[zaloguj się]

KORONNY (1226) ai

koronny (1213), korunny (9), koronny a. korunny (4); koronny : korunny ZapWar (5 : 7), ActReg (92 : 2). ◊ W ZapWar 2 r. w przypadkach zależnych -y- przed koncówką, które może być znakiem miękkości końcowego -n- tematycznego.

Oba o jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNkoronny fNkoronnå, koronna, koronn(a) nNkoronné
Gkoronnégo Gkoronnéj Gkoronnégo
Dkoronnému Dkoronnéj Dkoronnému
Akoronny, koronnégo Akoronną Akoronné
Ikoronnym, koronn(e)m Ikoronną Ikoronnym, koronn(e)m
Lkoronnym, koron(e)m Lkoronn(e)j Lkoronnym
Vkoronny V Vkoronn(e)
pl
N m pers koronni
subst koronné
G koronnych
D koronnym, koronn(e)m
A m pers koronné
subst koronné
I m koronnémi, koronnymi
f koronnémi, koronnymi
n koronnémi
L koronnych
V m pers koronni
subst koronn(e)

sg m N koronny (123).G koronnégo (152); -égo (73), -(e)go (79).D koronnému (38); -ému (20), -(e)mu (18).A koronny (41), koronnégo (14); -égo (7), -(e)go (7).I koronnym (25), koronn(e)m (6) GórnDworz, GórnRozm, PaprUp (3), ActReg.L koronnym (45), koron(e)m (1) ComCrac.V koronny (1).f N (attrib) koronnå (19), koronna (1) MycPrz, koronn(a) (2).G koronnéj (36); -éj (24), -(e)j (12).D koronnéj (4); -éj (3), -(e)j (1).A koronną (15) [w tym: -a (2)].I koronną (20) [w tym: -a (1)].L koronn(e)j (4).n N koronné (3); -é (1), -(e) (2).G koronnégo (44); -égo (15), -ego (1), -(e)go (28); -égo : -ego SarnStat (13 : 1).D koronnému (7); -ému (3), -(e)mu (4).A koronné (10); -é (4), -(e) (6).I koronnym (4) StryjKron (2), SarnStat (2), koronn(e)m (3) LibLeg (2), Diar.L koronnym (3).V koronn(e) (1).pl N m pers koronni (47). subst koronné (72); -é (29), -e (1) SarnStat (29 : 1), -(e) (42).G koronnych (242).D koronnym (54), koronn(e)m (7) ComCrac, Diar (5), PaprUp.A m pers koronné (11); -é (6), -(e) (5). subst koronné (71); -é (39), -e (1), -(e) (31); -é : -e SarnStat (36 : 1).I m koronnémi (25), koronnymi (11); -émi DiarDop, UstPraw, GórnRozm, KochFragJan; -ymi OrzQuin, MycPrz, BiałKaz, StryjKron (5), SkarKazSej (2); -émi : -ymi SarnStat (21 : 1); ~ -émi (22), -(e)mi (3). f koronnémi (23), koronnymi (1) BiałKat; -émi (20), -(e)mi (3). n koronnémi (4); -émi (3), -(e)mi (1).L koronnych (34).V m pers koronni (1). subst koronn(e) (1).

stp brak, Cn s.v. marszałek; miecznik; podczaszy; prawo, ustawy; stolnik, Linde XVIIXVIII w.

Przymiotnik odkorona:
1. Od znacz. ‘władza krolcwska’; stanowiący własność króla lub państwa (20):
Wyrażenia: »dobra koronne« (5): Zamki, miáſtá y inné dobrá Koronné kleynoty. SarnStat 2, 105, 357, 1044, 1308.

»koronne imienie« [szyk 1 : 1] (2): ktorego hymyenya korvnnego Iego krolewska myloscz raczil był dlia vychovanya stanv panyenskiego yey vziczicz zlasky swey krolewskiey ZapWar 1536 nr 2492, 1536 nr 2492.

»klejnoty koronne« (1): Wprzod kleynoty Koronne nioſł vff Senatorſki. StryjWjaz C3v.

»latyfundyja koronne« (1): Inwentarz dóbr Koronnych, álbo Summáriuſz. NAprzód latifundia Koronné ták wielkié, że téż pięć Króleſtw ná nie przed dwiemá ſty lat były fundowáné od Papieżá SarnStat 105.

»zamek koronny« (2): Bezecni ſą/ którzy Zamki Koronné przećiw Státutowi trzymáią. SarnStat 151, 103.

Zestawienie: »żupy koronne« (1): ochróniwſzy tego/ áby té ſumpty przez Podſkárbie/ á nie z Zup koronnych/ áni z Stároſtwá Brzéſkiégo czynioné były. SarnStat 45.
a. Wchodzi w skład derywatów kompleksowych od wyrażenia »dobra koronne« (7): pierwſza rzecz ieſt: Dochody Koronne/ iáko ſą Mytá/ Zupy/ Stároſtwá y ine ku ſkárbu Krolewſkiemu należące rzeczy. OrzRozm S4v; Cżęſto ſie odmieniáią dzierżáwce Koronni/ cżęſto przypadáią rzecży do ſtołu Páńſkiego RejZwierc 195; A ieſliżeby téż zá iákim przypadkiem pożytków Koronnych vmnieyſzyło ſie/ áby téż w téy czwartéy częśći vmnieyſzenié było. SarnStat 101; tedym tu conſignował té Státuty, áby w kupie wſzyſtko ſnádniéy obáczyć ſie to goſpodárztwo Koronné mogło. SarnStat 517, 101, 357, 357 żp.
b. W funkcji rzeczownika: »koronne« [sg n] (1): widźimi ſie że by thego zá Moſkiewſkiego nie czynili/ iáko zá Krolá tego przeſzłego/ nie byłby táki ſkwierk bo by on Koronnego y namniey nie vpuśćił. MycPrz II Dv.
2. Od znacz. ‘państwo o ustroju monarchicznym, królestwo’; niekiedy (głównie w zestawieniach) znaczy: najwyższy lub jedyny w państwie, centralny, państwowy (1206):
Wyrażenie: »panowie koronni« (1): przed wozem/ ná kthorym koroná byłá/ iácháli dwá pánowie Koronni [czescy]/ á zánimi woźny w Herbowym vbiorze BielKron 328v.
Zestawienie: »kanclerz koronny« (1): Steffan Broderyk Kánclerz Koronny [węgierski]. BielKron 305v.
a. Od znacz. ‘Królestwo Polskie’ (pojmowane jako organizm państwowy, ludność lub terytorium); Regni JanStat, JanPrzyw (1204): ConPiotr 35 [3 r.]; LibLeg 11/160v; LibMal 1547/135, 135v; [Król] Miał to na dobrej pamięci, iż był sejmu pośledniejszego mianował czas na ś. Bartłomiej ku skończeniu wszyćkich spraw a potrzeb korunnych Diar 22, 29, 30, 49, 63 [2 r.], 81, 84; DiarDop 104, 106, 108 [2 r.], 110, 112 (10); UstPraw Kv; LeszczRzecz A3v; RejZwierz 52v, 73, 112; W tym Dyálogu rozmowá ieſt/ około obrony Koronney/ á około Sądow Krolewſkich. OrzRozm A, L [2 r.], M3, R, S4, S4v (11); Ku poſłudze Koronnéy nie będą ſnać chćieli/ Bośćie ié dawno do wſzytkiégo vbieżeli. KochZg A4v, B; OrzQuin E4v; Prot A2v; RejZwierc A5v, B3, 40, 41, 186 (20); Niemniey dobro Koronne wſzyſtko opátruiąc/ thák że Rzecz Poſpolitą náwſzem rozmnażáiąc/ wſze niepozytki Koronne były by zgłádzone/ á zábobony prożne od nas odrzucone. MycPrz I [A3]v, [C2]v, II Av, B, B2, B2v, D; co by być muśiáło/ kiedyby z Krolewſkich dochodow podpomożenie nie było potrzeb Coronnych. BiałKaz K4v, L2, Mv; á z Krákowá zárázem ſię do Węger wroćił/ Mátkę ſwoię Heliżbietę [...]/ Gubernatorką ná ſwym mieyſcu w Polſzcze zoſtáwiwſzy/ y wſzyſtkę iey ſpráwę koronną zlećiwſzy. StryjKron 452, 572, 612 marg; ZapKościer 1582/32v; GórnRozm C4v, K2; Gdysz ten tak narod sławny Litewski wewszytkich swobodach, wolnosciach y Prawach iest wewszem rowny wolnosciami ozdobiony znarodem Koronnym. ActReg 43, 46 [2 r.], 50, 108, 110, 116, 134; GrochKal 23; ſkárby nietylko ſwémi/ [...] ále y koronnémi długo dobrze ſzáfowáć vmiał/ y ſtróżem ich dobrym bydź raczył. KochFragJan 4, 4; OrzJan 101, 111, 115, 125, 126; LatHar +12v; RybGęśli A3; TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R.P. to ieſt/ gdyby kto czynił bunty przećiwko Rzeczypoſpolitey/ porozumiéwáiąc ſie z nieprzyiaćielem Koronnym ku ſzkodźie Koronnéy SarnStat 153; O Włochách/ Szotách/ y innych cudzoźiemſkich kupcách/ którzy nietylko miáſtá y kupce Koronné pokáźili/ ále y Koronie nie pomogli SarnStat 277, 12 [2 r.], 34, 37, 43, 97 (72); PowodPr 35, 45, 81; VotSzl C2v, C3v [2 r.], D3, E2; CiekPotr 8; ZIácháliśćie ſię w imię Páńſkie/ ná opátrowánie niebeſpiecznośći Koronnych SkarKazSej 657a, 658b marg, 693b.

W przeciwstawieniu: »koronny ... litewski (a. Wielkiego Księstwa Litewskiego)« (7): UstPraw K3; ActReg 41; Zá Królá Stephaná téż nieiáka róznicá w téy mierze poczęłá byłá náſtáwáć między Márſzałki Litewſkiémi: á między Márſzałki Koronnémi SarnStat 313, 36, 414 [2 r.], 415.

W charakterystycznych połączeniach: koronne(-y, -a, -i) bogactwa, brzemiona, części, deputaci (3), dobro(-e) (3), doległości (6), dysmembracyja (2), dzieci, gospodarstwo, gromada, grunt, imię, kraj, krzywda, kupiec (6), lud(zie) (4), majestat, miasto (11), moc (2), moneta, narod, (nie)bezpieczeństwo (niebezpieczność) (6), (nie)pożytek (6), nieprzyjaciel (24), obrona (2), odpowiednik (2), ojczyc, pola, (po)rząd(ek) (3), posługa, postępek, potrzeby (19), powinności, przełożeni (2), przygody, przypadek, reimenty, rozdział, rzeczy wielkie (3), sąsiad, siła, skryptury, sława (2), sprawy (22), stroż, szczęście, szkoda, tytuł (3), unija, upad(ek) (4), wojewoda, wojewodztwo (15), woźny, ziemia (4).

Wyrażenia: »ajenda koronna« (1): Z Agendy Koronney. LatHar 624 marg.

»chorągiew koronna« (1): Ruſacy záś Chorągieẃ Polakom wydárli/ Koronną z białym Orłem StryjKron 255.

»cło koronne« (2): A zá tym téż wedle przypadánia tych pożytków/ vmnieyſzáć ſie ma téy prowiziiéy/ którą Królowa Iéy M. z Céł Koronnych bierze SarnStat 1148; VotSzl D3.

»długi koronne« (2): Długi Koronne. RejZwierc 248v, Aaa3v.

»edykt koronny« (1): Práwo ábo Edikt Koronny/ był też wydány z Seymu Lubelſkiego PowodPr 36.

»egzekucyja koronna« (1): Ku Wielmożnemu pánu Spytkowi Iordanowi z Zákliczyná/ Woiewodźie Krákowſkiemu [...] Stániſłáwá Orzechowſkiego Roxolaná ná Exekucyą Koronną/ przez Dyálogi roſpiſáną. OrzRozm A2.

»granice (a. granica) koronne(-a)« = Regni fines JanStat [szyk 18 : 1] (19): By snadź w niebytności JKM tu od Korony granice koronne od nieprzyjacioł pogranicznych nie były przegabane, raczył tu JKM zjechać Diar 23; Prot A4v; OrzJan 55; SarnStat 102, 117, 124, 130 [2 r.], 131 (15); SzarzRyt C.

»koronna konfederacyja« (1): áby złamawſzy przyśięgę ſwą/ y nie pámiętáiąc ná koronną confoederacyą, niewinne/ y wedle Bogá poſłuſzne poddáne ſwe zábijał: y mordował. NiemObr 20.

»konstytucyja koronna« (13): ZapWar 1545 nr 2646 [2 r.]; OrzJan 97; Którym rzeczom żadné ziázdy/ żadné Conſtitucie Koronné poſpolité y oſobné nie będą mogły derogowáć SarnStat 1040, 1059, 1061 [2 r.], 1064, 1146, 1188, 1190 [2 r.], 1193.

»kosztem koronnym« = na koszt państwa (1): Złozon z ſtolice, z Páńſtwá wyprowádzon, Koſztem Koronnym zá gránice zſádzon. KlonKr E3.

»laska koronna« (1): gdyż té Kśięztwá pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. SarnStat 84.

»myto koronne« (1): ktorzy [komisarze] máią inſtruktarz ſpiſáć tego cłá/ ſtoſuiąc ſie do inſtruktarzá dawnégo wybiéránia myt Koronnych SarnStat 1196.

»obyczaj (a. zwyczaj(e)) koronny(-e)« = mos a. consuetudo Regni JanStat [szyk 11 : 2] (13): LibLeg 11/132; ZapWar 1545 nr 2646; O Wołyńſkich ſéymikach y o Pośléch, że koronnym obyczáiem máią ſéymiki mieć y ſéymowáć. SarnStat 34, 14 [2 r.], 65, 233, 313, 1062 (11).

»obywatele koronni« = regnicolae JanStat [szyk 20 : 5] (25): ActReg 21, 168; ták iż w téy mierze ich z innémi Koronnémi obywátelmi porownáliſmy SarnStat 1039, 6, 20, 114, 138, 738 (22); VotSzl Ev.

»panowie (a. pan) koronni(-y)« = barones a. domini Regni JanStat [szyk 31 : 2] (33): Ieden potym Biſkupem/ drugi Káſztellanem/ Zoſtał/ trzeći Miecżnikiem/ też Koronnym pánem. RejZwierz 60v; GórnDworz Q3v; RejZwierc 188; Aby Iflánty wobronę ſwą/ od Moſkiewſkiego wźiął/ co zá Rádą was Pánow Coronnych vcżynił BiałKat K3v; StryjKron 427, 552, 557 [2 r.], 562 [2 r.], 592 [2 r.] (24); SarnStat 41, 535, 807, 902, 904.

»państwa koronne« [w tym: nasze (1)] [szyk 7 : 2] (9): Diar 41; Do tego przystąpiła trwoga o Tatarach, ktorzy są snac w Panstwach Koronnych. ActReg 124; SarnStat 85, 348, 836, 877, 1148, 1233 [2 r.].

»państwo koronne« = Królestwo Polskic; ditio Regni JanStat (5): ComCrac 11; Stáry dawny hołdownik páńſtwá Koronnego/ Wołoſzyn/ iáko márnie wydziergnął ſie s tego. RejZwierc 246v; MycPrz II Dv, B[3]; SarnStat 134.

»poddani koronni« [w tym: Jego K(rólewskiej) M(iłości) (1), naszy (2)] = subditi Regni JanStat (6): ConPiotr 34; UstPraw K3; Pruſy zwyćięſtwy ſwoimi/ ſkrocżyłi/ y poddánymi vcżynili corronnymi. BiałKaz I2v; SarnStat 273, 390, 843.

»posłowie (ziemscy) koronni« = posłowie na sejm; nuncii Regni JanStat [szyk 26 : 1] (27): Articul rzeczi thich ktore koruni posłowie Mazoweczczi przyęli. ZapWar 1545 nr 2646; Diar 84; DiarDop 114, 116, 117; RejZwierz bb2, 109v; QVINCVNX Tho ieſt/ Wzor Korony Polſkiéy/ ná Cynku wyſtáwióny/ [...] y zá Kolędę Poſłom Koronnym/ do Wárſzáwy ná Nowé Láto/ Roku Páńſkiégo 1564. poſłány. OrzQuin kt [idem] A3v, E4, Hv, Aa; SarnStat 77, 97, 232, 360, 730 (15).

»posłowie koronni; poselstwo koronne« = posłowie dyplomatyczni; legatio Regni JanStat (6; 1): Ale Witołd ták krotko odpowiedział Poſłom koronnym / ktorzy mu Kroleſtwo Polſkie pod Iágełem podawáli StryjKron 562, 562 marg, 577, 707 [2 r.]; SarnStat 165, 911.

»pospolite ruszenie koronne« (1): Potym Krol Iageło Stáruſzek poſpolite ruſzenie koronne vchwalił do Prus ná źimę przyſzłą StryjKron 577.

»prawo (a. ius) (pospolite a. ziemskie) koronne« = iura a. ius a. statuta Regni JanStat [szyk 64 : 2] (66): ComCrac 13v; Mi gothowy prawa panv Voyewodzye prawem Koronnem yakoſzmi powynny ſprawyedliwoſcz czinycz LibLeg 11/132, 11/132, 132v [3 r.], 138, 138v, 152v [3 r] (13); ZapWar 1545 nr 2646; Diar 46, 74, 87; DiarDop 117; LeszczRzecz A2; OrzRozm B2, D4, F2v; OrzQuin C4; RejZwierc 187; StryjKron 616; CzechEp 33; KAnclérz y Podkánclérzy liſtów ná donácię y zapiſy dóbr nie ma ináczéy wydáwáć/ iedno iáko Práwá Koronné w ſobie máią [aliter quam Constitutiones Regni continent JanStat 289]. SarnStat 318, *5, 1, 2, 13, 14 (35); GrabPospR K2v; PowodPr 36, 44; SkarKazSej 701a.

»pr(z)ywileje (a. przywilej) koronné(-y)« = privilegia Regni JanPrzyw (32): Then vedlia ſtarych praw a przyvilieiow Koronnych ma bycz karąn. ComCrac 13v; Diar 73; OrzRozm B2, D4, F2v, F4v, K2 (9); OrzQuin B3, C4; PaprUp I3v; SarnStat kt, 12, 13, 54 [2 r.], 226 (18).

»(panowie) rady (a. rada, a. panowie radni) [ = senat] koronne(-a, -i)« = (domini) consiliarii Regni JanPrzyw, JanStat; dignitarii Regni JanStat [szyk 139 : 1] (140): ComCrac 11v [2 r.]; ConPiotr 30, 34; Yedna iż nyedźiwowáli ſye temu krol y rádá koronna/ ták ſwyecka yáko duchowna. KromRozm I N; Diar 19, 20, 23, 26, 30 (24); DiarDop 104, 105, 106 [2 r.], 110, 111 (13); LeszczRzecz kt, A3; RejZwierz bb2v, 109; y niekarzy mię áni ſądź o cześć/ áni o gárdło moie/ iedno z Rádámi Koronnemi Vrzędnie OrzRozm L3v, F2, L3, L4 [2 r.], N4v, O2v [2 r.], Q3v [2 r.]; OrzQuin S2v [2 r.], Aa; BiałKat a2; RejZwierc 40v; BiałKaz 14, K; PaprPan B4; á Stephan według náznáczonego dniá w kilku tyſiący iezdnych z Pány y z Boiáry Wołoſkimi prziiechał do Krolá/ á tylko ſam od Pánow Rádnych Koronnych y Litewſkich wprowádzon vtćiwie do Namiotu StryjKron 662, 511, 547, 552; CzechEpPOrz *4v; ReszPrz 107; GórnRozm C2v, M3; ActReg 7, 43 [2 r.], 78; vſtáwiamy y rozrządzamy zá rádą Koronną ſtanu oboygá/ y Poſłów Ziemſkich SarnStat 208, 11, 13, 20 [2 r.], 35, 36 [2 r.] (63); mędrſzey głowy to rozum/ y Pánow Rad Koronnych właſne obmyślawánie VotSzl B2v.

»rycerstwo, lud rycerski, rycerska krew koronna(-e, -y)« (15 : 1 : 1): Diar 25, 60, 61, 82; DiarDop 116; A ná czożby ſie to obroćiło? Ná ćwicżenie Rycerſkiey krwie Koronney RejZwierc 187v; wypráwił przećiw im Ianá Albrichtá Syná ſwoiego z przebránym Rycerſtwem koronnym StryjKron 662, 667, 672, 772; SarnStat 15, 131, 132; GrabPospR K4v; PowodPr 36, 58; CzahTr G2v.

»rzeczpospolita koronna« = Królestwo Polskic (2): zá pozwoleniém wſzeck Pánów Rád náſzych Duchownych y Swietckich y Poſłow źiemſkich y wſzyſtkiéy Rzeczypoſpo. Koronnéy SarnStat 1187, 1058.

»sądy koronne« (1): bo od wszytkich sądow koronnnych, na koniec też i od samej osoby KJM w niektorych causach jest na sjem apelacyja. DiarDop 113.

»sejm (a. sjem) (walny) koronny« = conventus Regni JanPrzyw, JanStat; comitia a. conventio Regni JanStat [szyk 93 : 2] (95): LibLeg 11/48v, 151v, 159, 186; ComCrac 11, 11v; ConPiotr 30, 35 [2 r.]; ZapWar 1545 nr 2646; Diar 19, 50, 52, 74, 86; DiarDop 111; UstPraw C2, K3v; MIeyſce Séymóm Wálnym Koronnym w Polſcze iáko ie ſkłádáć mamy: ták iuż Wárſzáwę ná to náznáczamy. SarnStat 28, 12, 14, 29, 31, 57 (74); PowodPr kt; Iáko ſeymy Koronne czynią wſzytkich częśći kroleſtwá ziednoczenie/ y przez nie ſię wſzytki rozerwánia nápráwnią. SkarKaz 40a; SkarKazSej 672b.

»(panowie) senatorowie (a. senat) koronni(-y)« = senatores Regni JanStat [szyk 22 : 3] (25): ConPiotr 30; aby o to co napilniej u KJM i u WM Senatorow koronnych a strożow wolności pospolitej staranie czynili Diar 25, 20, 82, 84, 85, 89; StryjWjaz B3; StryjKron 482, 562, 612, 637, 722; Z obn ſtron zacny Senat koronny/ á w koło Spráwiony zaſtęp ſtoi/ y rycérſtwá czoło. KochProp 6; ActReg 40; SarnStat 14, 34, 35, 65, 84 (10).

»sędzia koronny« (1): Od ktorego ſądu ápellácya/ iuż nie do Krolá páná właſnego/ áni do Sędźiow koronnych/ ále do obcego páná/ áż do Papieżá Rzymſkiego ſię śćiąga. NiemObr 172.

»stany (a. stawy, a. stanowić, a. stan) koronne(-i, -y)« = ordines Regni Modrz, JanPrzyw; status Regni JanPrzyw, JanStat [szyk 65 : 2] (67): LibLeg 11/186; Sejmu zjechanie ze trzech stanow koronnych jest: z Krola JM, z Panow Rad Koronnych IchM i z posłow ziemskich. DiarDop 111; OrzRozm A3; OrzQuin B3; Niema ſie co podobáć/ kiedy kto máiąc ſwe włoſne Polſkie ſłowo/ zarzućiwſzy ono/ pożycża ńá iego mieyſce s cudzego ięzyká/ miáſto ſtanow Koronnych/ mowi ſtáw [!] Koronne GórnDworz F2v; RejZwierc 119, 194; o cżem cżęſto y wiele wſzytcy ſtanowie Koronni ná Seymiech rozmawiáli [Haecque praecipua causa est tot apud nos conventuum anniversariorum]. ModrzBaz 119, 90v, 91; StryjKron 667; ZapKościer 1582/33; ActReg 41, 42, 121 [2 r.], 133; SarnStat 11, 12, 19, 34, 57 (47); GrabPospR K4; SkarKazSej 682a.

»statnt koronny« = statutum Regni JanStat (29): ZapWar 1545 nr 2646 [2 r.]; DiarDop 109; GroicPorz h4v, dd4v, ii4 [2 r.]; Wſzytko to Exekucya nápráwić ma/ gdy KRol [...] ſądy Dnchowne Státutem onym Koronnym vśmierzy OrzRozm H4, A3, K2, Sv, S4; PaprUp H; SarnStat 55, 76, 93, 388, 391 (16).

»swobody, wolności koronne« = immunitates Regni JanPrzyw (9 : 8): Diar 74, 87, 88; DiarDop 117; LeszczRzecz A2; StryjKron 616; PaprUp H; Ale iż od niemáłégo czáfu w wielu rzeczach przećiw tym to práwóm/ przywileióm/ y ſwobodóm koronnym ieſt ſie wykróczyło SarnStat 13, 54, 949, 1039, 1059, 1062 (10).

»syn [= obywatel] koronny« [szyk 16 : 1] (17): Ale náſz Rádwánowſki z dawná będąc zacny/ Sláchćic y ſyn Koronny ieſt ták ná wſzem bácżny PaprPan T3v; GórnRozm E3, E3v [2 r.]; PaprUp L4; KołakCath B; [te dostojeństwa] y innym którymkolwiek ludźióm obcym/ przyehodnióm nie będźiemy dáwáć/ oprócz ſámym ſynóm Koronnym [nisi talibus qui sint regnicolae Terrarum eiusdem Regni JanPrzyw 6] SarnStat 71, 34, 70, 883; GrabPospR kt, Lv [2 r.]; CzahTr G3; Iákoż ſię oni ſynmi koronnymi zwáć máią/ ktorzy w koronie nie ſą/ áni ſtanu żadnego koronnego nie máią? SkarKazSej 682a, 682a, 693a.

»szlachta (a. szlachcic) koronna(-y)« = nobilitas a. nobiles Regni JanStat [szyk 11 : 2] (13): Ktoremu inſz po koronáciey. dan był zá Márſzałká/ zacny koronny ſláchćic. BiałKaz I4; StryjKron A3v; iż gdźieby naiazd nieprzyiaćielſki ná rzeczoné Kroleſtwo zkąd przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku odpędzeniu ich ſrogośći ma ſie záſtáwić ze wſzytką mocą. SarnStat 130, 135, 192, 295, 296, 318 (10); CzahTr A2.

»uchwała koronna« (1): á gdyż ty przećiwko vchwałam Koronnym/ [...] gwałtem kácérſtwem ſwym/ Królá Polſkiégo od Kápłaná odrywaſz OrzQuin Aa3.

»urząd (a. dignitas) koronny(-a)« = officium Regni JanStat (8): Siadáli przodkowie ich/ ná mieyſcach przednieyſzych/ Vżywáli vrzędow/ Koronnych zacnieyſzych. RejZwierz 52v; Dignitates Koronné [...] godnym rozdáwáć. SarnStat 70, 77, 78, 310, 335, 360 [2 r.].

»urzędnik, dygnitarz koronny« [szyk 15 : 1] (15 : 1): DiarDop 106; pomniąc ſie być vrzędnikiem Koronnem/ vſtháwicżnie tho omyſlał/ ſkądhy Krol Iego M. cześć/ á narod Polſki ſławę/ v poſtronnych miał ludzi GórnDworz B7; GórnRozm Av [3 r.]; PaprUp I4v; ActReg 41, 46, 47; Którzy to Deputaći czćić y ważyć páná Podſkárhiégo/ iáko Rádę y Vrzędniká Koronnégo będą powinni. SarnStat 361, 39, 403, 492, 1013, 1062, 1191.

»ustawa (a. postanowienie) koronna(-e)« = pairium institutum Mącz; constitutio publica a. Regni JanStat [szyk 6 : 1] (7): ZapWar 1545 nr 2646; UstPraw D2v; Mącz 283d; Co z Imienia przydzie czynić wedle postanowienia Koronnego niezbraniam się swawolnie ActReg 159; GDy Práwá poſpolité y Vſtáwy Koronné nie iednégo/ ale poſpolity lud obowięzuią SarnStat 50, 76, 77.

»wojsko koronne« [szyk 3 : 1] (4): ConPiotr 34; iáko on zá podárkámi był Krolewſkim/ y Koronnego woyſká zdraycą StryjKron 572, 672 [2 r.].

»ziemie koronne« = Regni terrae JanStat [szyk 4 : 2] (6): Item czo się thicze articulu thego o glowi slacheczkie then articul aczkolwiek przeslego seimu crakowskiego posłowie zieḿ Mazoweczkich prziieli bili w thim iż placza glowi slaehaczkiei porownali sa s korunnemi ziemiami a wsakos iż siedzenie wiethse na morderze i na zabiaki iesth ZapWar 1545 nr 2646; SarnStat 81, 120, 1001, 1011, 1196.

»znak koronny« (3): Przywilei także y Chorągiew pod samym iedno znakiem Koronnym iemu dąno. ActReg A2; SarnStat 1063, 1193.

Zestawienia: »admirał koronny« (1): aby pewnych czáſów winni byli po kilku okrętów [...] z Armatą, y Admirałem koronnym SarnStat 106.

»hetman (wielki) koronny« [szyk 52 : 3] (55): ConPiotr 31 [2 r.]; LibLeg 11/181, 185v; Diar 63; OrzRozm C3; Thegoż roku Mikołay Kámieniecki Woiewodá Krákowſki á Hetman koronny vmárł BielKron 415, 420; MycPrz II C2v; Oby żyw był on zacny y wiecżney pámięći godny mąſz Mikołay Sieniáwſki/ Hetman wielki Koronny BiałKaz L3; PaprPan Cv, Ffv; SkarŻyw kt; StryjKron 742; CzechEpPOrz *2, *3 żp; KochProp 5; GórnRozm D2 [2 r.]; ActReg 6, 56, 75, 77 [2 r.], 113 (12); GrochKal 22; KołakCath B2v; JanNKar D3v; SarnStat 133, 355, 366, 421, 424 (17); VotSzl C, E3v, E4v; CzahTr A2.

»kancelaryja koronna« (6): Diar 74; ćiż obywátele y drudzy ośiádłość máiący w ſpráwowániu ſpraw ſwych do Káncelláriiéy Koronnéy/ y do Vrzędnikow Dworu náſzégo będą ſie vćiekáć. SarnStat 1040, 1061, 1062, 1190, 1191.

»kanclerz koronny; kanclerstwo koronne« = cancellarius Regni JanStat, JanPrzyw (32; 1): Diar 39; RejZwierz aa3, 58v; OrzRozm C3, Q4; TVż v Krákowá ieſt rzecżká Prądnik/ nád ktorą Sámuel Mácieiowſki Krákowſki Biſkup/ y Kánclerz Koronny/ Włoſkim kſtałtem dom pyękny zmurowáć kazał GórnDworz B6v; StryjKron 707, 717, 787; CzechEpPOrz *2, *3 żp; PaprUp B4v, C; ActReg 6, 75, 120, 125; KochAp 6, 8, 13; JanNKar D3v; SarnStat 38, 103, 318, 319, 321 (11); CzahTr A2.

»krajczy koronny« (1): Wielmożnemu pánu/ pánn Mikołáiowi z Laſká/ Kráycżemu Koronnemu Stároſcie Kraſnoſtáwſkiemu y Málborſkiemu. RejZwierc 240.

»łokieć koronny« (2): tedy ma bydź po wſzyſtkiéy Koronie łokieć ieden Koronny/ wedle Krákowſkiéy teráznieyſzéy miáry. SarnStat 279, 280.

»marszałek (wielki) koronny« = mars(ch)alcus Regni JanStat, JanPrzyw [szyk 81 : 1] (82):Ná koniec iam to w. Piotrkowie ſłyſzał/ gdy Pan Ian Mielecki Márſzáłek Koronny/ do niektorych z Poſłow imieniem Krolewſkim ſłał OrzRozm I3v; OrzQuin Rv; StryjKron 517 marg, 667; PaprUp E4; ActReg 4v, 13, 22, 26, 27 (52); SarnStat 38 [2 r.], 78, 306, 310 [2 r.], 311 [4 r.] (25).

»miecznik koronny« (1): Mikołay Wolſki s Podháiec Miecż. Koron. PaprPan G2.

»orzeł koronny« = herb Królestwa Polskiego (1): ktorych Herhow [...] y dźiś Krolowie Polſzczy Wielcy Xiędzowie Litewſczy przy Orle koronnym vżywáią. StryjKron 365.

»pieczęć koronna« [w tym: nasza (3)] [szyk 16 : 2] (18): Diar 44, 73, 89; LeszczRzecz A3; MycPrz I B4v; czo dla lepsy wary [!] y swadecztwa Reką naſzą wlaſzną potpyſzuyemy y pyeczęczą Koronnyą przypeczętowaczyeſzmy Roſzkaſzaly ZapKościer 1582/33v; ActReg 42; SarnStat 84, 319, 325 [2 r.], 366, 441 (11).

»pieczętarz koronny« (2): Co aby napotym niebyło y aby sobie tak iako Pieczętarze Koronni w Coronie, tak Litewscy w Litwie vrzędy swe sprawowali, y sobie się nie wsciebiali waruięmy ActReg 41; SarnStat 1201.

»pisarz polny koronny« (1): Przed temiż Podſkárbiámi y Deputaty/ liczbá ma bydź czynioná [...]/ od piſárzá náſzégo Polnégo Koronnégo/ y od tych którym to kiedykolwiek należáło SarnStat 417.

»podczaszy koronny« (1): JAN Ostrorog, Podczáſy Koronny. CiekPotrOstr )?(3.

»podkanclerzy koronny; podkanclerstwo koronne« = vicecancellaris Regni JanStat (16; 1): KochOdpr kt, A2; Mikołay Trambá Podkánclerzy Koronny/ Czechow vciekáiących wroćił. StryjKron 527 marg, 707; Ná Kánclérztwie y Podkánclérztwie Koronnym ieden ma bydz Duchowny, drugi Swietcki. SarnStat 318, 38, 103, 314, 319, 321 (13).

»koronny podkomorzy« [szyk 3 : 1] (4): támże tylko Krol wſzedł co z nacżelnieyſzymi pány/ y támże zwlecżon z onych ſzath przez koronnego Podkomorzego BielKron 329, 329v [3 r.].

»podskarbi koronny; podskarbstwo koronne« = thesaurarius Regni JanStat, JanPrzyw (64; 3): RejZwierz bb3, 61v; BielKron 407, 408; Tribuni aerarii, Nawyſzſzy podskárbi/ v nas może być zwan podskárbi koronny. Mącz 463d; SienLekAndr a2; Mniemam ze w wiesz iz Vrowieckiego co vmarł stręczeł na Podskarbstwo Koronne. ActReg 102; KochFragJan 3 [2 r.]; Iego M. Panv Hyacintowi Mlodzieiowskiemu z Mlodzieiowic, Podskárbiemu Nadwornému Koronnému JanNKar A2; SarnStat 20 [2 r.], 38, 78, 330 [2 r.], 334 (57).

»prowizor koronny« (4): A ći Poborce [...] będą powinni [...] ten Pobór wybiéráć/ y [...] oddáwáć zárázem/ po odebrániu do pánów Prowizorów y Podſkárbiów/ Koronnégo/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo SarnStat 344, 345 [2 r.], 346.

»koronny referendarz« (1): Drugiego dniá Sendiwoy Cżarnkowſki Koronny/ Referendarz [mówił] StryjWjaz Cv.

»najwyższy sekretarz koronny« (1): Naiwiſzi SEcretarz Coronni. WyprKr 1v.

»skarb koronny« [w tym: nasz (3), pospolity (2)] = thesaurus Regni JanStat (22): prosimy, aby nas KJM opatrować raczył z skarbu koronnego a z dochodu tych dóbr stołu krolewskiego DiarDop 114; Ze cżwarta cżęść dochodow wſzyſtkich/ do ſkárbu poſpolitego Coronnego dárował/ ſobie ią odymuiąc? BiałKaz K4v; StryjKron 592, 697; ActReg 25; SarnStat 7, 20, 103, 107, 175 (17).

»trybunał koronny« [w tym: pospolity (1)] (8): Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron. SarnStat 853 żp, 861, 865 [2 r.], 867, 868, 872, 874.

Szeregi: »tak (nie tylko) koronny, jako (lecz) cudzoziemiec« (2): SarnStat 1230; Nie tylko ſyn Koronny leć y cudzoźiemiec/ Zá ſpráwy ſwe vcżćiwe odnioſł záwſze wieniec. CzahTr G3.

»koronny i dworski (a. dworu naszego, a. nadworny)« = Regni et euriae JanStat [szyk 4 : 3] (7): Tenze podſtawki Vrzednikom dworſkiem y niektorem Koronnem dawal/ ſkad wſzitkie ſzkodi et in conuenientia beli PaprUp I4v; SarnStat 38, 310 [2 r.], 313, 1062, 1191.

»(nie) krolewski (a. Waszej (a. Jego) Krolewskiej Miłości, a. majestatu krolewskiego) i (albo, ale) koronny« = regius seu Regni JanStat [szyk 7 : 4] (11): ConPiotr 34; Diar 46, 74; ktorzy [krolowie] niepomniąc ná vrząd ſwoy Krolewſki/ niezábiegáli wczás kácerſtwu/ ktore gdy ſye od máłey iſkierki raz zaymie/ ledwie vpadkiem Koronnym/ y Krolewſkim bywa potym zgáſzona. OrzRozm C2; BiałKaz K4v; Vrzędni[c]y źiemſcy [n]ie Koronni ále Krolew[ſ]cy. GórnRozm Av marg; StryjKron 512; SarnStat 5, 911, 1062, 1191.

»koronny (i) państw (jej (a. do Korony) należących)« [w tym: naszych (1)] = Regni et dominiorum annexorum JanPrzyw (6): áliżbyſmy wſzem wobec wſzytkié liſty y przywileie/ ták poſpolite koronné y pańſtw iéy należących/ iáko oſobnych oſób y mieyśc [...] vtwierdźili SarnStat 12, 54, 130 [2 r.], 365, 1210.

»(tak) koronny, (jako (i), i, a(l)bo, także) (Wielkiego) Księstwa (Litewskiego) (a. litewski, a. wielkich książąt litewskich); koronny z litewskim« = (tam) Regni (quam) Magni Ducatus (Lituaniae) JanStat [szyk 46 : 1] (45; 2): ComCrac 11; StryjKron A, 662, 727, 742, 762; y tego przépomniawszy ze Korona zapieczęciami y Kluczami tak Koronnych iako y Litewskich Senatorow według Constitntiey miała bydź chowana ActReg 40, 42, 43, 46, 47; Któré wſzyſtkié prowentá máią bydź płáconé do ſkárbu Koronnégo/ iáko y W. X. Litewſkiégo/ ſub poena wedle Conſtituciiéy anni 1591. SarnStat 7, 15, 34, 120, 124, 133 (36). [Ponadto w przeciwstawieniach 7 r.].

α. Wchodzi w skład derywatów kompleksowych od połączeń z przydawkąkoronny (5):

Od wyrażenia »panowie koronni« (1): Z páwęzámi Rot kilko Polſkich z bokow ſtało/ Zołnierzow też y Pocztow Panięcych niemáło Koronnych StryjKron 742.

Od zestawienia »trybunał koronny« (4): DWANASTA TABLICA Práwá Tribunálſkiégo: KORONNEGO. SarnStat 850; Dochód [...] Piſárzowi Tribunálſkiému Koronnému płáćić máią. SarnStat 873, 869, 872.

RS