Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KUROPAS

Następne hasło: KUROPATWI »

KUROPATWA (54) sb f

f (41), m (13) [w funkcji n-pers].

kuropatwa (53), koropatwa (1); kuropatwa : koropatwa FalZioł (8 : 1).

o oraz oba a jasne; koropatwa z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

	sg	pl
N	kuropatwa	kuropatwy, Kuropatwowie
G	kuropatwy	kuropåtw
A	kuropatwę	kuropatwy
L	kuropatwie

sg N kuropatwa (23). ◊ G kuropatwy (3). ◊ A kuropatwę (9). ◊ L kuropatwie (2). ◊ pl N kuropatwy (8), Kuropatwowie (1) [w funkcji n-pers]. ◊ G kuropåtw (2). ◊ A kuropatwy (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. zool. Perdix perdix L.; ptak z rodziny kurakowatych (Phasianidae), kuropatwa albo inny ptak z tej rodziny (jarząbek, pardwa); ptak naziemny, o smacznym mięsie (41)
2. n-pers (13)
- Przen (Gra słów nawiązująca do znacz. 1.) (1)

1. zool. Perdix perdix L.; ptak z rodziny kurakowatych (Phasianidae), kuropatwa albo inny ptak z tej rodziny (jarząbek, pardwa); ptak naziemny, o smacznym mięsie; perdix Murm, Mymer¹, Mącz, Calep, Cn; butorius Murm; lagopus Calep; lagois Cn (41): BierEz I, L4v, M; Murm 84, 87; Mymer¹ 25v; Plinius piſze iż kuropatwa nigdy nie vtije/ albo prawie tłuſtha nie będzie. FalZioł IV 22d; Tedy ma [brzemienna] rzecży pożywać odwilżaiączych y tucżączych. Iako ieſt mięſo cielęcze młodych wołow/ [...] koropatwy/ Iarzębie y inſze takowe. FalZioł V 32, + 7, IV 22b [2 r.], d [2 r.], V 25v, 68; RejFig Bb5, Cc5v [3 r.]; Párdix [siestrzeniec Dedalusa] wynálazł piłę [...] dla cżego Dedálus zepchnął go z wieże [...] Przeto Poetowie wymyſlili/ iż ſie w Kuropátwę przemienił/ y przezwáli go ták. BielKron 23v, 448v; Mącz 28c, 290d; z leśnych [ptaków]/ ćietrzewie/ Kuropátwy/ Iárząbie/ kwiczały dobry ſok czynią. SienLek 7, 4, 6v, 9, 246, X2v; GórnDworz P6v [2 r.]; BielSpr 68v; wyſzedł krol Izráelſki [..,] iáko gdy (kto) goni kuropátwę po gorach BudBib 1.Reg 26/20; PudłFr 33; Lagopus – Kuropatwa, miedzi alpami chowana. Calep 579a, 777a; GostGosp 152.

W porównaniach (4): Dobrze miſtrzu w ty rzecży vgadzaſz/ Iż ſwą żonę rozumem vchadzaſz/ Iáko iákie kuropátwy kroćiſz BielKom A2v. Cf Zwroty.

Zwroty: »jako kuropatwy pod sieć leźć« (1): ku żadney [...] pothrzebney ſpráwie/ práwie przyść nie możymy/ á práwie ze wſzech ſtron do złego/ iako kuropátwy pod ſieć/ leziemy. RejZwierc 255.

»sakiem by kuropátwy nakryć« (1): moca á gwaltem tak ten dom [Zborowskich] wikorzenic vmyſleli beli. Y tak ye ſakiem by Kuropatwi nakric chcieli PaprUp Gv.

»jako pod sieć kuropátwy pędzić [kogo]« (1): dobrowolnie á práwie/ iáko pod ſieć kuropátwy/ pędzą nas do ſtrácenia onego złothego klenotu wolnośći náſzey ſámiſz brácia náſzy RejZwierc 188v.

2. n-pers (13): (nagł) Kuropátnicki á Kuropátwá. (‒) S Kuropátnik zyemiánin/ Kuropátwá k temu. To przyiemni ptaſzkowie/ ſtanowi káżdemu. RejZwierz 87, Aa4; BielKron 392v [2 r.]; PaprPan G4v; PaprUp F.

Zestawienia (5): poſłani byli/ Ian Szcżekocki Stároſtá/ y Ian Kuropátwá Podkomorzy Lubelſki BielKron 393v; (nagł) Mikołay Kuropátwá. (‒) CHociaż go ták názwáli nie lęknie ſie ſwego PaprPan 12; SarnStat 381, 383, 900.

Przen (Gra słów nawiązująca do znacz. 1.) (1): MOgłby te Kuropátwy názwáć Orlikámi/ Ich cne ſpráwy poznawſzy PaprPan G4v.