[zaloguj się]
[pdf]

KRET (31) sb m

kret (31), [kręt a. krat].

e jasne.

Fleksja
sg pl
N kret kretowie, kreci, kręty
G kreta kret(o)w
D kretowi
A kreta krety
I kret(e)m

sg N kret (16). ◊ G kreta (2). ◊ D kretowi (1). ◊ A kreta (3). ◊ I kret(e)m (1). ◊ pl N kretowie (3), kreci (1), [kręty]; -owie HistAl; -owie: -i KmitaSpit (2:1). ◊ G kret(o)w (2). ◊ A krety (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

zool. Talpa europaea L. (Rost); drobny ssak z rzędu owadożernych (Insectivora) przystosowany do podziemnego trybu życia, okryty krótką aksamitną sierścią; talpa Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (31): Kret będąc ślep z przyrodzenia/ Nie ma ſłuchu ni woniánia BierEz L4v, O3; Talpa, eyn moltworff. Creth. Murm 41; Mymer1 27; KRet ieſt zwierze cżarne á wiecżnie ſlepe/ vſtawicżnie wziemi mieſzka/ korzonkami ſie żiwi FalZioł IV 14b, +7a, III 40c, IV 14b [2 r.], c; RejPs 85v; Potim wyſzły z oney kráiny myſzy/ więtſze niż kretowie [maiores talpis: wyaczcze nyszly krathy HistAl 1510 321]/ ktore iádły ćiáłá vmárłych HistAl H7; GrzegRóżn N2; Mącz 50c, 77c, 439a [2 r.]; SienLek 60, 77, 158, 243v, X2v; BudBib Is 2/20; Calep 1045b; W mieśćie záśię ácż rowne kámienice wſtáią/ Rzekłbyś że tám iáſkołki/ lub kreći mieſzkáią. Kſztałtem Americkich bud rowno ſię złącżyli KmitaSpit C3v, A3v, C4v.
Zwrot: peryfr. »posłać [kogo] między ślepe krety« = zabić, pogrzebać (1): Cżynili zá Pigmeymi bárzo byſtre trety/ Poſłáli kilká ſet ćiał miedzy ślepe krety. KmitaSpit C5.
Wyrażenia: »ślepy kret« (2): KmitaSpit C5; Slepych Kretow rzecż w źiemi żyć KlonFlis C2v.

»nad kreta ślepy, ślepszy niż kret« (1:1): A ktoby tego z proroctw tych nie widział/ izali nie ſlepſzy ieſt w piſmie świętym niż kret wyſzedſzy z źiemie ná iáſnią? CzechRozm 179v; CzechEp 122.

[Złośl. (o jezuitach):

Wyrażenie: »ciemne krety«: [przeciwnicy] nadobne nam Tytuły dawáią/ zowiąc nas [jezuitów] [...] miłośniki ćiemnośći/ budowniki zabobonow/ budowniki kłamſtwá/ piekielnymi iáſzcżorkámi/ ktorych Dyabeł náśiał/ zwodźcámi/ ćiemnymi kretámi/ ćiemnymi Doktorámi/ nocnemi ſowámi WujPosN 1584 III 611.]

TG