[zaloguj się]
[pdf]

KRZESNY (24) ai

krzesny (19), chrzesny (4), krzasny (1), [chrzestny]; krzesny OpecŻyw (4), BielKron, Mącz (3), KuczbKat (5), WujJud (3), WujJudConf; chrzesny SkarŻyw, StryjKron (2); krzesny : krzasny LibMal (1:1); krzesny : chrzesny BartBydg (1:1).

e jasne; krzasny z tekstu nie oznaczającego å.

Fleksja
sg
mNkrzesny fNkrzesnå, krzesn(a)
G Gkrzesnéj
Akrzesnégo Akrzesną
Ikrzesnym I
L Lkrzesn(e)j
pl
N m pers krzesni
G krzesnych
I m krzesnymi
L krzesnych

sg m N krzesny (7). ◊ A krzesnégo (1). ◊ I krzesnym (2). ◊ f N krzesnå (1), krzesn(a) (1). ◊ G krzesnéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ A krzesną (3). ◊ L krzesn(e)j (1). ◊ pl N m pers krzesni (1). ◊ G krzesnych (1). ◊ I m krzesnymi (1). ◊ L krzesnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „krzest”:
1. Od znacz. ‘sakrament’ (24):
Wyrażenia: »krzesny brat« = syn chrzestnej matki (1): Commatrinus, krzesny brat BartBydg 253b.

»koszulka krzesna« (1): Ieden ſtich rabkow obroczila na koſſulką krzeſzna LibMal 1553/174v.

»matka (a. mać) krzesna« = commater BartBydg; arbiter initiationis, susceptor Mącz [szyk 2:1] (3): BartBydg 253; Mącz 14a; Krol Iágieło [...] poiął trzecią żonę Elżbietę Gránowſką Wdowę/ Bábę ſtárą domu Pileckich/ Mátkę ſwoię Chrzeſną StryjKron 547.

»krzesny ociec« = arbiter initiationis, susceptor Mącz; compater, sponsor Cn [szyk 6:2] (8): OpecŻyw 48; Mącz 14a, 40d; A on álbo Krzeſny oćiec zań/ odpowieda ná káżde z oſobná pytánie KuczbKat 145; SkarŻyw 74; A ſam Ceſſar Ian/ iáko go prośiłá/ był Oycem iey Chrzeſnym/ z inſzemi Xiążęty Greckimi/ y dał iey imię Helená/ iáko y pierwſzey Ceſárzowey ſwoiey StryjKron 125. Cf »krzesny ociec Jezusa«.

»krzesny ociec Jezusa« = św.Jan Chrzciciel [szyk 1:1] (2): Patrz iako ſchodzi ſ tego ſwiata miloſnik ij braciſſek ij ocietz krzeſny/ ij zwolenik námileyſſy Iezuſa krola niebieſkiégo OpecŻyw 48v, 31.

»ojcowie krzesni« [szyk 2:2] (4): Dowod tego w dziátkach okrzcżonych ieſt/ ktoré niemaiątz rozumu/ bierą laſkę bożą przez wiarę kmotrowſką oytzow krzeſnych. OpecŻyw 43v; Teraz ie zową oycy Krzeſnymi álbo Kmotry/ á przed tym od ſtárych Doktorow poſpolitym przezwiſkiem podeymácżámi/ rękoymiámi/ álbo przyrzecżnikámi zwáni bywáli. KuczbKat 130, 130 [2 r.].

»krzesna studnica« = chrzest (1): Przy Krzeſney ſtudnicy/ dawa Duch S. zupełność/ áby cżłowiek był niewinnym/ á w Bierzmowániu dawa doſkonáłośc KuczbKat 150.

»krzesny syn« (1): Márek Ewánieliſtá/ krzeſny ſyn Piotrá s. BielKron 139.

»krzasna świeca« (1): pothem vczinycz ſzwyeczką ſkrzaſney ſwyecze ſſarka LibMal 1544/85.

»woda krzesna« (4): ten był obycżay zá Apoſtołow że mázano tego ktory ſie krzćił/ y ſámę wodę krzeſną Krzyżmem polewano WujJud 167v, 168v, Nn4v; WujJudConf 168.

a. [W funkcji rzeczownika:

»krzesna« = matka chrzestna: Krzeſná/ Susceptrix Volck Iii3.

»krzesny« = ojciec chrzestny: krzeſny/ Susceptor Volck Iii3.]

2. [Od znacz. ‘krzyż’:
Wyrażenie: »chrzestne całowanie«: Po długich tedy namowach dał ſię Olgerd do ſłuſznego iednánia y przymierza nákłonic [...] á zá beſpieczność y zá ſtáteczne záchowánie poſtánowionego przymierza y gránic Litewſkich z Moſkwą po Vhrę rzekę/ áby ſam Kniáź wielki Dimitr z Metropolitem y z Boiáry ſwoimi pochrzeſtnym cáłowániu przyſięgę vczynił. StryjKron 421, 518 (Linde).]

Cf KRZCILNY, KRZTOWY

JB