Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KORZENNOŚĆ

Następne hasło: 1. KORZEŃ »

KORZENNY (32) ai

o oraz e jasne.

sup n(a)korzenni(e)jszy (1).

Fleksja

sg
m	N	korzenny, n(a)korzenni(e)jszy	f	N	korzennå, korzenn(a)	n	N	korzenn(e)
	G	korzenn(e)go		G			G	korzenn(e)go
	A			A	korzenną		A	korzenn(e)
	I			I			I	korzennym
	L			L			L	korzennym

pl
N	subst	korzenn(e)
G		korzennych
A	subst	korzenn(e)
I	n	korzenn(e)mi
L		korzennych

sg m N korzenny, n(a)korzenni(e)jszy (7). ◊ G korzenn(e)go (1). ◊ f N korzennå (1), korzenn(a) (2). ◊ A korzenną (1). ◊ n N korzenn(e) (6). ◊ G korzenn(e)go (6). ◊ A korzenn(e) (1). ◊ I korzennym (1). ◊ L korzennym (1). ◊ pl N subst korzenn(e) (1). ◊ G korzennych (1). ◊ A subst korzenn(e) (1). ◊ I n korzenn(e)mi (1). ◊ L korzennych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „korzeń”
- 1. Od znacz. ‘rośliny zawierające substancje aromatyczne lub ich części’ (27)
- 2. Od zest. »surowy korzeń«. ‘miejsce wykarczowane’; tu dotyczący początków zasiedlania (5)

Przymiotnik od „korzeń”:

1. Od znacz. ‘rośliny zawierające substancje aromatyczne lub ich części’; aromaticus Mącz, Calep, Cn (27): Aromaticus, Korzenny. Mącz 16d.

a. Związany ze sprzedażą korzeni (4):

Wyrażenie: »korzenny kramarz« = aromatopola Murm, BartBydg, Calep; aromatarius Murm, BartBydg (3): Aromacopola [!] eyn wurtzkremer/ ader pulver kremer Korzenny kramarz Aromatarius idem. Murm 185; BartBydg 13b; Calep 97b.

Zestawienie: »korzenny funt« = funt aptekarski (1): Mina valet unciis duodecim et semiuncia [...] Medica vero 4 unciis maior eadem cum libra nostra aromataria, Korzenny funt cztery y dwádzieściá łótów w ſobie máyący. Mącz 222a.

b. Obficie przyprawiony; sporządzony z korzeni jako podstawowego surowca (13): Pulmentum piperatum. Ein pfeffer [Miękka potrawa] Korzenna. Murm 157; RejRozpr G3; BielKom E5; wiecżerzą ſpráwiono bárzo korzenną BielKron 443; Tylko nam ſámym żonam to korzenne pićie/ Wolno będzie ſzynkowáć miedzy ſobą ſkryćie. BielSjem 23.

Wyrażenie: »korzenne wino« = mur(r)ina Mącz Cn; abrotonites, aromaticum vinum, myrina Mącz; myrrhina vinum aromatites, conditum vinum cum aromatibus sacco percolatum, vinum unguento conditum, Hippocraticum vinum Cn [szyk 5 : 3] (8): ktore oziębienie może być ciepłemi rzecżami naprawiono/ iako czynamonem/ tatarſkiem zielem albo korzennyni winem. FalZioł I 111d, I 34d, 56c [2 r.], III 7a; Murina vel Myrina, Korzenne wino. Korzeniem przipráwiáne/ kłaret. Mącz 240a, 1c, 16d.

c. Posiadający własności rozgrzewające, palący, ostry; aromatyczny (9): Ieſt Perſz troiaki/ Ieden cżarny ktori zową Melano piper/ Tenże ieſth nalepſzy y na korzennieyſzy FalZioł III 10d, I 19c, 75b, III 6b; Mącz 16d.

W przeciwstawieniu: »korzenny ... zimny« (1): ktore [matki] dziatki noſząc nie miernie ſie chowaią w piciu w iedle pożywaiąc potraw korzennych albo theż y zimnych, iako ſą owoce ſurowe, takież wina, albo inſze picie zapalaiące pijąc, [...] dla tego też y płod [...] muſi być zakażony GlabGad K3.

Szeregi: »gorzki i korzenny« (1): á potim ią [ziele wątrobę] poſila dla ſmaku przirodzonego/ gorzkiego y korzenne^go. FalZioł I 108b.

»korzenny a zagrzewający« (1): Korzeń tego ziela Tatarſkiego ieſt barzo korzeⁿny á zagrzewaiąci FalZioł I 32d.

α. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »spikanardi korzenna« = Nardostachys Jatamansi DC. (Rost); spikanarda, indyjska roślina zielna z rodziny kozłkowatych (Valerianaceae) (1): SPicanardi ieſt troiaka/ iedna ieſt korzenna [...]. Druga ieſt rzimſka zową ią Spica Celthica. A trzecia ieſt cżarna FalZioł I 137b.

2. Od zest. »surowy korzeń«. ‘miejsce wykarczowane’; tu dotyczący początków zasiedlania (5):

Zestawienie: »prawo korzenne« [w tym: na co (4)] [szyk 4 : 1] (5): Iako my nyechovamy prava korzennego na vyesh vyelgye czaykj ZapWar 1524 nr 2187; Iakom ya nyewsyal Skrynki [!] sprawy korzennemy ZapWar [1550] nr 2583, 1507 nr 1973 [2 r.], 1521 nr 2167.

Synonim: 1.c. gorzki.

Cf NIEKORZENNY

ZCh