Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BAŁWANOWY

Następne hasło: BAŁWAŃSTWO »

BAŁWAŃSKI (42) ai

bał- (33), båł- (6); bał- BielKom, LubPs, Mącz (3), Prot, RejAp, HistRzym, WujJud, SkarŻyw, WujNT (3); båł- BudBib; bał- : båł- Leop (10 : 3), BielKron (10 : 2); -wań- (33), -wåń- (6); -wań- BielKom, LubPs, Prot, RejAp, HistRzym, WujJud, SkarŻyw, WujNT (3); -wåń- BudBib (1); -wań- : -wåń- Leop (11 : 2), BielKron (10 : 2), Mącz (2 : 1).

Fleksja

sg
m	N	bałwański	f	N	bałwańskå
	G	bałwański(e)go		G	bałwański(e)j
	D	bałwański(e)mu		D
	A	bałwański		A
	L	bałwańskim		L

pl
N	m pers	bałwańscy
N	subst	bałwański(e)
G		bałwańskich
A	m pers	bałwański(e)
A	subst	bałwański(e)
I	m	bałwański(e)mi
L		bałwańskich

sg m N bałwański (7). ◊ G bałwański(e)go (1). ◊ D bałwański(e)mu (1). ◊ A bałwański (1). ◊ L bałwańskim (2). ◊ f N bałwańskå (2). ◊ G bałwański(e)j (2). ◊ pl N m pers bałwańscy (2). subst bałwański(e) (4). G bałwańskich (7). ◊ A m pers bałwański(e) (2). subst bałwański(e) (8). ◊ I m bałwański(e)mi (1). ◊ L bałwańskich (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „bałwan”; odnoszący się do wyobrażenia bóstwa pogańskiego lub dotyczący samego bóstwa, bożka; pogański, bałwochwalczy; w polemice religijnej u protestantów obelżywie na określenie 'katolicki' (42)

Przymiotnik od „bałwan”; odnoszący się do wyobrażenia bóstwa pogańskiego lub dotyczący samego bóstwa, bożka; pogański, bałwochwalczy; w polemice religijnej u protestantów obelżywie na określenie 'katolicki'; colosseus Mącz (42): Potym ieden kapłan bałwanſki zawiſcią wzbudził Atheny aby przykazali Ariſtotelowi modłą ſie kłaniać bałwanowi BielŻyw 87; BielKom B3; LubPs S4; Y [synowie izraelscy] pocżynili ſobie ſlupy/ y láſy Báłwánſkie ná káżdym wyſokim pagorku/ y pod wſzelkim drzewem gáłęźiſtym Leop 4.Reg 17/10; W on dźień przychyli ſie cżłowiek ku ſtworzyćielowi ſwoiemu [...] á ná to co vcżynili pálce iego nie poyźrzy/ ná gáie y ná bożnice báłwáńſkie. Leop Is 17/8, 3.Reg 18/1 [3 r.], 2.Par 14/3, Is 10/10, 27/9 (13); Roſkazał tedy Heliaſz áby proroki báłwáńſkie powiązano/ á potopiono w potoku Cizon BielKron 85; BOnifacyus cżwarty [...] w Rzymie s kościołá pogáńſkiego ktory zwano Pantheon wyrzućił obrázy báłwáńſkie BielKron 164v, 53v, 84v, 86v [4 r.] (12); Mącz 59d, 164c [2 r.]; Opusćiwſzy Rzymiány/ nie dbałem ni kęſa/ O to co ſzczęſnym cżyni/ lecz o ſztukę mięſá. Nie dawáiąc Dźieſięćin/ ſobie buiáć smiele/ Nie bać ſię klątew Rzimſkich w báłwáńſkim Koſćiele Prot B2; A beſtia náſtáwiał dziwnych ſwiąt z dziwnemi iubileuſzy á z odpuſty/ y z rozmáitemi báłwáńſkiemi obchody y proceſyámi RejAp 110v; HistRzym 132v; WujJud 198; BudBib Ps 96/7; [Julianus odstępca] chytro Chrześćiáńſką prawdę y wyznánie iey gubił/ y do chwały báłwáńſkiey przymuſzał. SkarŻyw 392; Delubrum ‒ Kośczioł bałwansky. Calep 302b; Lararium – Kapliczka bałwanska. Calep 582b; ták iáko ofiáry Zydowſkie/ y potráwy báłwáńſkie/ pierwey ofiárowano/ niżli ich pożywano. WujNT s. 604, 458 marg, 597 marg.

W charakterystycznych połączeniach: bałwańska bożnica (3), dom (2), kapliczka, kościół (10), ofiary (3).

Cf BAŁWANOWY