[zaloguj się]
[pdf]

KORONOWAĆ (118) vb impf i pf

impf (38), pf (1), impf a. pf (79); impf [w tym: praes (27), praet (2), con (2), impers praet (2), part praes act (2), inf (1), fut (1), imp (1)] FalZioł, RejRozm 395, GroicPorz, RejWiz, RejZwierz 3v [2 r.], 9, OrzRozm Cv, D4, BielKron 300, Mącz 349a, OrzQuin D, Iv, 14, T4, V3, Aa2v, Aa4, RejZwierc 242v, 247v, WujJud (4), WujJudConf, BudBib, CzechRozm, SkarJedn 149, KochPs, SkarŻyw, StryjKron 390 [2 r.], CzechEp 385, 422, ArtKanc Q19, GosłCast (2); pf [part praet act] ActReg 118.

Wszystkie o oraz a jasne.

Fleksja
inf koronować
indicativus
praes
sg pl
1 koronuję
3 koronuje koronują
praet
sg pl
2 m -ś koronowåł m pers -ście koronowali
3 m koronowåł m pers koronowali
f koronowała m an
plusq
sg
3 m był koronowåł
fut
sg
3 m koronować będzie
imperativus
pl
1 koronujmy
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy koronowali
2 m m pers byście koronowali
3 m by koronowåł m pers by koronowali
impersonalis
praet koronowåno
participia
part praes act koronując
part praet act koronow(a)wszy
inne formy
imp sg 3 pass - niech się koronuje

inf koronować (23). ◊ praes 1 sg koronuję (5). ◊ 3 sg koronuje (21). ◊ 3 pl koronują (4). ◊ praet 2 sg m -ś koronowåł (1). ◊ 3 sg m koronowåł (30). f koronowała (2). ◊ 2 pl m pers -ście koronowali (1). ◊ 3 pl m pers koronowali (12). ◊ plusq 3 sg m był koronowåł (7). ◊ fut 3 sg m koronować będzie (1). ◊ imp 1 pl koronujmy (1). ◊ con 3 sg m by koronowåł (1). ◊ 1 pl m pers bychmy koronowali (1). ◊ 2 pl m pers byście koronowali (1). ◊ 3 pl m pers by koronowali (1). ◊ pass imp 3 sg niech się koronuje (1). ◊ impers praet koronowåno (8). ◊ part praes act koronując (2). ◊ part praet act koronow(a)wszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. W znaczeniu właściwym: nakładać na głowę wieniec, koronę (98):
a. Nakładać uroczyście koronę na głowę nowo obranego monarchy lub jego małżonki, także dawać, przekazywać, zapewniać władzę monarszą, umożliwiać jej przyjęcie; in throno collocare, coronare, regem ereare a. vocare, ornamento regali decorare, insigni regio a. regali evincire a. ornare, diadema a. insigne regni imponere, more solemni inaugurare, ad regale solium et nomen voeare Cn [w tym: kogo, co (87)] (93): LibLeg 7/41; GroicPorz o3v; RejZwierz 21v; Oto Deſzpotá Koronowano w Wołoſzech theraz niedawno bes Pápieſkiey mocy. OrzRozm C, B4, C, C3, K2v; Klął też [papież Adryjan] y Frydrychá Ceſárzá chocia go koronował BielKron 181v, 131v, 180, 183v, 186v, 188v (16); Królá też/ Vniuerſitas Polſka nie chce inſzégo/ áni inákſzégo miéć/ iedno tákowégo Człowieká/ którégo wolnie obránégo od Rycérſtwá/ vrzędny Arcybiſkup Gniéźnieńſki/ ręką ſwą vrzędnie koronuie OrzQuin D; RejZwierc 50; SkarJedn 170; StryjKron 547, 747; CzechEp 385.

koronować przez kogo (1): Cżechowie niekthorzy poſłáli do Krolá Polſkiego/ áby im zá páná vſtáwił [...] krolá Rzymſkiego Albrechtá/ ktorego Práżánie przez Filibertá Biſkupá Konſtáncyeńſkiego w Prádze koronowáli. BielKron 388.

koronować czym (7): Włádicy á Lopotowie ziechawſzy ſie wybráli Borzywoiá ſyná iego zá Kſiążę/ ktorego koronowáli cżapką Przemyſlową BielKron 322. Cf »koronować koroną«.

W połączeniu szeregowym (1): Krola Jego M Zigmunta nie spolnemi głosy znami, ale sami przeciw temu związku vniei pospiesznie obrali, nominowali y koronowali ActReg 40.

Zwroty: »koronować koroną« [szyk zmienny] (6): Ten Kárłá wielkiego Fráncuſkiego krolá koronował Ceſárſką koroną z wielkim tryumfem BielKron 168v, 174, 304, 310v, 325v, 327v.

»krola, krolową, cesarza koronować; za krola koronować« [w tym: krola i krolową (1)] = regem coronare JanStat [szyk zmienny] (27 : 2 : 1; 2): OrzRozm Cv, D4; BielKron 300, 377; przedśię tám Króle/ y Céſárze Rzymſkié/ Kápłan Koronuie OrzQuin I4, Iv, K, T4, Vv marg, V4 [3 r.], Aa2v, Aa4; BiałKaz 14; SkarJedn 149; áták od koronácyey Lokietkowey áż do dziſieyſzycb czáſow w Krákowie Krolow Polſkich koronuią. StryjKron 390; áby ná potym żaden inſzy Biſkup nie ſmiał krom Arcibiſkupá Gnieznienſkiego/ Krolá áni Krolowey koronowáć StryjKron 547, 390; GórnRozm L4v; vae nobis iednego krola koronowawszy ze dwu mąmy ActReg 118; SarnStat 19 [2 r.], 169, 170.

»krolewskie skronie koronować« (1): Iuż Kápłan wielki cney Polſkiey korony/ Krolewſkie ſkronie/ kwitnące w młodośći/ Ma koronowáć/ wedle powinnośći. GrochKal 26.

»koronować na krolestwo, na cesarstwo, na państwa« [szyk zmienny] (10 : 8 : 1): KłosAlg D3v; Tá niewiáſtá Lodwiká wtorego ná Ceſárſtwo koronowáłá KrowObr 234; BielKron 168v, 170v, 179v, 182, 183v (13); SkarJedn 149, 200; Zarázem go koronowáli Biſkupi Węgierſcy ná Kroleſtwo Halickie ábo Gálátſkie/ y ná Włodimirſkie. StryjKron 330; CzechEp 400.

Szeregi: »za krola wziąć i koronować« (1): w dźieśiąći lećiech Sigmuntá Auguſtá/ teras zmárłego ſobie zá Páná y Krola w źięli y koronowali. BiałKaz I4.

»wybrać (a. obierać) i koronować« (3): Drudzy záſię Węgrzy wybráli y koronowáli bráthá iego Włádźiſłáwá Krolá Cżeſkiego. BielKron 397, 368; RejZwierc 247. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (7): Bo i w karczmiecz to więcz biwa Iſz ſie chlop krolem naziwa Alie [...] Barzo więcz krol ſwoi ſtan zmili Bo kiedi go korunuią Sſpetnie mu po lbie harczuią RejRozm 395, 405; RejZwierz 3v [2 r.]; CzechEp 422.

koronować czym (2): RejZwierc 242v; Szátá twá/ iáko ſłóńce/ Kśiężyć pod nogámi/ Koroná ozdobiona/ ślicznémi gwiazdámi. Którą ćię prawdźiwy Bog w niebie koronował SiebRozmyśl K4v.

Szereg: »wybierać, koronować« (1): A tho do nich nawiętſza iż pány miłuią/ Bułáwą wy bieráią/ ſzáblą koronuią. RejZwierc 242v.
α. O scenie z komedii żakowskiej (1):
Zwrot: »krola koronować« (1): Práwie wſzyſcy chodzimy iáko s komedią/ Kyedy żaki vbyorą á potym ie biyą. [...] Szpetnie Krolá Márſzałek na pniu koronuie RejWiz 104.
b. Wieńczyć za zasługi wojenne [kogo] (2): Syn bitwę zwiodł y wygrał/ potym Krol przyiechał/ Włożywſzy nań koronę/ y wnet go ſciąć kazał. Rzekł/ że cie koronuię iáko fortunnego/ Ale cie karáć muſzę/ iáko ſwowolnego. RejZwierz 9.

koronować czym (1): gdzież to wielki Woyciech powiada iż by Alexander tim zielem [bluszczem] riczerze ſwoie koronował FalZioł I 48d.

c. Nakładać cierniową koronę (o Chrystusie) (3):

W połączeniach szeregowych (2): Abowiem to ſlowo offiárowáć ſyná Bożego nic nieznámionuie inſzego/ iednogo znowu więzáć/ poimáć/ vplfáć/ bitzowáć/ koronowáć KrowObr 178; LatHar 290.

Zwrot: »cierniem koronować [kogo, co]« (2): Iam tobie dał Sceptrum, moc, á sławę Krolewſką/ a tyś kolącym ćierniem koronował głowę mą. ArtKanc E14v; LatHar 290.
2. Wyróżniać (się) chlubnie [w tymi kogo, co (15)] (16):
a. Nagradzać (14):

koronować czym (2): Niech ſie wżdy cnotá wdzięcżna/ koronuie ſławą/ A wſzetecżność odpráwić/ iáko Wołu trawą. RejZwierz 112. Cf koronować prze co czym.

koronować prze co czym (1): złemu nie folgować/ A dobrego prze cnotę/ ſławą koronowáć. RejZwierz 79v.

W przen [w co] (1): Smierć/ gdy oſtátni frimárk z żywotem ſpráwuie/ Káżdégo w iego cnotę wiecznie koronuie. GosłCast 12.
α. W religii chrześcijańskiej: życiem wiecznym obdarzać, nagradzać ludzi za cnotliwe życie (o Bogu) (11): Ieſli tedy dáry Bożemi ſą dobre zaſługi twoie: tedyć iuż Bog niekoronuie záſług twoich/ iákoby zaſługi twoie/ ále iáko dáry ſwoie. WujJud 113v, 114 marg, L18v; Poniewaſz on ſam y wiárą nas dáruie/ y vcżynki nam dobre w ktorychbyſmy chodźili gotuie: y ſamże ie też záś w nas koronuie CzechRozm 214v; Zácżym Pan Bog koronuiąc ćierpliwość iego/ więtſzą mu drogę/ do náwrocenia y pozyſkánia pogáńſtwá vkazał. SkarŻyw 230; ArtKanc Q19; GosłCast 72.

koronować czym (2): Zywot śmierći łákoméy twóy odeymuie/ A ćiebie miłośierdźim ſwym koronuie. KochPs 153; LatHar 674.

W charakterystycznych połączeniach: koronować cierpliwość, uczynki (nasze dobre) (5), zasługi.

Szereg: »koronować i odpłacać (a. zapłatę dawać)« (2): Chceſz widźieć z tegoż Auguſtyná/ że Pan Bog vcżynki náſze dobre koronuie/ y zapłátę im dáie? WujJud 114; WujJudConf 113v.
b. Naznaczać dla wyróżnienia (1): MY Chrześćiánie od Zydow y poháńcow rozni bądzmy/ odrzwi y podwoie náſze/ drogim y ożywiáiącym krzyżem/ koronuymy SkarŻyw 399.
c. Być lepszym (tu: bogatszym, potężniejszym) od innych (1): Kto vrádził to ná Cor [= Tyr]/ ktory koronuie [Quis consuluit hoe super Sor eoronantem] (ine miáſtá)? BudBib Is 23/8.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Corono, Koronuyę. Mącz 66a, 349a; Redimio – Koronuię, zdobięi [!]. Calep 902a, 262a.

Formacja współrdzenna: ukoronować.

Cf KORONOWANIE, KORONOWANY

RS