[zaloguj się]
[pdf]

1. KURCZ (62) sb m

Fleksja
sg pl
N kurcz kurcze
G kurczu
D kurczowi kurczóm
A kurcz kurcze
I kurcz(e)m
L kurczu

sg N kurcz (17). ◊ G kurczu (5). ◊ D kurczowi (4). ◊ A kurcz (25). ◊ I kurcz(e)m (3). ◊ L kurczu (3). ◊ pl N kurcze (1). ◊ D kurczóm (1). ◊ A kurcze (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

lek. Bolesne, mimowolne ściąganie się mięśni i naczyń krwionośnych połączone niekiedy z wystąpieniem drgawek; spasmus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep; convulsio Calep, Cn; conductio, distentio Cn (62): Spasmus. der krampff Kurcz Murm 70; Mymer1 39v; BartBydg 147; ſmolnik długi ieſt znamienite lekarſtwo na cżłonki wktorich panuie kurcz FalZioł I 10b; Oleiek s korzenia koſaćczowego/ ieſt dobry naprzeciwko paraliżowi y khurcżowi FalZioł I 67c; ZIela Paraliżowego wodka ieſth dobra na wſzythki niemoczy ſuchych żył/ roſpuſzcża ſkurcżenie ich ktore bywa od kurcżu FalZioł II 9c; SErapinum ieſth żiwicza iednego drzewa zamorzſkiego [...] Kurcż wſzelki, y ten kthory głowę na zad ciągnie [...] oddala FalZioł III 31b; zaiączem ſwieżym/ ktho ma kurcż wnogach: natrzeć natim mieſtczu. FalZioł IV 36c, I 36d, 69c [2 r.], d, 97b, 125d (21); Spasticus, Któremu ſie od kurczu żyły pokurczyły. Mącz 404c, 404c; Ieſt ieſzcze inna zawádá żylna/ kthorą zową Kurczem/ ále tá nie iedno pięté/ ále y krewné żyły pſuie SienLek 142v; Dobrze téż ná kurcz/ gdźiekolwiek ieſt/ przykłádáć poleiu/ nátłukſzy go z miodem á z ſolą SienLek 143v, 36 [2 r.], 142v, 143 [2 r.], 144, 161 (11); RejAp 132; Kurcz nietylko w ćieplicznéy/ ále w káżdéy wodźie rad więc bywa Oczko 33; Kurczowi lékárſtwá. Oczko [42], 17, 21v, 23v, 24v, 33v; Calep 255b, 995b.

W charakterystycznych połączeniach: [co] kurcz leczy (5), oddala (3), rozgania, rozwodzi, uśmierza (2), zagrzewa; [co] broni kurczu [= zapobiega kurczowi]; [co] iest (dobre), pomaga (na)przeciw(ko) kurczowi (5); lekarstwa, (naprzeciwko) kurczowi (2); kurcz panuje [w czym] (2).

Fraza: »kurcz łamie [w tym: kogo (1), co (1)]; kurczem połamany, upadły« (3; 1 : 1): Dobrze téż ſzyię ćiepło okłádáć/ gdy ią kurcz łamie SienLek 143, 143, 143v; Oczko 18; Spasticus ‒ Kurczem połamani. Calep 995b.
Zwrot: »kurcz mie(wa)ć, cierpieć, mający« [szyk zmienny] (3 : 1 : 2): Spasticus. Eyn kramfichter. Kurcz máyący. Murm 73; BartBydg 147; VOdkha Bukwicżana [...] ieſt dobra pić tym [...] ktorzy maią drżenie w cżłonkach ſwogich, Iteż tym ktorzy kurcż miewaią. FalZioł II 4c, IV 8a, 38a, V 32v.
Wyrażenie: »kurcz dziecięcy« (1): Lekarzſtwa naprzeciw kurczowi dziecięczemu [Náprzećiw ćięgácce dźiećięcey lekárſtwo. SienHerb 468a]. FalZioł V 38v.
Szereg: »kurcz albo drżenie« (1): [stroje bobra] tim czo kurcż cierpią z pełnoſci: albo drżenie: barzo pożythecżne FalZioł IV 8a.
Przen: Miejsce objęte chorobliwym stanem (3): wapno niegáſzoné w wodźie warz/ á potym ſoli z oliwą námiéſzay/ przyłóż potym ná kurcz/ álbo pomázuy to SienLek 143, 143, 143v.

Synonim: cięgaczka.

Cf KURCZENIE

IM