nimi cżynić BielSpr 45v (4); RejPosRozpr c; BudBib Ion 4/5 (4); BudNT Matth 18/30; CzechRozm 265 (3); CzechEp 355 (10); NiemObr 148 (2); KochTarn 75; ActReg 10; GostGosp 32; ZapKościer 80v; podał go kátom áżby zápłáćił wſzytek dług [tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum] WujNT Matth 18/34 (18); SarnStat 432 (3); ná wygnániu w obcey ſtronie mieſzkáiąc/ áżby nawyżſzy kápłan vmárł: dopiero ſię do ſwoiey oyczyzny wroćił. SkarKaz 315a; CiekPotr 33.

Połączenia: »do (tego) czasu ... ażby« (3): Niewinnoſć á ſpráwiedliwoſć ty mie niechay do czaſu záchowáią áż bych ia doczekał przyſćia twego RejPs 37; BielKron 466; wſzákże zdáło ſie im zmyſláć/ y táić tę rádę/ y poſtánowienie do czáſu/ áżby pierwey rzeczy przynależące/ y potrzebne ná ták wielką woynę zgotowáli. StryjKron 215.

»dotąd ażby« : y folgowáć niemaſz ani pracéy/ áni ſtárániu/ áni pilnośći żadnéy do tąd/ áżby [...] mógł ſie przywróćić żądny pokóy OrzJan 133.

»poki ażby« : tedibiſmi radzily to abi yey m. tam zostala Turka niegniewayacz. poki azbi sye tego latha sprawi waleczne przetoczili. LibLeg 11/42v.

»poty ... ażby« : ma być do więźienia wźięt/ y tám poty záchowan/ áż by oſądzoney rzeczy doſyć vczynił. GroicPorz cc4.

»tak długo ... ażby« (25): á warz tak długo ażeby trzecia cżęſć wywrzała FalZioł V 98v (6); LibMal 1548/145 (2); GroicPorz q2v; UstPraw D4v; S tey przycżyny poſłan był ná Kowno/ ták długo być w więzieniu/ áżby Kozak bráth iego przyiechał BielKron 402v (3); RejPos 246v; BielSat D; BielSpr 38; SkarJedn 142; bić go knutlámi kazał/ ták długo/ aſzby ſię Chryſtuſa zárzekł. SkarŻyw 75; GostGosp 32 (2); SarnStat 521 (5).

b. Czasowo-warunkowe; antequam, donec, nisi, priusquam, quoadusque Vulg (223): MetrKor 37/2v (3); BierEz I4v; PatKaz II 61v; Liſtopad. W mym [!] cżaſie krwie nie puſzcżay/ ażby thego była pilna potrzeba FalZioł V 48v (5); BielŻyw 39; żadnego za krola nie bierzą, ażeby miał nos wielki GlabGad N7v (2); LibLeg 7/98v; ConPiotr 33v; Aż by był ſlep a nie widżiał Toż by ciebie nie miłował RejJóz C7v; MurzNT Matth 24/34 (2); że posłowie nic sprawować nie chcieli, ażby im było co od panow powiedziano in causa religionis Diar 38 (2); GliczKsiąż B5 (2); A niema być s niego [imienia] ruſzon/ áże by był práwem o to poćiągnion GroicPorz q3 (6); KrowObr C4 (2); UstPraw B4; BibRadz 1.Cor 4/5 (8); BielKron 383 (14); KwiatKsiąż E2v (2); Szkodáby áżeby to ná Seymie być nie miáło OrzQuin Z3; SienLekAndr a3v; RejAp 115 (3); GórnDworz Cc3 (2); HistRzym 22 (2); RejPos 158 (4); BiałKat 136; KuczbKat 175 (8); RejZwierc 81 (3); BielSpr 38; WujJud 225v; BudBib 2.Mach 2/7; BudNTAct 23/12; CzechRozm 91v; Bo vrzędowi niegodźi ſię onych imáć/ [...] áżby byli práwem przekonáni. ModrzBaz 141 (7); SkarŻyw 459 (4); CzechEp 373 (4); Inácżey ſię obacżyć nie mogą/ áżby ſię cofnęli z tey obłędliwey drogi NiemObr 80 (2); GórnRozm Lv (2); KochSz B4; WerGośc 230; ActReg 110 (3); GostGosp 166; Cóż/ ázaſmy o tym wſzyſtkim nie wiedźieli/ áżbyś nas vpomniał. OrzJan 125 (6); LatHar 693 (2); Bo y w gonitwách prácuiący nie bierze wieńcá/ áżby práwnie wygrał. [nisi legitime certaverit] WujNT 2.Tim 2/5 (8); SarnStat 424 (9); SiebRozmyśl Gv (2); WitosłLut A2; KmitaSpit C6v; Y nikt ſobie tey czći nie bierze/ áżby był wezwány ná to SkarKaz 240b; Bo rozumiał iż nie mógł zleczyć P. IEZVS w niebytności/ iedno áżby obecnie oſobą ſwą w dom iego przyſzedł. SkarKaz 419a (8); CiekPotr 38 (2); PaxLiz E3; SkarKazSej 673a.

Połączenia: »nie ... ażby drzewiej« (4): iż imieniá Ceſarskiego żadnym obycżáiem nie miał ſobie przywłaſzcżáć/ áżby drzewiey kroleſthwo Dáriuſa Ceſarzá otrzymał. HistAl F7v; GrzegRóżn D4; BudBib I b2; ModrzBaz 93.

»nie ... ażby pierwej« (57): MetrKor 34/268; Abowiem by ty był rozum miał/ W ſtudnią by był nie wſtępował: Ażeby pierwey opátrzył/ Kędyby záśię wyſkocżył. BierEz H3v; FalZioł I 1b; RejPs 198v; Diar 40; GroicPorz r3 cf »nie pierwej ... ażby« (2); áby żadny tákowy do kośćiołá niebył puſztzon/ aſzby pierwey żonę porzućił KrowObr 234v (3); Leop 1.Cor 15/36 (2); BibRadz I 141c marg; BielKron 392 (8); HistRzym 64; RejPos 55v (2); KuczbKat 135 (2); MycPrz II C4v; CzechRozm 182v cf »nie drzewiej ... ażby« (3); ktory niechce inácżey chorego vlecżyć/ iedno áżby też ſam pirwey chorował. ModrzBaz 68 (4); SkarŻyw 27; StryjKron 782 (2); CzechEp [413]; NiemObr 158; ReszHoz 126; Phil P4; Abo iáko może kto wnidź do domu mocarzowego/ y ſprzęt iego rozchwyćić: áżby pierwey związał mocarzá onego? [nisi prius alligaverit fortem] toż więc dopiero dom iego ſplundruie. WujNT Matth 12/29 (6); SarnStat 1266 (8); GrabPospR K3 (2).

»nie ... ażby (w)przod« (3): áby nie odieżdzał z Egiptu áżby przed álbo Syrácyná poráźił álbo z Egiptu wygnał. BielKron 179; áby ſie nigdy zá żadną rzecż nie chwytáli/ áżby wprzod iáſnymi świádectwy ſłowá Bożego przekonáni byli. CzechRozm 5 (2).

»nie drzewiej ... ażby« (2): tedy pewnie nie drzewiey krolowáć może/ áżby pierwey Antychriſtá ſtrąćił. CzechRozm 182v (2).

»nie pierwej ... ażby« (11):Wierzyćiel ná ſwego dłużniká dobrá/ nie pierwey ſye ma tárgáć y imowáć ſye ich/ áż by pierwey przećiw rękoymiemu práwem czynił. GroicPorz r3; Leop 1.Cor 15/36; gdyż by temu nie pirwey kto doſyć vcżynił/ áżby muſiał wſzytek ſwiát zwalcżyć. GórnDworz Hhv; KuczbKat 90; ModrzBaz 98v; SkarJedn 260; ActReg 122; tedy tákowy od ſądu nie ma piérwéy odiść/ áżby doſyć vczynił o co ieſt zdan [neque de iudicio prius recedat: nisi satisficiat] SarnStat 798 (4).

c. Celowe (32): RejPs 172; Leop 2.Reg 15/34; proſi áby vmnieyſzył dni iego/ áżby corychley oglądał koniec boleśći ſwoich BibRadz I 276b marg; BielKron 54v; Mącz 413a; któré dobrodźieyſtwo áżebyś tym wdźięczniéy ode mnie przyiął/ obácz niedoſtátki ſwoie OrzQuin Q4 (8); chćiało mi ſye niéco mędrſzym o tym przypomniéć/ áżeby oni w tho weźrzawſzy ſzérzey ſye o tym bádáli SienLek V4v; HistRzym 93v (2); RejPos 15 (4); BielSpr 75; káż nośić wodę/ léyże w óno łożyſko áżby błoto było Strum G; SkarŻyw 507; ZapKościer 21v; pierwey dách zrzuca potym śćiány rozwala: á dopiero też y grunt wybiera zły: áżby ſię dobrego dobrał. CzechEp 224; gdy przyſzło do pogrzebu/ chćiał go mieć bárzo známięnitym/ á żeby było Ezáiaſzowe Proroctwo o nim. WysKaz 44; SarnStat 1175 (3).

Połączenia: »na to ... ażeby« (2): ná toć Bog tego Bábilóńſkiégo Królá poſtáwił/ [...] áżeby przezeń [...] mścił ſye krzywdy ſwéy. OrzQuin Y3 (2).

»przeto ... ażeby« : Ktory ćię ná tym przeto poſtáwił vrzędzie/ Ażebyś ſpráwiedliwość cżynił śćiśnionemu BielRozm 7.

d. Skutkowe albo stopnia (7): MurzHist M; Przetho wam da Pan mięſá byśćie iedli nie ieden dźień [...] ále cáły mieſiąc: aż wam poleźie przez nozdrzá wáſſe/ y aż by wam iuż omierzło Leop Num 11/20; RejFig Aa2v; á w ſwoimby go powiećie mieć niemogł/ ażby go z inſzego powiátu doſtáwáć muśiał. ModrzBaz 75; mnieby ſie ták zdáło: Kulą poráźić/ áżby mu wełbie zágrzmiáło. WyprPl C3v.

Połączenia: »tak barzo ażby«: á żołtki gich vpiecż na tey czegle, ták barzo ażby ſie mogły zetrzeć na proch FalZioł V 92.

»taki ... ażby« : Dać wam taką Lacinę/ aż by wam ſzło wpięti. KochSat C2v.

e. Sposobowe (3): thedy w nim dobrze wodę poſtánowić/ áżeby kráie wodá dobrze oblałá/ á ná obu kóńcu żeby dźiurkámi ćiekłá. Strum C4; ActReg 54.

Połączenie: »tak ... ażby«: a nas iuſz tak raez miłoſciwie ſobie dochowac az byś nas doprowadził do ſwiętey oſiadłoſci ſwoiey. RejPs 89.

2. Dopełnieniowe (44): LibLeg 4/26; Szedł k niemu Piotr s. áby vbłagał okrutniká/ á żeby przeſtał roźlewáć krwie Krześćiáńſkiey. BielKron 142v; Tego v Páná ſwégo niewolnik żaden niema/ áżeby co miał domá ná poły z Pánem ſwym. OrzQuin P4 (3); Rozumiéćie áżeby mnie toż nie trapiło Nieſczęśćie? ZawJeft 42.
a. W zdaniu nadrzędnym: czekać, oczekiwać, poczekać itp. (20): TarDuch Ev; stall cząkayacz aſz by mv Trzewyky wynyeſzyono LibMal 1545/ 103; MurzHist B; Bo rzecży ſtworzone z wielką chućią ocżekawáią/ ażby ſię okazáli ſynowie Boży [revelationem filiorum Dei exspectat] BibRadz Rom 8/19 (2); BielKron 306v (2); Tego ia czekam/ áżebyśćie mi to pokazáli OrzQuin X; GórnDworz T7 (2); HistRzym 119v; RejPos 245v; co powiádáią iż lepiey pocżekáć áżby ſie wſzyſcy zgodzili. RejZwierc 259 (2); NiemObr 136; LatHar 566; WujNT Iac 5/7 (3); CzahTr K4v.
b. W zdaniu nadrzędnym: chcieć, potrzebować itp. (18): pothemvſch chcze hoſpodar moy. aſchbi ſzye vmyloſczywil Bog LibLeg 11/168 (2); tylko tego potrzebá/ áżeby ći podſkárbiowie náſzy Iudaſzmi niebyli OrzRozm Hv (3); Boże vchoway/ áżebyś ty ták ſzláchetnéy rzeczy nie poświęćiwſzy/ miał s tąd precz odiść OrzQuin M2 (6); prośbámi nalégali ażebym nakłádu y prácéy nieżałował SienLekAndr a3 (3); CzechRozm 131; y proſięli v vrzędu naſego ſoltiſkieo azebym ym dopuſcziely v xziegy naſe mieiskie wpisacz ſzume pięniędzi ZapKościer 87 (2); ZawJeft 20.
3. Podmiotowe (1): to ſye nigdy nie naydźie/ áżeby kiedy Polſká zdraycę przećiwko Królowi ſwemu Polſkiému vrodźiłá OrzQuin Q2v.
4. Przydawkowe (1): Ia dziękuię Iozephie za twe winſzowanie Ktores mnię ty vcżynił o mym miłym panie Aż bych mu trżeciego dnia miał picie podawać RejJóz K
II. Partykuła pytajna; czemużby (3): Dáleko lżeyſzym niż ty/ niſko ſie kłániamy/ [...] Ażby tobie poſłowi Páńſkiemu wielkiemu/ Niemiałbych cżći vcżynić RejWiz 179; zażeſmy bogátſzych pánow/ więtſzych krolow/ kſiążąt nieſkaráli/ á ich vpor przełomili/ áſzbyſmy tego wſzetecżniká niemieli ſkáráć BielKron 246v; Gdy to poſelſtwo ſpráwił/ rzekłá: á ia nań y pátrzyć nie mogę/ aſz bych do niego iść miáłá? SkarŻyw 135.

MB