[zaloguj się]
[pdf]

LEDA (914) pt

leda (638), lada (276); leda FalZioł (11), BielŻyw (2), GlabGad (9), MiechGlab, RejPs (3), RejRozm (2), RejRozpr (9), LibLeg, SeklKat, KromRozm I, MurzHist (3), MurzNT (2), KromRozm III (14), DiarDop, BielKom (4), GliczKsiąż (14), RejWiz (33), RejFig (4), BibRadz (12), OrzRozm, KwiatKsiąż, Prot (3), SienLek (2), GórnDworz (30), GrzegŚm (4), RejZwierc (95), WujJudConf (3), RejPosRozpr, RejPosWstaw (5), BudBibKaw, MycPrz, Strum (14), WierKróc, BiałKaz (2), BudNT (12), KochOdpr, KochPs (3), KochTr, MWilkHist, ReszList, WisznTr, BielSjem (3), Calep (12), GostGospSieb, KochFrag (2), RybGęśli (3), KmitaSpit (7), VotSzl (4), KlonWor (9), ZbylPrzyg; lada LubPs, KochSat (2), Mącz (30), BiałKat, KochList, SkarJedn (4), SkarŻyw (5), CzechEpPOrz (4), KlonŻal (3), KochMRot, WerGośc, WerKaz (2), BielSen, KochWr, ZawJeft, ActReg (4), Phil, KochAp, WyprPl, LatHar (2), WysKaz, JanNKarKoch, PowodPr, SkarKaz (11), SkarKazSej (8), KlonFlis (3); leda : lada BierEz (3:1), RejJóz (4:4), RejKup (10:8), GroicPorz (2:3), KrowObr (7:4), RejZwierz (19:1), BielKron (28:5), OrzQuin (8:1), RejAp (35:1), RejPos (49:6), BielSat (7:3), HistLan (3:6), BielSpr (2:1), WujJud (2:6), BudBib (3:2), CzechRozm (9:21), PaprPan (5:2), ModrzBaz (27:3), Oczko (1:9), StryjKron (5:1), CzechEp (3:31), NiemObr (3:10), KochFr (6:1), KochSz (1:2), KochPieś (2:1), PudłFr (7:3), BielRozm (4:6), GórnRozm (4:2), PaprUp (1:1), GostGosp (2:7), GrabowSet (1:5), OrzJan (1:2), WujNT (2:10), SarnStat (3:6), CiekPotr (1:3), CzahTr (3:2), GosłCast (4:1), PaxLiz (7:1), PudłDydo (1:2).

e oraz a jasne (w tym w pierwszym a 7 r., w drugim 19 r. błędne znakowanie).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Partykuła uogólniająca, oznaczająca również nieokreśloność, często przeciętność lub małe znaczenie desygnatu wyrazu określanego: każdy, wszystek, jakikolwiek; przeciętny; mało wart, byle jaki; omnis Vulg, PolAnt, Modrz; quisque Mącz, Cn; quilibet Modrz, Cn; mediocris, paulus Mącz; levis(simus), quamlibet levis Modrz (909):
α. Z rzeczownikiem [w tym: przyimek między „leda” a rzeczownikiem (45), przed „leda” (33)] (216): Ták iákoś ty odpowiedział/ Ledá ſkotak by to wiedział BierEz Cv, L; FalZioł IV 4b, V 30v; RejRozm 395; RejRozpr F2; RejJóz F2, G4v; KromRozm I K4; KromRozm III D7v, H2v, H3v; A przeto rodzicy dla dobrego záwołánya dzyatek/ ktoreby myeć chcyeli/ nyechay nye z ledá byałą głową myęſzkáyą/ y owſſem z żadną inſſą/ iedno z właſną oddaną GliczKsiąż C, Bv, D5v, E3, L5v, L7; SZperunk iż między Ludźmi nienawiſć mnoży/ y nieiáko lekkoſć wyrządza/ niema być ládá dla przyczyny przes Sędźiego dopuſzczon GroicPorz dd3v, k4v, t3; A thákież y Wołowi choćbyś winá nálał/ Pewnie ledá w káłuży będzye wodę wolał. RejWiz 105v, 28, 66v, 165; Gráć/ prożnowáć/ łotrowáć/ poki sſtawa worá/ A vmieć to ledá chłop/ choć nie był v dworá. RejZwierz 124v, 72, 108; BibRadz Eccli 10/6, Eph 4/14; Piláli też nálzy przodkowie cżáſem ledá ſny w kroniki. BielKron 363v, 81, 171, 251, 270, 350v, 412; Vulgus, Poſpólſtwo/ gmin/ [...] ut Vulgus medicorum, Poſpólſtwo lékarzów/ to yeſt/ ládá lékárze. Mącz 511c, 252d, 317a, 446a; OrzQuin M2; á w kim lekárze náuczeni wątpią/ bábá ledá źielim vzdrowi. SienLek 37v; Ale ieſli tego [wściekłego] pſá mieć niemożeſz/ tedy zledá pſá mu ćiepłey krwie dáy pić nieukázuiąc co ieſt/ to téż ieſt bárzo doświadczoné. SienLek 152v; A ták tu ſobie pomyſl nędzniku/ gdy cie owo ledá mnich á nie tylko ledá mnich ále ledá bábá/ gdyć zábáią iż to grzech áno nie grzech/ záſtráſzy precż od woley y od poſtánowienia Páńſkiego RejAp 179, 10, 17 [3 r.], 43, 64, 64v (13); ieden drugiego zá ledá przycżyną przez nogę przerzući. GórnDworz Mv, M5, Ee3, Ggv; Pátrzayże thu pilno márny złocżyńco/ kthoryś wpadł w ſrogye ręce nie ledá pánu á nie ledá mocarzowi/ ále Pánu wſzech pánow/ á moczarzowi nád wſzemi mocarzmi. RejPos 168, 37, 40, 89 [2 r.], 171, 225 (16); Iż ledá ſtroy nadrozſzy by iedno rzekł Włoſki/ By śię też nań záſtąwić [!] kupi Narod Polſki. BielSat B3 [idem BielRozm 12], Dv; GrzegŚm 56; HistLan B4v, Fv, F4; Ale my będąc ták pewnemi piſmy vtwirdzeni/ nie dáymy ſie ledá wiátrom zwodzić/ á ſtoymy przy wiernym Koſciele Krześćiáńſkim RejZwierc 11v; A ták ma być vważan gniew/ áby nie ledá s przycżyny był poruſzon/ gdyż wiele przycżyn ieſt y omylnych y niepewnych ná ſwiecie. RejZwierc [782]v, 16v, 31v, 47v, 59, 66v (15); BielSpr 38, 75v; WujJud 57; WujJudConf 139v; RejPosRozpr c; RejPosWstaw [414]v; Oſtrzegayżeſię ábyś nie przynoſił cáłopaleni twoich ná ládá mieyſcu [in omni loco] BudBib Deut 12/13, Eccli 10/6; CzechRozm 96, 237v; PaprPan B3v; ktorzi [ludzie bez męstwa] ſię drugie krzywdźić/ niewalecżne ná rękę powábiáć/ ludźi ledá z przycżyn [ob leves causas] á dla málucżkich rzecży zábijáć náucżyli? ModrzBaz 62v; A przeto ow obycżay ma być gánion/ gdy żołnierze z ledá ludźi [ex fece omni hominum] zbieráią ModrzBaz 116, 60v, 62, 81v, 90 [2 r.], 105v; SkarJedn 32; Oczko 18, 26v; KochPs 6; SkarŻyw 127; StryjKron 275, 432; CzechEp 61, 151 [2 r.], 276; KochFr 28; WerKaz 276; Bo to dźiwak/ co go bogáctwo zubożyło/ Przyrównam go Oſłowi/ choć mu to nie miło: Który przyſmáki nośi koſztowné ná ſobie Przedśię ládá chróśćiſko naydźieſz przed nim w żłobie. PudłFr 20, 9; BielRozm 12 [2 r.], 25; PaprUp G3; Calep 707a; GrabowSet Tv, V4, X, Yv; Zwykł Pan Bóg mśćić ſie zániedbánéy wiáry: á nie przeſtáie ná ládá káźni/ ále zgołá wymázuie z káiąg żywotá OrzJan 33; Abowiem ſyn Boży nie ládá z pánny národzić ſię raczył/ ále z tákiey pánny/ ktoraby pánną byłá nie do czáſu tylko/ ále wiecznie pánną WujNT 195, 364, 387, 471, 827; SarnStat 1280; KmitaSpit C2; SkarKaz 43a, 314a, 386a, 519a, 550b; SkarKazSej 673b; On idźie zá trębácżem/ on idźie zá dudą: On ſię dźiwowáć idźie ledá zá obłudą. KlonWor 33, ded **3, 80; PudłDydo B5v.

W połączeniu z rzeczownikiem zdrobniałym, przeważnie hipokor. (50): MurzNT 88v; RejWiz 13v, 28v; RejFig Dd2; RejZwierz 128; BibRadz Prov 15/17, II 90c marg; BielKron 436v, 451; Pluma ac folio facilius moveri, Ládá rzeczką być poruſzón áż y piorkiem álbo liſtkiem. Mącz 233d, 230b; RejAp 2, 24v, 37 [2 r.], 64, 129; RejPos 40, 124 [2 r.], 171, 270; Zwycięży łákomſtwo/ bo ſie ledá o krzywdecżkę gniewa co nie ſtoi zá pieniądz. RejZwierc [782]v, 36v, 38v, 46, 70, 78v (12); MycPrz I [D]; Strum H3v, N2; BudNT przedm b7v; nieták iáko poſpolićie cżynią niektorzi/ co dla nędzney chwały/ o málucżkie rzecży łápáią przycżyn niebezpiecżeńſtwá: á o ledá słowecżká [pro verbulo nullius momenti] chcą ręką cżynić.ModrzBaz 62, 60, 66, 136; Oczko 3v; SkarŻyw 63; Bo tám [w Rzymie] co Conſul to KROL, DICTATOR Ceſarzem: A my ſię tu o ledá vrzędźinkę ſwárzym. KlonWor 13, ded **3 [2 r.], 47, 80, 81.

W połączeniu z rzeczownikiem określonym dodatkowo przez przymiotnik podkreślający mało znaczący lub pejoratywny charakter tego rzeczownika [w tym: leda błahy (1), mały (maluczki, namniejszy) (5), marny (1), nędzny (3), sprosny (1)] (12): RejWiz 28v, 172; BielKron 436v; Ważnieyſze v niego ledá błáhe cżácżko ſwiátá tego/ álbo iáki máły przeſtraſzek iego/ niżli ták hoyne obietnice Páná thego RejAp 2; RejPos 124; ták iáko dziś widzimy/ ledá dla ſproſney á máłey krzywdecżki/ nic tho cżłowieká zábić RejZwierc 70, 14; Oczko 11v; StryjKron 175; CzechEp 81; A niektorzy ćienkiem włośiem podawieni/ Ledá márną rzecżą s świátá wypłoſzeni. WisznTr 33; [Naszy mężowie] Ledá o máłą krzywdę áli ſie wnet biją BielSjem 22.

W charakterystycznych połączeniach: leda baba (3), bestyja, białagłowa, biesiada, charcisko, chłop (3), choroba, chrościsko, chrześcijanin, cień, czaczko (5), deszcz, doktor, domysł, figura, fraszka, grzech (2), jabłuszko, kapłan, kaźń, klątwa, kluczka, krol, krzywd(eczk)a (10), kuglarstwo, lekarz, ludzie, łaska, mataninka, mędrek, miejsce (2), mnich (2), mocarz, nieprzyjaciel (2), niewiast(k)a (2), nikczemnik, obłuda, pan(ek) (2), panna, pies, plotka (3), podeźrzenie, pogarda, pop, postraszek, prawda, przekład, przestrach (przestraszek) (2), przyczyn(k)a (34), przyjaźń, ranka, rozum, rzecz(ka) (5), sen, słow(ecz)ko (3), sprawca, sprzeciwnik, stroj (2), strach, stworzenie, synaczek (2), szkoda, ślachcic, śmierć, trudnostka, trzaska, upor, urzędnik (urzędzinka) (2), wejźrzenie, wiatr(ek) (24), wicher(ek) (3), wykład, wymysł(ek) (2), wynalazek, zabawa, ziołko (ziele, zielsko) (6), źwirzątko, żak (2), Żyd.

β. Z zaimkiem [w tymi przyimek między „leda” a zaimkiem (59), przed „leda” (13); w pisowni łącznej z zaimkiem (41)] (465):
Zestawienia: »leda co« = cokolwiek, wszystko; rzecz małej wagi; leve PolAnt; quicquid, qmdlibet, quodcumque Cn [w tym: przyimek wewnątrz zestawienia (44), przed zestawieniem (6); w pisowni łącznej (14)] (197): Dziećię dobrze śię rozmyślay/ A nie ládá cżego łápay. BierEz L3v; y też cżłowiek rozum ſtraci, leda czo mowi FalZioł I 50b; Thedy oddala od cżłowieká czo ſie mu w noczy przez ſen leda czo vkazuie FalZioł IV 59d, III 19d, V 54; BielŻyw 20; Twarz rowna á nie nadęta, znamio, cżłowieká ku rzecży wſzelkiey godnego, [...] ktory też leda cżemu wierzy GlabGad N2v, E7, K4, O, O4; RejRozpr D, E4v, I3; Kiedy ſzcżęſcie waży lekcze Potym go leda czo depcze RejJóz E7v, C6v, E6v marg, H8; Kiedy lyedą Czo bajali Iakoby Bogu łayali RejKup cc4v, e2, g4, Iv, m2, n6 (11); MurzHist H; KromRozm III Q3v; BielKom E3, F8v, G2; GliczKsiąż C8v, G2v, M6; GroicPorz hh2; Abowiem mi nie ládá oco idzie/ ále o Duſzę/ nád ktorą niemam nie droſſſzego. KrowObr 108v, 44v; RejWiz 1v, 11, 28v [2 r.], 34, 95 (9); RejFig Aa, Ee4; Ale chcemli ſie pośmiać/ cżáſem ledá s cżego RejZwierz 65v, A2v, A4, 35v, 124v, 136, 139 [2 r.]; BibRadz 1.Reg 18/10, 23, II 27c marg; BielKron 253v, 261v, 262, 313, 318 (10); Garrio, Ládá co mówię co mi ſlinká przynieſie do gęby. Mącz 142c; Nugas garrire, Ládá co plieść. Mącz 142c, 211a, 216c, 232b, 252d [2 r.], 356a, 464b, 475b; Prot A2v; RejAp 9v, 37, 37v, 64v, Ee2v; bo poprawdzie mowić s prędká/ á nierozmyſlnie/ o rzecży tákiey/ nie ieſt to ledá co. GórnDworz C8v, K3, K5v [2 r.], K7, L5v, M3 [2 r.] (12); RejPos 134, 197v, 206v [2 r.]; BielSat B4, B4v, D2v, Ev, M4; HistLan A3v, D3v; RejZwierc 7v, 15v, 22v, 32v [2 r.], 61 (14); BielSpr 25v; KochList nlb 3; BudBib 1.Reg 18/23; Strum Iv, R2v; BudNT przedm a5, c3, k. Kk3; CzechRozm 70; PaprPan C2y; ModrzBaz 62v, 63v, 81; SkarJedn 232; Oczko 8v; SkarŻyw 308; CzechEp *2v, *3, 171, 178, 198 (8); NiemObr 84, 89, 110, 125, 132, 135, 162; KochFr 16, 40; KochMRot A4v; WerKaz 305; BielSjem 24, 34; KochPieś 23; PudłFr [2], 57; BielRozm 14, 15, 27, 33; Bo prżyiáćiele zábitego/ boiąc ſię o ſwą ſkorę/ ná ládá czym prżeſtáć muſzą. GórnRozm Hv, C, H2v; KochWr 19; ZawJeft 9; Calep 268a, 516b, 613a, 707a, 1102a; GostGosp 28, 132, 166; RybGęśli B3; JanNKarKoch F; SarnStat 566, 1148; KmitaSpit A3v; PowodPr 47; SkarKaz 311b, 314a; Gdyż na Pánnę przygáná/ ledá z cżego w bieży. PaxLiz D3; Ládá z czego vczyni ſobie ná vrzędniká grzech śmiertelny SkarKazSej 687a, 697b, 699b; ZbylPrzyg A3.

~ W charakterystycznych połączeniach: leda czego bać się (2); pośmiać się leda z czego; leda czemu (u)śmiać się (3), wierzyć (wiarę dać, wierzenie) (4); leda co (na)bajać (zabajać) (7), bełkotać, bredzić (bredzący) (2), broić, chwalić (4), gdakać, mowić (mowiący) (23), mruczeć, pisać (9), pleść (plotący, pletliwy) (16), (prze)powiadać (powiedzieć) (6), szczebiotać (2), usłyszeć, wołać, żreć; leda o co (ocz) frasować się, fukać, gniewać, gryźć się, karać, łajać (2), pytać; leda o co idzie; na leda czym przestać; o leda czym mowić.

Szeregi: »lada co, nic« (1): ále iż nie było cżym inſzym [dowieść]/ tedy ſię wżdy pokazáło ládácżym: á krotko mowiąc nicżym. CzechEp 384.

»lada co, trzy po trzy« (1): Vbierálili ſię ták w rozmáite koſztowne choboty do nabożeńſtwá/ y tákli do ludu ládá co trzy po trzy obcym ięzykiem mowili? CzechEp 362. ~

»leda czyj« = czyjkolwiek [w tym: przyimek przed zestawieniem (1), wewnątrz zestawienia (1)] (3): iż nie ledá w tzyie inſze imię/ iedno tylko w ymię ſámego Páná Iezu Kryſtá KrowObr 44v; RejZwierc 137v; A cżemuż wy tedy ládá cżyim wymyſłom ták lekkomyślnie wierzyćie? WujJud 9.

»leda gdy« = kiedykolwiek (2): RejWiz 189v; A vkażże mi kogo coby myſlił o tym/ Co ſie wżdy z námi ma dziać ledá gdy ná potym. RejZwierc 246.

»leda gdzie« = gdziekolwiek, w nieokreślonym miejscu; wszędzie [w tym: z dodatkowym określeniem miejsca (11); w pisowni łącznej (2)] (32): mala Ozanka ieſt ziele ktore roſcie lieda gdzie naziemi FalZioł I 37a, IV 15a; kthorzy nye bacżą nic ná żadną rzecż/ [...] ledá gdzie ſie tráfi bądź ná rynku/ bądź w koscyele [...] przed wſſytkimi podcżás ludźmi/ ſyny ſwe karzą GliczKsiąż G4, M; RejWiz 35, 78, 130v [2 r.]; RejFig Dd2v; RejZwierz 87, 128; ták iż dwádźieśćiá dni po morzu błądźili ládá gdźie. BielKron 453, 39, 100, 269v, 399v; KochSat [C2]v; BielSat B4v; GrzegŚm 58; Bo ieſli portu chybicie/ Coż dobrego vcżynicie/ Sámi leda gdzie zginiecie RejZwierc Av; Tho też nieborak on dzbanarz ledá gdzie we błocie ſie powáli/ támże y vſnie/ ſuknią pomáże RejZwierc 61, 33v, 90; Strum N2; WierKróc B; StryjKron 51; KochSz B3v; BielRozm 15; KmitaSpit A2v; SkarKaz 386a; PaxLiz C4v; PudłDydo A4.

»leda jaki« = jakikolwiek, nieokreślony, każdy; pierwszy lepszy, małego znaczenia; defunctorius, perfunctorius Cn [w tym: w połączeniu z rzeczownikiem zdrobniałym (2); przyimek wewnątrz zestawienia (8), przed zestawieniem (3); w pisowni łącznej (9)] (53): Bowiem ciepło ieſt pocżątek zakwaſzenia, wſzakoż nie leda iakie ciepło, ale tilko ono ktore pocżnie ſprawować á nie dokona, dla przenagabania zimna nieiakiego. GlabGad K5v, G2; aby ſie nie kwapili krwie puſzcżać/ á iżby ſie gim to nie widziała rzecż leda iaka, ale z wielkiem á pilnem rozeznaniem FalZioł V 73v; A to wniwecz com dał winę Ledá o iaką przyczynę RejRozpr D4, D3v, Fv; DiarDop 115; KromRozm III F6v, G3v, I6, Q2; [kandydat do małżeństwa] aby ſye nye ku ledá yákyey byałey głowye wdawał/ á nye s káżdą co nyewyáſtá yeſt/ towárzyſtwá á ſkłádu myał. GliczKsiąż Bv, Bv; GroicPorz cc3v; Iż ſie cżłek w nyey národził cżłek nye ládayáki/ Lecż ten co w nim okazał Pan dziwne ſwe znáki. LubPs T3; KrowObr 179; KwiatKsiąż K3v; RejAp [15]v; ábyś ich [cnót] do ledáiákiey poſługi nie obroćił GórnDworz X3, Pv; BielSat D4v; HistLan A4; RejZwierc 38v, 77, 85, 134v, 154v, 158; WujJud 32v, 53v; WujJudConf 32v; RejPosWstaw [1433]; á im dłuſzſzy [chróst] tym lepſzy. A ieſli byś nie miał tákiégo chroſtu/ tedy ſye znidźie ledá iáki/ ieno żeby proſty. Strum H2v; BudNT przedm b7v, k. Ff8v; ModrzBaz 130; Oczko I2v; KTo mi każe rym piſáć nierozmyślnie/ táki Ma wolą prziiąć choćia będźie ledá iáki. KochFr 76; BielRozm 31; GrabowSet X3v; OrzJan 108; CzahTr Cv.

~ W połączeniu szeregowym (1): á ono świát nabożenſtwem pozwierzchownym/ ledá iákim/ á pod cżás Pánu Bogu przemierzłym/ Páná Bogá odpráwowáć chce NiemObr 11.

W przeciwstawieniach: »leda jaki ... porządny (3), dobry, pewny, przedni, zacny« (7): Dwoyákye bywa zgromádzenye álbo zyednocenye wyela rzeczy: Yedno porządne: Drugye ledá yákye KromRozm III F6v, F3v marg, Gv; Certis de caussis, Dla pewnych á nie ládá yákich prziczin. Mącz 49d; nie iedney/ ábo nie kilku oſob rády w ſpráwowániu rzecży vżywáć máią/ ále wiela oſob/ y tych nie ledá iákich/ ále co przednieyſzych y co mędrſzych [Sed multorum hominum eorundemque et optimorum et prudentissimorum] ModrzBaz 24v; á to one białe głowy były doſyć zacne á nie ledá iákie/ ále przedśię białe głowy były [Et quidem illae erant summo loco et spectatissimae foeminae, sed tamen foeminae erant] ModrzBaz 49; Wżdy pohániec gdy więźnia z dobrych ſzát odkryie/ Przedáię go ledáiáką śiermięgą zákryie. KmitaSpit C4.

W charakterystycznych połączeniach: leda jaka(-i, -e, -cy) baśń, białagłowa, czaczko, człek, dar, doktor, język, ludzie, nabożenstwo, niewiasta, obietnica, osoba, pismo, podobieństwo (2), pomocnica, porządek (2), poselstwo, posługa, potrawa, prorok, przyczyna (8), przygodka, rzecz (2), sługa, służba, staranie, syn, urząd, wiatr nauki, wieść, wykład, zepsowanie.

Szeregi: »leda jaki, nikczemny« (1): A gdy ieſzcże zárzucon będzye owym błędem/ Ledáiákim nikcżemnym niewolnym vrzędem RejWiz 92v.

»prosty a leda jaki« (1): miáſto onych dawnych ludźi proſtey á ledá iákiey potráwy [pro ... victu simplici]/ roſkoſznie ſtoły wáſze przypráwiaćie ModrzBaz 143.

»lada jaki, zły« (1): y ládá zły iáki ięzyk/ y śmiáła ſwowolność/ námowi ich do rzeczy bárzo ſzkodliwych SkarKazSej 695a. ~

»leda jakikolwiek« [w połączeniu z rzeczownikiem zdrobniałym] (1): á coż gdy ládá wiátrek/ ledá poſtráſzek/ ledá iákakolwiek zágrożona vſtawká/ ſnádnie nas odwiedzye od tego. RejAp 37.

»leda jako, jak« = w jakikolwiek sposób; niedbale, nieporządnie; łatwo; oscitanter Mącz, Calep; leviter Modrz, Calep; utcunque Mącz, Cn; defunctorie, negligenter, perfunctorie Calep, Cn; clementer, dissolute, otiose Mącz; frigide, inaniter, languide, remisse, transitorie Calep; incuriose, indiligenter, insubide, obiter, parum diligenter, qualitercumque Cn [w tym: w pisowni łącznej (14)] (75:1): iż to powietrze ktore pierwej było zakażone: nie leda ſie iako po wtore ſkazi. FalZioł V 73v; Ta to Podolſka miedzi inſzymi ziemiami ieſt barzo płodna [...] tak iż zdrapawſzy leda iako [et parvum inverso atque exarato] ziemię, gdy tam żyto będzie wſiano/ tedy przez trzy lata ſamo zboże roſcie MiechGlab 77; RejRozpr C3; MurzNT 88v; KromRozm III F6v; KrowObr 50, 77v; BibRadz *4; BielKron 363; Qui suum officium gerunt ociose, Którzi ſwoye ſpráwy ládá yáko álbo niedbále ſpráwuyą. Mącz 259a; Utcunquae, Yákozkolwiek/ ládá yáko. Mącz 509c, 268b, 271a, 401b [3 r.]; Prot B; RejAp 1, 147v; GórnDworz C, L8, Ii2v; RejPos 64v, 213, 280, 343; BiałKat 371; RejZwierc A3, B4v, 16, 20v, 110 (11); RejPosWstaw [213]; Strum H3v [2 r.], K3v [3 r.]; Ale kto to przelicży/ iáko on wiele ledá iáko á práwie mnichowſkie przekłáda. BudNT przedm c3, przedm b4, dv; Moẃ ty co chceſz/ przedſię tego nie ládá iáko w mię wmowiſz CzechRozm 34; ModrzBaz 13v; KochOdpr B4; wtym podobno grzeſzą/ że dobréy rády niewźiąwſzy/ ladá iáko ſobie rátunku ſzukáią Oczko 15v; KochTr 23; StryjKron 707; Acżći ku niemu [Bogu] nie ládá iáko W. M. przyidzieſz. Lecż áż zá pilnym y cżęſtym [...] w rzecż tę wglądániem CzechEpPOrz **2; NiemObr 84, 89; Płácże Venus wolnowłoſa/ od żalu opada/ Ládá iák roſplećionymi wárkocżmi wiátr włada. KlonŻal B3v; GórnRozm C3v; ActReg 48 [2 r.]; Calep 298a, 435b, 594b, 780b, 1079b; GostGosp 5 [2 r.], 142; KochAp 7; LatHar 583; Ieſt nas tyśiąc tyśięcy wybornych do boiu/ Y niechcą ledáiáko przyſtáć do pokoiu. KmitaSpit B3v; VotSzl B3; CzahTr G4v, Lv; PaxLiz D2v; KlonFlis E4v.

»leda kędy« = gdziekolwiek, w nieokreślonym miejscu [w tym: z dodatkowym określeniem miejsca (3)] (5): A też ią [lepiej ubraną pannę] więc poſádzą á moię w kąt popchną/ Albo gdzye s poſlednimi ledá kędy wepchną. RejWiz 57v; Ná tákiéy źiemi ledá kędyby byłá ledá Dolinká/ może Stawek zbudowáć. Strum N2, F3, I; Gdźie/ złych źwierząt niezgody/ W okrutnych puſzcżách/ w leśiech ledá kędy/ Gdźie Lwow/ Pánter przechodźi/ Płomiennych Smokow błędy/ Leżeć bez trwogi/ y ſpáć mogą/ wſzędy. GrabowSet V v.

»leda kiedy« = znienacka, w nieoczekiwanym momencie; każdej chwili [w tym: w pisowni łącznej (1)] (23): RejPs 83; Wſpomni ſobie ná to/ iż maſz vmrzeć leda kiedy/ y ſtánąć przed ſądem Bożym. KrowObr 40; BielKron 388; ſtrzeż Pánie Boże/ áżeby tá nowa Ewányelia/ nas ku żáłośćiwemu/ kóńcu/ z Królem Pánem náſzym miłośćiwym/ ledá kiedy nie przywiodłá OrzQuin K4, D4, Kv, Y2v; RejAp 126v, 137v; RejPos 6, 184v, 312v, 314v; BielSat G2; HistLan E2v; RejZwierc 115v, 150v, 177, [193]v, 248v, 250; BielRozm 2; KmitaSpit A3.

»leda kto« = ktokolwiek, każdy; byle kto, ktoś mało znaczący; aliquis, quilibet Mącz, Cn; quivis JanStat, Cn; omnis homo Vulg; sine delectu Mącz; ineptissimus quisque, quicunque, quiqui, quis, quispiam, quisquis, vilissimus quisque Cn [w tym: przyimek wewnątrz zestawienia (5), przed zestawieniem (3); w pisowni łącznej (1)] (64): Cięſzkać bárzo to ieſt niemoc/ Nie ledá kto ią może wzmoc BierEz Qv; RejRozm 397; Bo to iuſz náſtáło dziſia Ledá na kim ſzubá liſia RejRozpr H4v; SeklKat V v; RejKup m3v, N, x3, dd6v; MurzHist B3; KromRozm III O; RejWiz 15v, 51v, 55v, 69v; Co w nędzy názbieráią/ rozleći ſie márnie/ Bowiem tám iuż ledá kto/ záwżdy k ſobie gárnie. RejZwierz 116v, 37v, 52, 128; BibRadz Eccli 8/22; BielKron 225v, 249, 258v; Mącz 187d, 244c, 340c, 356a, 406c; OrzQuin X2; Prot C; RejAp 86; potrzebá áby [dworzanin] wcżás vcżyć ſie káżdey rzecży pocżął/ á nie v ledákogo ále práwie s pocżąthku/ v czo naylepſzych miſtrzow GórnDworz E6, K8, Dd3; RejPos 264; RejZwierc 98v, 250, 257v; WujJud 131, 182v, 201v; WujJudConf 188; CzechRozm 1v; PaprPan R3v; A teraz tákie cżáſy náſtáły/ iż nietylko pierśćienie/ ále y łáńcuchy ládá kto [etiam vulgo homines] nośi ModrzBaz 51; CzechEp 184; iż nie o ládá kogo/ ále o Bogá ſámego/ opieráć ſię muśi NiemObr 69; KochFr 16, 78; KlonŻal D3v; KochPieś 15; GórnRozm C; GostGosp 10, 116 [2 r.]; WujNT 84, 1.Tim 5 arg; SarnStat 397; Káżdy żoraẃ po kilku doſtał ſobie chłopow/ Ledá kto náwiązał ich iák konopnych ſnopow. KmitaSpit C2v; SkarKaz 420b, 487a, 551a; GosłCast 45, 65; PudłDydo A4.

»leda ktory« = którykolwiek; aliquis Modrz; quicunque, quilibet, quisquis, quivis Cn [w tym: przyimek wewnątrz zestawienia (1)] (6): ModrzBaz 26v; [jeśliby miał] żywot ſye odymáć/ [...] [dają] piłułkę iednę ládá zktóréy máſſy Oczko 21v, 18; WerGośc 227; ReszList 141; gdy [Turek] czás ládá ktory vpátrzy/ vćiśnie was/ niewiem iáko do woyny tákiey gotowych/ y pod niewolą ſwoię/ vchoway Boże/ podbije. SkarKazSej 660a.

»leda skąd« = skądkolwiek (3): BudNT przedm c2v; Suspiciosus Qui pronus est ad suspicionem, quique suspicatur – Lieda skąd podeizrżenie maiąci. Calep 1038a; GosłCast 15.

a. Partykuła zaprzeczona, oznaczająca niepospolitość, nieprzeciętność, wielkie znaczenie desygnatu wyrazu określanego: niepospolity, nieprzeciętny, niezwykły, niemałego znaczenia; non vulgaris PolAnt; non modicus, non quilibet Vulg [w tym: w pisowni łącznej „nieleda” (30)] (228):
α. Z rzeczownikiem [w tym: przyimek między „nie” a „leda” (3), między „nie leda” a rzeczownikiem (2); w szyku po rzeczowniku (5)] (124): RejPs 90v; RejJóz F5v; Aſnac malo y ſlow trzeba Bo iedno ſercza nieleda. RejKup k3v, e8, p6v; MurzHist P2; Wierz mi że nie ledá ſtrách tám był przypadł ná mie. RejWiz 170v, 2, 102v, 114v, 155v, 167; BibRadz *2v, Act 28/2[1]; OrzRozm I3v; OrzQuin D4v, F, Yv; A nie ledá tho gwiazdá/ bo ſie zowie iutrzenną RejAp 194v, 9, 41 [2 r.], 150v; GórnDworz P7v, Aa7; RejPos C4v, 34v, 58, 133v [2 r.], 135v (16); A pomni iż nie ledá ſtraż maſz około ſiebie/ bo Anyoły Páńſkie RejZwierc 86; Bo wierz mi iż nie ledá ſkarb znaydzie ktho thákiego cżłowieká ſobie znaydzie. RejZwierc 92, 18, 22, 22v, [283], 89 (12); WujJud 38v; BiałKaz C4v, L2v; CzechRozm 13v [2 r.], 26v, 39, 115v, 129 (10); NIe dármo ich iuż mi wierz Głowáckiemi zową/ Bo to práwie ſą ludzye á nie z ládá głową/ Dádzą rádę ná wſzytko dobrą ći pánowie PaprPan Hv, Ff4v, [Gg]4v; ModrzBaz 75v; SkarJedn 98; Oczko 32v; Poznał on zwodzcá y duſzny rozboynik/ iſz ono dziećię nieládá ſtátek w ſwych málucżkich lećiech pokazáło SkarŻyw 371; ſkąd ſię pokázuie/ iż tám nie ládá bitwá byłá/ ponieważ ták wiele zacnych Xiążąt poległo. StryjKron 487; CzechEp 123, 163, 179, 195, 207, 423; NiemObr 84, 154; KochSz B; PudłFr 54, 57 [2 r.], 72, 76; ActReg 132; w Angliey bydłá/ owce/ á ſtąd ſukná nie ledá GostGospSieb +4; Phil P3; KochFrag 22, 49; OrzJan 35; WyprPl A4v; LatHar 158; RybGęśli D; WujNT 8, 430, Act 19/11, 28/1; WysKaz 41; Więc y w Interregnum w oné ſrogié zamiéſzki ſtronam nie dałeś ſie vwiéźdź: y pokazałeś ſie niemniéy Polſkiému narodowi, iáko y Litewſkiemu bydź przyiaćielem. Iest to nieládá ſztuká. SarnStat 863, *6, *6v; VotSzl D; CiekPotr 9, 26; CzahTr L3; GosłCast 72; PaxLiz B4; Lecż też do ſtołu nie ládá potráwy/ Y gołębiniec rodźi nam dźiuráwy. KlonFlis Cv, C.

W połączeniu z rzeczownikiem zdrobniałym, przeważnie hipokor. (7): RejPos [105]v; Tedyć to nie ledá głowká iſcie wymyſliłá. HistLan ktv; Y nie ládá krzywdecżká do ſwych ich obruſzy/ Ale obcy pilniuchno oględáć ſie muśi PaprPan Hv; CzechEp 328; KlonŻal E4; Oſobny to páchołek; nie ládá pąniątko [!] CiekPotr 34; CzahTr L2.

W połączeniu z rzeczownikiem określonym dodatkowo przez przymiotnik o zabarwieniu dodatnim (1): A to wſzytko nadobnie ſtátecżnemu á poſthánowionemu wiekowi przyſtoi/ á wierz mi iż też to nie ledá cnothá/ á nie ledá poććiwá ſpráwá. RejZwierc 141.

W charakterystycznych połączeniach: nie leda bitwa (2), błąd, Bog, bol, burda, cierpliwość, cieśla, cnota, cud, cześć, czł(owi)ek (3), dar, doktor, dziw, głow(k)a (4), gospodarz, gwiazda, intrata, klenot, krol, krzywd(eczk)a (2), kwestyja, ludzie (2), łudzkość (2), mąż, mędrcy, miejsce, mistrz (2), młodzieniec, moc (2), możność, nędza, niezgoda, oczy, odmiana, ogień, osoba, pąniątko, pilność, pioro, podobieństwo, pokuta, pomocnik (2), porażka, potrawa, pożytek, prożność, przydatek, przygoda, przykład (2), przysmak, robota, rozum, rycerstwo, rzecz (4), serce, sęk (2), skaranie boże, skarb, sława, słowko, sposob, sprawa (3), strach, straż, synaczek, szczęście, szkoda (2), sztuka, śmiałość, uczynność, upadek, upominek (2), węzeł, wojna, wojsko, wyrozumienie, wyznanie, zawada, znak (5), znamię.

Szereg: »niezwykły i nie leda« (1): NIezwykłym/ y nie ledá piórem opátrzony Polecę precz poetá/ ze dwoiéy złożony Nátury KochPieś 54.

Iron. (2): Nie ládá budownik/ ktory prętko zbuduie y prętko záś rozwáli. Nie ládá logik/ ktory wnet pozwoli/ á prętko záś záprzy CzechEp 182.

β. Z zaimkiem [w tym: przyimek między „nie leda” a zaimkiem (6), między „nie” a „leda” (1)] (104):
Zestawienia: »nie leda co« = niemała rzecz, coś dużej wagi, znaczenia [w tym: przyimek między „leda” a „co” (4); w pisowni łącznej „nieleda” (2)] (16): Rzecżi ſprawiedliwey naſladuj, nie leda ocż ſie prawuy. BielŻyw 19; GlabGad N2; RejJóz K4; ia niechcę być w więźieniu oycowſkim/ áni mię też w tym on mogł mocnie obligowáć/ gdyż to idzie nieledá ocż. BielKron 220v, 233; RejZwierc 17; Widzę to co mowiſz być nie ládá co CzechRozm 75v, 63, 165v; SkarŻyw 596; CzechEp 12, 45, 185, 406, 420; KochSz A4.

»nie leda coś« = rzecz niemałej wagi (1): A Iż prawdá ná wſzytki cnoty ieſt práwie iáko Máiowy deſzcż ná wſzytki ziołá ná ziemi roſthącze/ bo y ſam Pan tym przezwiſkiem miánowáć ſie racżił/ podobno to muśi być nie ledá coś RejZwierc 82v.

»nie leda jaki« = niezwykły, niemały, niemałej wagi, znaczenia [w tym: przyimek między „leda” a „jaki” (1); w pisowni łącznej: „ledajaki” (6), „nieleda” (3), „nieledajaki (2)] (41): GlabGad P2v; RejPs 47v; LibLeg 11/171v; KromRozm III A5; GliczKsiąż L4; BibRadz *4v; KochSat Cv; GórnDworz F8, Bb7; ále wedle podobieńſthwá muśić wżdy być coś nie ledá iákiego/ gdyż ie nie ledá miſtrz ſpráwowáć á roſkázowáć racżył. RejPos 321v, 15v, 282, 326; GrzegŚm 45; A ták wielki to ieſt walecżnik iſcie/ á nie ledá iáki zwycięſcá/ kto tego nieſláchetnego Hetmáná/ co tę ſześć hufow wiedzie zá ſobą/ bez wſzey obrony á bez wſzey zbroie poráźić może. RejZwierc 79, 43; BudBibKaw A2v; CzechRozm 108, 124, 182, 183, 194 (8); pokázowáli to/ że ſą kárnośći dworſkiey wychowáńcámi nieledáiákiemi [testentur se aulicae diseiplinae alumnos esse minime poenitendos]. ModrzBaz 14v; SkarJedn 267; CzechEp 30, 184, 416; CzechEpPOrz *2v, **2; PudłFr 62; práwieby to wab ieden był złym ludźiom ku popełnieniu zbrodni/ y tarcz nie ladá iáka/ żeby kaźń złego nie dośięglá GórnRozm B4; PaprUp Iv; ActReg 106; RybGęśli D3; SarnStat *4; tedy pewienem tego że nie ledá iáki ſkarb tym ſpoſobem [...] záłożyćby ſię mógł. VotSzl D4; CiekPotr 31; GosłCast 46.

~ W charakterystycznych połączeniach: nie leda jaka(-i, -e, -cy) apparycyja, chęć, heretyk, korzyść, ludzie, moc (2), napominanie, nauczyciel, nauka, odszczepieniec, otucha, pamięć, pienie, pociecha, powieść, pożytek (2), przykład, rana, rzecz, skarb, słowo, sługa, świadectwo, świadek, trwoga, waśń, wstęp, wychowaniec, wykrętacz, zapłata, zatrwożenie, zwycięzca. ~

»nie leda jako« = w niezwykły sposób; niełatwo; bardzo; haud facile, non facile, non satis Modrz [w tym: w pisowni łącznej: „nieleda” (6), „ledajako” (5)] (35): FalZioł V 35; KrowObr 50v [2 r.], 141v, Qq4; RejZwierz 57v; BielKron 314v, [3322]v; GrzegŚm kt; RejZwierc 17, 89 marg, Bbb; RejPosWstaw 22, [413]v; BudBib c2, c3v; [Stanisław Murzynowski] Bo był młodzieniec nie ledáiáko więzyku Greckiem vcżony/ acż po polſku grubo mowił y piſáł BudNT przedm c2v, przedm cv; choćiaż to wyznawam/ że mi ieſt nieledá iáko pożytecżne tych kſiąg wydánie. CzechRozm 127v, A8, 116v, 168v; Bo tym ſpoſobem y osłowie Kumáńſcy nieledá iáko nas oſzukáią [się enim nec Cumani asini facile nobis imponent]: y ludźie prawdźiwie náukámi ſię báwiący/ wpowinney cżći niebędą oſzukáni. ModrzBaz 135, 34v, 45v, 66, 121, 124; CzechEp 127; CzechEpPOrz **4v; SarnStat *4v; VotSzl E2v; PaxLiz D3, E; A ták nie ládá iáko do ſtáwienia praw przyſtępuyćie SkarKazSej 700a.

»nie leda kto« = ktoś godny, wiele znaczący [w tym: przyimek między „leda” a „kto” (1), między „nie” a „leda” (1); w pisowni łącznej: „nieleda” (2), „ledakto” (1)] (11): Weźrzy ſmiele káżdemu na oko/ Nie ledá ſkim w towárziſtwie chadzaj BielKom F4; RejZwierz 86; Positus extra vulgarem usum, Nie ládá go kto vżiwa. Mącz 309c; á myſliłá ſobie/ że to nie ledá kto być muśi/ ktho tákową zbłaźnił białągłowę GórnDworz M8v, Ll3v; MWilkHist Fv; KochFr 68; Wyznánie prawdy nie od ládá kogo ieſt Pánu Bogu wdzięczne. WujNT 135; PaxLiz C, D2; SkarKazSej 700a.

2. W połączeniu z określeniem czasu; połączenie to prawdopodobnie nabiera dodatkowego odcienia ‘wkrótce’ [przyimek zawsze wewnątrz połączenia] (5): A gdziekolwiek co murow tu w Polſzcże widzimy/ Chyba nowych/ to wſzytko iż on ſpráwił wiemy. Potym nie znáć áby kto cżego popráwował/ Chybá Zygmunt co zamek Krákowſki zbudował. A ſnadź ſie y to ſtáre ledá w cżás rozwáli/ Pewnieby oni ſtárzy dziś ſie dziwowáli. RejZwierc 247v; HistLan E; NIe obruſzay ſye/ że kto niewſtydliwie W grzechu ſye kocha/ y wſzetecznie żywie: Bo ći ledá w dźień ták vpádną ſnádnie [quoniam tanquam faenum velociter arescent Ps 36/2]/ Iáko zá koſą trawa prędko pádnie. KochPs 52, 154; A ták moiá cna Polſko [...] Wiáruy ſie też tey plagi ládá w dźień v śiebie BielSen 17.

W charakterystycznych połączeniach: leda w czas, w dzień (3), w miesiąc.

Cf LEDABY, LEDACY, LEDAĆ, LEDAŻ

KN, ZZa, ZZie