[zaloguj się]
[pdf]

2. LEWO (106) av

e oraz o jasne.

Sł stp s.v. lewy, Cn: w lewo, Linde XVII w.

Przysłówek od „lewy” [tylko w wyrażeniach przyimkowych] (106):
1. Tam, gdzie lewa strona (94):
»na lewo« = na lewą stronę; ad sinistram PolAnt (56): BielSpr b2, 34v; Puśćiwſzy Gdańſki Blokus imo Hylę Ma żeglowánia do Bornholmu chwilę. Więc imo Rugen ábo ſię ná lewo Puśći poſzewo. KlonFlis D; Cżáſem ná lewo żeglował w Hádryey/ Do Wenecyey. KlonFlis D2, F4.

~ W połączeniu szeregowym (1): Ruſzania też ieſt ſzeſćioraki obycżay/ bowiem ruſzamy ſie wzgorę albo na doł/ przed ſię albo za ſię/ na prawo albo na lewo. KłosAlg A3.

W przeciwstawieniu: »na prawo ... na lewo« (4): KłosAlg A3; RejZwierz 109; powiedzćie mi gdźie ſię obroćić mam/ ieſliż ná práwo álbo ná lewo [ad dexteram vel ad sinistram]. BibRadz Gen 24/49; BielSpr 34.

Szereg: »ani na prawo, ani (nie) na lewo« = w żadną stronę; ad dexteram et (ad) sinistram PolAnt [szyk 3:1] (4): BibRadz Num 22/26, 1.Reg 6/12; Ktory gdy od Krolá mowić powſtánie/ naprzod iáko wryty pień ná źiemię pátrzy/ potym oczy podnieśie/ nieruſzáiąc ſobą áni ná práwo/ ani ná lewo/ ręką áni nogą nie gra/ áni brody poćiąga OrzRozm Q4; BielKron 63. [Ponadto w przeciwstawieniu 4 r.].

W przen (43):

Zwrot: »(nie) uchylać się (a. (u)chylić się, a. odchylać się) itp. (ani, albo) na prawo (a. w prawo) i (ani, albo) na lewo« = (nie) być niewzruszonym, stałym w swoich uczuciach, zasadach i postępowaniu; być czemuś posłusznym; wiernie przy czymś lub kimś stać; non declinare a. deflectare a. recedere ad dext(e)ram (et a. aut) (ad) sinistram PolAnt, Modrz; non declinare in partem dexteram vel sinistram Vulg [szyk zmienny] (43): ále iż nam Bog ſlowem ſwoim zágrodził/ miedze vkazał/ y niekazał ſię nam vchyláć/ áni ná práwo áni ná lewo/ iedno to tzynić/ co on thylko ſam przykázuie. KrowObr 109; Leop Deut 17/20; ále teraz gdy nam pan Kryſtus zniknął/ vkáż że mi Tabernaculum widome ná mieyſcu iego/ ku ktoremu bych ia oko y wiárę ſwą/ iáko ku Celowi ſkłádáiąc/ niezbłądźił áni ná lewo áni ná práwo? OrzList c2v; BibRadz Deut 28/14, Ios 1/7, 23/6, 4.Reg 22/2, Is 30/21; OrzRozm E3; Nie vſtępuymy namniey ná práwo áni ná lewo/ ábyſmy rozumieli wſzytko co cżyniemy. GrzegRóżn I4v, M2v; BielKron 46v, 90v; OrzQuin N; á nie dáy ſie vnośić áni ná lewo áni ná práwo omylnym wymyſłom ſwiátá tego RejAp 198, 43; Słuchayże rádzęć pilno tu náuki á vpominánia Páná twoiego/ á nie odnoś ſie áni ná lewo áni ná práwo od niego/ zá tymi omylnemi rádámi RejPos 262v, 63v, 64, 64v, 81v, 178v, 189, 189v; Ieſt cżłowiek ſtały by Cedrowe drzewo/ Nie nakrzywi ſie wprawo ni ná lewo. RejZwierc 212v, 82v, 103, 137v [2 r.], 191v, 196, 198, Bbb2; WujJudConf 8v; CzechRozm 69v, 99; ModrzBaz 17, 75v; CzechEp 114, 343, 360; NiemObr 71; SkarKazSej 692a. ~

»na lewo« = po lewej stronie (19): Ná lewo záſię vyźrzyſz w brzegu dźiurę/ Co nią wypija wiſłá gnuśną Bzurę KlonFlis F4v.

~ W przeciwstawieniu: »na prawo ... na lewo« (16): Iako thądy kądym szethl nyaprawo moye praczky anyalewo mrokowszkye ZapWar 1516 nr 2123, 1515 nr 2175 [2 r.], 2176 [2 r.], 2177, 1520 nr 2181, 2253 (16).

Szereg: »na prawo i na lewo« = wszędzie (1): Abowiem rozmnożyſz ſię ná práwo y ná lewo [Quia dextera et sinistra erumpes] BibRadz Is 54/3. [Ponadto w przeciwstawieniu 16 r.].

W przen (1): ia nie przepuſzcżę Niniwen miáſtu wielkiemu (to ieſt nie dopuſzcżę złośći.) w ktorym ieſt ludzi bárzo wiele/ miedzy ktorymi żadny niewie ná práwo álbo ná lewo [qui nesciunt, quid sit inter dexteram et sinistram suam Vulg Ion 4/11]. BielKron 92. ~

»w lewo« = w lewą stronę; laevorsum, laevorsus, sinistrorsum, sinistrorsus, sinistra, ad sinistram Cn (14): Pothym w lewo ſie vdał ku południu BielKron 441v.

~ W połączeniach szeregowych (2): BudBib Ez 10/11; Roch ma tę wolność/ y nádáne práwo/ Przodkiem y zádkiem/ w lewo bić/ y w práwo. KochSz A3.

W przeciwstawieniu: »w lewo ... w prawo« (5): Y rozdzielili ſię iedni w lewo/ drudzy w práwo SkarŻyw 258, 283 [2 r.], 601; WysKaz 5.

Zwrot: »nie ustąpić ani w prawo ani w lewo« = nie zbaczać z obranej drogi (1): Ponieważ pielgrzym [...] drogą ſwoią idźie/ nie vſtępuiąc áni w prawo ani w lewo WysKaz 5.
Szereg: »w lewo albo w prawo« = dookoła, wokół (1): Poyźrzę w lewo/ álbo w práwo KochPs 206. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieniu 5 r.].

W przen (5):

Zwrot: »niezwodzić się itd. ani w lewo ani w prawo« = być niewzruszonym, stałym w swoich zasadach i postępowaniu [szyk zmienny] (5): A nye długo odkłádáyąc/ yutro dali bog tento práwy koſcyoł Kryſtuſow/ ktorego ſye dźyerżeć mamy/ ná oko mi vkażeſz. Zá co ćye bárzo proſſę. Iżebym ſye nye obłądźił áni w práwo/ áni w lewo. KromRozm II y3, ſv; KromRozm III C6; nie vſtąpiſz od rzecży/ ktorą vkazą tobie (áni) wpráwo/ áni wlewo [non declinabis ... ad dexteram et ad sinistram]. BudBib Deut 17/11; y zakon pełniąc nieuwodz ſię áni wlewo áni wpráwo SkarŻyw 501. ~

»w lewo« = po lewej stronie; ad laeva, ad laevam, sinistra, ad sinistram Cn (5): Poniżey w lewo cżerwieni ſię dawny Włodſłáwek KlonFlis G, Gv, G2v.

~ W przeciwstawieniu: »w lewo ... w prawo« (2): Ieſt przed abramem polye domu thego Iacuba Zida ſlup zgalką po kthorem wyno spuſzczayą do pywnyczą wſchedſchi donyego wdom yeſth yzba nadolye wlyewo a kuchnya wprawo tbeſz nadolye LibMal 1547/129v; KlonFlis G4v. ~

Cf LEWY 1.b.α. »w lew«.

2. Niewłaściwie, nienależycie, na złe (12):
»na lewo« (7): y dźiſieyſzy Zydowie then obycżay máią/ iż więcey ſtrzegą ſwych błażeńſkich obycżáiow táiemnie żywąc niż piſmá Swiętego/ ktore ná lewo obrácáią. BielKron 464v; Ia ginąc/ ná was Rátá/ wołam: [...] żagle ná trámontanę náćiągayćie/ na lewo ku Niemcom nieuchodźćie/ wiátrów zachodnych ſye bóyćie/ Polſkimi pływayćie OrzQuin A3v; GórnDworz D5; Bo ieſli ſie ná lewo s tey prawdy vchyliſz/ Iście w tym głuchym leſie bárzo drogę zmyliſz. RejPos 357v; WujJud 76.
~ Zwroty: »na lewo się kierować« = postępować źle (1): MOglić go ták z vrzędu/ przezwáć tym Krzywieńſkim Lecż go w cnotę á w ſtałość/ możeſz zwáć proſcieńſkim. Bo ſie iſcie ná lewo/ nie kieruie nigdy RejZwierz 57v.

»szacować na lewo« = nisko cenić (1): Ieſlibyś też z niełáſki/ ná lewo ſzácował/ Maſz pápir nápiſz lepiey/ ia będę dziękował. RejFig Ee4. ~

»w lewo« (5): A tak Radżecz niewilatay Dzerſſe pilnie Płota Niewjnoſſie nazbyt wlewo Bocz tam błedne Wrota RejKup ee7v; Boć ieden gośćiniec wſzytkim do práwice Bożey/ ták też zaſię/ cżego nas Pánie Boże vchoway/ y w lewo. BibRadz *2v; ia będąc ná ten cżás cżłowiekiem pocżćiwie vpádłym/ ále iednák cżuiąc ſię być ná wſzem cnotliwym y pocżćiwym Sláchćicem Koronnym/ ácżem był z niechętnymi ná ten cżás W. M mego Mćiwego Páná coś wykrocżył w lewo CzahTr A2, F4v.

~ W przeciwstawieniu: »w lewo ... prawa droga« (1): Lecż ieſli płomień nie zgáſnie/ y owſzem ſie zarzyć imie/ w ten cżás Dworzánin ma tho vmyſlić/ [...] áby w lewo nie záchodził/ á ſproſney miłośći nie náſládował/ ále iżby ſie práwey drogi/ kthora do niebá wiedzie trzymał GórnDworz Mmv. ~

Cf LEWIE

KN, ZCh