[zaloguj się]
[pdf]

LEWICA (65) sb f

e prawdopodobnie jasne (tak w lewy; tak też Cn); a jasne.

Fleksja
sg
N lewica
G lewice
A lewicę
I lewicą
L lewicy, lewicej

sg N lewica (7). ◊ G lewice (5). ◊ A lewicę (4). ◊ I lewicą (5). ◊ L lewicy (43), lewicej (1); -y : -ej Leop (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVII w.

Znaczenia
1. Lewa ręka; sinistra Murm, Mymer1, Cn; laeva Calep, Cn; scaeva Cn (15): Sinistra, dye linck hant Lyewycá Leua in eodem significato Murm 58; Mymer1 23v; BielRozm 9; Calep 578b.

W przeciwstawieniach: »lewica ... prawica [= prawa ręka] (7), prawica [= prawa strona]« (8): kthorzy [ludzie w Niniwie] niewiedzą co ieſt miedzy práwicą y lewicą ich [inter dextram et sinistram suam] Leop Ion 4/11; BibRadz Matth 6/3; Y wziął Iozef obu/ Efraimá práwicą ſwoią do lewice Izráelowey/ á Mánáſzeſa lewicą ſwoią do práwice Izráelowey/ y przywiodł do niego. BudBib Gen 48/13, Gen 48/14, Ion 4/11; lewicą wzięłá gozdz/ á práwicą wznioſłá młot kowálſki SkarŻyw 560; ReszHoz 124; WujNT Matth 6/3.

Przysłowie (bibl.): A gdy ty cżyniſz iałmużnę/ niechay nie wie lewicá twoiá/ co práwicá twoiá cżyni [nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua]. BibRadz Matth 6/3; ReszHoz 124; WujNT Matth 6/3.
Szereg: »prawica i lewica« = dextera et sinistra PolAnt (2): bili z proce y práwicą y lewicą BudBib 1.Par 12/2, Dan 12/7. [Ponadto w przeciwstawieniach 8 r.].
W przen (1):

W przeciwstawieniu: »prawa ... lewica« (1): [zima] Słońce pędźi ná ſtr[o]nę/ w l[e]dźie wſzyſtká ſtoij/ W práwey trz[y]ma/ blady śnieg/ mroz w lewicy ſwoiej RybGęśli B4.

2. Lewa strona (50): Kryſtus mu kazał na Lewiczę RejKup cc6v.

W przeciwstawieniach: »prawica [ = prawa strona] (6), prawica [= prawa ręka] ... lewica« (7): WróbŻołt K7; OrzRozm P; RejPos 231v; WujJud 70v; BudBib Gen 48/13; to ieſt/ onych dwu duchow dobrego y złego. Z ktorych ieden ieſt Bogu iáko práwicá/ drugi iáko lewicá CzechEp 259; Gdźie śiadł na práwicy Oycá ſwego. Nie máſz v P. Bogá áni lewice áni práwice. SkarKaz 242b.

W porównaniu (1): boś iáko ná kazániu pod Pánem Kryſtuſem práwicę od lewice/ tákeś pod Krolem Polſkim ná they náſzey rozmowie oddźielił godne od niegodnych. OrzRozm P.

Wyrażenia przyimkowe: »na lewicy« (21): Criſtus go kázał nalewici poſtawiċ RejKup bb2v, bb2v, Cc [2 r.], dd3v; vrągania [Chrystus] ſlyſzał y widział/ iuſz od onego łotrá/ ktory był ná lewicy KrowObr 49v; SkarKaz 6b.

~ W przeciwstawieniach: »na prawicy (13), na prawą... na lewicy« (14): OpecŻyw 136; Ano wie bog zá tą ſpráwą Obroćimli ſie ná práwą. Bychmy iedno ná lewicy Y z kxiędzem niebyli wſſytcy. RejRozpr A2v; Szli tedy ſynowie Iſráelſcy przez śrzodek ſuchego morza/ bo byłá wodá iákoby mur/ ná práwicy y ná lewicey ich [a dextra eorum et laeva]. Leop Ex 14/22, 3.Reg 22/19; BibRadz *7; Serce mądrego bywa ná práwicy/ á ſerce ſzalonego ná lewicy. BielKron 81v, 18; RejPos 66v, 300v, 311v, 312, 313v, 314; SkarKaz 6b. ~

»po lewicy« (21): ſyn iego y Pánná w koronie po lewicy ſtoiąca błága CzechEp 187.

~ W przeciwstawieniu: »po prawicy ... po lewicy« (20): BibRadz Matth 25/41; BudNT Matth 27/38, Mar 10/37, 40; StryjWjaz Cv; CzechRozm 20; Siedli też w ſwych Infułách Kśięża po práwicy/ Ziemſká rádá śiedziáłá Krolá po lewicy. BielSen 8; LatHar 588, 700, 713, 725; Rzecz áby śiedźieli ći dwá ſynowie moi/ ieden po práwicy twoiey/ á drugi po lewicy w kroleſtwie twoim [unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo]. WujNT Matth 20/21, Matth 20/23, 25/33, 41, 27/38, Mar 10/37 (9). ~

Synonimy: 1. karchut, mańka.

HG, KN