[zaloguj się]
[pdf]

KRETA (26) sb f

kreta (25), kreda (1) Strum.

-e- (8), -é- (1); -e- Strum; -e- : -é- Mącz (7:1) (Cn e pochylone). ◊ a jasne.

Fleksja
sg
N kreta
G krety
A kretę
I kretą

sg N kreta (7). ◊ G krety (6). ◊ A kretę (3). ◊ I kretą (10).

Sł stp: krejda, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Biały, łatwo ścierający się wapień używany do pisania, bielenia itp.; creta Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; cretula Cn (21): Mymer1 5v, 10; Creta est genus albae terrae, Kreyd Kretá Murm 21; Wezmi żywicze ſoſnowey funt/ woſku cżwierć/ gumi łot, łoiu ieleniego łot, [...] krety na proch ſtartey 1. łot [...] To b[ę]dzie maſć. FalZioł V 112, V 112v; GliczKsiąż B4v; Anglią pierwey zwano Albion álbo Albia/ od białłych ſkał ktorych tám doſyć/ y kretę ku piſániu ſnich biorą. BielKron 277, 430; Mącz 68c [2 r.], d; GórnDworz li5v; BielSat C2; náſzmárowáć ſznurek Kredą álbo Lubryką Strum B3; BielRozm 17, 18; Calep 269b [4 r.].
Zwrot: peryfr. »kretę psuć« = zapisywać na próżno (1): przegrawſzy, przepiwſzy; Dopiro chce bydź rządnym: dopiro ráchuie, Dopiro kretę pſuie; po obiedzie łyſzká. CiekPotr 34.
2. Glinka o różnym zabarwieniu i różnym zastosowaniu (5): Chalcidica, Nieyáka kretá Mącz 50d; Gypsum, Kretá ktorą tynkuyą śćiány. Mącz 150d; Purpurissum, Nieyáki rodzay kréty purpurą vfárbowána [!] którey málárze do málowánia vżiwáyą Mącz 332c, 25c, 442b.
[Zestawienie: »świętego Pawła kreta«: thedy ná nim [na papierze] przylnąwſzy obrazek z formy wynidzie. A ieſliby niechćiał miey s. Páwłá kretę od tego ná teyći przylnąć/ y z formicżki wyniść muśi SienHerb 597b; S. Páwła Kreda/ S. Pauli petra ſiue lapis. weiſche Kreyden/ Ieſt to glinká bieluchna iáko miękki kámyk/ Ięzyká ſie tak vymuie/ iáko námárzłe zelazo. SienHerb L#.]

MB